Sazan Balıklarının Anestezisinde Karanfilin Kullanımı

Transkript

1 ISSN: Cilt 2, Sayı 1, 2014 / Vol. 2, Issue 1, 2014 Sazan Balıklarının Anestezisinde Karanfilin Kullanımı Tuba OTAY*, Azime KÜÇÜKGÜL**, Ayşegül PALA***, Engin ŞEKER**** Özet Bu çalışmada, sazanlar (Cyprinus carpio Linnaeus 1758) farklı konsantrasyonlarda (200 mg/l, 400 mg/l, 800 mg/l) hem tek hem de çözgenlerle (aseton, eter ve etil alkol) birlikte kullanılan karanfil yağına maruz bırakılmış ve anesteziye girme ve çıkma süreleri saptanmıştır. Denemeler sonunda karanfil yağının tek kullanıldığı zaman balıkların anesteziye giriş ve anesteziden çıkma süreleri sırasıyla 5,5 11 dk, 2-2,5 dk olarak gözlenmiştir. Tüm dozlarda çözgenler tek başlarına herhangi bir anestezik etki göstermediği gözlenmiştir. 200 mg/l ve 400 mg/l konsantrasyonlarda karanfil yağı ve aseton birlikte kullanımı anestezik etki göstermezken; 800 mg/l dozda anestezik etki görüldüğü saptanmıştır. Karanfil yağı etil alkol ile tüm konsantrasyonlarda anestezik etki göstermiş; anesteziye girme sürelerinin 2 dk ve 5,5 dk, anesteziden çıkış sürelerinin ise 3,5 dk ve 5 dk arasında değişim gösterdiği belirlenmiştir. Yapılan bu çalışmayla karanfil yağının anestezik bir etki oluşturduğu ve karanfil yağının sazanlarda (C. carpio) anestezik madde olarak kullanılabilir nitelikte olduğu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Anestezi, Cyprinus carpio, Karanfil yağı, Çözgenler The Use of Clove in The Anesthesia of Carp Abstract In this study, carp (Cyprinus carpio L. 1758) were exposed the clove oil used both alone and in combination with solvents (ether, acetone and ethyl alcohol) at the different concentrations (200 mg / l, 400 mg / l, 800 mg / l) and the phases of anesthesia and recovery rates were studied. As a result of trials, the phases of anesthesia and recovery of fish for alone clove oil were found as from 5.5 to 11 min, from 2-2.5, respectively. Solvent alone, at all doses, no anesthetic effect was observed. While the combined use of clove oil and acetone did not show any anesthetic effect at the concentrations of 200 and 400 mg/l, at 800 mg/l it had an anesthetic effect. The combined use of clove oil and ethyl alcohol, at the all concentrations, had anesthetic effect. The phase of anesthesia and recovery were determined as ranging * Yüksek lisans öğrencisi, Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü, Hastalıklar Anabilim dalı, Tunceli. ** Yrd. Doç. Dr., Sorumlu Yazar, Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü, Hastalıklar Anabilim Dalı, Tunceli, Türkiye, akucukgul@tunceli.edu.tr ***Araş. Gör., Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü, Hastalıklar Anabilim Dalı, Tunceli, Türkiye. ****Yrd. Doç. Dr., Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü, Hastalıklar Anabilim Dalı, Tunceli.

2 Sazan Balıklarının Anestezisinde Karanfilin Kullanımı 44 from 2 to 5 min and from 3.5 to 5 min, respectively. According to this study, clove oil is a potent anesthetic for carp and it should be used effectively and safely as anesthetic. Key words: Anesthesia, Cyprinus carpio, Clove oil, Solvents Giriş İlk kez 1840 lı yıllarda tıp alanında kullanılmaya başlayan anestezikler, günümüzde su ürünleri yetiştiriciliği alanında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Su ürünleri yetiştiriciliği sektöründe balıklardan kabuklulara kadar pek çok su ürünü için üretimin çeşitli aşamalarında anestezik veya sedatiflerin kullanılması kaçınılmaz olabilmektedir. Günümüzde su ürünleri yetiştiriciliğinde MS-222, benzokain ve 2- fenoksietanol gibi anestezikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca birçok araştırmacı balık anezteziyolojisinde, kinaldin sülfat ile diazepam (Yanar ve Kumlu, 2001;Yanar ve Genç, 2004), ksilokain ile sodyum bikarbonat (Meza, 1983), alfaksalon ile alfadolon ve metomidat hidroklorür ile gallamine triethiodide (Harvey ve ark., 1988) gibi aneztezikleri kombine kullanılarak sinerjist etkileri üzerinde odaklanmıştır. Fakat bu kimyasal içerikli anestezik maddeler balıklarda birçok olumsuzluklar ve yan etkileri de beraberinde getirmektedir (Serezli ve ark., 2005). Bu nedenle bilim insanları son zamanlarda doğal kaynaklı anestezik maddelere odaklanmıştır. Karanfil bitkisinden ekstrakte edilen karanfil yağı, karanfil (Eugenia aromatica, Baillon) ağacının kurutulmuş tomurcuk, yaprak ve dallarından elde edilen bir üründür (Güner, 2008). Karanfil yağının etken maddesi yaklaşık %85-95 eugenol (4- ally-methoxyphenol-c10h12o2), %5-15 isoeugenol ve methyleugenoldür (FDA, 2002). Karanfil yağı dünya çapında gıda katkısı, antifungal ve asırlardır dişçilikte anestezik olarak kullanılmaktadır (Soto ve Burhanuddin, 1995). Karanfil yağının balık anesteziği olarak kullanımı henüz yeni olmakla birlikte, potansiyel balık anasteziği olarak kullanımına son yıllarda yoğun olarak işaret edilmektedir (Soto ve Burhanuddin 1995; Keene ve ark., 1998; Wagner ve ark., 2003; Cho ve Heat 2000). Karanfil yağının aneljezik etkiyi eugenolün prostaglandin H sentezini engellemesi ile oluşturduğu bilinmektedir (Pongprayon ve ark., 1991).

3 45 Tuba OTAY, Azime KÜÇÜKGÜL, Ayşegül PALA, Engin ŞEKER. Anestezi, balıkçılıkta özellikle bilimsel çalışmalarda yaygın ve zorunlu olarak kullanılan yapay veya doğal maddelerdir. Bu çalışmada bu maddelerden anastezik etkisinin olduğu bilinen ve balık anestezisi olarak kullanılan karanfil yağı üzerine durulmuştur. Materyal ve Yöntem Bu çalışma Tunceli Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Balık Hastalıkları Laboratuvarında gerçekleştirilmiştir. Ticari bir işletmeden temin edilen karanfil dövülerek toz haline getirilmiştir. Toz karanfil ve ayçiçeği yağı 50 gr/100 gr oranında 20 gün uygun koşullarda bekletilerek karanfil yağı elde edilmiştir. Araştırma materyali olarak seçilen sazanlar (Cyprinus carpio, Linnaeus, 1758) DSİ IX. Bölge Müdürlüğü Keban Su Ürünleri Şube Müdürlüğü'nden temin edilmiştir. Araştırmada 6 10 g ağırlığında toplam 350 adet sazan kullanılmıştır. Çalışma 70x25x30 cm boyutlarında 53 lt cam 12 adet her biri 10 adet balık içeren akvaryumla yürütülmüş, iki haftalık adaptasyon süresi boyunca balıklar ticari balık yemi ile yemlenmiştir. Sıcaklık 22 o C, ph 8,23, oksijen 4,57 mg olacak şekilde ortam şartları optimal koşullar altında deney süresince tutulmuştur. Araştırma, 3 tekrarlı 4 deneme grubu ile oluşturulmuştur. Karanfil yağı üç dozda (200 mg/l, 400 mg/l, 800 mg/l) balıklara verilmiş ve çözgen olarak eter, aseton ve etil alkol kullanılmıştır. Karanfil yağı; eter, etil alkol ve asetonla 1/1 oranında seyreltilmiş ve 5 l suya karıştırılmıştır. Suya karıştırılacak olan çözücülerle seyreltilmiş olan karanfil yağının sazanlar üzerindeki anesteziye girme (bayılma) süreleri ile anesteziden çıkma (ayılma) süreleri belirlenmiştir. Bu çalışmada kullanılan karanfil yağı ve çözgenler Tablo 1 de verilmiştir.

4 Sazan Balıklarının Anestezisinde Karanfilin Kullanımı 46 Tablo 1. Karanfil yağı ve çözgenler DENEME 1 DENEME 2 DENEME 3 Aseton Karanfil Yağı Eter Karanfil Yağı Etil Alkol Karanfil Yağı D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D Araştırma Bulguları ve Tartışma Bu çalışmada karanfil yağı hem çözgenler eşliğinde hem de tek başına 200, 400 ve 800 mg/l deneysel dozlarda kullanılmış anestezik etkinliği araştırılmıştır. Karanfil yağının tek olarak kullanıldığında tüm dozlarda etkili olduğu, anesteziye giriş sürelerinin 5,5 11 dk, anesteziden çıkış sürelerinin ise 2-2,5 dk arasında olduğu tespit edilmiştir. En etkin doz olarak 200 mg/l (anesteziye giriş süresi 5.5 dk; anesteziden çıkış süresi 2 dk.) belirlenmiştir (Tablo 2). Balıklarla ilgili birçok durumda anestezik madde kullanımı tercih edilen yollardan biridir. Bazı anesteziklerin oldukça başarılı bir şekilde kullanılmalarına rağmen, uzun vadede balık üzerindeki yan etkilerinin olması veya insan tüketimi açısından zararlı olmaları; bunun yanında, birim fiyatlarının pahalı olmaları gibi nedenlerden dolayı organik bir ürün olan karanfil ve yağı balık anesteziği olarak etkili olduğu birçok çalışma ile ortaya konmuştur. Endo ve arkadaşaları havuz balığı (Carassius carassius) üzerinde karanfil yağının anestezik etkinliğini araştırmışlar ve pozitif etkiler elde etmişlerdir. Yapılan diğer bir çalışmada ise sazanlarda (Cyprinus carpio), karanfil yağının mg/l konsantrasyonu güvenli ve etkili, 40 mg/l konsantrasyonun 3 dakikadan az bir sürede anestezi oluşturduğu ve doza bağlı olmadan

5 47 Tuba OTAY, Azime KÜÇÜKGÜL, Ayşegül PALA, Engin ŞEKER. 4 dakikada anesteziden çıktığı bildirilmiştir (Hajek ve ark., 2006). Hisake ve ark. (1986) tarafından sazanlar üzerinde yapılan diğer bir araştırmada mg/ L dozda karanfil yağının etkili olduğunu bildirilmiştir. Yapılan bir başka çalışmada ise İran mersin balıkları üzerinde karanfil yağının en etkin dozu olarak 400 mg/l etkili olduğu raporlanmıştır (İmanpoor ve ark., 2010). Tort ve ark. (2002), çipura (Sparus aurata L.) ve levrek (Dicentrarchus labrax) balıklarında iki farklı sıcaklık ve dozda karanfil yağının anestezik etkinliği araştırmışlardır. Elde ettikleri bulgular göstermiştir ki çipura için 15 ºC de 55 mg/l ve 25 º C de 40 mg/l; levrekte için ise 15 ºC de 30 mg/l ve 25 º C de 25 mg/l de 3 dakikadan az sürede karanfil yağının anestezik olarak etkilidir. Çalışmamızda kullanılan deneysel dozlar ve denemeler sonunda belirlenen etkin doz diğer çalışmalarla karşılaştırıldığında paralellik gösterdiği görülmüştür. Çalışmada ayrıca karanfil yağı 3 farklı çözgen (aseton, eter, etil alkol) ile birlikte 200, 400, 800 mg/l dozlarda kullanılmış ve anestezik etkileri incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre, aseton ile karanfil yağı 200 mg/l ve 400 mg/l konsantrasyonlarda anestezik etki sağlamadığı yalnızca 800 mg/l konsantrasyonun etki gösterdiği (anesteziye girme süresi 10 dk, anesteziden çıkma süresi 4 dk) gözlenmiştir. Eterin her iki durumda (tek ve karanfil yağı il) tüm konsantrasyonlarda etkisiz olduğu saptanmıştır. Etil alkol ise karanfil yağı ile birlikte tüm konsantrasyonlarda anestezik etki gösterdiği görülmüş bu etki ise 200 mg/l, 400 mg/l ve 800 mg/l konsantrasyonlar için sırasıyla anesteziye girme süreleri 5,5 dk, 2,5 dk ve 2 dk, anesteziden çıkma sürelerinin ise 4 dk, 3,5 dk ve 5 dk olarak belirlenmiştir. Elde edilen bulgularda balıkların anesteziye girme süreleri ile anesteziden çıkma süreleri Tablo 2 de verilmiştir.

6 Sazan Balıklarının Anestezisinde Karanfilin Kullanımı 48 Tablo 2. Balıkların Anesteziye girme (S) ve çıkma safhaları (R) Konsantrasyonlar (mg/l) Bayılma (S) Ayılma (R) DENEME 1 (dk) (dk) D.1.1 Aseton (200) - - D.1.2 Karanfil Yağı (200) 5,5 2,5 D.1.3 Aseton+Karanfil Yağı ( ) - - D.1.4 Aseton (400) - - D.1.5 Karanfil Yağı (400) 11 2 D.1.6 Aseton+Karanfil Yağı ( ) - - D.1.7 Aseton (800) - - D.1.8 Karanfil Yağı (800) 9,5 2 D.1.9 Aseton+Karanfil Yağı ( ) 10 4 DENEME 2 D.2.1 Eter (200) - - D.2.2 Karanfil Yağı (200) 5,5 2,5 D.2.3 Eter+Karanfil Yağı ( ) - - D.2.4 Eter (400) - - D.2.5 Karanfil Yağı (400) 11 2 D.2.6 Eter+Karanfil Yağı ( ) - - D.2.7 Eter (800) - - D.2.8 Karanfil Yağı (800) 9,5 2 D.2.9 Eter+Karanfil Yağı ( ) - - DENEME 3 D.3.1 Etil Alkol (200) - - D.3.2 Karanfil Yağı (200) 5,5 2,5 D.3.3 Etil Alkol+Karanfil Yağı ( ) 5,5 4 D.3.4 Etil Alkol (400) - - D.3.5 Karanfil Yağı (400) 11 2 D.3.6 Etil Alkol+Karanfil Yağı ( ) 2,5 3,5 D.3.7 Etil Alkol (800) - - D.3.8 Karanfil Yağı (800) 9,5 2 D.3.9 Etil Alkol+Karanfil Yağı ( ) 2 5

7 49 Tuba OTAY, Azime KÜÇÜKGÜL, Ayşegül PALA, Engin ŞEKER. Fenoksietanol ve karanfil yağıyla yapılan karşılaştırmalı araştırmada, 3. saatte tekrarlı anestezide indüksiyon ve iyileşme zamanında artış olmuştur. 24. saatte tekrarlı anestezide indüksiyon zamanı 3. saat uygulamasıyla neredeyse aynı olmasına karşın, iyileşme zamanı, ilk iyileşme zamanıyla benzer sonuçlar göstermiştir (Keene ve ark., 1998) ve karanfil yağının fenoksietanolün kullanıldığı her yerde kullanılabileceği ileri sürülmüştür. Çalışmamızda elde ettiğimiz bulgular Keene ve ark. (1998) ın yaptıkları çalışma ile benzerlik göstermiş farkların ise tür, genetik yapı, çevresel faktörler gibi farklardan kaynaklı olabileceği düşünülmektedir. Kaynaklar Cho, G.K., Heath, D.D. (2000). Comparison of Tricain Methanesulphota (MS-222) and Clove Oil Anaesthesia Effects on the Physiology of Juvenile Chinook Salmon (Oncohrynychus tshawytscha) (Walbaum), Aquacult Res. 31: FDA (2002). Guidance for İndustry: Status of Clove oil and Eugenol for Anaesthesia of Fish. FDA Center for Veterinery Medicine June. 11. Güner, Y. (2008). Balıkları Bayıltmada Organik Bir Ürün: Karanfil, Ekoloji Dergisi, 19.sayı. Hajek, G.J., Klyszejko B., Dziaman R. (2006). The Anaesthetic Effect of Clove Oil on Common Carp (Cyprinus carpio), Acta ichthyologica et piscatoria, 36: Harvey, B., Denny, C., Kaiser, S., Young, J. (1988). Remote Intramuscular Injection of Immobilising Drugs Into Fish Using a Laser-Aimed Underwater Dart Gun, British Veterinary Association, 122 (8): Hikasa, Y., Takase, K., Ogasawara, T. and Ogasawara, S. (1986). Anaesthesia and Recovery with Tricainemethanesulfonate, Eugenol and Thiopental Sodium in the Carp, Cyprinus carpio, Jpn. J. Vet. Sci. 48: Hoskonen, P., Pirhonen, J. (2004). Temperature Effects on Anaesthesia with Clove Oil in Six Temperate-Zone Fishes, Journal of Fish Biology, 64: Imanpoor, M.R., Bagheri, T. and Hedayeti, S.A.A. (2010). The Anesthetic Effects of Clove Essence in Persian Sturgeon (Acipenser persicus). World J. Fish and Marine Sci. 2 (1):

8 Sazan Balıklarının Anestezisinde Karanfilin Kullanımı 50 Kene, J. L., Noakes, D.L.G., Moccia, R.D., Soto, C.G. (1998). The Efficacy of Clove Oil as an Anaesthetic for Rainbow Trout, (Oncorhynchus mykiss Walbaum) Aquacult. Res. 29: Pongprayoon, U., Baekstrom, P., Jacobsson, U., Lindstrom, M., Bohlin, L. (1991). Compounds İnhibiting Prostaglandinsynthesis İsolated from Ipomoea Pes- Caprae, Planta Medic. 57: Serezli, R., Okumuş, İ., Akhan, S. (2005). Akuakültürde Anestezinin Kullanımı, internet Adresi: Soto, C. G., Burhanuddin, S. (1995). Clove Oil as a Fish Anaesthetic for Measuring Lenght and Weight of Rabbitfish (Siganus lineatus), Aquaculture, 136: Tort, L., Puigcever, M., Crespo, S., Padros, F. (2002). Cortisol and Haematological Response in Sea Bream and Trout Subjected to the Anaestethics Clove Oil and 2-Phenoxyethanol, Aquacult Res. 33: Yanar, M., Genç, E. (2004). Farklı Sıcaklıklarda Kinaldin Sülfatın Diazzepam ile Birlikte Kullanılmasının Oreocrhromis niloticus L (Cichlidae) Üzerindeki Anestezik Etkileri, Turk J Vet Anim Sci. 28: Yanar, M., Kumlu, M. (2001). The Anaesthetics Effects of Quinaldine Sulphate and/or Diazepam, on Sea Bass (Dicentrarchus labrax) Juveniles, Turk J Vet Anim Sci. 25: Wagner, G.N., Singer, T.D., McKinley, S.R. (2003). The Ability of Clove Oil and MS- 222 to Minimize Handling Stress in Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss Walbaum), Aquacult Res. 34: