High Tech mimari. Arfl. Gör. Özlem Eflsiz/Prof. Aydan Özgen MSÜ Mimarl k Fakültesi, Yap Bilgisi Anabilim Dal. Say 1, May s 1999

Transkript

1 36 High Tech mimari Arfl. Gör. Özlem Eflsiz/Prof. Aydan Özgen MSÜ Mimarl k Fakültesi, Yap Bilgisi Anabilim Dal. 1. High Tech Tan m 1970 li y llar n bafl nda alternatif teknoloji olarak ortaya ç kan High Tech mimari, endüstride elektronik, bilgisayar, silikon çipler, robotlar anlam na gelirken, mimaride belirli bir stil/tarz anlam na gelmektedir (Davies,1991:6). High Tech, son 20 y l içinde Michael Hopkins, Nicholas Grimshaw, Richard Rogers ve Norman Foster n tasarlad klar herhangi bir yap n n etiketi olmufltur. Bu ak mda yeralan mimarlar n hepsi ngiliz de ildir, fakat yukar da sayd m z ayn e itimi alm fl bu dört ngiliz mimar bu ak m n öncüleri say lmaktad r (Davies,1991:6).. High Tech mimaride, metal kutular ve makine görünümlü yap lar n öne ç kt görülmektedir. Kullan lan temel malzemenin metal ve cam oluflunun, büyük bir kullan fl esnekli i getirmesinin yan nda, teknolojik bir gösterime dönüflmesi kiflileri etkilemekte ve bu yap lar flehirsel simgeler haline getirmektedir. High Tech yap lar n n mimarlar, mimarl endüstriyel tasar m n bir dal olarak görmektedirler ve Le Corbusier nin Evi yaflam için bir makine olarak tan mlamas baz nda binaya bir makine olarak bakarak, kayna teknoloji ve hayal gücü olan binalar yapmaktad rlar. Daha ileri giderek binay günlük hayatta kullan lan bir alet olarak ele al p, binalar n fonksiyonel ve kullan fll olmas gerekti-- ini vurgularlar. Oysa burada bir çeliflki ortaya ç kmaktad r. Daha basit bir yolla kullan fll binalar yapmak mümkünken, tüm High Tech mimarlar büyük bir teknoloji gösterisi sergilemektedir. Çünkü bu mimarlar art k al fl lagelmifl masif ve hantal binalarla, kesin bir ölçü vermeyen, beton, tu la, harç, kereste gibi geleneksel malzemelerle u raflmak istememektedirler. Fabrikada üretilmifl, kesin ölçülü cam ve metal gibi fl kl malzemeler ve kolay biraraya gelebilen parçalar tercih etmektedirler. Yap lar genellikle çelik kafes, hafif metal panel ve görülebilir servis kabu u gibi karakteristik özellikler tafl maktad r. High Tech yap örneklerinin daha çok fabrika, ofis, süpermarket, sanat ve sosyal binalarda uyguland görülmektedir (Türel, 1995:284). Özet: Yap ve yap m alan ndaki teknolojik geliflmeler, yeni yap sistemleri, yeni yap m teknikleri ve yeni malzeme olanaklar n da beraberinde getirmektedir. Bu çal flman n amac High Tech kavram n aç klamak ve High Tech uygulamalar n ortak ve temel özelliklerini saptamakt r. High Tech, 1970 li y llarda ngiltere de do mufl ve geliflmifltir. Özellikle ngiliz mimarlardan Richard Rogers, Michael Hopkins, Norman Foster, Nicholas Grimshaw ve Ian Ritchie bu ak m n öncüleridir. Uygulad klar mimari, makina esteti i kavram n ortaya koymak, cam ve çelik gibi endüstri devriminin malzemelerine a rl k vermektir. Günümüzde bu yap lar n yap m n n yayg nlaflmas n n bafll ca nedenleri, tafl y c strüktürün, tesisat sistemlerinin de iflen teknoloji karfl s nda kendini yenilemesi, prestij yap lar n n an tsal bir özellik kazanmas d r. Bu ba lamda, günümüzde giderek artan uygulamalar yla karfl laflt m z High Tech yap lar kullan c lara üstün konfor koflullar sa lamakta ve kendini de günün koflullar na kolayca adapte edebilmektedir. Bu çal flmada ça m z n ve giderek gelece in yayg n yap lar olacak High Tech yap lar incelenmifl, özellikleri ve yap m sistemleri araflt r lm flt r. Summary: The technological development in building and construction area, bring with the new construction systems and the new products. The aim of this study is to define the High Tech concept, and set the common and basic characteristics of High Tech applications. During 1970 s High Tech was born and developed in Britain. Especially British Architects Richard Rogers, Michael Hopkins, Norman Foster, Nicholas Grimshaw and Ian Ritchie are the leaders of this style. Their architecture show the machine aesthetic and use of industrial revoluation materials such as glass and steel. The reasons for wide usage of this technology in building constructions are; the ease of renewing the structural and installation systems by the changing technology and giving monumentality to the prestige buildings. High Tech building which we have many examples of give their occupants a lot of opportunities and also they can adapt itself to the time. Anahtar Kelimeler: Estetik, High Tech Teknoloji, Tesisat Sistemi, Strüktürel Sistem Keywords: Aesthetics, High Tech Technology, Installation Systems, Structural System

2 High Tech mimari fiekil: 1 Citta Nuova eskizi, Sant Elia, 1914 fiekil: 2 Alexandr Vesnin in bir eskizi, 1923 fiekil: 3 Chernikov un bir eskizi, High Tech in K sa Tarihi High Tech yap lar n geliflimi 1970 lerin bafl na uzanan k sa dönem veya 19. Yüzy l Endüstri Devrimi ne uzanan uzun dönem olarak iki tarihî perspektifte incelenebilir. Uzun dönemde, 1779 da Coalbrookdale deki Severn Nehri ni geçen ilk dökme demir (cast iron) köprü tamamen metal prefabrike elemanlardan oluflarak ilk High Tech yap ünvan n alm flt r de Decimus Burton un Kew Garden da Palm House u, Paxton un 1851 de yapt Crystal Palace, Paris Sergisi için 1889 da yap lan Eiffel Kulesi, Contamin ve Dutert taraf ndan yap lan Galerie des Machines, gibi yap lar, geleneksel mimariden çok endüstriyel teknolojiyi kendilerine esas 2 3 alm fllar ve alternatif bir yap tarz n temsil ederek bugünün High Tech mimarlar n etkilemifllerdir (Davies,1991:6). Teorik projeler içinde de talyan futuristler ve Rus konstrüktüvistler dikkati çekmektedir de Sant Elia n n Citta Nuova eskizi (fiekil 1) d fl cepheye etkili bir görünüfl kazand ran asansör kuleleri, kirifl köprüleri, yükseltilmifl yürüme yollar yla Rogers n yap lar nda da oldu u gibi High Tech in heykelsi özelli ini tafl maktad r. Chernikov, Alexandr Vesnin gibi Rus konstrüktivistlerin çal flmalar nda ise (fiekil 2-3 ) High Tech in motifleri olan diyagonal çelik ba lant lar, cam flaftlarda asansörler görülmektedir. Di er yandan 1927 de Atlanti in karfl yakas nda Buckminster Fuller in Dymaxion Evi hafif metal ve plastik alt gen strüktürün, mekânik servis çekirde ine as lmas yla oluflturulmufl bir High Tech uygulamas olarak karfl m za ç kmaktad r. E er biri High Tech in Babas ünvan n hakediyorsa o da, uçak endüstrisinde kullan lan teknoloji ve malzemelerini kullanarak Dymaxion Evi projesini tasarlayan Fuller olmal d r (fiekil 4). 30 y ll k k sa geçmifle bak ld nda ise, ilk ngiliz High Tech binas, 1967 de Swindon da yap lan, basit strüktürlü Reliance Electronic Control Fabrikas d r. Bu bina 1967 de, En yi Endüstriyel Bina (Financial Times) ödülünü kazanm flt r. Tasar mc lar na bu yeni tarz /stili gelifltirmeleri için güven/enerji veren bu yap, bir süre birlikte çal flan Foster ve Rogers n birlikte yapt klar son yap olmufltur y l nda Nicholas Grimshaw n tasarlad ö renci yurdunda, cam cephe arkas ndaki gizli banyolar n öne ç kar lmas yla, High Tech in motiflerinden biri olan servislerin d flar dan alg lanmas fikri ortaya ç km flt r larda Londra mimarl k okullar nda, özellikle Regent Street Polytechnic ve Architectural Association da (AA) bir k s m hocalar ve ö renciler bu do rultuda çal flmalar yapm fllard r. Peter Cook, Warren Chalk, David Green, Denis Crompton, Ron Herron ve Mike Webb den oluflan ARCH GRAM grubunu (AA) oluflturmufl, 1970 lerde ve 1980 lerde High Tech mimarl n özelliklerini yans tan yay n ve sergiler düzenlenmifl; kitle üretimsel, pazarlanabilir haz r bileflenler ile uçak endüstrisi benzeri teknolojilerin bina alan nda deneme çal flmalar n yapm fllard r (Kulaks zo lu, 1995: ). 37

3 Özlem Eflsiz/Aydan Özgen de Rogers, Renzo Piano ile çal flmaya bafllam fl 1971 de girdikleri yar flmada Paris te Plateau Beaubourg da Uluslararas Kültür ve Sanat Merkezi proje yar flmas n kazanarak, tamamen esnek planl, hücre ve makina teknolojisinin zaferi olarak High Tech i günümüze getiren Centre Pompidou yu 1977 de tamamlayarak birdenbire High Tech in odak noktas olmas na imzalar n atm fllard r lerin modernist öncüleri gibi High Tech in öncüleri de, bu tarz n "ça n ruhu" oldu una inanan ve bu ruhu yap lar nda vurgulamay kendilerine görev edinmifl kiflilerdi. Geleneksel yap larda kullan lan tu la duvarlar n yap m n n h zl ve ucuz olmas na karfl l k, teknolojiyi yakalamay ve yap lar n 21. Yüzy l a tafl may hedefleyen ve ça n ruhunun ileri teknolojide bulundu una inanan High Tech mimarlar, günümüzün teknolojik malzemeleri olan, çelik çerçeveleri ve hafif metal panelleri tercih etmektedirler. Bilimsel ve endüstriyel teknolojide kaydedilen geliflmeler, ça m z n yüksek teknoloji ça olarak kabul edilmesini gerektirmektedir. Günümüzün endüstriyel kültürünün ürünü olabilecek bir yap da ancak bu teknolojileri kullanarak üretildi inde ça n ruhunu yakalayacakt r. Bu nedenle bir yap n n High Tech yap s olabilmesi için teknik donat, teknik süreç ve teknik kuramlar aç s ndan High Tech bilinci ile tasarlanm fl ve yap lm fl olmas gerekir. Ça n ruhunun yakalanmas n n bir di er koflulu da kamusal duyarl l kt r. Gelece e inanc tam olan, yeni ve daha iyi bir dünya kurulaca na inanan High Tech mimarlar, tarihe gönderme yapan bir mimarl ktan yana olmayacaklar na inan rlar (Ça lar, Utkutu, 1995: ) Seri Üretim Problemi Arabalar n milyonlarcas üretilirken binalar sadece bir tane yap lmaktad r. Bir arabay tasarlamak ve gelifltirmek uzun zaman almakta, birçok prototipinin yap lmas ve test edilmesi gerekmektedir. E er bir bina da ayn teknoloji ile yap lacaksa, ayn tasar m ve geliflim evrelerini izlemesi gerekmektedir; fakat ayn binadan binlerce üretilmedikçe bu mümkün olamayacakt r. Bunun yerine yap bileflenleri, pencereler, kap lar, dikmeler, yükseltilmifl döflemeler ve asma tavanlar, fabrikalarda standart boyutlarda üretilmekte, bu olgu giderek binan n tüm bileflenlerinde yayg n hale gelmektedir. High Tech mimarlar, seri üretim ve makinaya benzer bir mimari yaratarak, binalar geleneksel yap lara döndürmek yerine yeni bir çizgiye tafl mak istemektedirler. Fakat High Tech in kalbi say lan ngiltere seri üretim ve ürünlerini kullanmaya bir direnç göstermektedir. Bunun nedeni bu sistemlerin donuk, fakir görünüfller oluflturmas d r. Bu estetik problemi çözmenin bir yolu bileflen sistemini gelifltirmektir. High Tech mimarlar bunun için yeni detaylar gelifltirmifltir. Bunlar n en iyi örne i, Norman Foster n Hong Kong Bankas nda görülmektedir. Binan n temel elemanlar ; perde duvarsistemi, tavanlar, bölücü duvarlar, mobilyalar, döflemeler, servis modülleri, mimar ve üreticinin birlikte çal flmas yla tasarlanm fl, test edilmifl ve gelifltirilmifltir. Yap n n birçok bilefleni, de iflik ülkelerde yap lm fl ve inflaat alan na getirilmifltir (Jencks, 1990:91-94). High Tech yap lar n tafl y c sistemleri ço unlukla yap n n kenar na çekilerek, iç mekânlar n olabildi ince esnek tasarlanabilmeleri sa lanm flt r. Bu sayede yap, zaman gereklerine göre istenen biçimde de ifltirilebilmektedir. Tafl y c elemanlar- fiekil :4 Dymaxion Evi Projesi, Buckminster Fuller, 1927

4 High Tech mimari dan ar nd r lm fl büyük mekânlar fikri, do al olarak büyük aç kl klar n geçilebilmesini gerektirdi inden çelik, bu tür yap lar n vazgeçilmez malzemesi olmufltur. Ancak, ileri teknoloji yap lar n n birço u genellikle prestij yap lar oldu undan, mimari anlat m vuruculu u ve gösterifl u runa, ekonomik verimlilik ve rasyonalite gibi kriterler gözard edilmektedir. Hatta özellikle finans kesiminden müflterilerin mimardan temel beklentisi bu yönde olmaktad r. Bu yaklafl mla, istenilen görsel etkiyi sa layabilmek için abart l denebilecek tafl y c sistem tasar mlar yap lm flt r (Ökten, 1995: 299). fiekil: 5 Lloyd s Binas, Londra, Richard Rogers, 1986 fiekil: 6 Lloyd s Binas n n W.C. hücrelerinin görünüflü Tesisat ve Hücre Sistemler Lloyd s Binas nda, servisler, tesisat borular ve tafl y c sistem, yap n n d fl na al nm fl, bu flekilde aç k mekânlar elde edilmifltir (fiekil 5). lk hücre sistem 1937 de Buckminster Fuller in tasarlad çelik prefabrike Dymaxion banyosudur. Grimshaw n endüstriyel yap larda kullan labilecek, seri üretime uygun çelikten tasarlad bir tuvalet hücresi bu sistemin gelifliminde önderlik etmifltir. Kisho Kurokawa bunu daha ileri götürmüfl, 1972 de Nagakin Kapsül Kulesi nde hücre sistemini sadece banyolarda de il bütün yap da kullanm flt r. Peter Cook un 1964 de tasarlad Plug-in-City projesinde tüm flehri, hücre modüllerini ayakkab kutular gibi üst üste yerlefltirerek oluflturmas hücre sistemini flehir ölçe ine tafl mak aç s ndan dikkat çekicidir. 6 En dikkat çekici High Tech yap lar olan Lloyds Binas ve Hong Kong Bankas nda da hücreler kullan lm flt r. Tuvaletleri (fiekil 6) içeren bu hücreler, flimdiye kadar yap lm fl en etkili uygulamalard r. Ayn ifllevi gören Hong Kong Bankas ndaki hücreler ise fonksiyon ve etki bak m ndan 39

5 Özlem Eflsiz/Aydan Özgen Lloyds dan farkl d r. Lloyds daki hücreler yenileri ile de ifltirilebilir flekilde düzenlenmifltir ve d flar dan bak ld nda her hücre tekil olarak alg lanabilmektedir. Hong Kong Bankas nda ise hücreler devaml cephe kaplamalar yla giydirilmifl oldu undan d flardan bak ld nda hücre gibi gözükmemektedir (Eflsiz,1997:10). Bu hücrelerin yenilenebilir olmalar yan nda, yap m h z n artt rmalar, ürünün bitmifl olmas nedeniyle kalitenin yüksek olmas ve mekanik tesisatlar na kolay ulafl m gibi birçok avantaj bulunmaktad r. 2. High Tech Yap lar n Ortak Özellikleri High Tech yap lar n ortak özellikleri; 1. Esneklik (d fl duvarda, çat da, tafl y c iskelet sisteminde), 2. Saydaml k, 3. Parlak ve düz renklendirme, 4. nce kablolar, 5. Cam, metal ve plastik malzemeler, 6. Strüktür ve servislerin alg lanmas, olarak say labilir. Bu temel özelliklerin yan s ra; enerji tasarrufu, sa l kl hava ve gaz temizleme sistemi, do al fl k kullan m, aktif ve pasif kontrol mekanizmalar ile deprem ve rüzgârdan koruma sistemleri bu tür yap larda görülmektedir (Jencks,1988: ) hareketli bölücü duvarlarla esneklik sa lanm flt r. High Tech te ise bunun ötesine gidilmifltir; bu yap larda d fl duvarlar çat lar ve strüktürel çerçeve dahi hareketli olabilmektedir. Yap elemanlar n n tespitleri kuru birleflimlerle yap ld ndan, ayn planda çok de iflik fonksiyonlar oluflturulabilmesine imkân tan maktad r. Centre Pompidou, Hong Kong Bankas ve Lloyd s Binas tamamlanmam fl gibi görünmekte, bu nedenle de döflemeler ve di er elemanlar strüktüre eklenebilme veya ç kart labilme olana na sahip bulunmaktad r. Her y lda bir de ifltirilmesi veya tamiri gerekecek servisler, tesisat borular, asansör motorlar, vb gibi elemanlar n yap n n d fl na al nmas, bak m ifllemlerini kolaylaflt rmaktad r (Jencks, 1990: 91-94) Saydaml k Yar saydam ve saydam cam borular, merdivenler, yürüyen merdivenler, asansörler High Tech yap lar n belirgin özellikleridir. Lloyd's ve Hong Kong Bankas nda Esneklik Esneklik, bir bütün olarak High Tech e ait bir düflüncedir, ancak sözcük anlam yla uyarlanabilme, parçalar sabit olsa bile uygulama gerekliliklerine göre özgürce iliflkilendirilebilen bir nesne düflüncesinin tersine, Modern Mimarl n gelifltirdi i ayr ak mlardan biri olmufltur. De iflen ögeler kullan c n n de ifltirece i türden olmakla kalmamal, tasar m n sabit ögelerinden ba ms z bir biçimde de görülmelidir. Tafl y c, yap n n genelli ini ve okunabilirli ini bozmadan istenildi i gibi yeniden düzenlenebilmelidir. Birçok ofis binas nda, fiekil: 7 Hong Kong Bankas n n iç görünüflü

6 High Tech mimari yürüyen merdivenlerin mekanizmalar n n görünmesi ve mekândan alg lanmas çal flanlara ve müflterilere büyük keyif vermektedir (fiekil 7). Çerçeve genel olarak narin bir a dokusu olarak d fla vurulmufl ve hem d fl duvarlar hem iç bölücüler hafif ve geçici olarak ele al nm flt r Cam, Metal ve Plastik Malzemeler Daha önce de inildi i gibi Le Corbusier, konutlar içinde yaflan lan birer makina olarak tan mlam fl fakat yapt yap larda teknolojiyi öncelikli olarak kullanmas na ra men bu binalar hiç de makinaya benzetmemifltir. High Tech yap lar n referans olan makinalar, ister hareketli ister sabit olsun karmafl k yap dad rlar ve daha çok cam, metal, plastik gibi sentetik maddeler içermektedirler. fiekil: 8 Lloyd s Binas n n tesisat kanallar n n d fl cepheden görünüflü 2.3. Parlak ve Düz Renklendirme Centre Pompidou ve Inmos'ta Rogers n, parlak renkler kulland gibi, High Tech yap larda de iflik strüktür elemanlar n n ve servislerin, kullan lan bu renkler sayesinde kolayca alg lanabilmesi sa lanm flt r. Parlak sar, k rm z ve maviler endüstri makinalar n n renkleri olarak, High Tech yap larda da kullan lmaktad r. Son çal flmalar nda Rogers ve Foster gümüfl esteti ine do ru kaym fl, strüktürü, borular, gri tonlar yla bütünlefltirmifltir (Russel, 1985: ) nce Kablolar nce çelik çapraz kablolar (rüzgâr gergileri) High Tech in dorik kolonlar d r. Foster ve Rogers n 1967 de yapt klar Reliance Control Building de bu özellikler görülmektedir Strüktür ve Servislerin Alg lanmas Genelde d flar dan görülebilen strüktür ve servisler High Tech mimarinin en önemli, gözle görülen özelli ini oluflturur. Tesisat kanallar ve borular binan n d fl na al nmakta ya da çok kolay ulafl labilir bir biçimde düzenlenmektedir. Bu sayede bir de ifliklik gerekli oldu u zaman bu ifl, binan n ifllevini aksatmadan kolayca yap labildi i gibi bak m ve onar m eylemleri de ayn kolayl k ve düzen içinde gerçeklefltirilebilmektedir (fiekil 8). High Tech in iki öncüsü Norman Foster ve Richard Rogers aras ndaki önemli tarz fark, her ikisinin yap içindeki servisleri kullan fl flekilleridir. Rogers yap lar ndaki tüm tesisat sistemlerinin d flar dan alg lanmas na, ar za an nda kolayl kla ulafl labilir yerlerde olmas na dikkati çekerek tasar mlar n yaparken, Foster ise servis borular ile, kanallar, asma tavan veya yükseltilmifl döflemeye gizlemeyi tercih etmektedir. 3. High Tech Yap lar n Di er Özellikleri 3.1. Enerji Tasarrufu 20. Yüzy l her alanda oldu u gibi, yap teknolojisinin de büyük geliflimine sahne oldu ve buna paralel olarak, kullan c lar n yap da konfor ve güvenlik beklentileri artt lara do ru yap lar n nitelikleri, kullan m tarzlar ve yap larda kullan lan sistemler o kadar geliflmiflti ki, art k 41

7 Özlem Eflsiz/Aydan Özgen yap n n s tma, so utma ve fl kland rma ihtiyac, mekanik ve elektrik sistemler ile karfl lan p, mühendislerin sorumlulu unda uygulanmaktayd. Bu y llarda, özellikle Bat ülkelerinde, mühendisli in zaferi olarak tan mlanan yüksek, büyük, genifl, korkutucu boyutlarda enerji harcayan mekanik sistemler ile donat lm fl yap lar infla edildi ini gözlemlemekteyiz lerdeki enerji krizi ile birlikte ister istemez, yeni bir anlay fl geliflti. Yap larda, sadece mekanik sistemler ile de il, ancak mekanik sistem çözümleri ile yap n n kendi tasar m n n birleflimi sayesinde, konforun verimli bir biçimde sa lanabilece i fikri kabul görmeye bafllad lerden itibaren ise, mimari tasar mlar n mekanik ve elektrik uzmanl k alanlar ile entegrasyon ihtiyac ve bu do rultuda geliflimi, "yap teknolojisi" biliminin ayr bir uzmanl k dal olarak ortaya ç kmas na yol açt. Günümüzde yap n n sadece s t lmas, so utulmas ve fl kland r lmas yetmemektedir. Yap da yang n önleme ve söndürme sistemleri de bir o kadar önemli olmaktad r. Yap içinde yeterli miktarda temiz hava bulunmas, gerekli alanlarda koku kontrolü yap lmas gerekmektedir. Güvenlik sistemleri kendi içlerinde geliflmifl durumdad r. Yap içinde bakteri kontrolü, s hhi tesisat sistemlerinin hijyenik, sessiz ve verimli çal flmas, bina yönetim sistemlerinin uygulanabilmesi, birer uzmanl k dal haline gelmifltir (Okutan, 1998:131). High Tech uygulamas olan bir binada, en önemli tesisat sistemi s tma ve havaland rma sistemidir. Günümüzdeki anlay fl genel bir iklimlendirme sistemi yerine, her küçük ba ms z mekânda, o mekân kullanan kimsenin kontrol edebilece i çevre koflullar oluflturmakt r. Bu durumda kullan c, kendisini en rahat durumda hissedecek ve iflinde daha verimli olacakt r. Genel mekânlarda ise yerel koflullar çok de ifltirilmeden tan mlanan baz iklimlendirme standartlar en az müdahale ile gerçeklefltirilmektedir. Her iki tür mekân için de iklimlendirme de erleri devaml olarak ölçülmekte ve standart n alt na düflen de erler küçük müdahalelerle tekrar gereken yere ç kar lmaktad r. Bir tür optimizasyon uygulamas olan bu ifllem belli bir konfor düzeyini sa lamak için en az enerji sarf n gerektirmekte ve bilgisayar teknolojisi ile yürütülmektedir (Eflsiz, 1997: 15-16). Binan n cephelerini oluflturan cam kabuk da benzer biçimde tasarlanmaktad r. Çeflitli cephelerdeki ayd nlanma, s nma ve so uma durumlar na ba l olarak bu kabuk renk de ifltirebilmekte, içerideki s cakl koruyabilmek için gerekti inde d flar dan s almakta veya gerekirse d fl ortama karfl iyi bir yal t m oluflturmaktad r. Bütün bu davran fllar yine sürekli ölçümler sonucu cam kabu un bilgisayar teknolojisi ile de ifltirilen özelliklerine ba l olarak düzenlenmektedir. Bu suretle iç mekânlarda maksimum konfor sa lanabildi i gibi enerji korunumu. ilkesine de uyulmufl olunmaktad r (Özgen,1995: ) Sa l kl Hava ve Gaz Temizleme Sistemi High Tech yap larda gelifltirilmifl mekanik sistemlerle, üstün bir hava ve gaz temizleme sistemi uygulanmaktad r. Temizlenen hava tekrar yap da kullan labilmektedir. Nitekim çevrenin korunmas, enerji tasarrufu, sa l kl bir hava ve gaz temizleme sistemi, do al fl k kullan m ve bina otomasyonu gibi olgular, yeni performans kriteri gibi karfl m za ç kmakta ve ileri teknoloji kullan larak çözüm getirilebilecek bu sorunlar, giderek High T e c h mimarinin kapsam içine girmektedir. 42

8 High Tech mimari fiekil: 9 Lloyds Binas n n kesiti fiekil: 10 Lloyds Binas n n plan Do al Ifl k Kullan m High Tech yap larda do al fl ktan maksimum derecede yararlan l r. Do al fl n, atriumun üzerini örten cam kafeslerle zemin ve di er katlarda mekân n derinliklerine kadar al nmas sa lan r. Bunu gerçeklefltirmede, çat ya yerlefltirilen ve gün fl n yap n n içine yans tan büyük aynalar önemli rol oynar. Hong Kong Bankas n n orta holü, binan n d fl na yerlefltirilmifl, 24 parçadan oluflan, gün fl n iç mekâna alan ve güneflin hareketine göre flekil de ifltiren bir ayna sistemi ile ayd nlat lmaktad r. Daha sonra bu fl k, holün üzerine yerlefltirilmifl uygun aç lara göre konulmufl sabit aynalar yard m ile orta holü ayd nlatmaktad r. Bu durumda hole bakan katlar n iç k s mlar da d fl k s mda oldu u gibi oldukça güçlü bir fl kla ayd nlat lm fl olmaktad r. Do al fl yap n n derinliklerine götürme çal flmalar yapan Norman Foster ve Richard Rogers tasarlad klar tekni i, 1977 de Paris teki Centre Pompidou da Sanat Merkezi nde ve 1978 de ngiltere Norwich te Sainsbury Center da kullanm fllard r (Eflsiz,1997:17) Aktif ve Pasif Kontrol Mekanizmalar Verimlilik ve teknolojinin rasyonel kullan m High Tech mimarinin gelece ine damgas n vuracak ve yüksek teknoloji içeren bulufllar n bolca ve savrukça kullan ld 80 li y llara ait yaklafl mlar n yerini alacak gibi görünmektedir. Deprem bölgelerinde uygulama örneklerini gördü ümüz High Tech yap lar, üzerinde infla edildikleri arazinin olumsuz koflullar n ortadan kald ran kontrol mekanizmalar na sahiptirler. Bu flekilde, deprem ve tayfunlar n s k görüldü ü bölgelerde yap lacak yap lar n, bu tür do al afetler karfl s nda zarar görmesi önlenmifl olmaktad r. 4. High Tech Mimari Örnekleri High tech mimarinin önde gelen örneklerinden biri Richard Rogers n 1984 de yap m tamamlanan Lloyds Binas, di eri de Norman Foster n 1985 de yap m tamamlanm fl olan Hong Kong Bankas d r. Bu binalar yukar da anlat lan özelliklerin hepsini içermeleri bak m ndan önemlidir Lloyd s Büro Binas -Londra Londra n n merkezinde yeralan yap, High Tech mimarinin tüm özelliklerini tafl maktad r. Yap, ara sokak diyebilece imiz çok dar bir cadde üzerinde bulunmaktad r. Önündeki küçük meydanc k bu yap n n daha iyi alg lanmas na yard mc olmaktad r. Zeminde 68.4 x 46.8 m 2 alan kaplayan binaya Pompidou daki gibi içeri gömülmüfl bir girifl kat ndan girilmektedir. Onun üzerinde iki kat yüksekli indeki "room" bulunmaktad r. "Room" kat birbirine yürüyen merdivenlerle ba lan rken, di er katlara merdivenler, asansör ve servis kulelerinden ulafl m sa lanmaktad r. Girifl kat n n devam nda atrium aç k olarak yükselmektedir; ayr ca bu alt kat n atriuma bakan k s mlar da cam ile kaplanm flt r. Yap, adeta bir makinenin verdi i imaj yakalamaya çal flm flt r. 9x3 m 2 büyüklü ündeki W.C. kapsüllerinin prefabrike olufllar, cephede özel elemanlar n görünüflü, asansörlerin d flar dan bak ld nda adeta süzülür gibi katlar aras nda dolaflmas ve yine merdiven kovalar, d flar da, bir makinan n adeta binaya dönüflmüfl halini yans tmaktad r. (fiekil 9-10). Binan n d fl nda 6 servis kulesi vard r. Bunlar n dört adedi dar kenarda, di erleri uzun kenarda bulunmaktad r. Uzun aksta bulunan kuleler aras ndaki alan çelik 43

9 Özlem Eflsiz/Aydan Özgen konstrüksiyon ile geçilmifl ve böylece binan n ortas nda ferah bir atrium alan oluflturulmufltur. Yap, yan nda bulunan tarihi yap ya tamamen z t malzemesi ve görünüflü itibariyle bir makineyi yans tmas yla de iflik zamanlar ilginç bir flekilde biraraya getirmektedir (Buchanan, 1986:41). Metal ve cam Richard Rogers mimarl n n karakteristik malzemeleridir, bu nedenle Lloyds da temel malzeme olarak çeli in kullan lmas sürpriz olmam flt r. Konstrüksiyon, çelik-beton tafl y c lardan oluflturulmufltur. Bunlar 105 cm çap nda olup birbirlerine U profiller ile ba lanarak, prefabrike kelepçeler ile tutturulmufltur. Döfleme konstrüksiyonu 55 cm yüksekli inde 180x180 cm zgara betonarme kiriflli çerçevelerden oluflturulmufltur. 44 Düfley iki tafl y c aras na konmufl alt adet diyagonal tafl y c, rüzgâr yüküne karfl binan n stabilitesini sa lamaktad r. Bu diyagonaller, beton giydirilmifl kal n çelik borulardan oluflmaktad r. Servis kuleleri, haz r çelik beton konstrüksiyon olarak sonradan ilave edilmifltir. Bunlar n birleflim noktalar vida ile tespit fleklindedir. Bu yöntem, bina yap m süresini k saltmak için seçilmifltir. Çat yap m sisteminde beton plaklar ile çerçeve birbirine geçmifl durumdad r. Bu yöntem konvansiyonel say lmamakla birlikte, kolay bir montaj yöntemidir ve esnekli i güvenli bir flekilde çözerek sistemin kendi içindeki rijitli ini sa lam flt r. Yap da 1.,3. ve 5. kulelere gelen yatay yükler, çapraz çerçeveler ve yap n n döflemeleri arac l yla, zemin ve çat aras nda düfley kirifl gibi davranan d fltaki çift diyagonal kuflakl kolonlara aktar lmaktad r. 2.,4. ve 6. kuleler için ise, prekast beton asansör flaft, düfley kirifl gibi davranmaktad r. Kulelerdeki di er bütün kolon ve kirifller sadece düfley yükleri tafl mak için tasarlanm flt r. 6 satellite kulesinin üstü, metal giydirme cepheli 4 büyük kutu hücresiyle bitirilmifltir. Uzaktan bak ld nda binan n görünüflünü etkileyen, yap ya a r ve nispetlerin d fl na ç km fl bir görüntü veren 3 kat yüksekli- indeki bu hücreler, asansör motorlar, tanklar ve servis odalar n içermektedir. Yap lan ilk çal flmalarda bu k s mlar daha küçük ve yap ya fl k bir görüntü verecek flekilde tasarlanm flken, bu büyüklük final yap n n gereksinimini karfl layacak kapasitede olmad için, sonuçta mekanik tesisatlar n yerald bölümler istenenden büyük yap lm flt r (Anon, 1986: ). High Tech yap larda kutu hücreler özellikle servis bölümlerinde, tuvalet modülleri olarak kullan lmaktad r. Lloyd s Binas n n 33 tuvalet hücresi, fabrikada kontrol fiekil: 11 Lloyd s Binas n n servis hücreleri

10 High Tech mimari kolonlar n yang n kesici özelli i göstermesini sa lamakt r. Servis kulelerinin içinde tuvalet hücrelerinin yan s ra, asansörler, yang n merdivenleri ve tesisat borular yer almaktad r (Russel,1985:72). Yap genelde prefabrike elemanlardan oluflmufltur. Prekast kolonlar, döfleme ile birleflim yerlerinde yine prekast bafll klar ndan birlefltirilmifltir. Giydirme cephenin d fl nda yeralan kolonlar, yatay ve düfley yükleri karfl lamalar için yine prekast elemanlarla birlefltirilmifltir. Kirifller, cephe kaplama yüklerini ve bölücü duvarlar tafl yacaklar için öngerilmeli yap lm fl, böylece büyük sehim yapmalar önlenmifltir. (fiekil 15) fiekil: 12 Hong Kong Bankas, Norman Foster, Hong Kong, 1985 alt nda, yerine tak lmaya haz r halde yap lm fllard r. Bir ar za an nda kolayca de ifltirilip yerine yenisinin tak lmas na imkân tan yan bu hücreler, mekanik servislerin ço unun yap n n d fl nda olmas nedeniyle, döflemeye zarar vermeden, de ifltirilebilmektedirler (fiekil 11). Servis kulelerinin konstrüksiyonu kutu hücrelerin tespiti bak m ndan önemlidir. Prekast yuvarlak formlu elemanlar çeliktir, üstleri betonla kaplanm flt r. Kolonlar n betonlanmas n n nedenlerinden biri, bu Servislerin döfleme boflluklar ndan geçmesi günümüzde çok yayg n kullan lmakta ve geliflmektedir y l nda ilk kez BMW Binas nda uygulanan bu sistemin daha karmafl k flekli bu yap da görülmektedir. Elektrik kablolar, telefon, bilgisayar hatt, havaland rma sistemi yükseltilmifl döfleme alt nda yeralm fl ve döfleme panellerinde ç k fl noktalar ile mekâna servis verilmifltir. Belirli döfleme panellerinden ç kan bu kablolar, herhangi bir ar za an nda bütün sisteme ulafl lmas na imkân veren ç kar l p tak labilir özelliklere sahiptirler. Yap n n üzerinde bulunan vinçler cephenin temizlenmesinde kullan ld gibi renkleri ve görüntüleriyle yap ya de iflik bir etki vermektedir Hong Kong Bankas -Hong Kong Hong Kong Bankas sadece Hong Kong un de il dünyan n en önemli bankalar ndan biridir y l nda ilk yap infla edildi inde Kahire ve San Francisco aras ndaki en yüksek ve ilk havaland rma sistemine sahip yap olma gibi özellikleri tafl maktayd. ki y lda tamamlanan eski yap, banknotlar n ön yüzlerinde yeralacak kadar önemliydi (fiekil 12). 45

11 Özlem Eflsiz/Aydan Özgen 1970 lerin ortalar na gelindi inde yap n n ihtiyaçlara cevap verememesi nedeniyle 1979 Haziran nda ABD, ngiltere, Avustralya ve Hong Kong tan davet edilen firmalar yeni genel müdürlük binas için aç lan yar flma nedeniyle Hong Kong a geldiler. Eylül 1979 da Foster ve ekibi yar flmay kazand ve bugün Hong Kong un ve günümüz mimarl n n önemli yap lar ndan biri olan bu binay infla etme f rsat n yakalad. Banka Yönetim Kurulu, yeni yönetim merkezinin yap m n Foster a verirken, mevcut arsaya göre en genifl kullan m alan na ve en genifl teknolojiye sahip, içi sonsuz derecede olanakl ve 21. Yüzy l n gereksinimlerine uyabilecek bir yap istemifltir. Özellikle bankan n Genel Müdürü Michael Sandberg, Foster dan binan n en iyi biçimde yap lmas n istemifl, maliyetin ise ikinci planda kald n söylemifltir. Çünkü bina, gücü, güveni ve teknik performans temsil etmek zorundad r (Zunz, Glover,1986: ). Son y llar n High Tech ürünü olan Hong Kong Bankas nda geçmifl ile gelecek, geleneksel de erler ile teknolojik geliflmelerin içiçe ve birlikte kullan ld görülmektedir. Binada mekânsal özellikler, mekân n kuruluflu, mekân n bileflenleri, insanla iliflkileri, doluluklar ve boflluklar, ifllevsellik, bütünün farkl konumlardan farkl biçimde alg lanabilmesi gibi mekâna iliflkin de erler teknolojinin sundu u olanaklarla sa lanm flt r (Ökten,1995:299). Binan n d fl biçimi Hong Kong un geleneklerine ba ml kalarak oluflturulmufltur. Yap n n afla yukar her bölümü farkl ülkelerde üretilmifl, getirilen parçalar Hong Kong da birlefltirilmifltir. Strüktürü oluflturan aksam ngiltere den, camlar, alüminyum kaplamalar ve döflemeler Amerika dan, ayna ve sabunluklar Japonya dan, mermer kaplama bankolar talya dan getirtilmifltir. Hong Kong Bankas komflu yap lara nazaran daha hafif ve fleffaf bir yap d r. Yap n n üst katlar ndan atriuma bak ld nda, uçan payandalar ve tamamlanmam fl görünüflüyle do u penceresinin büyük fleffafl sanki Bat n n katedrallerinden esinlenmifl havas n vermektedir. 50 m yüksekli indeki bankan n atriumu tamamen Köln Katedrali nin nefine benzemektedir. High Tech mimari, bir yandan en geliflmifl malzeme ve üretim biçimlerini, k sacas yüksek teknolojiyi kullan p bir yandan da teknolojiyi görsellefltirirken bafll bafl na mimari bir dil oluflturmufltur. Hong Kong Bankas 20. Yüzy l' n modern yüksek bina teknolojisinin bir ürünüdür. Norman Foster' n yap lar ndaki en karakteristik özellik, mimar n malzemeler hakk nda ö rendi i yeni teknikleri yap lar nda uygulamas d r (Eflsiz, 1997:10-12). Hong Kong Bankas birçok teknik yenili i bünyesinde tafl maktad r. Fakat önemli yenilikler, kullan lan teknoloji ile de il, metotla ilgilidir. Bankan n tasar mc lar bunu, "tasar m n geliflmesi" olarak tan mlamaktad rlar. Haz r bileflenler kullanman n getirdi i teknik ve mali avantajlar kullanmadan, müflterinin arzusunu yerine getirme yar fl n n nas l sürdürülece i önemli bir problemdir. Mimar, kendi ihtiyaçlar n fazla ya da az detayl bir yolla basitçe ortaya koyar ve bunu, haz r tasar m ya da standart sistemlerin küçük uyarlamalar ile tamamlamalar için imalatç lara ve müteahhitlere b rak r. Foster ve ekibinin daha farkl bir çözümü vard r. Onlar n çözümüne göre tasar m n geliflimi endüstri ile mimarl n ortak çal flmas d r. 46

12 High Tech mimari Mühendislik hizmetlerini Ove Arup ve ekibinin yapt 47 katl Hong Kong Bankas, ortas nda atriumun bulundu u iki bölümden oluflmaktad r (fiekil 13). Yap n n tam ortas nda yeralan 11 kat yüksekli inde ve 1. kattan bafllayan banka aktif servislerinin bulundu u atrium, Wright' n Larkin Binas nda ortaya att mekân n fleffaflaflt r lmas fikrinin daha da ileri bir anlamda yinelenmesidir. Avlunun ayd nl ve fleffafl ile plaza düzeyindeki özgün yar saydam cam kaplama örtü, gündüz fl n n yans t lmas ile ifllevselli in, estetikle bütünlü ün sa lanmas d r. Bu anlamda bir araç olan teknolojinin amaca ulaflmak için en uygun flekilde kullan m, bu yap da görülmektedir. Burada mekân n anlam, kullan lan malzemeden daha önemlidir. Mekân n boyutu, atmosferi ve kullan m de eri o mekân belirleyen özelliklerdir. Malzeme ancak bir yan belirleyicidir; tasarlanan ve yarat lan mekânlar yaflan lan dönemlerin ürünleri olmal d r. Bu do rultuda Foster, tasarlad yap n n yaflad dönemin ürünü olmas na azami dikkati göstermektedir (Eflsiz 1997: ). fiekil: 13 Hong Kong Bankas, Birinci kat plan Hong Kong Bankas nda bu model test edilmifltir. Bankan n hemen herbir eleman, fabrika kökenli uzmanlar n ortak çal flmas yla, mimarlar n onay al nana kadar, örnekler halinde tasarlanm fl ve gelifltirilmifltir. malatç lar mimarlar n yarat c l ndan ve projeye tümden bak fllar ndan yararlan rken, mimarlar da kendi geleneksel e itimlerinde olmayan geliflmifl endüstriyel üretim metotlar n n sa lad olanaklar görmeye bafllayarak, ortak çal flman n baflar l ürününü ortaya koymufllard r (Okutan,1998; ) Yap n n iç k sm nda büro mekânlar olarak hizmet verecek çok say da alan oluflturulmufltur ve bunlar kendi içinde 1, 2 veya 3 bölgeye ay rm fl durumdad r. 3 adet olan iki kat yüksekli indeki tafl y c bölgeler sosyal fonksiyona ve prestije hizmet vermektedir. Zemin kattaki aç k plazan n, yukar s nda, atriuma ç kan bölüm bir cam örtü ile kapat lm flt r. Böylece tayfun esnas nda ortaya ç kan rüzgâr bas nc n n, giriflten girerek bütün atriumu etkilemesi önlenmektedir. Binan n konstrüksiyonu asma sistem ile yap ld için içerde yatay bir çekirdek dolulu una ihtiyaç kalmam flt r ve böylece tamamen boflalt lm fl bir zemin kat plan ve 11 kat yüksekli inde merkezi, ferah bir atrium oluflturulmufltur. Zemini tümüyle boflalt lan, iki ana caddeden girifl ve geçifl sa layan yap da, 1. katta bafllayan atriuma, muazzam uzunlukta iki yürüyen merdivenle (25 m. uzunlu unda) girifl ve ç k fl sa lanmaktad r. Binada yürüyen merdivenlerin say ca bollu u ayr ca göze çarpmaktad r. Bu konsept, asansör adedinden tasarruf, ayr ca da uzun bekleme sürelerinin k salmas n sa lamaktad r. 47

13 Özlem Eflsiz/Aydan Özgen 48 Yüksek h zda çal flan asansörler, yap n n bat bölümünde yeralmakta ve plaza seviyesi ile bütünleflmektedir. Ayr ca tasarlanan ek iki asansör, bankac l k servis bölümleri aras ndaki iliflkiyi etkin bir flekilde sa lamaktad r. Bofllu un içinden yükselen yürüyen merdivenler ifllevselli in yan s ra plastik etkisi ile dikkatleri çekmektedir. Asansörlerin fleffaf olarak tasarlanmas sayesinde, hareket halindeki kullan c lar n tüm mekân farkl seviyelerden farkl biçimde alg lamas düflünülmüfltür. Tafl y c sistem, dörderli çelik kolonlardan oluflmakta ve bunlar da her kat seviyesinde yatay kirifllerle birbirine ba lanmaktad r. Befl ayr seviyede de; 11, 20, 28, 35 ve 41. kat seviyelerinde birbirine iki kat yüksekli inde do u-bat yönünde çapraz desteklerle, kuzey-güney yönünde kafes kirifllerle ba lanmaktad r. Binan n strüktürü, ifllevselli i ve esteti i ile ayr lmaz bir bütünlük göstermektedir. Bütün yap y tafl yan kulelerin herbiri kompozit 16.2 metrede 4 ana kolondan oluflmufl kare bir bölüm içindedir (fiekil 14). Plan n temel elemanlar, asansör flaftlar ve lobiler bat kanad ndaki vierendeel kuleler aras na tespit edilmifltir.tafl y c lar kaplanm fl yap n n strüktüründe, insanda merak uyand ran bir mant k d fl l k vard r. Bankan n strüktürü de ayn prensiple çal fl r. Merkezi ask tafl y c lar, kompozit çelik anakiriflten gelen yükleri ve metal döflemeyi tafl rken, d fltaki ask tafl y c lar k smen daha hafif olan prefabrike servis modüllerini ve merdiven ünitelerini tafl r. Merkezdeki dengelenmifl yük, iki düfley çaprazlanm fl kolonda, bir a ac n dallar n n gövdede neden oldu u gibi, bir e ilme oluflturmaktad r. Yükler yukar daki ask lara ba lanarak ve oradan da çapraz ba larla kolonlara ve yere iletiliyor gibi görünmektedir. Kolonlarlar aras 32 m. net aç kl k geçilmektedir (fiekil 15-16). Rüzgârda ve depremde yanal rijitli in sa lanmas önemli bir konudur. Hong Kong da fliddetli kas rgalardan duyulan endifle depremlerinkinden fazlad r ve tasar m etkiler. Mekânlar n ileriye dönük esnek hale getirilmesi fikri binan n tüm biçimini de belirlemifltir. Binan n ileriye dönük bir büyüme kapasitesinin oluflu, bitmemifllik hissi veren hafif asimetrikli i ve üst katlar n alt katlara göre geride infla edilmeleri, yap n n zaman içerisinde de iflimlere aç k oldu u fikrini yans tmaktad r. Prefabrike elemanlar kullan lan yap, gerekti inde ek katlar ilâve edilebilecek durumdad r (Davery 1986:33-56). Üstünde 36 kat bulunan atriuma gün fl n getirmek arzusu yap ya, ilginç bir bulufl ve uygulama kazand rm flt r. Bina d fl nda yeralan bilgisayar kontrollü 480 adet cam aynadan oluflan "günefl küre i" güneflin hareketine göre de iflim yaparak fl nlar, bina içinde atriumun tepesinde kalan 225 alüminyum aynadan oluflan sisteme yans tmakta, bu sistem de atriumu gizemli bir gün fl ile ayd nlatmaktad r. Atrium ayr ca bilgisayar kontrollü akustik ve klima özelliklerine sahip, s, ses ve fl k denetimini yapmaktad r. Y ll k gün fl n n durumuna göre atriumun fl k ihtiyac ayn olmak üzere içeriye eflit miktarlarda da t lmaktad r. Bu fl kland rma sistemi dar aç l ve yüksek fl kland rma kuvveti ile 52 m yükseklikteki yeri ayd nlatmaktad r. Bu tesisin kuruluflu Almanya da gerçeklefltirilmifltir (Davery, 1986:33-56). Yap n n klima sisteminin so utulabilmesi için bol miktarda suya ihtiyaç vard. Bunun denizden al nan su ile çözülebilece i düflünülerek, 11 m çap nda, 50 m derinlikte fiekil: 14 Hong Kong Bina s, Vierendeel kuleleri

14 High Tech mimari fiekil: 15 Lloyd s Binas n n servis kulesi fiekil: 16 Hong Kong Bankas n n bina kesiti 16 bir kuyu kaz lm flt r. Bu kuyu 350 m. lik bir tünelle sahile ulaflt r lm fl ve oradan, yap ya deniz suyu pompalanm flt r. Hong Kong bankas özel bir duvar kaplamas yla kaplanm flt r. Çeli in k smen seramik fiber tabaka ile "yang ndan etkilenmez" bir hale getirilmesi gerekmifltir. Düzgünlü ü koruyabilmek için ve binan n esteti i aç s ndan her kolon, kirifl, payanda ve kafes kirifl köflegeninin alüminyumla kaplanmas gerekmifltir. Yap sekiz dikme ile ayakta durdu u için teoride mesnetler aras nda 60 mm. lik sehimler olacakt r. Bunun da giydirme cepheye uyarlanmas gerekmifltir. Ayr ca her katmanda günefl k r c lar n oluflturulmas, asansörleri ve merdivenleri gizleyecek zgara duvarlar, düz olarak kaplanacak servis modülleri, 10 katl atriumun sonundaki genifl katedral duvarlar birer problem oluflturmaktayd. Astropikal iklimli Hong Kong için al fl lmad k flekilde, giydirme cephe çift kat verniklenmifltir. Bunun sebebi de, bofllukta 15 as l delikli gümüfl jaluziler kullanma iste inden çok s kayb n n önlenmesidir. Camlar n d fl kaplamas 9 mm kal nl nda ve fleffaft r, içte ise 5 mm. kal nl nda ve grimsi bir yeflil tonu uygulanm flt r. Pencere temizli i ve rutin bak m her bir kattaki alüminyum zgara fleklindeki yollarla yap lmaktad r. Konsollar, Foster n metal eflya tasar mlar n hat rlatan yuvarlak deliklerle delinmifltir. Bunlar ön cephede önemli bir yer teflkil etmektedir. Binan n d fl yap s ndaki elemanlar n tasar m oldukça karmafl kt r. Örne in; katedral duvar denilen k s mlar iki pencere aras ndaki kedi yollar ile desteklenmifltir. Servis modülleri alüminyum panellerle kaplanm fl, asansörler ve merdivenler yap silikonu ile verniklenmifltir. Binan n do u ve bat bölümlerinde toplanm fl, 139 tane tuvalet hücresi vard r. 49

15 Özlem Eflsiz/Aydan Özgen Binada ba lant lar ve konumlar itibariyle birbirinden farkl 7 tuvalet tipi bulunmaktad r. Bunlar birbirlerine 2 ya da 3 katl çelik çerçevelerle yap lm fl kald raçlarla ba lanm flt r. Foster ve grubu yükseltilen panel döflemeyi icat etmemifl, ancak piyasadaki kataloglarda bulunan standart sistemlerden birini de tercih etmemifltir. Onlar yap mc larla ortak bir çal flmaya girerek yeni bir sistem üzerinde çal flm fllard r. Döfleme sistemindeki ilk gereksinim esneklikti fakat, bütün "esnek" planlar n da bir sürü kurallar vard. Bu nedenle, zgaran n boyutlar için yap lan çal flmalar sonucunda 1200x1200 mm lik boyutlara karar verilerek, bu bölümlerde gerekli olan esneklik sa lanm fl ve ba lant lar n say s azalt lm flt r. Ancak bu ayn zamanda standart panel konstrüksiyonun destekler aras nda uzanacak kadar güçlü olmad n ve çok fazla a r oldu unu da göstermifltir. Buna çözüm olarak da son zamanlarda uçak yap m endüstrisinde de s kça kullan lan sa lam, hafif ve bükülebilir olan alüminyum kullan lm flt r. 1200x1200mm. lik ebata sahip elektrikli aksam, iletiflim ve havaland rma için oldukça genifl bulundu u için, çal flma masalar n n ve bölümlerinin rahat olmas için 600 mm x 600 mm lik daha küçük zgaralar tercih edilmifltir. Havaland rma ç k fllar, yak n ndaki insanlar rahats z etmesin diye spiral fleklinde tasarlanm fl, bu da elektrik ve iletiflimle ilgili bir üst tabaka elektronik ekipmanlar n n kullan lmas na olanak vermifltir. Toplam 52 kat olan yap n n 47 kat zemin üstünde, 1 kat zeminde ve 4 kat da zemin alt nda yeralmaktad r. Ayr ca temel derinli i zemin alt nda 34m 2 ye kadar varmakta ve bu özelli i ile Hong Kong taki en derin yeralt yap s durumunda olmaktad r. Bodrum katlar n n derinli i 18.8 m. yi bulmaktad r. Yap da 3500 ton alüminyum kaplama, 1000 ton alüminyum döfleme, m 2 isole edilmifl cam, 3000 km elektrik kablosu kullan lm flt r. Yap da kullan lan strüktürel çeli in a rl ton, di er çeliklerin a rl ise tonu bulmaktad r. Yap n n maliyeti 1.5 milyar DM a malolmufltur. Bankan n verdi i paran n yar s gümüfl renkli köprü strüktürüne harcanm flt r(lambot 1988:202, 245). 5. Sonuç Gelece in yap lar olarak nitelendirilen ve günümüzde giderek artan uygulamalar gözlenen High Tech yap lar n ortak özellikleri afla da verilmifltir: Genelde, High Tech yap lar bitmemifl gibi gözükmekte ve ilave katlara olanak verecek flekilde infla edilmektedir. Bu yap larda ana malzemenin çelik olmas genifl aç kl klar n geçilmesine imkân vermektedir. Bu tür yap larda kullan lan malzemeler makina endüstrisinde kullan lan plastik, metal ve cam malzemelerdir. Bu flekilde makinay oluflturan parçalar gibi bina da birtak m parçalara ayr larak endüstrileflmektedir. Aç k sistem diye nitelendirilen bu uygulamada, her parçan n ayr fabrikalarda üretilip, binada yerine tak lmas söz konusu olmaktad r. Bunun en önemli örne i, bileflenlerinin her biri de iflik ülkelerde üretilmifl Hong Kong Bankas nda görülmektedir. Yap lardan, de iflen ihtiyaçlar göz önüne al nd nda, zamanla de iflime imkân verebilmesi istenmektedir. Mekânlar n 50

16 High Tech mimari servis, asansör veya merdivenlerle bölünmemesi için bunlar yap n n d fl na al nm fllard r. Bu flekilde yap ya hem makina esteti i verilmifl hem de mekâna esneklik sa lanm flt r. Yap n n d fl na al nan servis modülleri de fabrikada üstün teknoloji ile üretilerek binada yerine monte edilmektedir. Bu flekilde h zla geliflen teknoloji sonucunda, zamanla özelli ini yitiren ve çabuk ar zalanan modüller yap ya zarar vermeden kolayca yenileri ile de ifltirilebilmekte, eskileri de de iflik yerlerde tekrar kullan labilmektedir. Bu da yap teknolojisinin önemli yeniliklerinden birisidir. Burada esaslar verilen High Tech ilkelerinin küreselleflmenin yaratt olanaklar kapsam nda çok yak n bir gelecekte ülkemizde de uygulanmas kaç n lmaz görünmektedir l KAYNAKÇA Anon, (1986) Lloyds of London, Baumeister, Kas m. Buchanan P. (1986) "Machines for Working in", Architectural Review, Ekim. Ça lar, N., Utkutu, Z. (1995) "Mimarl kta Ça n Ruhunu Yakalamak:Yüksek Teknoloji Yap lar ", Bina Yap m nda Güncel Yaklafl mlar Sempozyumu, MSÜ, stanbul. Davery, P. (1986) "Hong Kong Bank", Architectural Review, Nisan. Davies, C. (1991) High Tech Architecture, Verlag Gerd Hatje, Stuttgart. Eflsiz, Ö. (1997) leri Teknoloji Yap lar ve Uygulama Örneklerinin ncelenmesi, Yay nlanmam fl Yüksek Lisans Tezi, MSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, stanbul. Jencks C. (1990) The New Modern, Academy Edition, Londra. Jenks C. (1988) Architecture Today, Academy Editions, Londra. Kulaks zo lu, E. (1995) "Mimarl kta leri Teknolojiler", Bina Yap m nda Güncel Yaklafl mlar Sempozyumu, MSÜ, stanbul. Lambot, I. (1988) Norman Foster Associates, Buildings and Projects, Cilt: 1-2-3, Enst, Sohn, Hong Kong. Okutan, M. (1998) "Modern Ofis Binalar ve Yap Teknolojisi Uygulamalar ", Arredamento Dekorasyon, Nisan. Ökten, S. (1995) "High Tech Kavram ve Ülkemizdeki Uygulama Olanaklar ", Bina Yap m nda Güncel Yaklafl mlar Sempozyumu, MSÜ, stanbul Özgen, A., (1995) Güncel ve Gelecek Yaklafl mlar: Binalar n Yeni Ça, Bina Yap m nda Güncel Yaklafl mlar Sempozyumu, MSÜ, stanbul. Russel F. (1985) Richard Rogers Architects, Academy Editions, Londra. Türel, G. (1995) "Yüksek Teknoloji Binalar n n Kent çinde ve D fl nda Konut Olarak Kullan lmas n n Getirdi i Problemlerin Belirlenmesi ve Çözüm Örneklerinin Gelifltirilmesi", Bina Yap m nda Güncel Yaklafl mlar Sempozyumu, MSÜ, stanbul. Zunz, J., Glover, M. (1986) "The Hong Kong and Shangai Bank Project", Lynn S. Beedle(der.) Advances in Tall Buildings, Van Nostrand Reinhold Company, New York. 51