ticaret hukukunun genel ilkeleri

Transkript

1 Prof. Dr. AYŞE NUR BERZEK Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi Ticaret Hukuku Öğretim Üyesi ticaret hukukunun genel ilkeleri 10. Baskı

2 Yay n No : 2935 Hukuk Dizisi : Baskı - Eylül 2013 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fotokopi, faksimile ve ya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No. 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar/İSTANBUL Tel: (Sertifika No ) : Müge Günbaş Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 KISALTMALAR ABD : Ankara Barosu Dergisi AD.D : Adalet Dergisi a.g.e. : adı geçen eser b. : bent B. : Bası BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi Bkz : Bakınız BK : Borçlar Kanunu C. : Cilt cüm. : cümle dp. nt. : Dip not ebk. : 1926 tarih ve 818 sayılı eski Borçlar Kanunu ESADER : Eskişehir Akademisi Dergisi ETK./eTK. : 1956 tarihli ve 6762 sayılı eski Ticaret Kanunu f. : fıkra HD. : Hukuk Dairesi HMK. : 2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu İİK. : İcra ve İflas Kanunu İİTİAD : İstanbul İktisadi Ticari İlimler Akademisi Dergisi İKİD : İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi İkt. Mal. : İktisat ve Maliye Dergisi KHK. : Kanun Hükmünde Kararname KGK : Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu m. : madde emk. : Eski Medeni Kanun MK. : Medeni Kanun RG. : Resmi Gazete RKD : Resmi Kararlar Dergisi S : Sayı s. : sayfa

4 IV T :Tarih TD. : Ticaret Dairesi TK. : 2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu TCK. : Türk Ceza Kanunu TİRK. : Ticari İşletme Rehni Kanunu TKHK. : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun TSY. : Ticaret Sicili Yönetmeliği vd. : ve devamı VUK. : Vergi Usul Kanunu Y. : Yargıtay YKD : Yargıtay Kararları Dergisi

5 İÇİNDEKİLER GİRİŞ TİCARET HUKUKU KAVRAMI I. TİCARET VE TİCARET HUKUKU...1 II. 1. Tanım Ticaret Hukukunun Hukuk Sistemindeki Yeri Ticaret Hukukunun Bağımsızlığı...2 TİCARET HUKUKUNUN UYGULANMA ALANI Subjektif Sistem Objektif Sistem Karma Sistem Ticari İşletme Sistemi...3 III. TİCARET HUKUKUNUN TARİHÇESİ Genel Olarak Türk Ticaret Hukuku...5 BİRİNCİ BÖLÜM TİCARİ İŞLETME I. GENEL OLARAK...7 II. TİCARİ İŞLETMENİN TANIMI VE UNSURLARI Tanımı Unsurları...7 A. Gelir Sağlamayı Hedef Tutmak...8 B. Devamlılık...8 C. Bağımsızlık...8

6 VI D. Esnaf İşletmesi için Öngörülen Sınırı Aşmak...8 III. TİCARİ İŞLETMENİN HUKUKİ NİTELİĞİ Maddi Unsur Maddi Olmayan Unsur...11 IV. TİCARİ İŞLETMENİN İÇ DÜZENLEMESİ Merkez Şube...12 A. Genel Olarak...12 B. Unsurları...12 a. İç İlişkilerde Bağımlılık...12 b. Dış İlişkilerde Bağımsızlık...13 c. Yer ve Yönetimde Ayrılık...13 C. Şubenin Hukuki Durumu:...13 V. TİCARİ İŞLETMENİN DEVRİ Genel Olarak Devrin Şartları Devrin Sonuçları...15 VI. TİCARİ İŞLETMENİN REHNİ Genel Olarak Rehnin Konusu ve Kapsamı Rehnin Kuruluşu Rehnin Sonuçları...19 İKİNCİ BÖLÜM TİCARİ İŞLER VE TABİ OLDUKLARI HÜKÜMLER I. TİCARİ İŞLER Türk Ticaret Kanununda Düzenlenen İşler Ticari İşletmeyi İlgilendiren İşler Ticari İş Karinesi Bir Taraf İçin Ticari Sayılan İşler...25

7 VII 5. Ticari İş Sayılmanın Sonuçları...25 A. Ticari İşlerde Müteselsil (Zincirleme) Sorumluluk...25 B. Ticari İşlerde Faiz...26 a. Şart Edilmemiş Olsa Dahi Faiz Yürütülmesi...26 b. Faize Faiz Yürütülmesi (Bileşik Faiz)...27 c. Faiz Oranının Belirlenmesi...27 aa. Kapital Faizinde...27 bb. Temerrüt Faizinde...28 cc. Yabancı Para Borçlarında...29 d. Faizin Başlangıcı...29 e. Faizin Ana Parayı Geçip Geçemeyeceği...30 C. Ticari İşlerde Zamanaşımı...30 D. En Yüksek Sınırı Aşan İşlemlerin Hukuki Durumu...30 II. TİCARİ HÜKÜMLER Türk Ticaret Kanunundaki Hükümler Ticari Hükümlerin Uygulanma Sırası...31 A. Emredici Hükümler...32 B. Sözleşme Hükümleri...32 C. Ticari Hükümler...33 D. Ticari Örf ve Adet...33 E. Genel Hükümler...34 III. TİCARİ YARGI Genel Olarak Ticari Dava...35 A. Tarafların Tacir Sıfatına Bakılmaksızın Ticari Sayılan Davalar...35 a. Türk Ticaret Kanununda...35 b. Medeni Kanunda...35 c. Borçlar Kanununda...36 d. Fikri Mülkiyet Hukukuna İlişkin Mevzuatta...36 e. Ticarete Mahsus yerler Hakkındaki Özel Hükümlerde...36

8 VIII f. Bankalara, Diğer Kredi Kuruluşlarina, Finansal Kurumlara ve Ödünç Para Verme İşlerine İlişkin Düzenlemelerde...36 B. Her İki Taraf İçin Ticari Sayılan Hususlardan Doğan Davalar...36 C. Bir Taraf İçin Ticari İş Sayılan Hususlardan Doğan Davalar...37 D. Özel Hükümler Gereği Ticaret Mahkemesinde Görülecek Davalar Ticari Davalarda Uygulanacak Usul Kuralları...37 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TACİR VE TACİR OLMANIN SONUÇLARI I. TACİR SIFATININ KAZANILMASI...39 II. 1. Gerçek Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması...39 A. Bir Ticari İşletmeyi Kısmen Dahi Olsa Kendi Adına İşletme...39 B. Bir Ticari İşletmenin Mevcut Olması...41 C. Ticaretten Men Edilenlerin Tacir Sıfatı Tüzel Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması...43 A. Ticaret Ortaklıkları...44 B. Ticari İşletme İşleten Dernek ve Vakıflar...44 C. Kuruluş Kanunları Gereğince Özel Hukuk Hükümleri Dairesinde Yönetilmek veya Ticari Bir Şekilde İşletilmek Üzere Kamu Tüzel Kişileri Tarafından Kurulan Teşekkül ve Müesseseler...45 D. Donatma İştirakinin Durumu...46 TACİR SIFATININ KAYBI...46 III. TACİR OLMANIN SONUÇLARI Ticaret Unvanı Seçme ve Kullanma İflasa Tabi Olma Ticaret Siciline Kayıt Olma Ticari Defterleri Tutma Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıt Olma Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Etme Ücret ve Faiz İsteme...50

9 IX 8. Ticari İş Karinesine Tabi Olma Fatura Verme Teyit Mektubuna Sekiz Gün İçinde İtiraz Etme Ücret ve Cezai Şartın İndirilmesini İsteyememe İhtar ve İhbarları Belli Şekilde Yapma Satım ve Trampalarda Özel Hükümlere Tabi Olma...54 A. Kısım Kısım Yerine Getirilecek Satışlar...55 B. Alıcının Temerrüdü...56 C. Satılanın veya Trampa Edilenin Ayıplı Olması Hapis Hakkından Yararlanma Ticari Örf ve Âdetin Uygulanması Tacirler Arasında Mal ve Hizmet Tedariki Amacıyla Yapılan İşlemlerde Özel Hükümlerin Uygulanması (KOBİ lerin Korunması)...57 IV. ESNAF...59 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TİCARET SİCİLİ I. GENEL OLARAK...61 II. TİCARET SİCİLİ ÖRGÜTÜ...62 III. TESCİL EDİLECEK HUSUSLAR...63 IV. TESCİL USULÜ VE ŞARTLARI Talep Üzerine Tescil Re sen Tescil İlgili Makamın Bildirmesi Üzerine Tescil...65 V. SİCİL MÜDÜRÜNÜN İNCELEME YETKİSİ...65 VI. SİCİL MÜDÜRÜNÜN İNCELEME SONUÇLARI...66 VII. İLAN...66 VII. TESCİLİN SONUÇLARI Ticaret Sicilinin Olumlu ve Olumsuz Etkisi...67 A. Olumlu Etki...67

10 X B. Olumsuz Etki Tescilin Açıklayıcı (Bildirici) ve Yaratıcı (Kurucu) Niteliği...68 A. Açıklayıcı Nitelik...68 B. Yaratıcı Nitelik Görünüşe (İlana) Güven İlkesi...68 IX. SİCİLDEN DOĞAN SORUMLULUK Hukuki Sorumluluk...68 b. Cezai Sorumluluk...69 BEŞİNCİ BÖLÜM TİCARET UNVANI VE İŞLETME ADI I. TİCARET UNVANI Genel Olarak Ticaret Unvanının Düzenlenmesinde Sistemler...72 A. Serbesti Sistemi...72 B. Gerçeklik Sistemi...72 C. Karma Sistem Ticaret Unvanının Şekli...73 A. Gerçek Kişi Tacirlerde Ticaret Unvanı...73 a. Çekirdek...73 b. Ekler...73 aa. Zorunlu Ekler...73 bb. İhtiyari Ekler...73 cc. Zorunlu ve İhtiyari Eklerde Sınır...74 B. Tüzel Kişi Tacirlerde Ticaret Unvanı...74 a. Ticaret Ortaklıklarında Ticaret Unvanı...74 aa. Kollektif Ortaklıklar...74 aaa. Çekirdek...74 bbb. Ekler...75 bb. Komandit Ortaklıklar...75

11 XI aaa. Çekirdek...75 bbb. Ekler...75 cc. Anonim, Limited ve Kooperatif Ortaklıklarda...75 aaa. Çekirdek...75 bbb. Ekler...76 b. Ticari İşletme İşleten Dernek, Vakıf ve Diğer Tüzel Kişilerde Ticaret Unvanı...76 c. Donatma İştirakinde Ticaret Unvanı...76 d. Şube Unvanı Tescil ve İlân Ticaret Unvanının Korunması Ticaret Unvanının Devamı...77 A. Adın Değişmesi...78 B. Ortaklar Arası Değişiklik...78 C. Ticaret Unvanının Devri...78 D. Ticaret Unvanının Miras Yolu ile İntikali...78 E. İflas Hali Ticaret Unvanını Kullanma Hakkının Sona Ermesi Ticaret Unvanının Korunmasından Doğan Sorumluluk...79 A. Hukuki Sorumluluk...79 B. Cezai Sorumluluk...79 II. İŞLETME ADI...80 ALTINCI BÖLÜM HAKSIZ REKABET I. GENEL OLARAK...81 II. TÜRK HUKUKUNDA HAKSIZ REKABETİN DÜZENLENMESİ...82 III. TİCARET KANUNUNDAKİ DÜZENLEME Haksız Rekabetin Tanımı ve Unsurları...84 A. Tanımı...84

12 XII B. Unsurları Başlıca Haksız Rekabet Halleri...85 A. Dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntemleri ile diğer hukuka aykırı davranışlar...86 B. Sözleşmeyi ihlale veya sona erdirmeye yöneltmek...91 C. Başkalarının iş ürünlerinden yetkisiz yararlanmak...91 D. Üretim ve iş sırlarını hukuka aykırı olarak ifşa etmek...92 E. İş şartlarına uymamak...92 F. Dürüstlük kuralına aykırı işlem şartları kullanmak Haksız Rekabetin Sonuçları...93 A. Hukuki Sorumluluk...93 a. Hukuki Sorumluluğa İlişkin Davalar...93 aa. Tesbit Davası...93 bb. Men Davası...93 cc. Haksız Rekabet Sonucu Doğan Maddi Durumun Ortadan Kaldırılması Davası (Haksız Rekabetin Sonuçlarının Ref i ya da Düzeltilmesi Davası)...94 dd. Tazminat Davası...94 b. Davacı ve Davalı Olma Ehliyeti...95 aa. Davacı Sıfatı...95 aaa. Rakipler (Zarar Gören ya da Görme Tehlikesine Maruz Kalan Kişiler)...95 bbb. Müşteriler...96 ccc. Mesleki ve Ekonomik Birlikler ile Sivil Toplum Kuruluşları...96 bb. Davalı Sıfatı...97 aaa. Haksız Rekabet Fiilini İşleyen Kişi (Fail)...97 bbb. Çalıştıran (Adam İstihdam Eden)...97 ccc. Basın, Yayın, İletişim ve Bilişim Kuruluşları...97 c. Hükmün Bir Başka Kişi Aleyhinde İcra Olunması...98 d. Kararın İlânı...99

13 XIII e. Zamanaşımı...99 B. Cezai Sorumluluk IV. REKABETİN KORUNMASI HAKKINDA KANUNDAKİ DÜZENLEME Genel Olarak Rekabet Hakkına Aykırı Faaliyetler A. Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar Bakımından a. Genel Anlamda b. Özel Haller c. Uyumlu Eylem Karinesi d. Muafiyet B. Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Bakımından a. Genel Anlamda b. Özel Haller C. Birleşme ve Devralma Bakımından Rekabet Hakkına Aykırılığın Tesbiti Rekabetin Korunması Hakkında Kanunda Öngörülen Örgüt A. Rekabet Kurulunun Yetki ve Görevleri B. Rekabet Kurulunun Çalışma Usulü Rekabet Hakkına Aykırılığın Hukuki Sonuçları A. Hükümsüzlük B. Tazminat YEDİNCİ BÖLÜM MARKA I. GENEL OLARAK II. MARKA KULLANILMASINDA SİSTEMLER III. MARKA TÜRLERİ IV. MARKANIN ŞEKLİ Şekil Serbestisi...111

14 XIV 2. Şekil Serbestisinin Sınırları V. MARKANIN TESCİLİ Tescil İşlemi Marka Sicilinin Aleniliği VI. MARKA SAHİBİNİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ Marka Sahibinin Hakları Marka Sahibinin Yükümlülükleri VII. MARKA ÜZERİNDEKİ HUKUKİ İŞLEMLER Markanın Devri Teminat Gösterilmesi Haczi Lisans Verilmesi VII. MARKA HAKKININ SONA ERMESİ Feragat Kendiliğinden Sona Erme Mahkeme Kararı İle Sona Erme IX. MARKA HAKKININ KORUNMASI Hukuki Koruma Cezai Koruma X. GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME SEKİZİNCİ BÖLÜM TİCARİ DEFTERLER I. GENEL OLARAK II. TİCARET KANUNUNDA TİCARİ DEFTERLERİN DÜZENLENMESİ Ticari Defter Tutma Yükümlülüğü ve Bu Yükümlülüğe Tabi Olanlar Tutulması Gereken Ticari Defter Türleri A. Genel Olarak B. Kanunda İsmen Sayılan Zorunlu Defterler aa. Yevmiye defteri (Günlük Defter)...126

15 XV bb. Defterikebir (Büyük Defter) cc. Envanter defteri dd. Diğer Defterler C. Kanunda İsmen Sayılmayan Zorunlu Defterler D. İsteğe Bağlı Defterler Defterlerin Tutulması Defterlerin Onaylanması III. TİCARİ DEFTERLERİN İSPAT GÜCÜ Ticari Defterlerin Sahibi Lehine Delil Olması A. Uyuşmazlığın Tacirler Arasında Doğması B. Uyuşmazlığın Her İki Taraf İçin Ticari İş Niteliği Taşıması C. Defterlerin Usulüne Uygun Olarak Tutulmuş Olması Ticari Defterlerin Sahibi Aleyhine Delil Olması A. Tacir defterlerini ibraz etmezse B. Tacir defterlerini ibraz ederse IV. DEFTER VE BELGELERİN İNCELENMESİ Teslim (Defter Kayıtlarının Tamamen İncelenmesi) İbraz (Defter Kayıtlarının Kısmen İncelenmesi) V. DEFTERLER VE BELGELERİN SAKLANMASI VI. TİCARİ DEFTERLERİN HİÇ VEYA GEREĞİ GİBİ TUTULMAMASININ SONUCU VII. KAMU GÖZETİMİ MUHASEBE VE DENETİM STANDARTLARI KURUMUNUN YETKİSİ DOKUZUNCU BÖLÜM CARİ HESAP I. GENEL OLARAK II. CARİ HESABIN HUKUKİ NİTELİĞİ Tanımı Şekil...142

16 XVI 3. Sözleşmenin Konusu Alacağın Cari Hesaba Geçirilmesinin Hükümleri A. Alacağın Yenilenmesi B. Cari Hesabın Bölünmezliği C. Takas Cari Hesapta Faiz Cari Hesapta Sözleşme Süresi ve Hesap Devresi A. Sözleşme Süresi B. Hesap Devresi Zamanaşımı Cari Hesabın Sona Ermesi A. Belli Süreli Cari Hesapta B. Belirsiz Süreli Cari Hesapta C. Taraflardan Birinin İflası D. Taraflardan Birinin Ölümü veya Kısıtlanması E. Cari Hesap Alacağının Haczi ONUNCU BÖLÜM TACİR YARDIMCILARI I. GENEL OLARAK II. TABİ TACİR YARDIMCILARI Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) A. Tanımı B. Atanması C. Temsil Yetkisinin Kapsamı D. Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması a. Kanundan Doğan Sınırlamalar b. İradeden Doğan Sınırlamalar aa. Temsil Yetkisinin Şube İle Sınırlandırılması bb. Birlikte Temsil...154

17 XVII E. Temsil Yetkisinin Sona Ermesi Ticari Vekil A. Tanımı B. Atanması C. Ticari Vekilin Yetkileri ve Yetkilerinin Sınırlandırılması D. Ticari Vekilliğin Sona Ermesi Diğer Tacir Yardımcıları Pazarlamacı A. Tanımı B. Atanması C. Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması D. Pazarlamacının Hak ve Yükümlülükleri E. Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi III. TABİ OLMAYAN TACİR YARDIMCILARI Acente A. Tanımı B. Unsurları a. Bağımsızlık b. Bir Sözleşmeye Dayanarak Çalışma c. Temsil veya Aracılık d. Süreklilik C. Acenteliğe Uygulanacak Hükümler D. Acentelik Türleri E. Acentenin Borç ve Yükümlülükleri a. Müvekkilin İşlerini Görme ve Çıkarlarını Koruma b. Verilen Talimata Uygun Hareket etme c. Bilgi Verme d. Önleyici Tedbirleri Alma e. Müvekkiline Ait Parayı Zamanında Ödeme f. Rekabet Yapmama...166

18 XVIII F. Acentenin Hakları a. Tekel Hakkı b. Ücret İsteme Hakkı c. Olağanüstü Masrafları İsteme Hakkı d. Hapis Hakkı G. Temsil Yetkisi a. Müvekkil Adına Sözleşme Yapma b. Hakkı Koruyan Beyanları Yapma ve Kabul Etme c. Bedeli Kabzetme ve Malları Teslim Alma H. Acenteliğin Sona Ermesi b. Feshi İhbar c. Taraflardan Birinin Ölümü, İflası, Kısıtlanması I. Portföy Hakkı (Denkleştirme İstemi) İ. Zamanaşımı Komisyoncu A. Tanımı B. Unsurları a. Bir Akdin Varlığı b. Kendi Adına Müvekkil Hesabına Hareket Etme c. Ücret C. Komisyoncunun Borç ve Yükümlülükleri a. Müvekkilin Talimatlarına Uyma b. Bilgi Verme ve Müvekkilin Çıkarlarını Koruma c. Hesap Verme D. Komisyoncunun Hakları a. Ücret İsteme Hakkı b. Masrafların Ödenmesini İsteme Hakkı c. Hapis Hakkı E. Komisyon Sözleşmesinin Sona Ermesi F. Zamanaşımı...176

19 XIX G. Taşıma İşleri Komisyonculuğu a. Tanımı ve Unsurları aa. Kendi Adına Müvekkil Hesabına Eşya Taşıma bb. Bir Sözleşmenin Varlığı ve Konusu cc. Taşıma İşleri Komisyonculuğunun Devamlı Olarak Yapılması dd. Ücret b. Taşıma İşleri Komisyoncusunun Borçları c. Taşıma İşleri Komisyoncusunun Hakları aa. Ücret ve Masrafları İsteme Hakkı bb. Taraf Olma Hakkı cc. Hapis Hakkı d. Zamanaşımı Simsar (Tellâl) A. Tanımı B. Unsurları a. Tâbi Olmama b. Aracılık c. Meslek Edinme d. Ücret C. Simsarın Borç ve Yükümlülükleri a. Aracılık Yapma b. Tarafsız Hareket Etme D. Simsarın Hakları a. Ücret İsteme Hakkı b. Masrafları İsteme Hakkı E. Simsarlık Sözleşmesinin Sona Ermesi F. Zamanaşımı BİBLİYOGRAFYA...183

20