1. Aşağıdaki cümlede numaralandırılmış sözcüklerin hangisi isim olarak kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV

Transkript

1 ÜNİTE: İSİMLER (ADLAR) KONU: İsimlerin Türleri Özellikleri ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlede numaralandırılmış sözcüklerin hangisi isim olarak kullanılmıştır? Sokrates in: Ben bir şey biliyorum, o da hiç bir şey bilmediğimdir. sözünü hep hatırlarsak I II daha başarılı oluruz. III IV A) I B) II C) III D) IV Başka bir sözcüğün yardımı olmadan, tek başına bir varlığı, kavramı karşılayabilen sözcüklere isim denir. İsimlerin çeşitleri söyledir: İsim (Ad) Varlıkların Oluşuna Varlıkların Sayılarına Varlıklara Verilişine Göre İsimler Göre İsimler Göre İsimler a) Soyut isim a) Tekil isim a) Özel isim b) Somut isim b) Çoğul isim b) Cins isim c) İş ve eylem ismi c) Topluluk ismi Cümleyi incelediğimizde işaretlenmiş olan sözcüklerin 2.si isimdir. I. sözcük bir ismin yerini tuttuğu için zamir, III. sözcük eylemin anlamını azlık çokluk bakımından belirlediği için zarf, IV. sözcük ise bir durumu, bir oluşu bildirdiğinden fiildir. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük soyut bir isimdir? A) Arkadaşların seni sordu. B) Sevgi ve dostluk şu dünyada o kadar az bulunan şeyler ki C) Ne şair yaş döker, ne âşık ağlar. D) Tahta başında, elinde tebeşir sallanıyordu. Varlıkların oluşuna göre isimleri şu şekilde gruplarız: a) Somut isimler: Duyularımızla belirlediğimiz, algıladığımız varlıklara verilen isimlerdir. b) Soyut isimler: Duyu organlarımızın hiçbiriyle algılayamadığımız, varlığını zihinden kabul ettiğimiz kavramlara verilen isimlerdir. c) İş ve eylem isimleri: İş, hareket, oluş bildiren isimlerdir. Eylemin kök ve gövdelerine -mek, -me, -iş eklerinden birisini getirerek oluşturduğumuz isimlerdir. Bu açıklamaya göre seçenekleri inceleyelim: A da arkadaş, C de şair D de baş isimleri somuttur. B deki sevgi sözcüğü soyuttur. 3. Bazı tür adları özel isim olarak kullanılabilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde böyle bir kullanım vardır? A) Bugün deniz çok dalgalı B) Denizde yüzmek daha keyifli. C) Deniz fenerine gidelim mi? D) Deniz, bugün okula gelmedi. TÜRKÇE 153

2 Varlıklara verilişlerine göre isimleri şu şekilde inceleriz: Özel isim: Kendine özgü nitelikleriyle diğerlerinden ayrılan varlık veya kavramlara verdiğimiz isimlerdir. Yaratılışta tek olan varlıkları gösteren isimlerdir. Burak, Ege Denizi, Türkiye, İngiliz, Pamuk, İstanbul gibi. Kıta, şehir, köy, deniz, ulus, devlet, dernek, dil, din, mezhep, eser, yapıt, yasa, insan, ve belli hayvan adları özel isimdir: Cins isim: Aynı cinsten olan varlıklara verilen isimlerdir: Kitap, baba, dostluk gibi. Seçenekleri incelediğimizde D de Deniz sözcüğü kişi adıdır. Bu nedenle özel isimdir. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi kullanılmıştır? A) Bir demet kırmızı gül istiyorum. B) Depremde herkes sokağa döküldü. C) Kamyonlar arka arkaya park etmiş, duruyordu. D) Resmi ve büyük tatillerde evime giderim. Varlıkların sayılarına göre isimler üçe ayrılır: a) Tekil isim: İsmin bir tek varlığı veya kavramı anlatan biçimidir: ev, arkadaş, şehir b) Çoğul isim: İsmin birden çok varlığı veya kavramı anlatan biçimidir. İsmi -ler, -lar eki çoğul yapar: evler, arkadaşlar, şehirler c) Topluluk ismi: Biçim açısından tekil olup anlam olarak bir grubu, topluluğu belirten isimdir. Demet, küme, sınıf, ordu Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri incelediğimizde A da kullanılan demet sözcüğü topluluk ismidir. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi yoktur? A) Hayvancık bütün gün aç kalmış. B) Kadıncağıza yardım edelim. C) Sıcacık odada mayıştım. D) Üç kuruşcuk kazanmak için çok çalışıyor. Aldığı eklerle ufak, minik gibi anlamlarla; acıma, sevgi anlamı veren isimdir. Küçültme isimleri, isimlere cık, -cik, -cağız, -ceğiz ekleri getirilerek yapılır. Bu eklerle kurulan küçültme isimleri, küçültme anlamı dışında; acıma, sevgi anlamları da içerir: - Yavrucak, sonuçları öğrenince ağladı. (Acıma) - Babacığım, bana ne aldın? (Sevgi) - Bir evcik alabilseydik (Küçültme) UYARI: Bazı sözcüklerdeki cik heceleri, küçültme eki değildir. Bu ekler somut varlık adı yaparlar. Kurbağacık, bağcık, oyuncak, bademcik, maymuncuk, gelincik vb. Seçenekleri inceleyelim: A da hayvancık B de kadıncağız D de kuruşcuk küçültme ismidir. C seçeneğinde küçültme ismi yoktur. sıcacık sözcüğü oda sözcüğünü nitelediğinden dolayı küçültme sıfatıdır. 154 TÜRKÇE

3 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim, cümlenin yüklemi görevindedir? A) Hep seni özledim ve aradım. B) Sözleri ve bakışları anlamlıydı. C) Yıllar hızla akıp gidiyor. D) Her insan mutlu olmayı hak eder. Daha önceki konularda isimlerin yüklem olarak kullanıldığını söylemiştik. Fiiller, kip ve kişi eki alarak yüklem olur. İsimler kip eki alamadığından ek fiil alarak yüklem olurlar. İsim + (idi, imiş, idr, iken, -m, -sin, -dir, -z, -siniz, -dirler) + ek fiil çalışkanı m sarıydı (idi) güzelmiş (imiş) Seçeneklerde yüklemler: A da aradım ve özledim, C de gidiyor, D de hak eder çekimli fiildir. B de ise anlamlı + idi ek fiil almış isimdir. İsim ekfiil 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sözcükler isimdir? A) Korkma, benden sana zarar gelmez. B) O, isterse dağları aşar. C) Kimse bu çocuğu konuşturamadı. D) Islığın şiddeti kulaklarımın içindeydi. Bir cümlede tüm sözcükler isim olabilir. Seçenekleri inceleyelim: A da Korkma, benden sana zarar gelmez. fiil zamir zamir isim fiil B de O isterse dağları aşar. zamir fiil isim fiil C de Kimse, bu çocuğu konuşturamadı. zamir sıfat isim fiil D de Islığın şiddeti kulaklarımın içindey di ek fiil isim isim isim tamlaması 8. Sonsuzluğun ötesine geçmek böylesine güç mü olur? Yukarıdaki cümlede kaç tane isim kullanılmıştır? A) 2 B) 2 C) 3 D) 4 Cümledeki sözcükleri inceleyelim: Sonsuzluğun ötesine geçmek böylesine güç mü olur? Cümlede dört tane isim vardır. İsim isim eylem ismi zarf isim edat fiil TÜRKÇE 155

4 1. Aşağıdakilerin hangisinde sayı bildiren sözcük, isim türünde kullanılmıştır? A) Öğrencileri bir bir sayıp yoklamaya aldım. B) Yanına beş kişi alarak sorunu çözmeye gitti. C) Yaşı altıdan büyüktür. D) Üçüncü çocuğunu kötü bir kazada kaybetmişti. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi yoktur? A) Konuyu heyetle görüştük. B) Dizlerimin bağı çözüldü. C) Sana bir düzine kalem verdim. D) Sürüyü dağlara yöneltti. 2. kötü sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim olarak kullanılmıştır? A) Kötü bir parfüm kokusu geldi burnuma. B) Son günlerde hepimiz kötü olaylar yaşadık. C) Kız, oğlana kötü tutuldu. D) Benim saflığımı kötüye kullandı. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çoğul isim cümleye abartma anlamı katmıştır? A) Gözler kalbin aynasıdır. B) Hepimiz çoraplar aldık. C) Uçaklar gösteri yaptı. D) Ateşler içinde yandım. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk adı kullanılmıştır? A) Ağaçlar yol boyunca sıralanmıştı. B) Olanlara herkes şaşırmıştı. C) Topluca pikniğe gittik. D) Egemenlik, kayıtsız şartsız ulusundur. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme adı vardır? 8. Bilgilerden sözcüğü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) soyut topluluk ismi B) somut tekil C) soyut çoğul D) somut çoğul A) Bu akşam yemekten sonra irice bir karpuz kestik. B) O arabacık ailenin tek geçim kaynağı. C) Gencecik delikanlıydı; nasıl olmuş? D) O küçücük pencere onun bütün dünyası 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sözcükler isimdir? A) Dil bilgisinin kurallarını iyice öğrendik. B) Komşumuzun tavuğunun türü farklıydı. C) Kimsenin sesi çıkmaz. D) Tatilimizi bu yıl iyi geçirdik. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isim yoktur? A) Tarabya da yalıda oturuyor. B) Kuşlar Manyas Gölü ne gelir. C) Gelirken bir gazete al. D) Mehmet Efendi servis yaptı. TÜRKÇE 156

5 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi farklı anlamda kullanılmıştır? A) Bir tepecik aştık, köye vardık. B) Kutucuk içinde bir hediye verdi. C) Kendi küçücük, işleri büyük. D) Zavallıcık huzur evine sığınmış. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somut isme örnek yoktur? A) Ne katı yüreklisiniz! B) Avuç içlerim kanayıncaya kadar seni alkışllıyorum. C) Hava ılık mı serin mi belli değil. D) Dükkânın kepenkleri birden açıldı. 11. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi anlamca teklik ifade eder? A) Takvimler mevsimlerin ne zaman değişeceğini bildirir. B) İnsanların sıkıntıları hiçbir zaman bitmez. C) Çok konuşmak yerine çok dinlemek insanın değerini artırır. D) Çiçek su vermeyince kurudu. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç soyut isimdir? A) Onun incinmesini kesinlikle istemem. B) Hislerime her zaman güvendim. C) Duyduğumuz masallara yer yer şiirler ve türküler karıştırdı. D) Dost, kara günde belli olur. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde duygu sözcüğü özel bir isim olarak kullanılmıştır? A) Her insanda iyi ve kötü duygular mutlaka vardır. B) Aşırı duygusallık kişiye zarar verir. C) Duyguların en güzeli aşktır. D) Duygu yu sevdiğim doğru; ama bunu ona söyleyemem. 16. Sabır, insanın dayanma gücünü artırır. Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcüğün özellikleri seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) tekil, somut, basit B) basit, tekil, özel C) cins, tekil, soyut D) cins, çoğul, soyut 13. Sert sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde isim olarak kullanılmıştır? A) Sert tavırlarıyla herkesi kendinden soğuttu. B) Yüksek ve sert yastıkta yatamıyorum. C) Top karnına çok sert gelmiş. D) Bakışlarının sertliğinden eser kalmamış gı, -gi yapım eki aşağıdaki sözcüklerden hangisini somut isim yapmıştır? A) İnsan gücünü sevgiden çıkarır. B) Görgü ailede kazanılır. C) Sözleri yanılgıya düştüğünü gösterdi. D) Herhangi bir çalgı aleti almak istiyorum. TÜRKÇE 157

6 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin öznesi soyut bir isimdir? A) Bu şehirde sokaklar seni düşünür. B) Ateşler yakıldı meydanların ortasında. C) Fakirlik mideme dokunuyor. D) Sana bir serinlik getireceğim yağmur tanelerinden. 22. Aşağıdakilerden hangisi arkadaş öğrenci açık sözcüklerinin özelliklerine uyar? A) somut özel tekil basit B) soyut çoğul özel türemiş C) basit tekil soyut cins D) somut cins tekil türemiş 19. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi çoğul ve soyut bir isimdir? A) Umutlar bitince yaşamanın bir anlamı kalmaz. B) Sevgiler yarın bize geliyor. C) Cennet annelerin ayağı altındadır. D) Orman yurdun zenginlik kaynağıdır. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi yoktur? A) Anneciğim ne çok yoruluyor. B) Sen kadıncağızı teselli et. C) Kitapçık hazırlamışlar, reklâm olmuş. D) Maymuncukla kapıyı açmışlar. 20. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi isim olarak kullanılmıştır? A) Kardeşine pahalı bir hediye almış. B) Annem, mercimek çorbasını çok güzel yapar. C) Güzel bir kız olduğunu kendisi de biliyor. D) Bazıları acı yemeyi çok sever. 24. Dileklerinin hepsi gerçek yaşamda senin olsun cümlesinde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Çoğul isim B) Soyut isim C) Tekil isim D) Özel isim 21. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi isim olarak kullanılmamıştır? A) Açık mavi gözleri hâlâ sevdiğini arıyor. B) Eve plâstik dolap almam gerek. C) Yuvarlak masada oturmuş, bizi bekliyorlar. D) Aldığın kalemi yerine bırakır mısın? 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük isim değildir? A) Gülüştük, eğlendik. B) Bakışı kızgındı. C) Gezmek istiyorum. D) Okumayı bilmiyor. 158 TÜRKÇE

7 ÜNİTE: İSİMLER (ADLAR) KONU: İsimlerin Aldıkları Ekler, Tamlamalar ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm isimler yalın hâldedir? A) Abimi pazarda gördüm. B) Mutluluk Zülfü Livaneli nin son romanıdır. C) Hep beraber tiyatroya gidiyorlardı. D) Evden çıkarken karşılaştık. İsimler beş durumda bulunur: a) İsmin yalın hâli b) İsmin i hâli (Belirtme durumu) c) İsmin e hâli (Yönelme durumu) d) İsmin de hali (Bulunma durumu) e) İsmin den hali (Ayrılma durumu) İsmin yalın hâli: İsmin, durum eklerinden birini almamış biçimidir. İsim çoğul ya da iyelik eki almış olsa da yalın sayılır. Yalın durumdaki isimler genellikle cümlede özne, belirtisiz nesne ve zarf tümleci görevinde kullanılır. Anneme fular aldım. Kızım hastalandı. Nesne Özne Seçenekleri inceleyelim: A da pazarda C de tiyatroya D de evden hâl eki almış isimlerdir. B de tüm sözcükler yalın hâldedir. Mutluluk Zülfü Livaneli nin son romanıdır. Tamlayan eki Tamlanan eki 2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi belirtme eki almıştır? A) Gömleği yeni galiba. B) Arkadaşı nerdeymiş? C) Yolu bulamadım. D) Şiirleri yeni basıldı. İsmin i hâlinin diğer adı Belirtme durumu dur. İsme -i (-i, -u, -ü) eki getirilerek oluşturulur. Büyük ünlü uyumuna uyarlar. Bu hâl ekini alan isimler genellikle belirtili nesne görevinde kullanılır. Bahsettiğin filmi gördüm. İsmin i hâli İyelik üçüncü kişi eki -i ile hâl eki i karıştırılmamalıdır. İyelik ekleri sahiplik ekleridir. İsimlerin sonuna eklenerek, o ismin hangi kişiye ait olduğunu gösterirler. İyelik üçüncü kişi eki alan ismin başına onun sözcüğünü getirerek ekin iyelik eki olup olmadığını anlayabiliriz. Seçenekleri incelediğimizde bu sözcüklerin hepsinin -i eki almış olduğunu görürüz. A, B ve D deki sözcüklerin başına onun kişi zamirini getirdiğimizde, bu sözcüklerin onun kişi zamirini aldıklarını görürüz. Yani bu sözcüklerdeki -i eklerinin 3.tekil kişi iyelik eki olduğunu söyleyebiliriz. Oysa C deki altı çizili sözcük, başına onun zamirini almaz; bu yüzden de bu sözcükteki -i hâl ekidir. TÜRKÇE 159

8 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayrılma, bulunma ve yönelme hâl eki birlikte kullanılmıştır? A) Pencerenden bir gül at bana. B) Korkudan doğruyu söyleyemedim. C) Dersten çıkınca ona telefon ettim, çarşıda buluştuk. D) İstediğin çamaşırı dolaptan alabilirsin. İsmin e hâli (yönelme durumu): İsme e, -a eki getirilerek oluşturulur. Zaman ve durum bildirmediği sürece bu eki alan adlar dolaylı tümleç olur. Büyük ünlü uyumuna uyar. Sinemaya gittik. Dolaylı tümleç Akşama sana geleceğim. (Zarf tümleci) İsmin de hâli (Bulunma durumu): İsme -de, da, -te, -ta eklerinin getirilmesiyle oluşur. Zaman ve durum bildirmediği sürece bu eki alan isimler de dolaylı tümleç olur. Büyük ünlü uyumuna ve ünsüz benzeşmesine uyar. Yemeği mutfakta yiyelim. (Dolaylı tümleç) Buraya sonbaharda gelmiş. (Zarf tümleci) İsmin den hâli (Çıkma, ayrılma durumu): İsme -den, -dan, -ten, -tan eklerinden birinin getirilmesiyle oluşur. Zaman, durum ve neden bildiren durumlarının dışına bu eki alan isimler dolaylı tümleç olur. Büyük ünlü uyumuna ve ünsüz benzeşmesine uyar. Çaresizlikten ağlamaya başladı. Başarınızı gönülden kutluyorum. (Dolaylı tümleç) (Zarf tümleci) Seçenekleri incelediğimizde bu üç durumun ekini alan isimlerin C de olduğunu görürüz. dersten ayrılma hâli o-n-a yönelme hâli çarşıda bulunma hâli A da Pencereden bana çıkma yönelme B de doğruyu belirtme D de dolaptan çıkma 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iyelik eki almış isim, çokluk eki de almıştır? A) Arabaları çok güzeldi. B) Çantam okulda kaldı. C) Kapımız hızla vuruldu. D) Kitaplarım kaybolunca üzüldüm. İsimlerin aldığı diğer çekim ekleri de iyelik ve çokluk ekidir. -Çokluk eki (-ler, -lar): İsmin sayıca birden fazla olduğunu gösteren eklerdir. Çiçekler, kuşlar, sorunlar vs. -İyelik ekleri (Sahiplik eki): Eklendiği ismin hangi kişiye ait olduğunu gösteren eklerdir. 1.tekil kişi: araba-m, ev-im 1.çoğul kişi: araba-mız, ev-imiz 2.tekil kişi: araba-n, ev-in 2.çoğul kişi: araba-nız, ev-iniz 3.tekil kişi: araba-s-ı, ev-i 3.çoğul kişi: araba-ları, ev-leri 160 TÜRKÇE

9 Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da araba-ları 3.çoğul kişi iyelik ekidir. B de çanta-m 1.tekil kişi iyelik ekidir. C de kapı-mız 1.çoğul kişi iyelik ekidir. D de kitap -lar -ım çokluk eki 1.tekil kişi iyelik eki 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasının çeşidi diğerlerinden farklıdır? A) İzmir in güzelliklerini saya saya bitiremedi. B) Dersin zorluğu canımı sıktı. C) Bahçemize bir çam ağacı dikelim. D) Ankara nın kışlarını özledim. İsim tamlamaları dört çeşittir: Belirtili isim tamlaması, belirtisiz isim tamlaması, takısız isim tamlaması, zincirleme isim tamlaması a) Belirtili isim tamlaması: Tamlayanın da, tamlananın da ek aldığı tamlamadır. Tamlayan ekleri: (-ın, -in, -un, -ün) Tamlanan ekleri : (-ı, -i, -u, -ü) Ali nin kardeşi, kapının kolu Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan b) Belirtisiz isim tamlaması: Sadece tamlananın ek aldığı tamlamadır. ölüm korkusu, çilek reçeli Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri incelediğimizde, A da İzmir in güzellikleri B de dersin zorluğu Belirtili isim tamlamasıdır. D de Ankara nın kışları C de çam ağacı Belirtisiz isim tamlamasıdır. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması vardır? A) Komşu kızının güzelliği hepimizi etkiledi. B) Yazı küçücük bir sahil kasabasında geçirdik. C) Tarih kitapları insanı aydınlatır. D) Yazar, eserine Anadolu kültürünü yansıtmış. Zincirleme isim tamlaması: En az üç isim görevli sözcüğün oluşturduğu tamlamadır. Kendisi hariç içinden iki tamlama olabilir. Genellikle in ve i ekleri kullanıldığından belirtili isim tamlaması anlamı taşıyabilir. a) Tamlayanı isim tamlaması olan zincirleme isim tamlaması: Belirtisiz isim tamlaması Ağaç dallarının yaprakları yeşermiş. Belirtili isim tamlaması b) Tamlananı isim tamlaması olan zincirleme isim tamlaması: belirtisiz isim tam. Evin duvar saati bozulmuştu. belirtili isim tam. TÜRKÇE 161

10 c) Tamlayanı da tamlananı da isim tamlaması olan zincirleme isim tamlaması : belirtili isim tam. Gülşen in annesinin iş gezisine katıldım. belirtili isim tam. belirtisiz isim tam. d. Takısız isim tamlaması da zincirleme isim tamlamasında kullanılabilir. deri ceket takısız isim tamlaması ceketin astarı belirtili isim tamlaması deri ceketin astarı zincirleme isim tamlaması Seçeneklerden B, C ve D de belirtisiz isim tamlaması A da ise zincirleme isim tamlaması vardır. Komşu kızının güzelliği B.siz isim tam. Tamlayan Tamlanan 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde takısız isim tamlaması vardır? A) Geçim sıkıntısı çektiğini biliyordum. B) Muharrem Usta nın eli çok çabuk. C) Gökyüzünün mavisine bak. D) Geçen gün aldığım yün kazağım yıkanınca çekmiş. Takısız isim tamlamalarında her iki isim de tamlama eki almaz, birinci sözcük ikincisinin hem ana maddesini, hem de neden yapıldığını anlatır. Plastik bidondaki suyu kim boşalttı? Takısız isim tam. Uyarı: Takısız isim tamlaması ile sıfat tamlaması karıştırılmamalıdır. Tamlayan tamlananın niteliğini belirtirse sıfat tamlaması olur. Kendime yeni bir ipek gömlek aldım. gömlek ipekten yapımlı. Takısız isim tamlamasıdır. Güzel saçlarına dokunasım geldi. Sıfat tamlaması Burada aynı anlam yoktur. Sıfat tamlamasıdır. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da geçim sıkıntısı B.siz isim tamlaması tamlayan tamlanan B de Muharrem Usta nın eli Zincirleme isim tamlaması C de gökyüzünün mavisi B.li isim tamlaması D de ise yün kazak Takısız isim tamlaması 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bir isim tamlamasının arasına başka sözcükler girmiştir? A) Ahmet in bu kadar güzel bir kızı olduğunu bilmiyordum. B) Toplantıya takım elbiseyle gitmelisin. C) Memleketin ekonomisi düzelecek mi dersin? D) Yine zor bir çalışmanın içinde buldum kendimi. 162 TÜRKÇE

11 İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına başka sözcükler girebilir. Bu durum onların tamlama oluşturmalarına engel değildir. Tamlamaları tamlayan ve tamlanan eklerinin yardımıyla buluruz. Oyunun güzel bir oyuncusu varmış. tamlayan sıfat tamlanan Seçeneklere baktığımızda: A da Ahmet in bu kadar güzel bir kızı olduğunu bilmiyordum. tamlayan araya girmiş sözcük tamlanan B de isim tamlaması yoktur. C de Memleketin ekonomisi B.li isim tamlaması tamlayan tamlanan D de Çalışmanın içi B.li isim tamlaması tamlayan tamlanan 9. İsim tamlamalarında bazen tamlayan düşebilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması vardır? A) Her şey senin yaptıkların yüzünden oldu. B) Kız arkadaşı hukuk fakültesinde okuyormuş. C) Radyo programı güzel bir konuya değindi. D) Köy evlerinin serinliğini özledim. İsim tamlamasında tamlayanın düşmesi ancak tamlayanın kişi zamiri olduğu durumlarda gerçekleşir. Kız arkadaşı fakültede okuyormuş. Onun kız arkadaşı fakültede okuyormuş. Tamlanan tamlayan tamlanan A da senin saflığın B.li isim tamlaması C de radyo programı B.siz isim tamlaması b.siz isim t. D de köy evlerinin serinliği Zincirleme isim tamlaması B.li isim t. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı ve tamlananı yer değiştirmiş bir belirtili ad tamlaması vardır? A) Bağlandı, konuşmaz dili gönlümün. B) Evimizin önünde seni bekleyeceğim. C) Ayşe nin notları yine düşmüş. D) Güçlü olmanın zamanı geldi. İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir. Böyle bir durumda tamlayanla tamlananı aldıkları eklerden tanıyabiliriz. Bu tür tamlamalar çoğunlukla devrik cümlelerde görülür. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl (milletimin hakkıdır) T.nan Sıfat T.yan TÜRKÇE 163

12 Seçeneklere baktığımızda: A da Bağlandı konuşmaz dili gönlümün gönlümün dili yer değiştirmiştir. T.nan T.yan B de Evimizin önü C de Ayşe nin notları T.yan T.nan T.yan T.nan D de Güçlü olmanın zamanı B.li isim tamlaması. T.yan T.nan 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde aynı tamlayana bağlı birden çok tamlananı olan bir ad tamlaması kullanılmıştır? A) Midemin yanması geçmedi. B) Bu roman kötülerin acımasız dünyasını anlatıyor. C) Yolların ne başı belli ne sonu belli. D) Her yüzyılın başında bir güneş doğar. Ad tamlamalarında tamlayan birden çok tamlanana, tamlanan da birden çok tamlayana bağlanabilir. Böyle bir örnek C seçeneğinde vardır. Yolların ne başı ne sonu belli. T.yan 1.T.nan 2.T.nan A da midemin yanması B.li ad tamlaması T.yan T.nan B de kötülerin acımasız dünyası B.li ad tamlaması T.yan Sıfat T.nan D de yüzyılın başı B.li ad tamlaması T.yan T.nan 12. Aşağıdakilerin hangisinde ad tamlamasının tamlayanı ve tamlananı birer sıfatla nitelenmiştir? A) Son günlerde demir yollarının önemi tartışılıyor. B) Arkadaşımın okul numarasını bir türlü hatırlayamadım. C) O gidince ayrılığın acısı çöktü içime. D) Eski mahallenin yeni binaları boyandı. Ad tamlamalarında sadece tamlayan, sadece tamlanan, aynı anda hem tamlayan hem tamlanan sıfat alabilir veya sıfat, tamlamanın tamamına yönelik olabilir. Küçük çocuğun mavi gömleğini bulamıyorum. Sıfat T.yan Sıfat T.nan Böyle bir örnek D seçeneğinde vardır. Eski mahallenin yeni binaları boyandı. Sıfat T.yan Sıfat T.nan A da demir yollarının önemi Zincirleme isim tamlaması T.yan T.nan B de arkadaşımın okul numarasını zincirleme ad tamlamasıdır C de ayrılığın acısı B.li isim tamlaması T.yan T.nan 164 TÜRKÇE

13 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili isim hâl eki almamıştır? A) Kimseye yalandan fayda gelmez. B) Dereler bu mevsim çağlar. C) Denizde saatlerce kalırım. D) Seni okula ben bırakayım. 5. İsimler aldıkları durum eklerine göre: belirtme, yönelme, bulunma ve çıkma anlamı kazanır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya örnek gösterilebilecek bir kullanım yoktur? A) Havalar bir türlü düzelmedi. B) Hepimizi çok kırmıştı. C) Kaybettiklerinin arkasından çok üzüldü. D) Bakan, çalışanlara ikramiye müjdeledi. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iyelik eki almış isim yoktur? A) Aklım yine işte kaldı. B) Saçların ipek gibi görünüyor. C) Sahilde kimseyi göremedim. D) Bana sorunların var gibi geldi. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim yapım eki alarak bir başka ismin niteleyeni olmuştur? A) Sakin bir deniz kasabasına yerleşmişti. B) O çiçekli, beyaz elbiseni çok beğeniyorum. C) Yıllar sonra buluşarak geçmiş günleri andık. D) Gelen konuklara yer gösterme görevi onundu. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde takısız isim tamlaması yoktur? A) Ayağına yün çorap giy. B) Altın kolyemi babam aldı. C) Bu tahta sandık da nedir? D) Yumuşak bir silgi aldım. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut isim hem çokluk hem iyelik eki almıştır? A) Barışın önemine inanıyorum. B) Düşünceler önemlidir. C) Aklımız ışığımızdır. D) Duyguların çok güzel. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması vardır? A) Fırsatların önemine inanırım. B) Şekerin rengi hoş görünüyordu. C) Kalemin renginin güzelliğine baksana! D) Balığın özellikleri vardı, anlattılar. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması ötekilerinden farklı kurulmuştur? A) Okul çantasının fermuarı bozulmuş. B) Kardeşime hayvan sevgisinin önemini anlattım. C) Koltuk takımının rengini beğenmedim. D) Ayşe nin gümüş kolyesini sen mi aldın? TÜRKÇE 165

14 9. İsim tamlamalarında tamlayanla tamlananın arasına sıfatlar, sıfat öbekleri girebilir. Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir isim tamlaması vardır? A) Türk edebiyatının başarılı şairlerinden biriydi. B) Yarın akşamki yemeğe sen de gelebilirsin. C) Çayın yanında bir şey ister misin? D) Herkesin doğruları kendine! 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasının tamlayanı ile tamlananı yer değiştirmiştir? A) Önemi büyüktür doğruluğun. B) Aşk insanın hayatında olmalıdır. C) Bir dediğin diğerini tutmuyor. D) Ağacın gölgesinde oturduk. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde takısız isim tamlaması vardır? A) Kardeşinin oyuncağını niye aldın? B) Tahta merdivenler ağırlığımızın etkisiyle gıcırdıyordu. C) Bu çalışmalarının karşılığını bir gün mutlaka alacaksın. D) Dünkü mesajım eline geçti mi? 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem tamlayan hem tamlanan çokluk eki almıştır? A) Kültablalarının rengi bile maviydi. B) Derenin sesi geliyor. C) Dizlerinin bağı çözüldü. D) Başlarının altlarına yastık verdim. 11. Bazı isim tamlamalarında tamlayan eki in (-ın, -un, -ün) yerine dan (--den) eki kullanılabilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir kullanım vardır? A) Turistlerden biri fena düşmüş. B) Yeni seyrettiğim filmden çok etkilendim. C) Meydandan müzik sesleri geliyor. D) Bütün gün güneşin altında tarlada çalıştı. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanla tamlananın arasına sıfat girmiş bir isim tamlaması vardır? A) Evin akan çatısını ev sahibi mi yaptıracak? B) Çocukluk hatıralarımın kaynağıdır bu yerler. C) Orman yangınlarının çıkmasına çok üzülüyorum. D) Bunlar benim sözlerim değil. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili isim hâl eki almamıştır? A) Arabadaki benim arkadaşımdı. B) Çocuklara güvenmeliyiz. C) Gerçekler kişiye göre farklıdır. D) Ayakkasını bile bağlayamaz. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem bir isim tamlamasıdır? A) Bu saatten sonra gözyaşları, yeminler boş bir tesellidir. B) Şiir, insan ruhunun aynasıdır. C) Hayaller kurarken küçücük bir çocuktum. D) Sokak çocukları ezilmiş bir çiçeğe benzer. 166 TÜRKÇE

15 17. Düşüncelerime önem verdi. altı çizili sözcükte aşağıdaki eklerden hangisi yoktur? A) çokluk eki B) tamlama eki C) hâl eki D) iyelik eki 22. Ovaların güzeliği görenleri hayran bırakıyordu. Yeşilliğin her tonu vardı. Göze, duygulara hitap eden bu doğanın eşsiz parçası nerede var? Parçada kaç tane isim tamlaması kullanılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması yoktur? A) Kapağın altında ne var? B) Annesini el üstünde tutuyor. C) Moda olmasa bunu giymezdim. D) Taş duvarlara bakmak yordu. 23. Aşağıdaki isim tamlamalarının hangisinde tamlayan da tamlanan da bir sıfat tarafından nitelendirilmiştir? A) İyi insanların olumlu özellikleri vardır. B) Başımın altındaki hırkayı düzeltti. C) Doğruların öneminin faydası reddedilemez. D) Bu adamın her söylediği yalan. 19. Aşağıdaki isim tamlamalarının hangisinde tamlayan birleşik isimdir? A) Ankara nın gecekonduları B) komşunun isteği C) annesinin kuzusu D) hanımelinin kokusu 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim hem iyelik hem çokluk eki almıştır? A) Sucular hile yapıyor. B) Çanakları kenara dizdi. C) Kitaplarım değerlidir. D) Uçaktaki hostesti. 24. Aşağıdaki cümlelerde geçen ad tamlamalarının hangisinde tamlayan, tamlananın nedenini bildirmektedir? A) Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı nda. B) Vişne reçelini oldum olası çok severim. C) Deprem korkusu çöktü içimize. D) Çocuk odasını pembeye boyayalım. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlamasının tamlayanı, takısız isim tamlamasıdır? A) Başkanın etkili sözlerini dinledik. B) Dudağının kenarında ben vardı. C) Deri ceketin kolları sökülmüş. D) Tabakların kir izi çıkmamış. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlamasında tamlayan tamlananın neden yapıldığını gösterir? A) Küçük masanın ayağı kırıldı. B) Ayva kompostosu yapalım. C) Balık pişirmeyi bilmem. D) Kendi evini alıyor. TÜRKÇE 167