Yonca Anzerliolu, Karamanlı Ortodoks Türkler, Phoenix Yayınları, Ankara 2003, 376 s.

Transkript

1 Yonca Anzerliolu, Karamanlı Ortodoks Türkler, Phoenix Yayınları, Ankara 2003, 376 s. Hayrullah KAHYA Ortodoks Hıristiyanların Türkçe konuanlarına Karamanlı; bunların konutukları dile de Karamanlıca denmektedir. Bunların âdet, gelenek ve görenekleri Türktür. Tarih boyunca Ortadou - bata Suriye-, Anadolu nun özellikle iç ve güney kesimleri ile Karadeniz bölgesi, Kıbrıs, Balkanlar ve Kırım da yaamılardır (Eckmann 1988: 89). Karamanlılar aslında 11. yüzyılda Bizans ordusunda paralı asker olarak çalıan bazı Türk boylarının torunlarıdır. Bu Türk boyları dillerini kaybetmediler ancak zamanla Hristiyanlatılar (Eröz 1983: 3; Güler 2000: 21; Eckmann 1988: 89; Anzerliolu 2003: 136, Kahya 2008: 488). Anadoludaki Karamanlılar 1923 teki nüfus mübadelesi sırasında dinlerinden dolayı Rum milletine dahil edilmi ve Yunanistan a gönderilmilerdir. u anda çou Yunanistan ın deiik ehirlerinde yaamaktadır. Sayıları tam olarak bilinememekte ise de birkaç milyon civarında oldukları tahmin edilebilir. Son yıllarda iki ülke arasındaki gidi gelilerin kolaylaması Karamanlı Türklerin Türkiye ve Türkiye deki insanlarla ilikilerini devam ettirmelerini salamıtır. Kayseri, Nevehir, Çankırı, Nide, Adana gibi Anadolu nun deiik yerlerinde domu ve u anda Yunanistan da yaayan bu insanların zaman zaman eski köylerini ziyarete gelmeleri, Dedelerin Barıı gibi balıklarla ulusal gazetelerde haber olarak çıkmaktadır. Karamanlı Türkçesinin yazılı metinlerine ilk olarak stanbul un fethinden sonra rastlanmaktadır. Eldeki ilk Karamanlıca kitap 1584 tarihli Gülzar-ı man-ı Mesihi adlı bir din kitabıdır. Bundan sonra 1935 yılına kadar stanbul, Atina, Venedik ve Kıbrıs gibi yerlerde yüzlerce Karamanlıca kitap yayımlanmıtır. Bu kitapların çou dini içerikli ve Yunancadan tercümedir. Bunlar standart Osmanlı Türkçesi ile deil mahallî Karamanlı azı ile yazılmıtır (Eckmann 1988: 89-90; Tekin 1997: , Eyice 1962: 373). Karamanlıca eserler dil ve edebiyat tarihimizde önemli bir yere sahiptir. Bunlar Yunan alfabesiyle yazıldıkları için Arap alfabesiyle yazılan o Doktora Örencisi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Aratırmaları Enstitüsü, Türk Dili Bölümü

2 Kitap Eletiri 649 devir Türkçesinde çözülmesi mümkün olmayan bazı meselelerin çözümünde ie yarayabilirler. Bunun yanında yazıldıkları dönemin halk dilini yansıtmaları yönüyle de ayrı bir öneme sahiptirler (Kahya 2003: iii). Karamanlıların Osmanlı mparatorluu içindeki tüm toplumlardan ayrı özellikleri vardır. Hıristiyan olmaları ile Müslümanlardan, Ortodokslukları ile Katolik ve Protestanlardan, Anadolulu olmaları ve Yunanca bilmemeleri ile de Yunanistanlılardan ayrılırlar (Balta 1990: 19). Karamanlılar, Türkofon Ortodokslar, Zımmiyan-ı Karaman, Anadolu Hıristiyan ı, Anadolu Rum u, Anadolulu Ortodoks Türkler ya da Karamanlı Ortodoks Türkler olarak bilinirler. Türkiye de Karamanlıların dil, edebiyat ve kültürleri konusunda fazla aratırma yapılmamıtır. Yonca Anzerliolu nun Karamanlı Ortodoks Türkler adlı kitabı son yıllarda bu konu ile ilgili yapılmı en kapsamlı çalımalardan biridir. Türkiye de Ortodoks Türkler (16.yy.-20.yy.) adı ile Hacettepe Üniversitesi nde doktora tezi olarak hazırlanmı bu çalıma, daha sonra saha çalımalarıyla da geniletilerek Karamanlı Ortodoks Türkler adıyla Phoenix yayınları arasından çıkmıtır. Yazar kitabını üç ana bölüme ayırmıtır. Bizans mparatorluu ve Ortodoks Türkler adlı birinci bölümde Karadeniz in kuzeyinden Balkanlara gelen Hunlar, Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Peçenekler, Uzlar ve Kumanlar dan bahsedilmitir. Bazılarının Anadolu ya da geldikleri bilinen bu boyların her birinin Balkanlara nasıl geldii ayrıntılı olarak anlatılmıtır. M.S. 5. yüzyıldan itibaren Türk-Bizans ilikileri daha da artmıtır. Bizans mparatorluu, geleneksel politikası ile etrafındaki toplulukları - özellikle Bulgarlar, Hazarlar, Peçenekler, Kuman- Kıpçaklar gibi Türk boylarını - kendine baımlı hâle getirmeye çalımıtır. Bunun için siyasî, askerî, ekonomik ve özellikle - Bizans Ortodoks Kilisesinin çalımalarıyla dinî etkenler kullanmıtır. Böylece birçok Türk boyu ya tamamen ya da kısmen Hıristiyanlamıtır. Kitapta, tamamen ya da kısmen Hıristiyanlatırılan bu Türk boylarının Bizans askerî sisteminde nasıl yer aldıkları ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. Paralı asker olarak Bizans ordusunda bulunan bu Türklerin Malazgirt, Miryakefalon ve Haçlı seferlerinde Bizans ordusuna yaptıkları hizmetlere de deinilmitir. Bölümün sonunda Türkopoller olarak bilinen farklı bir Türk boyunun Selçuklu Türklerinden olabilecei iddia edilmi ve Bizans ordusunda önemli yararlılıklar gösteren Ionnes, Tatikios, George Maniakes gibi Türkopol komutanları hakkında bilgiler de verilmitir.

3 650 Hayrullah KAHYA Osmanlı mparatorluu ve Karamanlı Ortodoks Türkler balıklı ikinci bölümde Osmanlı mparatorluu dönemindeki Karamanlılar hakkında bilgi verilmitir. Yaklaık 100 sayfa olan bu bölüm, eserin en önemli bölümünü oluturmaktadır. Burada Karamanlı adının nereden geldii, Karamanlıların dili, âdet, gelenek ve görenekleri ve 19. yüzyıldaki ekonomik ve kültürel gelimeler karısındaki durumları anlatılmıtır. Bu bölümde Karamanlıca kitaplardan da söz edilmitir. Ayrıca baka bir Ortodoks Türk boyu olan Kırım daki Urumlar ın dil, âdet ve göreneklerine de deinilmitir. Karamanlıların etnik kökeni meselesine bu bölümde yer vermi olan yazar, bu konudaki birçok farklı düünceyi tenkit ettikten sonra Karamanlıların 11. yüzyılda Bizans ordusunda paralı asker olarak çalıan ve zamanla Hıristiyanlaan Türklerin soyundan geldiini ifade eder. Bu bölümün en önemli tarafını yazarın 2000 yılında bizzat Yunanistan a giderek oradaki - özellikle yalı - Karamanlılarla yapmı olduu mülakatlar oluturmaktadır. Yazar tarafından ses kayıtları alınmı olan bu mülakatlarda Karamanlıların Anadolu daki yaayıları, düünleri, bayramları, Müslüman-Türkler ile olan ilikileri, u anda kendilerini nasıl gördükleri gibi konularda konuulmutur. Karamanlıların çounun eski vatanlarını çok özledikleri, oradayken Müslüman-Türklerle iyi geçindikleri ve kendilerini özbeöz Türk olarak gördükleri anlaılmaktadır. Köylerinin Müslüman-Türk köylerinden ayrı olmasına ramen ninnileri, türküleri ve tekerlemeleri Müslüman-Türkler ile tamamen aynıdır. Kitapta bunlardan örnekler zikr edilmitir. Yazar, ikinci kuaın çounun Türkçe konuabildiini, üçüncü kuaktakilerin arasında Türkçeyi anlayabilenlerin olduunu belirtmektedir. Bu bölümde Karamanlıların giyim, kuam ve âdetleri ile alakalı bazı fotograflarına da yer verilmitir. Kitabın Milli Mücadele ve Sonrasında Karamanlı Ortodoks Türkler balıklı üçüncü ve son bölümünde Karamanlıların 1. Dünya Savaı ından sonraki durumları üzerinde durulmutur. Bu bölümde Karamanlıların Milli Mücadele döneminde Müslüman-Türklere karı hiçbir dümanlık beslemedii, kendilerini Ortodoks Yunanlılardan ziyade Müslüman- Türklere yakın hissettikleri ve öyle davrandıkları anlatılmıtır. Bu bölümdeki bilgilere göre Karamanlılar Lozan görümeleri sırasında ayrı bir grup olarak deerlendirilmemilerdir. Bununla beraber smet nönü nün o dönemde Karamanlıların mübadeleden hariç kalacakları yönünde beyanatlar verdii bilinmektedir. Milli Mücadele sonrasında mübadele konusu

4 Kitap Eletiri 651 gündeme geldiinde Karamanlılar, - basın yayın yoluyla - Anadolu dan gitmek istemedikleri ifade etmi, her fırsatta kendilerinin Anadolulu olduklarını dile getirmilerdir. Milli Mücadeleyi desteklediklerini ve amaçlarının Fener Rum Patrikhanesi yerine Papa Eftim önderliinde baımsız bir Türk Ortodoks Kilisesi kurmak olduunu belirtmilerdir. Tüm bunlara ramen mübadele sürecinde Karamanlılar dier Ortodoks Hıristiyanlar ile bir tutulmu ve böylece Anadolu yu terk etmek zorunda kalmılardır. Sadece Baımsız Türk Ortodoks Kilisesinin kurucusu Papa Eftim ve ailesi, Reisicumhur Mustafa Kemal Atatürk ve dier devlet adamlarının özel izinleri ile Türkiye de kalabilmilerdir. Bölümün sonunda Karamanlıların Yunanistan da nasıl karılandıkları konusuna da deinilmitir. Buna göre Karamanlılar Yunanistan da kendi dindaları tarafından hor görülmü, Siz Türksünüz denilerek hakaretlere uramılardır. Türkçe konutukları ve Yunanca bilmedikleri için de epeyce sıkıntı çekmilerdir. Kitabın bu bölümünde Karamanlıların çektikleri sıkıntıları gösteren o döneme ait fotograflara da yer verilmitir. Yazarın kitap boyunca sık sık kaynak göstermesi çalımanın akademik seviyesini göstermesi açısından önemlidir. Yerli ve yabancı birçok yayının taranması ile oluturulan çalımanın sonunda Kaynakça bölümü yer almaktadır. Kitabın en sonunda Ekler balıı altında Babakanlık Devlet Arivi nden ve daha baka yerlerden elde edilmi konu ile ilgili belgeler okuyucuların istifadesine sunulmutur. Yazar akıcı ve anlaılır bir dil ile Anadolu nun önemli bir topluluu olan Karamanlıların dününü ve bugününü ortaya koymaya çalımıtır. Yaayan Karamanlılarla yaptıı röportajlar eserin deerini daha da artırmıtır. Yazarın elindeki ses kayıtlarının tamamının dökümünün yapılması ve ilenerek yayımlanması ise Karamanlı dili ile ilgilenenler için çok önemlidir ve bunun yapılmasını temenni ederiz. Kaynakça BALTA, E. 1990, Karamanlıca Kitapların Önsözleri, (çev.: H. Milas), Tarih ve Toplum, 74, stanbul, ECKMANN, J. 1988, Karamanlıca da Birkaç Gerindium Terkibi, (çev.: Müjdat Kayayerli), Türk Kültürü Aratırmaları, XXVI, 2, Ankara,

5 652 Hayrullah KAHYA ERÖZ, M. 1983, Hıristiyanlaan Türkler, Türk Kültürünü Aratırma Enstitüsü, Ankara. EYCE, S. (Review) 1962, Sallaville, Sévérien Eugéne Dalleggio, Karamanlidika, Yunan Harfleri ile Türk Dilinde Basılmı Kitapların Analitik Bibliyorafyası 1, , Belleten, XVI, 102, Ankara, GÜLER, A. 2000, Yunanistan da Etnik Gruplar I: Dil Grupları, Avrasya Dosyası, Ankara, s KAHYA, H. 2003, Grek Harfli Osmanlı Türkçesi Bir Eser: spat-ı Mesihiye Üzerinde Dil ncelemesi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), stanbul. 2008, Karamanlıcada Arapça ve Farsça Kelimeler, Turkish Studies, Vol. 3 / 3, TEKN, T. 1997, Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Simurg Yayınları, stanbul.