K TAP TANITIMI. Döndü DÜ ÜNMEZ *

Transkript

1 TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2010,Say:3 Sayfa: THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2010,Issue:3 Page: KTAPTANITIMI OyaDALAR,War,EpidemicsandMedicineintheLateOttomanEmpire( ), TurkestanAndAzerbaijanResearchCentre,Haarlem2008,(374s.). DöndüDÜÜNMEZ * nsanolunun var olmasyla balayan sorunlar ve anlamazlklar savalar meydanagetirmitir.çeitlisebeplerdenkaynaklananveinsanlktarihindekaç nlmazolarakderinizlerbrakansavalarolaanüstühazrlklarveihtiyaçlarge rektirir.savaartlarvesavangerektirdiiihtiyaçlar,uzmanlkalanlarnagöre bölündüüzamansalkhizmetleribrandakarmzaçkar.salkhizmetlerinin içindeiseçeitlialtbranlarlakarlarz.mesela;ihtiyaçduyulansalkpersone linintahsisi,salkalanylailgiliaraçgereçlerintemini,salgnhastalklarlamüca dele.savaesnasndasilahlçarpmadandolaybüyükykmlarolmaktadr;an cak,savadönemindebazykmlardasilahlçarpmadandahaetkilibirdüman olansalgnhastalklarvebazsalksorunlarkarmzaçkmaktadr. Buçalmada,Osmanlmparatorluu nunbalkansavalarvei.dünyasava ndaki harp tablosunu tp ve salgn hastalklar yönünden mercek altna alarak derinlemesineinceleyenvebirçouilkdefakullanlanarivkaynaklarnadayal olarakhazrlananbirkitabtantacaz. Tantacamz kitap, Oya Dalar n War, Epidemics and Medicine in the Late Ottoman Empire ( ) [Osmanl mparatorluu nun Sonunda ( ) Sava,SalgnHastalklarveTp]adleseridir.Bueser,BoaziçiÜniversitesiMo dern Türk Tarihi Atatürk Enstitüsü (The Atatürk Institute for Modern Turkish History) nde doktora tezi olarak kabul edilmi ve 2008 ylnda Hollanda nn Haarlem ehrindeki Türkistan ve Azerbaycan Aratrmalar Merkezi (Turkestan andazerbaijanresearchcentre)tarafndanyaymlanmtr. Kitabnekilyönündenincelenmesi:KitapXLIII(43)sayfalkRomenrakaml ekstra bölüm [Takdim, Teekkür, Ksaltmalar, çindekiler, Giri], 331 sayfa ana * Ar. Gör., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Eleman. ddusunmez@selcuk.edu.tr

2 314 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 metin[birincibölüm(ss.1114),kincibölüm(ss ),üçüncübölüm:sonuç (ss )] ve geri kalan ksmla [Ekler (ss ), Bibliyografya (ss )] toplam374sayfadanolumaktadr.eserin çindekiler bölümünde, Giri tebulu nan iki adet balk içindekilere yanstlmamtr. Bunlardan biri Wars and EpidemicDiseases (SavaveSalgnHastalklar),dieri StudiesintheHistoryof EpidemicDiseases(SalgnHastalkTarihiÜzerineAratrmalar) dr(bkz.s.xxxii, xxxv). Ayrca çindekiler bölümünde görülen harflendirilmi balklar, metin içindeharfsizgösterilmitir.dipnotlarsayfaaltnaverilmitir. Kitabn içerik yönünden incelenmesi: Kitabn Takdim ksm stanbul Üni versitesitpfakültesideontolojivetptarihianabilimdalöretimüyesiolan Prof.Dr.NuranYldrmtarafndankalemealnmtr.Yldrm,savalarnsalgn hastalklarnyaylmasndaenönemlietkenlerdenbiriolduunubelirttiktensonra dünya çapnda salgn hastalklarn tarihini ana hatlaryla açklayarak tantmn yaptmzkitabnöneminidilegetirmitir. Yazar, Giri bölümünde, salgn hastalklarla ilgili tbbn dünyadaki gelii minikronolojikolarakizahederek,buhastalklarnosmanldevleti ndekiyayl na ve Osmanllarn bu hastalklara bak açsna deinmitir. Ayrca zamanla Osmanl Devleti ndeki modernleme faaliyetlerinin tp alanna da yansmas so nucu,tptayaplanyenidüzenlemeleriveyenikazanlmayabalayanmodernve dünyadaki gelimelerden haberdar olan bir bak açsn dile getirmitir. Ardn dan, WarsandEpidemicDiseases balilesavalarvesalgnhastalklararasn daki balantya deinmitir. Studies in the History of Epidemic Diseases adl ksmdaisedünyadasalgnhastalkalanndayaplançalmalardadörtayrtu tum olduunu belirterek bu tutumlarn sergilendii eserleri tantmtr. Salgn hastalklartarihialanndasergilenentutumlarunlardr:1)salgnhastalklarsivil lerinyokolmasndavedevletlerinçöküündeönemlibiretkenolmutur.2)salgn hastalklarsosyaldengeyiyanstaraksnfçatmalarnavederinsosyaldeiiklik lereyolaçmtr.3)tarihboyuncadeiikdönemlerdevebölgelerdeortayaçka rakyaylansalgnlar,odönemlerdekabuledilentbbîteorilerinveuygulamalarn gelimesineyolaçmtr.4)salgnhastalklarvebuhastalklargiderecektbbîme totlarsiyasîgüçvesömürgeletirmealetiolarakkullanlmtr.çalmasnbirinci ve üçüncü tutuma dayal olarak ekillendiren yazara göre salgn hastalklar, bir yandan Osmanl Devleti nde nüfusun azalmasna sebep olurken dier taraftan devletin siyasî gücünü kötü yönde etkileyip onu zayflatarak büyük bir ykma gitmesine sebep olmutur. Bunun yan sra, bir ironi olarak, salgnlar karsnda alnanaskerîvesiviltedbirlerdekibaar,moderntbbnkabulünevegelimesine katkdabulunmutur.özetlehemykchemdeyapcgelimelereyolaçansalgn larkarsndaosmanldevleti nintutumuyazartarafndanirdelenmitir. Yazar, Giri bölümünde çalmasnn bölümlerini de tantarak yararland kaynaklarhakkndaokuyucuyubilgilendirmitir.onagöre,tarihçilertptarihine ilgisizdirler.bualandadahaçokaskerîtarihçiolanaskerlervetpfakülteleribün

3 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 315 yesindeki TpTarihiveDeontoloji bölümleriaratrmaveincelemeleryapmlar dr. Yazarn faydaland kaynaklar ise unlardr: Babakanlk Osmanl Arivi (BOA)veAskeriTarihveStratejikEtütBakanlArivi(ATASE) ndenedindii belgevedefterler,kibubelgelerdenbazlarnnfotokopisiveokunuueklerbölü münde yer almaktadr, döneminde yaplan yasal düzenlemeler, raporlar ve sal nameler,mecmualar,gazeteler,özellikleaskerîtbbiyyemecmuas,cerideitbbiyei Askeriye,ShhiyeMecmuas,OsmanlSeririyatMecmuas,OsmanlHilaliAhmerMec muas ndayeralanmakalelervekonuylailgiliyaplangünümüzaratrmaveince lemeleri. PublicHealthandEpidemicDiseasesDuringtheBalkanWars (BalkanSava lar Boyunca Halk Sal ve Salgn Hastalklar) adl I. Bölüm, Balkan Savalar esnasndagörülensalgnhastalklardanençokzararanedenolançiçekhastal, frengi,dizanterivekolerayaodaklanmtr.bubölümdebulunanaltbalklardan bazlarunlardr: ThePreWarPeriod:GeneralSituation (SavaÖncesiDönem: GenelDurum), DuringtheWar (SavaBoyunca), MilitaryPrecautions (Askeri Tedbirler), CivilPrecautions (SivilTedbirler), CholeraOutbreaksinOtherCities (Dier ehirlerde Kolera Salgnlar), Edirne Defence and Epidemic Diseases (Edirne Savunmas ve Salgn Hastalklar), The Demobilization Procedure at the EndoftheWarandHealthProblems (SavanSonundaTerhislemiveSalk Sorunlar).Özetlebubölümdeyazar,öncelikleBalkanSavalarnnaskerîgeliimi hakkndagenelbilgivermitir.ardndansavaboyuncayoungöçmenaknve hastaveyaralaskerlerincephegerisinesevkivetedavisiesnasndaortayaçkan salgnhastalklarbelirtmitir.buhastalklarnyaylmasnnengellenmesiveyok edilmesinekaralnangerekaskerîgereksesiviltedbirlerayrntlolarakincelen mitir.cephede,stanbulveçevresinde,edirnevezmir dekurulanhastanelerve bu hastanelere gereken doktor, hemire ve hademe temini; alama, karantina altna alma, kordon uygulamas, dezenfeksiyon istasyonlar; hijyen kurallarnn hatrlatlmas, su kaynaklarnn temizliinin korunmas, kaynatlm su kullanl masnngerektii,tuvaletihtiyacnngiderilmesiiçinuygunyerlertahsisi,salgn hastalklardan ölenlerin dezenfekte edilerek yerleim yerlerinden uzak yerlere gömülmesi,basnyoluylahalknbilinçlendirilmesibubalamdaelealnmaktadr. BubölümdedönemiyaayanOsmanldevletgörevlileriveseyyahlarnizlenimle rininyanstlmasadetaokuyucuyutarihtecanlbiryolculuaçkarmaktadr.ay rcatoplumuilgilendirenhersorundasorumlukiilerinbirarayagelerekkomis yonlar, heyetler, meclisler oluturmasna ve durumun kritik edilmesine salgn hastalklarakarmücadeleesnasndaskçabavurulduunaahitoluyoruz.dâhi liye Nezareti, Harp Nezareti, stanbul Belediyesi, Maliye Nezareti ve Hilâli Ahmer (Kzlay) Cemiyeti arasndaki ilikiler, yetkiler, sorumluluklar ve onlarn icraataçkbirekildeizahedilmitir.bölümünsonundabuolaylarüzerinegenel birdeerlendirmeyaplmtr.

4 316 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 Public Health and Epidemic Diseases During the First World War (Birinci Dünya Sava Boyunca Halk Sal ve Salgn Hastalklar) adl II. Bölüm de, I. DünyaSavandakamusalvesalgnhastalklarÇanakkaleveKafkascephele rineodaklanarakkapsamlbirekildeincelenmitir.bubölümdedeilkbölümdeki plana uygun olarak tifüs, hummay racia, kolera, dizanteri ve stma gibi salgn hastalklar,onlarnsebepolduuykmvehastalklarakaralnantedbirlerizah edilmitir. Bölümdeki alt balklardan bazlar unlardr: The Pre War Period: GeneralSituation, TheWarPeriod, EpidemicandContagiousDiseasesonthe AnatolianFronts (AnadoluCephelerindeGörülenSalgnveBulacHastalklar), Caucasian Front (Kafkas Cephesi), Epidemic Diseases Seen at the Caucasian Front (Kafkas Cephesinde Görülen Salgn Hastalklar), Precautions Taken Against Typhus (Tifüse Kar Alnan Tedbirler), Migrations as a Basis for the EpidemicDiseasesintheCaucasionFront(KafkasCephesindeSalgnHastalklara Bir Kaynak Olarak Göçmenler), The Çanakkale Front (Çanakkale Cephesi), ConditionsasaBasistotheEpidemicDiseasesinÇanakkaleFront (Çanakkale Cephesinde Salgn Hastalklara Bir Kaynak Olarak artlar), Epidemic Diseases SeenattheÇanakkaleFront (ÇanakkaleCephesindeGörülenSalgnHastalklar), The Demobilization Procedure at the End of the War and the Arrangements Made (SavanSonundaTerhislemiveYaplanDüzenlemeler). Birinciveikincibölümlerdekigeneldeerlendirmelerve Conclusion (Sonuç) adntayaniii.bölümdikkatealndndagörüyoruzkisavalar,yarattolaa nüstühâllerdendolay,salgnhastalklarnortayaçkmasnakatkdabulunmakta dr. Osmanl mparatorluu, Balkan Savalar ve I. Dünya Savana girdiinde lojistikyöndenhazrdeildi.salkhizmetlerialanndagörüleneksiklikler,bilgi sizlik,bilinçsizlikvesalkhizmetlerininkötüidaresiinsangücüneençokihtiyaç duyulanbirzamandaaskerlerinvehalknykmnasebepolupsavansonucunu etkiledi ve dolaysyla Osmanl Devleti nin ykmna neden olan olaylardan biri oldu. Ancak sava esnasnda kazanlan tecrübeler tp alannda ve sosyal alanda (vatanseverlik,milliyetçilik,ibirlii)gelecekiçinolumlugelimelergerçekleme sinisalad.moderntbbîuygulamalarosmanltoplumunagirdi,hattabakteriyo lojialanndayaplanlaboratuvarçalmalarsonucuosmanldoktorlarnngeli tirdiidünyadailkdefauygulanantifüsasortayaçkt.buvaziyettendevlete düenpay,modernsosyaldevletlerdekigibisalkhizmetlerinintemelhizmetler arasnagirmesiniteminetmekolmutur. Sonuç olarak Oya Dalar, Osmanl Devleti nin ykmna neden olan Balkan SavalarveI.DünyaSavadöneminde( ),savalarnsebepolduuve askerlerleberabersivilhalkdayakndanilgilendirensalgnhastalklarproblemini mercek altna alarak ayrntl olarak incelemitir. Zengin bir ariv malzemesine dayanançalma,savaniçindesavaolaraktanmlayabileceimizveharbinola anüstükoullarndaortayaçkan,ikliminvegöçünarttrdsalgnhastalklara kardevletinveyarresmîsiviltoplumkurulularnnverdiimücadeleyianlat

5 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 317 maktadr.hattazamanzaman,yaptalntlarla,okuyucuyubudünyadançka rparatrlandönemegötürmektedir.bukitapgerektptarihi,harptarihi,gerekse sosyaltarihveidaretarihialanlarndaaratrmayapanlariçinmutlakagörülmesi gerekenbirkitaptr.öteyandankonuyabilimselolarakyabancamamerakloku yucular için de tarihten ders alnacak bir kesit sunuyor. Ancak eserin ngilizce yazlmas, ngilizce bilmeyen konuya merakl kiileri ve aratrmaclar zorlaya caktr.bundandolayenksazamandabukitabntürkçeyeçevrilmesinitemenni ediyoruz.

6 318 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3