Özgür DEMİRCİ. Ceza Hukuku ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Transkript

1 D I S C I M U S CEZA HUKUKU Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları 2015 KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Gelir Uzmanlığı Vergi Müfettişliği Hakimlik ÖZGÜR DEMİRCİ

2 Özgür DEMİRCİ Ceza Hukuku ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 4. Baskı: Eylül 2014, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Dumlupınar Türkçe Redaksiyon: Nuray Karaca Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular temel hatları ile işlenmiş, ayrıntıya girmekten ve teorik nitelikteki tartışmalara girmekten özellikle kaçınılmıştır. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün sonunda başta KPSS olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sisteminde her hangi bir değişiklik yapılmamış olsa bile, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve 3. yargı paketi olarak bilinen yargı hizmetlerinin etkinleştirilmesini amaçlayan kanunla birlikte bir çok yenilik hukuk alanında yapılmış ve bu yeniliklere de kitap içerisinde olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğümüz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağlamak için özgün bir takım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir. Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlanması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem ailesi ne, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Gamze DUMLUPINAR a, kitabın hazırlanma aşamasında bana yardımlarını esirgemeyen Devrim TOKLUCU ve Kadir ALGIN a, hayatımın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini benden hiç esirgemeyen annem ve babama teşekkürlerimi sunarım. Özgür Demirci

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Ceza Genel Hukuku Ceza Hukuku na Giriş ve Ceza Kanunu nun Uygulanma Alanı...1 Ceza Hukuku na Giriş...1 Ceza Hukuku nun Temel İlkeleri...2 Ceza Kanunu nun Bağlayıcılığı İlkesi...2 Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi...2 Kusur İlkesi...3 Ümanizm İlkesi...3 Hukuk Devleti İlkesi...3 Kanunilik İlkesi...4 Ceza Kanununun Uygulanma Alanı...5 Tanım...5 Zaman Bakımından Uygulanma...6 Kişi Bakımından Uygulanma...7 Yer Bakımından Uygulanma...9 Çıkmış Sorular...14 Çözümler...18 Cevaplı Test BÖLÜM Suç ve Suçun Unsurları Suçun Tanımı ve Suçla İlgili Bazı Tanımlar...27 Suçun Tanımı...27 Suçla İlgili Çeşitli Kavramlar...27 Suçun Unsurları...28 Tanım...28 Suçun Maddi Unsurları...29 Suçun Manevi Unsurları...37 Hukuka Aykırılık Unsuru...53 Tipiklik Unsuru...61 Çıkmış Sorular...62 Çözümler...67 Cevaplı Test...73

5 PEGEM AKADEMİ vi 3. BÖLÜM Suçun Ortaya Çıkış Biçimleri Suça Teşebbüs...77 Teşebbüsün Tanımı...77 Teşebbüsün Ne Zaman Varsayılacağı Sorunu...77 Teşebbüs Olarak Nitelendirilemeyecek Durumlar...78 İşlenemez Suç...79 Sözde(Mefruz, hayal) Suç...80 Gönüllü Vazgeçme...80 Çeşitli Suçlar Yönünden Teşebbüsün Değerlendirilmesi...83 Suça İştirak...84 İştirakin Tanımı...84 İştirakin Unsurları...84 İştirak Türleri...86 İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme...89 Özgü Suçlara İştirak...90 İştirakte Kararlaştırılandan Faklı Bir Suçun İşlenmesi...90 Suçların İçtimaı (Birleşmesi)...91 İçtimanın Tanımı...91 Bileşik Suç...91 Zincirleme Suç...92 Fikri İçtima...94 Geçitli Suç...95 Çıkmış Sorular...96 Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Ceza Hukukunda Yaptırım ve Davayı Düşüren Haller Ceza Hukuku nda Yaptırımlar Yaptırımın Tanımı Ceza Hukuku nda Yaptırımlar Cezalar Davayı ve Cezayı Düşüren Hâller Sanığın veya Hükümlünün Ölümü Af Genel Af Özel Af Zamanaşımı Tanımı...122

6 vii PEGEM AKADEMİ Dava Zamanaşımı Ceza Zamanaşımı Müsadere Zamanaşımı Şikâyete Bağlı Suçlarda Şikâyetten Vazgeçme Ön Ödeme Uzlaşma Tanım Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar Uzlaşmanın Yapılış Biçimi Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU 1. BÖLÜM Ceza Muhakemesi Hukukuna Giriş ve Ceza Muhakemesinde Makamlar Ceza Muhakemesi ne Giriş Ceza Muhakemesi nin Tanımı Ceza Muhakemesi ne Hakim Olan İlkeler Ceza Muhakemesi nde Yer Alan Bazı Tanımlar Ceza Muhakemesi nde Makamlar İddia Makamı Savunma Makamı Yargılama Makamı BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Görev ve Yetki Görev(Madde Yönünden Yetki) Görev(Madde Yönünden Yetki) Tanımı Mahkemelerin Görevleri Görevsizlik İtirazı ve Süresi Görevde Uyuşmazlık ve Bağlantılı Davalar Yetki (Yer Yönünden) Yer Yönünden Yetkinin Tanımı Yetkinin Tespit Edilmesi Türkiyede İşlenen Suçlarda Yetki...154

7 PEGEM AKADEMİ viii PEGEM AKADEMİ Yabancı Ülkede İşlenen Suçlarda Yetki Deniz, Hava, Demiryolu Taşıtlarında veya Bu Taşıtlarla İşlenen Suçlarda Yetki Basın Yayın Aracı İle İşlenen Suçlarda Yetki Bağlantılı Suçlarda Yetki Yetkisizlik İddiası Yetkide Uyuşmazlık Yetkinin İstisnaları Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Yargılama Şartları, Deliller ve Koruma Tedbirleri Yargılama (Dava) Şartları Tanım İhbar ve Şikâyet Talep Müracaat İzin Açılmış Bir Dava Bulunmaması Sanığın Hazır Bulunması Hüküm Bulunması Ön Ödeme Uzlaşma Sanığın Akıl Hastası Olması Ceza Muhakemesinde Eski Hâle Getirme Ceza Muhakemesi nde Deliller ve Delillerin Değerlendirilmesi Tanım İspat Araçları Ceza Muhakemesi nde Koruma Tedbirleri Tanım Koruma Tedbirlerinin Türleri Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test...203

8 ix PEGEM AKADEMİ 4. BÖLÜM Ceza Muhakemesinin Evreleri ve Kanun Yolları Ceza Muhakemesi nin Evreleri Soruşturma Evresi Tanım Soruşturma Evresinin Özellikleri Cumhuriyet Savcısı nın Verebileceği Kararlar Kovuşturma Evresi Tanım Duruşmaya Hakim Olan İlkeler Duruşmanın Sona Ermesi ve Hüküm Hüküm Çeşitleri Beraat Kararı Verilebilecek Hâller Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Verilecek Hâller Mahkumiyet Kararı ve/veya Güvenlik Tedbirine Hükmedilecek Haller Davanın Reddi Yönünde Karar Verilecek Hâller Davanın Düşmesi Yönünde Karar Verilecek Hâller Durma Kararı Verilebilecek Hâller Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararının Verilebileceği Haller Kanun Yolları Tanım Kanun Yollarına Müracaat Edebilecek Kimseler Kanun Yolu Başvurma Süresi ve Başvurusundan Vazgeçme Kanun Yolu Türleri Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test Yararlanılan Kaynaklar...236

9 1. BÖLÜM CEZA GENEL HUKUKU Ceza Hukukuna Giriş ve Ceza Kanununun Uygulanma Alanı I. Ceza Hukukuna Giriş Ceza hukuku suçun oluşması, ortaya çıkış şekli ve oluşan suçun karşılığında uygulanacak yaptırımların neler olduğunu düzenleyen, kamu hukuku özel hukuk ayrımı içerisinde kamu hukuku alanında kendine yer bulmuş bir hukuk dalıdır. Ceza hukuku toplum düzenini sağlamaya yönelik kurallar bütünüdür. Ceza hukukunda müeyyide genel olarak fizikidir yani hürriyeti kısıtlayıcı nitelikte ceza biçimindedir. Bu nedenle ceza hukuku toplumsal yaşamda meydana gelen ihlallerde en son uygulanacak hukuk dalı olarak görülür. Toplumsal yaşamda ortaya çıkan her türlü hukuka aykırılık hâlinde ceza yaptırımı uygulanmaz. Örneğin; kabahat teşkil eden bir kısım eylemlerde hukuka aykırı olmasına rağmen ceza değil, idari yaptırımlar uygulanmaktadır. Ceza hukukunun ıslah edici olmak, kişiyi topluma yeniden kazandırmak, toplumsal düzeni sağlamak (ümanizm ilkesi), suç işlenmesini önlemek gibi amaçları vardır. Bu nedenledir ki ceza hukuku öç alma duygusuyla hareket etmez. Amaçları arasında öç alma olmadığı için ceza hukukunda kısas yasaktır. Amacı tamamen antisosyal kişilikte olan fertleri sosyal kişilik hâline getirerek topluma kazandırmak olan bu hukuk dalında elbetteki en önemli ilkelerden bir tanesi de masumiyet karinesidir. Masumiyet karinesi bir kimsenin suçu mahkeme kararıyla sabit bulunmadıkça suçlu sayılamayacağı karinesidir. Ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır.

10 PEGEM AKADEMİ 2 Ülkemizdeki mevcut ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır. Bu tarihten önce ülkemizde İtalya dan alınmış olan 1926 tarihli ceza kanunu uygulanmakta iken 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 Sayılı Ceza Kanunu 1926 tarihli 765 sayılı kanunu yürürlükten kaldırmış bulunmaktadır. Elbette ki yürürlüğe giren kanun bir çok yeniliği de beraberinde getirmiştir. Yeni ceza kanunu olarak adlandırdığımız 5237 sayılı kanunun getirmiş olduğu yeniliklerin başlıcalarından biraz bahsetmek gerekirse; Yeni Türk Ceza Kanunu; Cürüm kabahat ayrımını ortadan kaldırarak kabahatleri ayrı bir kanun olan kabahatler kanunda düzenleyerek idari suç hâline getirmiştir. Ağır tahrik hafif tahrik ayrımını kaldırarak sadece haksız tahrik kurumuna yer vermiştir Ağır hapis hafif hapis ayrımını kaldırarak sadece süreli hapsi düzenlemiştir. Ağır para cezası hafif para cezası ayrımı kaldırılarak adli para cezasına yer verilmiştir. ( Not: Bu değişiklik aslında çok isabetli olmuştur. Eski kanun döneminde küçük miktardaki cezaların ağır para cezası olarak adlandırılması komik durumlara neden oluyordu.) Eksik teşebbüs tam teşebbüs ayrımını kaldırarak sadece teşebbüs kurumunu düzenlemiştir. II. Ceza Hukukunun Temel İlkeleri A. Ceza Kanunu nun Bağlayıcılığı İlkesi (T.C.K. mad. 4) Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz. Türk Ceza Kanunu nun 4. maddesinde ifade edilen bu ilkeye göre kimse ceza kanunlarını bilmediğini iddia edemez. B. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi (T.C.K. mad. 20) Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. Kısaca ifade etmek gerekirse herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacaktır. Yani bir kimsenin işlemiş olduğu iddia edilen fiilden dolayı yakınlarının sorumlu tutulması düşünülemez.

11 3 PEGEM AKADEMİ Bu ilkenin bir sonucu olarak tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz. Düşünecek olursak tüzel kişiler adına suç niteliğindeki hukuka aykırı fiilleri tüzel kişinin organları gerçekleştirir. Oysa herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacağı için tüzel kişilere ceza yaptırımı uygulanmazken bu fiilerden dolayı yaptırım fiili gerçekleştiren organlara uygulanır. Ancak, suç dolayısıyla tüzel kişilerin her ne kadar sorumlu tutulamayacağını söylesek de bunlar hakkında kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlara hükmetmek mümkündür. T.C.K. na göre bu tedbir de ancak özel hukuk tüzel kişileri için uygulanabilecektir. (Örneğin; çalışma izninin iptali gibi.) C. Kusur İlkesi Günümüzde hakim olan anlayışa göre bir kişinin suçlu olabilmesi için sadece kanunda tanımlanmış olan hukuka aykırı davranışı gerçekleştirmesi yeterli değildir. Bu kişinin kusurlu bir iradeye de sahip olması gerekir. Kusurluluk ilkesi failin suç oluşturan bir eylemi gerçekleştirmesinde kusuru olmadıkça, ceza yaptırımına maruz kalamayacağını ifade eden ilkedir. Kusur; bir eylemin isnad yeteneği bulunan bir kimse tarafından kasıtlı veya taksirli olarak yani bilerek veya istenerek gerçekleştirilmesidir. Gerçekleştirilen fiilin anlam ve sonucunu kavrayarak kişinin yaptığı fiilin sonuçlarına katlanabilmesi demektir. Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. D. Ümanizm İlkesi Modern ceza hukukunun en temel ilkelerinden bir tanesi de ümanizm ilkesidir. Bu ilkenin amacı suç işlemiş bir kimsenin cezalandırıldıktan sonra topluma kazandırılması için ve kişinin sosyal bir varlık hâline getirilerek toplumdan soyutlanmaması için gerekli uğraşın sergilenmesidir. E. Hukuk Devleti İlkesi Anayasamızın ikinci maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasa Mahkemesi de bir kararında hukuk devletini, İnsan haklarına saygılı ve hakları koruyucu, adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekte kendisini yükümlü gören, bütün eylem ve işlemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir. şeklinde tanımlamaktadır. Hukuk devleti, devletin hukuka bağlılığı anlamına geliyorsa, yargı da devletin üç temel organından biriyse, hukuk devletinin bir şartı da yargının hukuka bağlılığıdır. Yargısı hukuka bağlı olmayan bir devlette vatandaşların kendilerini hukukî güvenlik içinde hissedebileceklerini söylemek elbette mümkün değildir. Anayasamız sadece yasama ve yürütme organlarının değil, yargı organının da hukuka bağlılığını açıkça öngörmüştür. Bu anlam itibariyle ceza yargılamasında da yargı hukuka bağlı olmak ve hukuk devletinin gereklerine uymak zorundadır.

12 PEGEM AKADEMİ 4 F. Kanunilik İlkesi (Kanunsuz suç ve ceza olmaz) Yargıtay cezayı bozdu: Çakma ürün satmak suç değil Özel kanundaki cezanın TCK da düzenlenmemesi nedeniyle Yargıtay ın bu kararı verdiğini belirten sanık avukatı Cengizhan Gököz, bu karar ışığında birçok suçun cezasız kalabileceğini dile getirdi. Dünyaca ünlü bir markanın ürettiği çantaların taklidini satmaktan dolayı 2006 yılında Teslime TOSUN/ ANTALYA, (DHA) ANTALYA da taklit markalı ürün satan M.K. ye yerel mahkeme tarafından verilen 19 ay hapis cezası, zamanında düzenleme yapılmadığı için Türk Ceza Kanunu nun (TCK) Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez hükmü uyarınca Yargıtay tarafından bozuldu. Antalya 3 üncü Asliye Ceza Mahkemesi nde yargılanan M.K., 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uyarınca marka hakkına tecavüz suçundan 19 ay hapis cezasına çarptırıldı. Taklit markalı yaklaşık 500 çantaya ise el 1. Tanımı konuldu. M.K. nın avukatı Cengizhan Gököz, temyiz için Yargıtay a başvurdu. YARGITAY: EYLEM SUÇ KAPSAMINDA DEĞİL Dosyayı görüşen Yargıtay 7 nci Ceza Dairesi, sanığa yöneltilen eylemin suç olmadığına karar verdi. İsnat edilen suçla ilgili eylemin tarihinden itibaren suç olmaktan çıktığına dikkat çhükmüyle getirilen düzenlemenin Türk Ceza Kanunu nun 2 nci maddesinde yer alan Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz hükmü kapsamında değerlendirildiğinde kanunilik ilkesine uygun bulunmadığı kaydedildi. Anayasa Mahkemesi nin KHK hükmüyle suç ve c T.C.K. mad. 2 ye göre, Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz. Kanunilik ilkesi bir fiilin işlendiği zamanın kanununa göre suç sayılmadıkça suç olarak kabul edilemeyeceğini ve suçu işleyenin kanunun açıkça belirlediği cezadan başka bir cezaya çarptırılamayacağını ifade eder. Eğer kanunda bir fiil suç olarak düzenlenmemişse, o fiil suç değildir. Kanunun açıkça yasaklamadığı her fiil hukuka uygun demektir. Ne var ki, fiilin açıkça suç olarak düzenlenmesi yeterli değildir. Bu suça uygulanacak cezanın ne olacağı ve ne gibi güvenlik tedbirlerinin uygulanacağının da kanunda açıkça yazması gerekir. Aksini düşünecek olursak kanunda suç olarak sayılmayan bir fiili hakimin keyfi olarak suç hâline getirip ceza vermesi düşünülemez. Bu ilkeyi kısaca kanunsuz suç ve ceza olmaz olarak adlandırmak da mümkündür. 2. Kanunilik İlkesinin Sonuçları Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesini biraz yorumlamak gerekirse bu ilkenin önemli bazı sonuçlarının olduğunu görebiliriz. Bunlar; Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. a. Suç tespit eden ceza normları açık biçimde belirlenmelidir: Ceza normları açık, net ve anlaşılır biçimde kaleme alınarak herkesin anlayacağı biçimde olmalıdır. b. Örf ve adet hukuku ceza hukuku na kaynak olamaz: Özel hukukun bir çok alanında örf ve adet hukuku hakimin başvurması gereken bir kaynak iken ceza hukuku alanında örf ve adet hukuku kaynak olamaz. Yani örf ve adetin yasakladığı bir fiil suç niteliği kazanmaz, suç sadece kanunla oluşturulur. Arkadaşlar unutmayalım cezaevinin kapısını sadece kanun açar... Ancak belirtmekte yarar var; örf ve adet her ne kadar suç ve ceza oluşturmada esas alınamaz ise de kanunun yorumlanmasında kullanılabilir.

13 5 PEGEM AKADEMİ c. Suç ve ceza içeren hükümlerde kıyas yapılamaz: Kıyas yasağı kanunumuzda açık bir şekilde ele alınmıştır. T.C.K. nu 2/3 te Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. Suç ve ceza içeren hükümler, kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumlanamaz. şeklinde düzenlemiştir. Kıyas, kanunda öngörülen durumlara ilişkin düzenlemeleri veya genel ilkelerden elde edilen düzenlemeleri, kanunda öngörülmeyen benzer durumları kapsamına alacak şekilde genişleterek bu durumları çözümleme işlemidir. Suçu kanun koyacağı için, yargıç yorum yapıyorum diye kanun koyucunun açıkça öngörüp cezalandırmadığı bir fiili benzetme yoluyla da yaptırım alanına sokamaz; bir fiil hakkında mevcut olan hükmü benzerliği dolayısıyla başka bir fiile uygulayamaz. Kıyasla bir suç veya ceza yaratılamaz. Kıyasla ceza ağırlaştırılamaz, hafifletilemez. Kıyas failin lehine ya da aleyhine olsun yasaktır. Örnek vermek gerekirse kanun domates ihraç etmenin suç olduğunu düzenlemiş ise bu maddeye bakarak salça ihraç etmenin de suç olduğu şeklinde geniş yorum yapılamaz. Ancak kıyasa yol açmayacak surette yorum yapmak mümkündür. Kanunun somut olaya uygulanması için yorumlanması gerekmektedir. Bu sebeple yasak olan kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumdur. Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. d. Yargının ve yürütmenin keyfiliğinin önüne geçer: Kanunilik ilkesinin bir başka sonucu olarak şunu söyleyebiliriz. Kanunilik ilkesi hakimlerin keyfi olarak veya idarenin keyfi olarak suç ve ceza çıkarmasını önler. İdarenin düzenleyici işlemleri ile suç ve ceza tanımlanamaz, güvenlik tedbiri uygulanamaz (Örn: tüzük, yönetmelik, olağan K.H.K ile suç ve ceza tanımlanamaz) Burada bir istisnayı önemle belirtmek gerekir ki olağan üstü kanun hükmünde kararnameler bu kuralın dışındadır. Arkadaşlar kanunilik ilkesini çok iyi anlamak ve yorumlayabilmek gerekmektedir. Geçmiş yıllardaki sorulara baktığımızda ÖSYM nin bu konu üzerinde ısrarla durduğu görülecektir. III. Ceza Kanununun Uygulanma Alanı A. Tanım Bir kanunun uygulama alanı denildiğinde aklımıza gelmesi gereken üç tane soru vardır. Bunlar; Ceza kanunu ne zaman uygulanır? Ceza kanunu kime karşı uygulanır? Ceza kanunu nerede uygulanır? Bu sorular kapsamında ceza kanununun uygulanma alanını zaman bakımından uygulama, kişi bakımından uygulama, yer bakımından uygulama olarak üç başlık hâlinde inceleyeceğiz.

14 PEGEM AKADEMİ Lehe kanun geçmişe yürütülebilirken, aleyhe kanunun geçmişe yürüme yasağı vardır. 6 B. Zaman Bakımından Uygulanma 1. Genel Kural Ceza kanununun zaman bakımından uygulanması deyince, o ülkede değişmiş olan ceza kuralları ile değişiklikten önce yürürlükte bulunan kanun hükümlerinin uygulanmalarındaki usuller akla gelir. Yani suçun işlendiği zaman ne zamandır? Ve bu suç ne zamanki kanuna göre cezalandırılacaktır? Örneğin failin suçu işlediği zamanki kanun mu dikkate alınacak yoksa yargılama sürecinde yürürlükte bulunan kanun mu? Öncelikle suçun ne zaman işlendiği sorununu ele almak gerekirse türk ceza hukuku uygulamasında suçun işlendiği an hareketin yapıldığı zaman olarak kabul edilmektedir. Bu kuralın zincirleme suçlar ve kesintisiz suçlar bakımından istisnaları vardır ki bunu ilerleyen bölümlerde inceleyeceğiz. İkinci olarak suça ne zamanki kanun uygulanmalıdır sorununa geldiğimizde de bu konudaki genel kuralımız; derhâl uygulanırlıktır yani suç işlendiği zaman yürürlükte bulunan kural hangisi ise o kuralın fiile uygulanmasıdır. Ancak bu kuralın bir takım istisnaları bulunmaktadır. 2. İstisna a. Aleyhe Kanunun Geçmişe Uygulanması Yasağı: Fiil işlendikten sonra yürürlüğe giren ve failin aleyhine olan kanun geçmişe yürütülemez. Sadece yürürlüğe girdikten sonra gerçekleşmiş fiillere uygulanır tarihinde yeni bir ceza kanununun yürürlüğe girdiğini varsayarsak ve bu kanunun zina fiilini suç hâline getirdiğini düşünürsek eski kanun döneminde zina suçunu işleyenlere bu kuralın uygulanması mümkün değildir. Çünkü aleyhe kanun geçmişe yürümez. b. Lehe Kanunun Geçmişe Yürümesi İlkesi: Fiil işlendikten sonra yürürlüğe giren ve failin lehine olan kanun ister yargılama aşamasında olsun ister infaz(cezanın çektirilmesi) aşamasında olsun geçmişe yürütülür. Ancak burada da şunu belirtmek gerekir ki lehe kanun tespit edilirken eski kanunun ve yeni kanunun lehe olan hükümleri ele alınarak en lehe olan hangisi ise o kanun uygulanır yani yeni kanunun ve eski kanunun lehe olan hükümleri ikisi birden ayrı ayrı uygulanmaz. Geçici ve süreli kanunlar yürürlükten kalkmış olsalar bile bulundukları sürede işlenmiş suçlara uygulanmaya devam eder. Ceza muhakemesi kuralları ve infaz rejimine ilişkin kurallar derhâl uygulanır (hapis cezasının ertelenmesi, koşullu salıverilme ve tekerrürle ilgili olanlar hariç)

15 7 PEGEM AKADEMİ de yürürlüğe giren ceza kanunu zinayı suç olmaktan çıkarmıştır. Bu tarihten önceki ceza kanununda ise zina suç olarak sayılmaktadır de zina suçunu işleyip yeni kanunun yürürlüğe girdiği tarihte cezaevinde olan A şahsının durumu ne olacaktır? Kural olarak ceza kanunları yürürlüğe girdikten sonraki olaylara uygulanır ancak yürürlüğe giren kanun failin lehineyse yürürlüğe girmiş kanun geçmişteki olaylara etki edecektir. Dolayısıyla A şahsının cezaevinden çıkması gerekecektir. Yeni TCK Evcil e yaradı; 36 aylık ceza 15 aya düştü Türkbank ihalesine fesat karıştırıldığı iddiasına ilişkin yargılanarak hapis cezasına çarptırılan Erol Evcil hakkında cürüm işlemek için oluşturulan teşekküle üye olmak suçundan daha önce verilen 3 yıl hapis cezasında indirime gidildi. İstanbul 7. Ağır Ceza Mahkemesi ndeki duruşmaya, başka bir suçtan tutuklu bulunan Erol Evcil katıldı. Duruşmada söz alan Evcil in avukatı Kemal Kumkumoğlu, ceza maddeleri arasında kıyaslama yapılarak lehe olan hükümlerin uygulanmasını istediklerini bildirdi. Mahkeme heyeti, cezayı yeni TCK hükümlerine göre yeniden tanımladı. Evcil i, lehine olan yeni TCK nın C. Kişi 220. maddesinin Bakımından 2. fıkrası Uygulanma uyarınca 1 yıl hapis cezasına çarptıran mahkeme heyeti, bu cezayı aynı maddenin 3. fıkrası gereğince artırarak 1 yıl 3 aya çıkarttı. Evcil in Türkbank davasında 1. Genel ihaleye Kural fesat karıştırmak tan aldığı 9 aylık hapis cezasında ise değişikliğe gidilmedi. Kişi bakımından uygulanma dediğimiz zaman ise aklımıza gelmesi gereken ceza kanunlarının ülkede yaşayan kişilere nasıl uygulanacağıdır. Bu konuda genel kuralımız ceza kanunları ülkede yaşayan herkese eşit şekilde uygulanır. Genel kural bu olmakla birlikte bu ilkenin de bazı istisnaları vardır. 2. İstisnalar a. Cumhurbaşkanı Sorumsuzluğu Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili işlemiş olduğu fiillerden dolayı vatana ihanet dışında hiçbir şekilde cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu meselesi 1982 Anayasanın 105. maddesinde düzenlenmiştir. Fakat bu maddede, cezai sorumluluk meselesi açıkça belirtilmemiş ve maddede Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili suçları-kişisel suçları şeklinde bir ayrıma gidilmemiş sadece Cumhurbaşkanının vatana ihanetten sorumlu olduğu belirtilmiştir. Kişi bakımından uygulanmada; Cumhurbaşkanı Yasama bağışıklığından yararlananlar Diplomatik temsilciler Yabancı askerler istisnadır.

16 PEGEM AKADEMİ Mutlak dokunulmazlık sadece oy ve düşünceleri kapsar. 8 Cumhurbaşkanı nın cezai sorumsuzluğunun ancak göreviyle ilgili suçlarından dolayı mümkün olabileceği, Cumhurbaşkanı nın göreviyle ilgili olmayan, adi suçlardan dolayı her vatandaş gibi sorumlu olduğu kabul edilmektedir. Cumhurbaşkanı nın vatana ihanetle suçlanabilmesi için ise T.B.M.M nin üye tamsayısının 1/3 ünün teklifi ve ¾ ünün kabulü gerekmektedir. Vatana ihanetle suçlanan cumhurbaşkanı Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesi nde yargılanır. b. Yasama Dokunulmazlığı 1982 Anayasası yasama dokunulmazlığını madde 83 de düzenlemiştir. Yasama dokunulmazlığından milletvekilleri ve milletvekili olmayan bakanlar yararlanabilir. Yasama dokunulmazlığını kendi içerisinde mutlak dokunulmazlık ve nispi dokunulmazlık olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Mutlak dokunulmazlık (yasama sorumsuzluğu): Milletvekillerinin veya milletvekili olmayan bakanların meclis çalışmalarındaki kullanmış olduğu oy ve sözlerinden, ileri sürmüş olduğu düşüncelerinden başkanlık divanının teklifi üzerine TBMM nce başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. Nispi dokunulmazlık (yasama dokunulmazlığı): Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, T.B.M.M nin kararı olmadıkça; Tutulamaz Sorguya çekilemez Tutuklanamaz Yargılanamaz Ancak unutmamak gerekir ki yasama dokunulmazlığının iki istisnası söz konusudur. Bunlar; 1. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hâli 2. Anayasa nın 14. maddesinde belirtilen hâller. Bu iki durumda milletvekili yasama dokunulmazlığından istifade edemez. Nısbi dokunulmazlık fiilleri kapsar. c. Diplomasi dokunulmazlığı: Ülkeleri dışında görev yapmakta olan diplomasi memurlarının ve aile efradının bulundukları ülkede işlemiş oldukları suçlardan dolayı yargılanamayacağı kabul edilmektedir. Ancak diplomasi dokunulmazlığı fiili suç olmaktan çıkarmaz. Yani işlenen fiil hukuka aykırı olmaya devam eder ve

17 9 PEGEM AKADEMİ bu kişiler kendi ülkelerinde yargılanırlar. Arkadaşlar unutmayın bu istisna kişiler için geçerlidir. Ayrıca; unutmayın elçilik binası içinde işlenen suçlar dokunulmazlık kapsamında değildir, dokunulmazlık kişiler için geçerlidir. Bina veya bahçe içerisinde işlenen suçlar o ülkede işlenmiş sayılırlar. d. Yabancı asker kişilerin dokunulmazlığı Uluslararası antlaşmalar gereği ülkede bulunan yabancı askerler, yabancı askerlerle birlikte görev yapmak için gelen yabancı siviller ve bunların aileleri yabancı asker dokunulmazlığından yararlanırlar ve bulundukları ülkenin yargısına tabi değildirler. Bu kişiler kendi ülkelerinde yargılanırlar. D. Yer Bakımından Uygulanma 1. Genel Kural Ceza kanunlarının yer bakımından uygulanması denildiği zaman aklımıza gelmesi gereken ceza normlarının ihlal edilmesi durumunda kanunun nerede uygulanacağı yani sadece ülke sınırları içerisinde mi uygulanacağı yoksa ülke sınırları dışında da uygulanıp uygulanamayacağı sorununun incelenmesidir. Bu konuda T.C.K bazı ilkeler kabul etmiştir. Bu ilkelere geçmeden önce suçun nerede işlendiği sorusuna cevap bulmak gerekir. Yer bakımından uygulamada genel kuralımız mülkilik prensibidir. 2. Suçun Nerede İşlendiği Sorunu Gerçekten de suçların birçoğunda suçun işlendiği yeri tespitte bir güç lük bulunmazken, bazı suçlarda suçun işlendiği yerin neresi olduğunu belirleme sorun oluşturabilir. Nitekim ani suçlarda sorun yoktur; hareketin yapıldığı yer suçun işlendiği yerdir. Örneğin; hakaret, hırsızlık, yaralama gibi suçlar neticesi harekete bitişik olan suçlardır. Buna karşılık neticesi hareketten ayrılabilen, başka deyişle mesafe suçlarında, hareket ve netice farklı yerlerde gerçekleşebile ceğinden, suçun işlendiği yeri net olarak tespit etmek problem olabilir. Örneğin; Samsun da hazırlanan bir bombalı paketin Almanya ya postalanarak orada patlaması durumunda hareket Samsun da başlamış netice ise Almanya da gerçekleşmiştir. Böyle bir durumda suç nerede işlenmiş sayılacaktır? Ceza kanunumuz, suçun işlendiği yere ilişkin tartışmalara son vermek maksadıyla açık bir hüküm belirlemiştir: Fiilin kısmen veya tamamen Türki ye de işlenmesi veya neticenin Türkiye de gerçekleşmesi hâlinde suç, Türkiye de işlenmiş sayılacaktır diyerek tartışmaları bitirmiştir. Kısaca hareket veya netice bunlardan bir tanesi de Türkiye de gerçekleşse suç Türkiye de işlenmiş sayılacaktır.

18 PEGEM AKADEMİ Mülkilik prensibine göre; Türkiye de işlenen suçlar hakkında failin türk veya yabancı olmasına bakılmaksızın türk kanunları uygulanır. Şahsilik prensibine göre uygulanacak kanun tespitinde fail veya mağdurun vatandaşlığı önem arz eder. Suçun nerede işlendiği önemli değildir. 10 Maganda Suriye de tüfekle kutlama yaptı, Türkiye deki çocuğu vurdu Suriyelilerin ülkelerinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonucu kutlamak için havaya açtığı ateş, Türkiye deki bir çocuğu vurdu. Suriye de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimi nedeniyle yapılan kutlamalar çerçevesinde dün geceden bu yana silahlar susmuyor. Sınır da bulunan Şanlıurfa nın Ceylanpınar ilçesinde kutlamaları izlemek için sınıra yaklaşan Ahmet Bali (6) isimli çocuk a. Adana Mülkilik Mahallesi, ilkesi Güvercin Sokak ta bulunan evlerinin önünde serseri kurşunla boynundan yaralandı. Kaleşnikof mermisi ile yaralandığı anlaşılan çocuk arkadaşlarının durumu yakınlarına haber vermesi ile Ceylanpınar Devlet Hastanesi ne kaldırıldı. Talihsiz çocuğun burada yapılan ilk müdahalenin ardından Şanlıurfa Devlet Hastanesi ne sevk edildiği öğrenildi. 3. Yer bakımından Uygulanmada İlkeler Ceylanpınar Kaymakamı Şevket Atlı, dün geceden bu yana silah seslerinin durmadığını yaşanan olayın ardından Suriye sınırında bulunan Resulayn semti yöneticileri ile görüşerek tedbirli olmaları konusunda uyardığını söylediğini kaydetti. Kaymakam Atlı, Suriyeli yetkililerin Bugün bizim için tarihi bir gün. Vatandaşlarımızda bugünü bu şekilde kutluyor. Yaşanan olaydan üzüntü duyduk şeklinde karşılık verdiğini dile getirdi. İlçede gerekti önlemleri aldıklarını ifade eden Atlı, vatandaşları anonslarla Suriye sınırına yaklaşmamaları konusunda uyardıklarını söyledi. Mülkilik prensibi Türk ceza kanununun kabul ettiği temel ilkedir. Mülkilik prensibine göre; Türkiye de işlenen suçlar hakkında failin türk veya yabancı olmasına bakılmaksızın türk kanunları uygulanır. Ancak Türkiye de işlenen suç denildiği zaman bunun sınırlarını da belirtmek gerekirse aşağıda belirtilen suçlar Türkiye de işlenmiş sayılacaktır. Türk kara ve hava sahâları ile Türk karasularında işlenen suç. Açık denizde ve bunun üzerindeki hava sahasında, Türk deniz ve hava araçlarında veya bu araçlarla işlenen suç. Türk deniz ve hava savaş araçlarında veya bu araçlarla işlenen suç. Türkiye nin kıt a sahanlığında veya münhasır ekonomik bölgesinde tesis edilmiş sabit platformlarda veya bunlara karşı işlenen suç. Türkiye de işlenmiş sayılır ve T.C.K na tabidir. Türkiye de işlediği suçtan dolayı yabancı ülkede hakkında hüküm verilmiş olan kimse, Türkiye de yeniden yargılanır.

19 11 PEGEM AKADEMİ Alman vatandaşı olan Salim İstanbul da Yunanistan vatandaşı Erdem i bıçaklayarak yaralamıştır. Bu olayda Alman vatandaşı Salim in yargılaması nerede yapılacaktır? Mülkilik ilkesi gereğince Salim Türk Ceza Kanunu na göre Türkiye de yargılanacaktır. b. Şahsilik İlkesi Mülkilik prensibinin tek başına yeterli olmadığı açıktır. Mülkilik prensibini desteklemek amacıyla kanun koyucu şahsilik prensibine de yer vermiştir. Şahsilik ilkesine göre de suçu işleyen kimsenin vatandaşlığı önem arzetmektedir. Şahsilik ilkesini de faile göre şahsilik ve mağdura göre şahsilik olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Düşünçe suçlusu Siyasi suçlu Askeri suçlu ve vatandaş iade edilmez. Faile göre şahsilik: Vatandaş kendi ceza kanununa tabidir ve yurt dışında bazı suçları işleyen Türk vatandaşına Türk Ceza Kanun u uygulanır. Mağdura göre şahsilik: Yurtdışında Türk vatandaşlarına veya Türk kanunlarına göre kurulmuş özel hukuk tüzel kişilerine karşı bazı suçları işleyen yabancıya Türk kanunları uygulanır. c. Evrensellik İlkesi Dünyanın neresinde olur ise olsun, hiçbir suçun cezasız kalmaması amacıyla kabul edilen sistemdir. Bu durumda mağdur da fail de yabancıdır. Ancak işlemiş olduğu suç çok vahim bir suç olduğu için hangi ülkede olursa olsun suç işleyen kişi yargılanabilir ve cezalandırılabilir. d. Koruma İlkesi Devletin kendisine yönelik suçların yurt dışında işlenmesi hâlin de, devletin bunları cezalandırmasına olanak tanıyan sisteme koruma sistemi denilmektedir Koruma ilkesine Türk ceza kanunu istinai olarak yer vermiştir. TCK 12/1 e göre, TCK 13 te sayılan suçların dışındaki bir suçu yabancı ülkede Türkiye nin zararına işleyen yabancı, Adalet Bakanı nın talebi üzerine Türkiye de yargılanacaktır. Bunun için ayrıca, işlenen suçun aşağı sınırının en az bir yıl hapis cezasını gerektirmesi ve failin Türkiye de bulunması gerek mektedir. 3. Suçluların Geri Verilmesi a. Genel Kural Suçluların suç işledikten sonra başka ülkelere kaçarak işlemiş oldukları fiilerin sonuçlarından kurtulmalarını önlemek amacıyla suçluların geri verilme ya da iadesi kurumu kabul edilmiştir. Suçluların geri verilmesinden maksat

20 PEGEM AKADEMİ 12 devletin başka bir ülkede suç işleyip ülkesine gelen kişinin yargılanması ve cezasını çekmesi için başka devlete teslim etmesidir. Suçluların geri verilmesine dair Avrupa Sözleşmesi nin bir tarafı olan ülkemizde genel kural suç işlediği düşünülen kişinin geri istenen ülkeye iade edilmesidir. Bu kişinin şüpheli, sanık veya hükümlü (mahkum) olması mümkündür. b. İstisna Kural, suçluların geri verilmesi olduğu hâlde geri verme talebine esas teşkil eden fiil, aşağıdaki nitelikte ise geri verme talebi kabul edilmez. Türk kanunlarına göre suç değilse Düşünce suçu veya siyasi ya da askeri suç niteliğinde ise Türkiye Devletinin güvenliğine karşı, Türkiye Devletinin veya bir Türk vatandaşının ya da Türk kanunlarına göre kurulmuş bir tüzel kişinin zararına işlenmişse Türkiye nin yargılama yetkisine giren bir suç ise Zamanaşımına veya affa uğramış ise Bunların dışında; Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere, Türk vatandaşı suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. Kişinin, talep eden devlete geri verilmesi hâlinde ırkı, dini, vatandaşlığı, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi görüşleri nedeniyle kovuşturulacağına veya cezalandırılacağına ya da işkence ve kötü muameleye maruz kalacağına dair kuvvetli şüphe sebepleri varsa, talep kabul edilmez. c. Suçluların isteneceği makam ve istenebilmesinin şartları Türkiye nin taraf olduğu Suçluların Geri Verilmesine Dair Avrupa Sözleşmesi ne göre, suçluların iade edilebilmesi için kişi şüpheli ise fiil en az 1 sene hapis veya güvenlik tedbirini gerektirmeli; istenen kişi hükümlü ise mahkumiyet en az 4 ay olmalıdır. Yabancı ülkenin geri verme talebi hakkında öncelikle kişinin bulunduğu yer ağır ceza mahkemesi karar verir. Yabancı ülkenin geri verme talebi hakkında öncelikle kişinin bulunduğu yer Ağır Ceza Mahkemesi karar verir. Mahkeme, Türkiye nin taraf olduğu ilgili uluslararası sözleşme hükümleri ve TCK nın 18. maddesine göre geri verme talebinin kabul edilebilir olup olmadığı hakkında karar verir.