YRD.DOÇ.DR.TUNCAY SEVİNDİK

Transkript

1 YRD.DOÇ.DR.TUNCAY SEVİNDİK YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ 1

2 GİRİŞ ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Öğretim yöntemleri dersi içerisinde Program Geliştirmenin temel öğeleri arasında yer alan eğitim durumları bölümünde öğretim yöntemleri, stratejiyöntem-teknik gibi ögeler açısından önemli bir yer tutmaktadır. Bu bölüm KPSS sınavının %25 lik dilimini oluşturan ve çalışırken sizleri en çok zorlayacak bölümlerden biridir. Çünkü; her yeni ilke, yöntem, teknik, kuram ve strateji sizi ve sınavı doğrudan ilgilendirmektedir. Öğretimde Strateji, Yöntem ve Teknikler Öğretimde Model, Kuram, Yaklaşım, Yöntem ve Teknikler Program Geliştirme öğeleri içerisinde üçüncü safhada yer almaktadır. Program geliştirme öğeleri arasındaki sıralama; Niçin (hedefler/kazanımlar), Ne (içerik), Nasıl (öğrenme-öğretme süreci) ve Ne kadar (ölçme ve değerlendirme) sorularına cevap aranmaktadır. Görülmekteki üçüncü safhada öğrenme ve öğretmeye ilişkin strateji yöntem ve tekniklere ilişkin kavramlar yer alacaktır. Fakat, Öncelikle hedef/kazanımlara uygun bir içerik, içeriğe uygun strateji, yöntem ve teknikler seçilir. Öğrenme-öğretme süreçleri tamamlandıktan sonra ise hedef/kazanımların gerçekleşme düzeyini saptamak için ölçme ve değerlendirme etkinlikleri yapılır. Öğretim Modeli, Genel manada model-kuram-yaklaşım olarak ifade edilir. Ayrıca, öğretime yönelik felsefi bir bakış açısını yansıtır ve öğretimsel uygulamaların düzeyini ortaya koyar. Öğretim modeli; Öğretim programını şekillendirme, Öğretim materyallerini düzenleme, Sınıfta öğretimi yönlendirmede kullanılır. Öğretim modeli: öğretim stratejileri, yöntemleri ve tekniklerini seçme ve gerçekleştirmede etkili olan felsefi bakış açısıdır. Matematik öğretimine yönelik bir dersin öğretim programını şekillendirirken eğitim öğretim yılı başında derse ilişkin hedefler, içerik ve eğitim durumlarının belirlenmesi bizlere bu yapının bir öğretim modeline sahip olduğunu göstermektedir. Modellere ait örnekler; Çoklu zeka modeli, Tam öğrenme ve Beyin temelli öğrenme v.b. 2

3 Strateji, öğrenme hedeflerine ulaşmak üzere belirlenen en genel yol yada içeriğin sunulmasın da izlenen en genel yoldur. Dersin amaçlarına ulaşmasını sağlayan oldukça geniş bir çerçevedir. Öğretim yaklaşımı olarak ifade edilebilir. Konunun seçimi, analizi, öğretimin psikolojik esaslarının dikkate alınması, yöntemin seçimi gibi faaliyetleri içine alır. Öğretim sürecine her boyutta yön verir. Ders boyunca öğrenci ile öğretim kaynakları arasındaki etkileşimin yönlendirilmesine kaynaklık eder. Stratejinin belirlenmesi, amaçlara ulaşama bakımından önemlidir. Her bir modelle birlikte birkaç strateji kullanılabilir. Öğretim stratejileri nasıl öğretelim? sorusuna cevap aramak için uygun yöntem ve tekniklerin seçilmesine öncülük eder. Bu yollardan bazıları öğretmen merkezli, bazıları ise öğrenci merkezlidir. Hedef/kazanımlar seçilecek stratejinin türünü belirlemede kaynaklık eder. Strateji, öğretim yöntem, teknik, araç-gereçlerinin belirlenmesine yön veren genel bir yaklaşım olarak da görülmektedir. Örnek: Sunuş Yoluyla Öğretim, Buluş Yoluyla Öğretim v.b. Yöntem, öğretmenin sınıfta öğrenmeyi sağlamak için yaptıkları uygulamaları içerir. Ayrıca, hedefe ulaşmak için önceden belirlenmiş ya da izlenecek en kısa yoldur. Öğrenmek/öğretmek için bilinçli olarak seçilen ve izlenen yoldur. Yöntemle, belli öğretme teknikleri ve araçları kullanılarak öğretmen ve öğrenci etkinliklerinin bir plana göre düzenlenmesi amaçlanır. Öğretim yöntemi, öğrenmeyi sağlamak için bir araçtır. Bu aracın başarısı, onu kullanma becerisine bağlıdır. Örnek: Düz anlatım (Takrir) Yöntemi, Tartışma Yöntemi v.b. Teknik, daha çok özel öğretimsel davranışları ifade eder. Öğretmenin seçtiği yöntemleri uygularken sergilediği tutumlardır. Örneğin anlatım yöntemini kullanan bir öğretmenin konuşma biçimi, soruları kullanma şekli, ortamı yönetim şekli ve onun kendine özgü tekniği olarak algılanabilir. Farklı bir bakış açısı olarak teknik, öğrenilecek ünitenin hedeflerine/kazanımlarına ulaşmak için seçilen yöntemi uygulamaya koyma biçimi ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin bütünüdür. Aynı hedefi gerçekleştirmek üzere, birçok tekniğin bütünlük oluşturacak şekilde bir arada sunulması yöntemi oluşturur. Örnek: Sempozyum Tekniği, Drama Tekniği, Rol Oynama Tekniği v.b. Öğretim Stratejisi :Hedefe ulaşmak için seçilen en genel yol ya da yollar bütünüdür. Öğretim Yöntemi :Hedefe ulaşmak için seçilen en kısa yol ya da düzenli yoldur. Öğretim Tekniği :Hedefe ulaşmak için seçilen yöntemi uygulamaya koyma biçimi ya da hedefe ulaşmak için seçilen yöntemin uygulanmasında başvurulan yardımcı yollardır. Öğretim Taktik: Ders Saati içerisinde öğrencinin derse karşı motivasyonu ve etkililiğini arttırmak için yapılan tüm etkinliklerdir. 3

4 Öğretim Stratejisi Türleri 1-Doğrudan Öğretim Stratejisi: Öğretmen merkezli ve çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Tümdengelimcidir ve daha çok bilginin sunulmasında etkilidir. Anlatım, gösteri, alıştırma, tekrar, soru sorma gibi yöntemleri içine alır. 2-Dolaylı Öğretim Stratejisi: Öğrenci merkezlidir ve öğretmen, bilgiyi aktarmaktan çok bilgiye ulaşmayı kolaylaştıran, destekleyen, öğrenme ortamını düzenleyerek öğrenci katılımını sağlayan bir konumdadır. Bireyde yaşam boyu öğrenme kapasitesi ve motivasyonunu geliştirir. Başlıca yöntemler: Araştırma-inceleme ağırlıklı yöntemler, problem çözme, örnek olay vb. yöntemlerdir. 3-Etkileşimli Öğretim Stratejisi: Öğrenci merkezlidir, büyük ölçüde katılımcılar arası tartışma ve paylaşıma dayalıdır. Sosyal beceri ve yetenekleri geliştirir. Başlıca yöntemler: Sınıf tartışmaları, küçük grup tartışmaları, işbirlikli öğrenme ve etkileşimli yöntemlerdir. 4-Bağımsız Çalışma/Bireysel Öğretim Stratejisi: Uygun öğrenme kaynaklarına sahip bireylerin, öğretmenlerin gözetimi altında bireysel çalışmalarını öngören bir yaklaşımdır. Öğrenciye bireysel insiyatif alma, kendine güven ve kendini geliştirme özellikleri kazandırır. Başlıca yöntemler: Bilgisayar Destekli Öğretim, Modüler Öğretim, Araştırma Projeleri. 5-Deneysel Öğrenme Stratejisi: Öğrenci merkezlidir, öğrenmenin gerçek / gerçeğe uygun düzenlenmiş çevrelerde gerçekleşmesi esastır. Aktif yaşantı söz konusu olup, üst düzeyde öğrenme gerçekleşebilir. Başlıca öğretim yöntemleri: Simülasyon, rol oynama, alan incelemesi, gözlem ve deneysel uygulamalardır. TÜM ÖĞRETİM STRATEJİLERİ KAZANIMLARI ELDE EDİLDİKTEN SONRA BU BEŞ FARKLI STRATEJİYE UYGUN ÖRNEKLER YAZINIZ 4

5 1. Öğrenciye / Çocuğa Görelik (Düzeye Uygunluk) İlkesi ÖĞRETİM İLKELERİ Öğretim esnasında, öğrencinin beklenti, ilgi ve ihtiyaçlarının, psikolojik ve fizyolojik özelliklerinin ve düzeyinin dikkate alınmasıdır. Bu ilke çocuğa uygunluk (düzeye uygunluk) veya bireyselleştirme olarak da açıklanabilir. Bu ilkenin en aşırı şekilde uygulandığı model ise Summer Hill okul denemesidir. Öğrenciye görelik ilkesinde, öğretimde "seviyeye uygunluk" ve öğretimin bireyselleştirilmesi" ilkeleri vardır. Seviyeye uygunluk ilkesi, bir yaş grubundaki öğrencilerin aynı gelişim seviyesinde bulunacakları, benzer ruhsal özellikler gösterecekleri varsayımına dayanır. Bu ilkenin mükemmel işleyebilmesi için, aynı yaş grubundaki öğrencilerin bilgi ve beceri düzeylerinin de birbirine eşit olması gerekir. Öğretimin bireyselleştirilmesi ilkesi, aynı yaş grubunda da olsalar, her öğrencinin yeteneklerinin, zekalarının, ilgi ve eğilimlerinin, çalışma istek ve gayretlerinin farklı olduğu varsayımına dayanır. Bütün öğrencileri eşit şekilde geliştirmeye çalışırsak, normalin altındaki ve üstündeki öğrenciler önemli zarar görecektir. Oysa öğretim organizasyonunu tek tek öğrencilerle daha iyi ilgilenebilecek, onların bireysel çalışmalarını değerlendirebilecek şekilde yapabilirsek, öğretim içten farklılaştırılmış olur ve her öğrenci kendi zeka, yetenek, ilgi ve çalışma temposuna göre diğer öğrencileri rahatsız etmeden ilerlemiş olur. Seviyeye uygunluk ilkesine karşı tez oluşturan Helen Parkhurst'un "Dalton Plânı", Maria Montessori'nin "Montessori Plânı" ve P. Petersen'in "Jena Plânı", geleneksel yıllık sınıflar (Seviyeye uygunluk ilkesi)eğitimi düzenini kaldıran ve bireysel eğitimi değişik oranlarda öne çıkartan öğretim uygulamaları olmuştur. 2. Yakından uzağa ilkesi Bu ilkede, öğrenciye öğretilecek bilgilerin düzenlenmesinde, örneklerin verilmesinde, hem doğal hem de sosyal olarak onun en yakın çevresinden hareket etmelidir. Bu, sadece yer ve yaşayış açısından değil zaman açısından da böyledir. Yakın zamandan uzağa, yakın aile ve okul çevresinden uzağa, yakın köykasaba-bölge-ülke çevresinden uzağa ilkesi birçok derste rahatlıkla kullanılabilir ve bu ilkeye uyma, öğrenmenin düzeyini yükseltir. 5

6 "Çevreye görelik", "topluma görelik" gibi bazı ilkeler de bu çerçevede düşünülebilir. İlköğretimde şu tür bir sıra izlenmelidir. Öğrencinin okulu ve yakın çevresini tanıtıcı bilgiler; köyü veya kasabasıyla ilgili bilgiler ve son olarak ilçesi, ili, bölgesi, yurdumuz ve dünya ile ilgili bilgiler verilmelidir. 3. Bilinenden Bilinmeyene İlkesi Öğrencinin mevcut şema ve zihin süreci içerisindeki bilgi ve tecrübelerine dayanarak yeni bir takım bilgi ve tecrübeleri eski bilgiler üzerinde yapılandırmasıdır. Burada yeni bilgilerin eski bilgiler ile kıyaslanarak yeri geldiğinde mevcut bilgileri doğrulayarak geliştirilmesi ve öğrencinin bilgi sistemini daha kalıcı olması sağlanır. Örn: ilköğretim 7.Sınıf öğrencisinin Matematikte 1.dereceden 1 bilinmeyenli denklemler konusunu bilmektedir. 7.Sınıfta 2.dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusunda kolay bir şekilde öğrenme gerçekleştirebilir. 4. Somuttan Soyuta İlkesi Birey hayatında daima somut olgular üzerine daha kolay öğrenme gerçekleştirir. Çünkü bir olay soyut kavramlarla anlatıldığında, zihinsel seviyeye bağlı olarak öğrenme hızında düşüş olabilir. Öğrenme hızındaki bu düşüşün önüne geçmek için öğrenilecek nesnelerin daha somut hale getirilmesi gerekmektedir. Bir başka deyişle bilişsel (Zihinsel) gelişimin soyuttan somuta doğru sıralanması gereklidir. Bu nedenle, öğrenci mümkünse ders konusu olan eşya ve nesnelerle doğrudan karşı karşıya getirilmeli; bu mümkün olmadığı zaman o nesne veya olayın modeli, fotoğrafı veya başka bir simgesi gösterilmelidir. Özellikle ilkokul öğrencilerinde, gözle görüp, eliyle tuttuğu gerçek eşyalar daha anlamlıdır. Bu sebeple öğretimde öğrencilere öncelikle somut şeyler öğretilmeli, daha sonra soyuta ulaşılmalıdır. Soyut konuların öğretiminde somut konulardan faydalanılmalıdır. Sizce bir öğretmen bölgeler konusunu sadece takrir (düz anlatım) yöntemiyle mi anlatmalı, yoksa bir harita üzerinde ve çeşitli animasyonlarla bölgeleri görsel bir zemin üzerinde mi anlatırsa daha etkili olacaktır. 6

7 5. Ekonomiklik (Tasarruf) İlkesi Bir taşla iki kuş vurma ilkesi de denilir. Burada en zamanda daha az emek sarf ederek yüksek düzeyli verim elde etmedir. Bunun için her türlü faaliyetin düzenli bir şekilde planlanması gereklidir. Aksi takdirde zaman israfı ön plana çıkar ve istenilen düzeyde öğrenme gerçekleşmez. Örn: Hazırlanan bir tepegöz asetatını farklı bölümlerde kullanmak: az zaman içerisinde hazırlanan bir materyalden daha fazla kitlenin faydalanmasıdır. 6. Açıklık İlkesi Öğretmenin içerik sunumlarında ve öğrenme ortamında daha fazla somut kavramlara yer vermesi, bir konu aktarımı esnasında ifadelerini öğrencilerin anlayabileceği seviyede uygun bir dille seçmesi, eğer aktarım esnasında problem yaşanıyorsa görsel uygulamalara yer vermesi yada öğrenciyi bire bir öğrenme durumlarına çekerek öğretim sürecini devam ettirebilmesidir. Ayrıca açıklık ilkesinde öğrencilerin yaparak yaşarak öğrenmelerine olanak sağlayacak konunun durumuna uygun olarak gerçek ortamlarla buluşmalarının sağlanmasıdır. Açıklık ilkesinde öğrencilerde ne kadar fazla duyu organına uyarıca gönderilir ve tepki alınırsa o derece açıklık sağlanmış olur. Konularının işlenmesinde gözlem, deney gibi pek çok duyuya hitap eden yöntemler kullanıldığı takdirde öğrenme kolaylaşacaktır. 7. Bütünlük İlkesi Örn: Deniz canlıları konusunda öğrencilere model bir akvaryum eşliğinde eğitim yapılması. Çocuğun bilişsel, duyuşsal ve psikomotor açıdan bir bütün olarak ele alındığı ve her yönüyle dengeli bir şekilde eğitildiği bir ilkedir. Çocuklarda sadece bilişsel ya da sadece psikomotor gelişimi ele almak dengesiz bir kişilik oluşumuna zemin hazırlar. 8. Hayata Yakınlık İlkesi Bu ilke eğitim felsefelerindeki önemli bir ayrımı da belirtmektedir. Eğitim felsefeleri açısından bir yaşama hazırlık yeri olarak okullar daimici ve esasicilik felsefelerinde ele alınmıştır. Hayata yakınlık ilkesinin de örtüştüğü ilerlemecilik eğitim felsefesi okul yaşamın kendisi yaklaşımını temsil etmektedir. Bu ilkede içerisinde hayata yakın olan öğrenme içerikleri esas alınmalıdır. Problemler hayatın içerisinden seçilmelidir. 7

8 Örn: ilköğretim öğrencilerinin Temel Bilgi Teknolojileri dersinde bilgisayar dersi yerine daktilo dersi verilmesi hayata yakınlık ilkesine aykırı bir durumdur. 9. Aktivite (Etkinlik) İlkesi Bu ilke öğrencilerin etkin bir şekilde derse katılımına yöneliktir. Eski eğitim sistemlerinde özelliklede daimici ve esasici eğitim felsefelerinin baz alındığı sistemlerde öğrenci pasif öğretmenin merkezde olduğu bir yapı mevcuttu. Daha sonra bu yaklaşımın yerine ilerlemeci eğitim felsefesinin baskın bir hale alması, endüstrideki gelişmeler, daha çok düşünen ve düşündüğünü bulunduğu platformda paylaşan bir öğrenci yapısının ortaya çıkmasıyla etkinlik ilkesi ön plana çıkmaktadır. Bu ilke içerisinde öğrencilerin kendine özgü bir şekilde merkezde olduğu bilinmektedir. Bu ilkede yaparak yaşayarak öğrenme esastır. Öğrencinin derste aktif olmasının hem daha iyi öğrenme sağlayacağı hem de sorumluluk, girişimcilik, bağımsızlık vs. gibi bazı ahlâkî erdemleri daha iyi geliştireceği bu ilkede savunulmaktadır. 10. Otoriteye İtaat ve Özgürlük İlkesi (Sosyallik İlkesi) Dengeli, saygılı, gelenek göreneklerine bağlı, toplum içerisinde statüsünü ve yerini bilen, toplumla barışık bireyler yetiştirmenin en önemli unsuru otoriteye itaat ve özgürlük ilkesidir. Böylece, daha sonra toplum içerisinde kendine yer edinecek olan birey entegrasyon sürecinde sıkıntıları daha kolay atlatacaktır. Yukarıda ifade edilen rolleri yerine getiren birey toplumla barışık, yönetmelik ve yasalara bağımlı, güçlü bir toplum temsilcisi rolü üstlenmiş olur. Aksi takdirde toplumdan kendini soyutlayan, toplum içerisinde kendisine yer edinemeyen, örf ve anneanneleriyle ters süreçler yaşayan bireyler yetişecektir. Öyleyse, eğitim ortamlarında kullanılan strateji, yöntem ve tekniklerin uygulanmasında en önemli unsurlardan bir tanesi otoriteye itaat ve özgürlük ilkesidir. 11. Bilgi ve Becerinin Güvence Altına alınması İlkesi Bu ilke ile yapılmak istenenler şu şekilde sıralanabilir; Bilgi ve becerinin tam olarak ve doğru şekilde öğretilmesi. Bilgi ve becerilerin unutulmaması için video, kaset, kitap v.b cihazlarla bozulmadan, gelecek nesillere aktarılarak güvence altına alınması, güvence altına alınan bilgilerin yeni yetişen bireylerin zihin ve bedenlerine entegre edilmesidir. Bu ilke kapsamında bilgi ve becerinin güvence altına alınmasındaki en önemli noktalardan biri de sürekli tekrarlar ve alıştırmalardır. 8

9 Örn: Efsaneler günümüze kulaktan kulağa aktarımlarla korunarak gelmiştir. Bu efsanelerin bu şekilde güvence altına alınması güvenilirliğini düşürür ***Türk Millî Eğitiminin Temel İlkeleri*** Millî Eğitim Sistemimizin temel ilkeleri, 1973 tarih ve 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu'nun 4. ve 17. maddeleri arasında yer almaktadır. Burada belirlenen ilkeler şunlardır: a) Genellik ve eşitlik: Türkiye'de eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayrımı gözetmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. b) Ferdin ve toplumun ihtiyaçları: Millî eğitim hizmeti, Türk vatandaşlarının istek ve kabiliyetleri ile Türk toplumunun ihtiyaçlarına göre düzenlenir. c) Yöneltme: Fertler, eğitimleri süresince, ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda çeşitli programlara veya okullara yöneltilerek yetiştirilirler. Millî eğitim sistemi, her bakımdan, bu yöneltmeyi gerçekleştirecek biçimde düzenlenir. Yöneltmede ve başarının ölçülmesinde rehberlik hizmetlerinden ve objektif ölçme ve değerlendirme metotlarından yararlanılır. d) Yöneltme Eğitim hakkı: İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. İlköğretim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar. e) Fırsat ve imkân eşitliği: Eğitimde kadın erkek herkese fırsat ve imkân eşitliği sağlanır. Maddî imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin en yüksek eğitim kademelerine kadar öğrenim görmelerini sağlamak amacıyla parasız yatılılık, burs, kredi ve başka yollarla gerekli yardımlar yapılır. 9

10 Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır. f) Yöneltme Eğitim hakkı Süreklilik: Fertlerin genel ve meslekî eğitimlerinin hayat boyunca devam etmesi esastır. Gençlerin eğitilmesi yanında, hayata ve iş alanlarına olumlu bir şekilde uymalarına yardımcı olmak üzere, yetişkinlerin de sürekli eğitimini sağlamak için gerekli tedbirleri almak, bir eğitim görevidir. g) Yöneltme Eğitim hakkı Süreklilik Atatürk İnkılâp ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği: Eğitim sitemimizin her derece ve türü ile ilgili ders programlarının hazırlanıp uygulanmasında ve her türlü eğitim faaliyetlerinde Atatürk inkılâp ve ilkeleri ve Anayasa'da ifadesini bulmuş olan Atatürk milliyetçiliği temel olarak alınır. Millî ahlâk ve millî kültürün bozulup yozlaşmadan kendimize has şekli ile evrensel kültür içinde korunup geliştirilmesine ve öğretilmesine önem verilir. Millî birlik ve bütünlüğün temel unsurlarından biri olarak Türk dilinin, özellikleri bozulmadan ve aşırılığa kaçılmadan, eğitimin her kademesinde öğretilmesine önem verilir; çağdaş eğitim ve bilim dili halinde zenginleşmesine çalışılır ve bu maksatla Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ile işbirliği yapılarak Millî Eğitim Bakanlığı'nca gereken tedbirler alınır. h) Yöneltme Eğitim hakkı Süreklilik Atatürk İnkılâp ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği Demokrasi eğitimi: Güçlü ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi ve devamı için, yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayış ve davranışlarla sorumluluk duygusunun ve manevî değerlere saygının, her türlü eğitim çalışmalarında öğrencilere kazandırılıp geliştirilmesine çalışılır; ancak, eğitim kurumlarında Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine aykırı siyasî ve ideolojik telkinler yapılmasına ve bu nitelikteki günlük siyasî olay ve tartışmalara karışılmasına hiçbir şekilde meydan verilmez. ı) Yöneltme Eğitim hakkı Süreklilik Atatürk İnkılâp ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği Demokrasi eğitimi Lâiklik Plânlılık Karma eğitim Okul ile ailenin işbirliği: Türk millî eğitiminde lâiklik esastır. Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilkokul ve ortaokullar ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. 10

11 i) Yöneltme Eğitim hakkı Süreklilik Atatürk İnkılâp ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği Demokrasi eğitimi Lâiklik Bilimsellik: Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç ve gereçleri, bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir. Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmenin sağlanması bilimsel araştırma ve değerlendirmelere dayalı olarak yapılır. Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü geliştirmekle görevli eğitim kurumları gereğince donatılıp güçlendirilir; bu yöndeki çalışmalar maddî ve manevî bakımdan teşvik edilir ve desteklenir. j) Plânlılık: Millî eğitimin gelişmesi iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınma hedeflerine uygun olarak eğitim-insan gücü-istihdam ilişkileri dikkate alınmak suretiyle, sanayileşme ve tarımda modernleşmede gerekli teknolojik gelişmeyi sağlayacak meslekî ve teknik eğitime ağırlık verecek biçimde plânlanır ve gerçekleştirilir. Mesleklerin kademeleri ve her kademenin ünvan, yetki ve sorumlulukları kanunla tespit edilir ve her derece ve türdeki örgün ve yaygın meslekî eğitim kurumlarının kuruluş ve programları bu kademelere uygun olarak düzenlenir. Eğitim kurumlarının yer, personel, bina, tesis ve ekleri, donatım, araç, gereç ve kapasiteleri ile ilgili standartlar önceden tespit edilir ve kurumların bu standartlara göre optimal büyüklükte kurulması ve verimli olarak işletilmesi sağlanır. k) Plânlılık Karma eğitim: Okullarda kız ve erkek karma eğitim yapılması esastır. Ancak eğitimin türüne, imkân ve zorunluluklara göre bazı okullar yalnızca kız veya yalnızca erkek öğrencilere ayrılabilir. l) Plânlılık Karma eğitim Okul ile ailenin işbirliği: Eğitim kurumlarının amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak için okul ile aile arasında işbirliği sağlanır. Bu maksatla okullarda Okul-Aile Birlikleri kurulur. Okul-Aile Birliklerinin kuruluş ve işleyişleri Millî Eğitim Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir. 11

12 m) Her yerde eğitim: Millî Eğitimin amaçları yalnız resmî ve özel eğitim kurumlarında değil, aynı zamanda evde, çevrede, işyerlerinde, her yerde ve her fırsatta gerçekleştirilmeye çalışılır. Resmî, özel ve gönüllü her kuruluşun eğitimle ilgili faaliyetleri, Millî Eğitim amaçlarına uygunluğu bakımından Millî Eğitim Bakanlığının denetimine tabidir. İSMAYIL HAKKI BALTACIOĞLU'NUN EĞİTİM İLKELERİ Ülkemizin büyük eğitimcilerinden İsmayil Hakkı Baltacıoğlu'nun da "İçtimaî Mektep" adlı eserinde, kendi eğitim sisteminin temeline koymak istediği beş ana ilkesi vardı. Bunlar şu şekilde özetlenebilir: 1) Kişilik ilkesi: Eğitimin amacı, gerçek kişilikler yaratmaktır. Bir insandaki gerçek kişilikler ise, onun bir vatandaş ve bir meslek adamı olarak sergileyeceği kişiliklerdir. Eğitim insana toplum içinde en gerekli olan bu iki kişiliği kazandırmalıdır. 2) Çevre ilkesi: Eğitimin oluşturacağı kişilikler yapay ortamlarda olmaz, ancak gerçek çevre veya ortamlar içinde olur. Bu nedenle insan hem sosyal hem de mesleki bir iş çevresi içinde eğitilmelidir. 3) Çalışma ilkesi: Gerçek kişilikler, gerçek çevrelerde ve gerçek çalışmalarla olur. Okullarda yapmacık ve yalancı çalışma yerine gerçek hayattaki çalışmaların aynısı yaptırılmalıdır. 4) Verim ilkesi: Gerçek çalışmanın ana şartı, gerçek bir eser ve yüksek bir verim elde etmektir. Çalışmanın sosyal ve ekonomik bir değer taşıması gerekir. Ailede, okulda ve bütün diğer eğitim ortamlarında verilen eğitim verimli olmalıdır. Verimin ölçüsü de gerçek kültürel ve meslekî kişiliklerin oluşmasıdır. 5) Başlatma ilkesi: Eğitimin amacı, çocukların gerçek hayata hazırlanmasıdır. Okulun dar ortamı ve sınırlı zamanı içinde bunu gerçekleştirmek mümkün değildir. Bu nedenle eğitim sistemi ve okul, gerçek hayat şartlarında başarılı olabilmek için, çocuğu bu şartlarda yaşamaya başlatmalıdır. 12

13 ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Öğretim stratejisi, bir öğretmenin, dersin veya bir konunun öğretilmesinde hedefe ulaşmak için seçilecek öğretim metodu, çeşitli teknikler ve hattâ değerlendirme biçiminin uyum içinde olmasıdır. SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİ Genel olarak bilginin öğretmen tarafından anlamlandırılarak bir düzen içinde sunularak öğretilmesi esastır. Öğretmen merkezlidir. Öncelikle kavram ve genellemeler sunulur, sonra bunların anlaşılmasını sağlayacak örnekler verilir. Karmaşık konuların kısa sürede öğretimine uygundur. Öğrenciyi aktif kılacak tekniklerle bu strateji, etkili öğrenmeyi sağlayabilir. Tüm bilgilerin öğretmen tarafından aktarılmasıyla ilke kavram ve genellemelerin öğretildiği bir öğretme yoludur. Bilgiler aşamalılık ilkelerine göre (yakından uzağa, bilinenden bilinmeyene, somuttan soyuta, genelden özele, basitten karmaşığa doğru) çok dikkatli düzenlenir ve öğrenci tarafından alınması kolay hale getirilir. Bütünden parçaya (Genelden özele) doğru bir sunumu olduğundan tümdengelim yaklaşımı esastır. Daha çok olgu, genelleme ve kavramların öğretiminde kullanıldığı için bu soyut konuların örneklerle, araç-gereçlerin ve kavram haritalarının kullanımıyla somutlaştırılması önemlidir. Öğrencinin etkin katılımı söz konusu olduğu için öğretmenin öğrencinin dikkatini sürekli kontrol altında tutmak için yoğun bir etkileşime geçmesi yararlıdır. Bu etkileşim içi bir miktar soru-cevap yöntemine başvurulur. Öğrenme etkinliklerinin başlangıcında ve bilgi düzeyinde hedef-davranışların kazandırılmasında kullanılır. Öğretmen bu yaklaşımda konu alanlarını (içeriği) anlamlı bir yapı bütünlüğüne getirerek etkili bir şekilde sunar. Öğrenmeler temel kavramlara dayalı olarak sağlanır. Bu stratejide şu maddelere dikkat edilir; Şunlara dikkat edilir 13

14 Anlamlı öğrenmede; öğretmenin konuyu açıklaması yanında öğrencinin ilgili konuda düşüncelerini, takıldığı noktaları, yeni bilgiler arasındaki ilişkileri ve sonuçları ortaya çıkarması istenir. Öncelikli sunumu öğretmen yapıyor daha sonra sürece öğrenci katılıyor. Konuların sunulmasında ağırlık anlatım ve konuşmadadır, fakat bol örnek kullanılmalıdır. - soru-cevap ve tartışma teknikleri kullanmalı, - özellikle soyut kavramların öğretilmesinde grafik, resim şema ile diğer duyu organlarına yönelik uyarıcılar kullanılmalı, - görsel araç ve çizimlerle desteklenmelidir Öğretim genelden- özele (tümdengelim) doğru hiyerarşik bir yapı ve sırayla gerçekleştirilir. Önce gelen kavram, ilke, genellemeler verilir. Sonra da daha özel bilgiler ve örnekler verilir. Sunuş yoluyla öğretim yaklaşımının planlanışı üç aşamada gerçekleştirilir; 1- Öğrenciden beklenen davranış belirlenir, 2- İşlenecek konu belirlenir, 3- Örnekler seçilir ve hazırlanır. Örnekler hedef ve içeriğe uygun olmalıdır. Sunuş yoluyla öğretim stratejisi içerisinde öğrencinin bir miktar aktif olarak olayların içerisine dahil edildiği kısmende olsa görülmektedir. 14

15 SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİNİN AŞAMALARI - İlgi çekme, güdüleme, hedeften haberdar etme - Organize edicinin sunulması (kavram haritaları, şemalar ve matrisler) 1-Giriş (Ön Organize Edicilerin Sunumu) - Tanımlama ve ön açıklama - Örnekler verme ve şekillerle anlatma - Öğrencilere tekrar ettirme - Bilgi birimi sunulur 2-Kavram, ilke ve bilgi birimlerinin sunulması - Bilgi biriminin özellikleri açıklanır -Bilgi birimi organize edicilerle ilişkilendirilerek açıklanır - Konu içeriğine eleştirel bir bakış açısı getiriniz. 3-Bilişsel Yapıyı Güçlendirilme - Farklı tanımların ve düşüncelerin ortaya konulması - Öğrencinin örnekler üretmesi - Öğrencinin farklı örnekler vermesi ve farklı durumlarda kullanılması - Örneklenen ve tanımlanan bilgi birimini bir bütün oluşturacak şekilde tekrarını yaptırılması. Anlamlı Öğrenme: Verilmek istenen bilginin tıpkısı gibi değil, yeni bilginin zihinsel yapıda isimlendirilmesidir. Ezbere Öğrenme: Verilmek istenen bilginin tıpkısı kazandırılır; yeni bilgi zihin yapısında isimlendirilmez. 15

16 Organize edici: bir kavram, ilke, bir genelleme ve bir kural olabilir. Organize Ediciler ikiye ayrılır: 1- Açıklayıcı (hiç karşılaşılmamış konu hakkında genel açıklama) 2- Karşılaştırıcı (benzerlik ve farklılıkları ortaya koyacak şekilde yapılan genel açıklama) SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİNİN AŞAMALARI VE ETKİLİ OLDUĞU DURUMLAR Bir dersin giriş bölümünde kullanılır. Her hangi bir konu ile ilgili ön öğrenmelerin yeterli olmadığı ve konunun yeni öğretileceği durumlarda kullanılır. Sunuş yoluyla öğrenme yaklaşımında öğretmen bilgileri düzenleyerek etkin bir şekilde dersini işler. Bu süreçte dersi sıkıcılıktan kurtarmak için aşağıdaki önlemler alınmalıdır: Farklı öğretim yöntem ve teknikleri kullanma, Konuları bütünden- parçalara bölerek verme, Öğrencinin çok sayıda duyu organını kullanarak fikirleri en somut yollarla anlatması, Ön organize edicileri (kavram haritası, matriks vb. ) kullanma, Öğrencilerin aktif katılımını ( örnek verme, düşüncelerini açıklama, tartışma) sağlama, Soru-Cevap tekniğini kullanma, Öğrenmeye güdüleme, ilgi ve dikkat çekme, pekiştireç kullanma, Öğretim materyali ya da araç-gereci kullanma, Dersin sonunda konuyu kısaca özetleme. Birçok kavram arasında ilişki kurularak daha iyi anlamayı sağlamada kullanılır. 16

17 Kavramların ve soyut konuların öğrenimini sağladığı için, daha çok ilköğretimin sınıflarından itibaren kullanılır. Öğretmen konuları en somut yollarla ve öğrencinin tüm duyu organlarını harekete geçirecek şekilde sunmalıdır. Sunuş Yoluyla Öğretimin Yaygın Olarak Kullanılmasının Nedenleri; Bir dersi yapılandırmada ve sunmada diğer yaklaşımlara göre daha kolaydır. Olgu, olay ve soyut kavramları öğretmede diğer yaklaşımlara göre daha etkilidir. Öğretmen bir tanımı öğretirken, öğrencilerin tanımını doğru öğrendiklerinden emin olur. Diğer yaklaşımlara göre daha az zaman alır. Buluş Yoluyla Öğretim (J.BRUNER): Öğretmenin rehberliğinde öğrenciye bir problem durumunun sunulması ve öğrencinin genellemelere keşfederek ulaşması esastır. Sunuşta kavram ve genellemeler başlangıçta öğretmen tarafından sunulurken, bu stratejide öğrencinin verilen örneklerden yola çıkarak genellemelere kendisinin ulaşması beklenir. Öğrenci merkezlidir. Bu stratejide öğretmenin rolü, hazır bilgiyi öğrenene sunmak değil, kendi kendine öğrenebileceği ortamı oluşturarak, bilgiyi keşfetmekte öğrenciye rehberlik etmektir ( Senemoğlu,2001). Bruner, öğrenmede konu alanı yapısını anlamanın önemini vurgulamıştır. Bu yapıyı doğru anlayabilmenin yolunun ise, bireyin öğrenmede aktif olması ve buluş yapması olduğunu savunmuştur. Ayrıca, öğrenmede tümevarım, usavurma yolunun üstünlüğünü benimsemiştir. (Senemoğlu,1997 Buluş yoluyla öğrenme, öğrencinin kendi etkinliklerine ve gözlemlerine dayalı olarak yargıya varmasını teşvik edici bir öğretim yaklaşımıdır. Buluş yoluyla öğrenmenin en önemli üstünlüğü, öğrencinin merak güdüsünü uyandırması ve güdülenmişlik düzeyini cevapları buluncaya kadar, çalışma boyunca sürdürebilmesidir. Bir diğer üstünlüğü de öğrencileri bağımsız olarak problem çözmeye yönlendirmesidir. Öğrenciler, bilgiyi alıp özümsemekten çok, bilgiyi analiz etmeye, uygulamaya, sentez yapmaya zorlanmaktadır. ( Senemoğlu,1997 ). Buluş yoluyla öğretim stratesnde öğretmenin anlamlı bilgi bütünlü oluşturmaktansa öğrencilerin merak duygularını, problem çözme, deney yapma kabiliyetlerini ön plana çıkarması esastır. Bu bağlamda buluş yoluyla öğretim stratejisi iki şekilde kullanılır. 17

18 Yapılandırılmış Buluş: Öğretmenin kazanılacak hedef ve davranışları belirlediği ve bulunması gereken ilke, kavram ya da çözümle ilgili verileri, örnekleri organize ettiği yaklaşımdır.. Sorular sorarak öğrencilerin ellerindeki verileri analiz etmelerine ve sonuca ulaşmalarına yardım eder. Yapılandırılmamış Buluş: Burada hedefler ve kazanımlar planlanmamıştır. Doğal bir ortamda kavramları, ilkeleri ve bir problemin çözümünü bireyin kendi kendine bulmasıdır. Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması : 1- Öğrenciye kazandırılacak hedef davranışlar belirlenir. 2- Öğrenme konularıyla ilgili somut örnek durumları ve örnek olmayan durumlar belirlenir. 3- Örnekler öğrencinin merakını sürdürecek bir şekilde basitten karmaşığa doğru sıralanır. 4- Fazla zaman gerektirdiği için zamanın iyi ayarlanması gerekmektedir. Buluş / Keşfetme Yoluyla Öğretim Yaklaşımının Adımları; 1- Öğretmen örneği sunar, 2- Öğrenci örneği tanımlar, 3- Öğretmen ek örnekler sunar, 4- Öğrenci yeni örnekleri tanımlar, ilk örnekle bağ kurar, 5- Öğretmen ek örnekler verir ve olumsuz örnekler sunar, 6- Öğrenci örnekleri karşılaştırır ve duruma ters düşen örnekleri belirler, 7- Öğretmen öğrenciden anında örneğin özelliğini ya da ilişkiyi bulmasını ister, 8- Öğrenci tanımı yapar ve ilişkiyi kurar, 9- Öğretmen öğrenciden ek örnekler bulmasını ister. Buluş yoluyla öğretim stratejisinin yapılandırılmış hali 18

19 3-Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim (J.DEWEY): Öğrenciye bir problem durumu sunulur. Öğrenciden problem çözme sistematiğine uygun olarak verilen bir problemi çözmesi sağlanır. Öğrenci merkezlidir. Buluş yoluyla öğretim stratejisi kapsamında problem çözmenin basamaklarını öğrenen birey gündelik yaşamda karşılaştığı problemleri bu strateji basamağında bireysel olarak çözümler. Öğrencinin problem çözme becerisini kullanarak bilimsel yöntem izlemesini gerektiren bir öğretim 19

20 yoludur. Bu aşamada öğrenciler araştırma etkinliklerini problem çözme yoluyla öğrenirler. Bu stratejide öğrenci konularla ilgili problemlerin çözümüne ulaşmakla kalmaz, karşılaşabileceği benzer problemlerin çözüm yolunu da öğrenir. Araştırma stratejisinde öğretmen önbilgi dahi vermez, tümüyle öğrenci etkindir. Öğrenci tüm bilgilere kendi ulaşır, öğretmen rehberdir. Araştırma yoluyla öğretim, öğrenciye üst düzey düşünme becerilerini kazandırır. Bu stratejide sınıf içi ve sınıf dışı etkinliklerle problem çözüm süreci devam ettirilir. Yine bu stratejide yaparak yaşarak öğrenme en üst düzeye ulaşır. Öğrenci süreçte tamamen aktif bir rol oynar. Araştırma-inceleme yoluyla öğretim stratejisi özellikle uygulama ve daha üst düzeydeki hedef alanlarının öğrenciye kazandırılmasında etkilidir. Öğretmen süreçte rehberdir, ön bilgi dahi vermez. Araştırma - inceleme yoluyla öğretim stratejisinin uygulanması 1- Problemin farkına varma (Problemin hissedilmesi ve belirlenmesi) 2- Problemi tanımlama ve sınırlandırma 3- Problem durumu ile ilgili bilgilerin toplanması. 4- Problemin çözüm seçeneklerini belirleme (hipotezler / denenceler oluşturma) 5- Problemin çözümü için yöntem geliştirme, veri toplama ve analiz etme. 6- Hipotezleri test etme, doğruluklarını belirleme 7- Çözüme ulaşma, uygulama ve sonuçlandırma. Bu strateji özetlenecek olursa; Öğrencileri bilimsel araştırma yöntemlerine alıştırma yaklaşımıdır. Öğrenci, çevredeki problemleri algılar, tanımlar, verileri toplar, geçici çözüm yolları geliştirir ve bunların mümkün olup olmadığını test eder. Bu şekilde yetişen öğrenciler, gelecekte karşılaşacakları problemleri de bilimsel zihniyet ve metotlarla çözmeyi öğrenmiş olurlar. ÖĞRETİM MODELLERİ 20