Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku

Transkript

1 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku

2

3 Doç. Dr. Fatih BİLGİLİ Yrd. Doç. Dr. Ertan DEMİRKAPI TİCARET HUKUKU TİCARİ İŞLETME HUKUKU Ticaret Hukukunun Kaynakları Ticari İşletme Ticari İş ve Ticari Hüküm Tacir Tacir Yardımcıları Ticaret Sicili Ticaret Unvanı ve İşletme Adı Marka, Patent, Tasarım Rekabet Hukuku ve Haksız Rekabet Ticari Defterler Cari Hesap Test Soruları Genişletilmiş 2. Baskı Ankara, 2010

4 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku Fatih BİLGİLİ - Ertan DEMİRKAPI Hukuk Kitapları Dizisi: 930 ISBN İkinci Baskı: Ocak 2010 Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Seçkin Yayıncılık Kapak Tasarımı: Seçkin Yayıncılık Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) (Pbx), Faks: (0 312) Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli İSTANBUL Tel: (0-212) Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) /ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi: E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık A.Ş., Tel: (0 312)

5 Eşim Tuba ya Oğlum Toprak a Oğlum Kerem e

6

7 Önsöz Ticaret hukuku dersi hukuk fakülteleri dışında iktisadi ve idari bilimler fakülteleri ile meslek yüksek okullarında zorunlu dersler arasında yer almaktadır. Elinizdeki kitap öncelikli olarak iktisadi ve idari bilimler fakülteleri ile meslek yüksek okullarında eğitim gören öğrencilerimizin kaynak ihtiyacını karşılamak üzere hazırlanmıştır. Ayrıca, kapsadığı konular itibarıyla müfettişlik, uzmanlık gibi kamu sınavlarına (KPSS) hazırlanan adayların yararlanabileceği bir kaynaktır. Okuyucuların bilgilerinin kontrol edilmesini sağlamak için kitabın sonuna 100 adet test sorusu ve cevabı konulmuştur. Kitabın hazırlanmasında mümkün olduğunca teorik tartışmalardan uzak kalmaya çalışılmıştır. Temel ve öz bilgiler verilerek, anlaşılma kolaylığı sağlanmaya gayret edilmiştir. Kitabın basımını gerçekleştiren SEÇKİN YAYINEVİ sahibi Sayın Koray Seçkin e ve Yayınevi çalışanlarına içten teşekkürlerimi belirtmeyi bir borç bilirim. Kitabın öğrencilerimize ve diğer okuyucularımıza yararlı olmasını dilerim. Bandırma, Şubat 2009 Doç. Dr. iur. Fatih BİLGİLİ

8

9 İkinci Baskıya Önsöz Kitabımızın bu baskısında fikri mülkiyet haklarına ilişkin kısım genişletilerek birinci baskıda yer alan ticaret unvanı, işletme adı ve markaya, patent, faydalı model, tasarım, coğrafi işaret, yeni bitki çeşitleri, entegre devre topografyaları, know-how, internet alan adları ile ilgili hak konuları da eklenmiştir. Ayrıca, konularla ilgili test soruları ve cevapları her bölümün sonuna getirilerek ilgili oldukları kısma konulmuşlardır. Soru sayısı da artırılmıştır. Kitabın ikinci baskısını da gerçekleştiren SEÇKİN YAYINE- Vİ sahibi Sayın Koray Seçkin e ve Yayınevi çalışanlarına içten teşekkürlerimizi burada belirtiyoruz. Kitabın öğrencilerimize yararlı olmasını dileriz. Bandırma, Kasım 2009 Doç. Dr. iur. Fatih BİLGİLİ Yrd. Doç. Dr. Ertan DEMİRKAPI

10

11 İçindekiler Önsöz... 7 İkinci Baskıya Önsöz... 9 Kısaltmalar TİCARİ İŞLETME HUKUKUNA GİRİŞ I. Ticaret Hukuku Kavramı ve Ticaret Hukukunun Konusu II. Ticaret Hukukunun Düzenlenmesinde Benimsenen Sistemler A. Sübjektif Sistem B. Objektif Sistem C. Ticari İşletme Sistemi D. Karma Sistem III. Ticaret Hukukunun Türkiye de Tarihsel Gelişimi ve Yürürlükteki Düzenlemesi A. Cumhuriyete Kadar Olan Dönem B. Cumhuriyet Dönemi IV. Ticaret Hukukunun Uluslararası Niteliği ve Düzenlenişi Sorular TİCARİ İŞLETME I. Ticari İşletmenin Tanımı ve Çeşitleri A. Genel Olarak B. Ticari İşletmenin Tanımlanması Kazanç Sağlama Hedefi Devamlılık Bağımsızlık Esnaf Faaliyeti Sınırlarını Aşma C. Ticari İşletmenin Çeşitleri Ticarethane... 49

12 12 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku 2. Fabrika Ticari Şekilde İşletilen Diğer Müesseseler II. Ticari İşletmenin Malvarlığı Unsurları A. Maddi Unsurlar B. Maddi Olmayan Unsurlar III. Ticari İşletmelerde Merkez ve Şube Kavramları A. Merkez B. Şube IV. Ticari İşletmelerde Önemli Bazı Hukuksal Olay ve İşlemler A. Ticari İşletmenin Devri Genel Olarak Devrin Kapsamı Devrin Şekli ve Koşulları Devrin Sonuçları B. Ticari İşletmenin Rehni Genel Olarak Rehin İlişkisinin Tarafları Rehin İlişkisinin Kurulması Rehin İlişkisinin Kapsamı Rehin İlişkisinin Hüküm ve Sonuçları Rehin İlişkisinin Sona Ermesi C. Ticari İşletmenin Ölüm Olayı Nedeniyle Mirasçılara Geçmesi Sorular TİCARİ İŞ, TİCARİ HÜKÜM VE TİCARİ YARGI I. Ticari İş A. Genel Olarak B. Ticari İş Nitelendirmesinde Ölçütler TTK da Düzenlenen İşler Bir Ticari İşletmeyi İlgilendiren İşler C. Ticari İş Karinesi... 77

13 İçindekiler 13 D. Bir Taraf İçin Ticari Sayılan İşler E. Ticari İş Sayılmaya Bağlanan Hukuki Sonuçlar Ticari İşlerde Teselsül Karinesi Ticari İşlerde Faiz a. Genel Olarak b. Faiz Çeşitleri c. Ticari İşlerde Faizin Özellikleri aa. Faizin İşlemeye Başlayacağı Tarih bb. Kararlaştırılmış Olmasa Dahi Faiz İstenebilmesi cc. Bileşik Faiz Uygulaması (Faize Faiz Yürütülmesi) dd. Daha Yüksek Oranda Temerrüt Faizi Oranı İsteyebilme İmkanı d. Faiz Oranları En Yüksek Sınırı Aşan Ticari İşlemlerin Hukuksal Durumu Ticari İşlerde Zamanaşımı Süreleri II. Ticari Hükümler ve Ticari Hükümlerin Uygulanma Sırası A. Genel Olarak B. Ticari Hükümler C. Ticari İşlere Uygulanacak Hükümlerin Sırası Emredici Hükümler Sözleşme Hükümleri Tamamlayıcı veya Yorumlayıcı Ticari Hükümler Ticari Örf ve Adet Genel Hükümler III. Ticari Yargı A. Genel Olarak B. Ticari Davalar Mutlak Ticari Davalar a. TTK md. 4 f. 1 bent 1-6 da Sayılan Hususlardan Doğan Davalar b. Özel Kanun Hükümleri Gereği (Mutlak) Ticari sayılan Davalar Nispi Ticari Davalar a. Tarafların Tacir Olduğu ve Uyuşmazlığın Onların Ticari İşletmeleri İle İlgili Olan Davalar b. Havale, Vedia ve Telif Hakkından Doğan ve Bir Ticari İşletmeyi İlgilendiren Davalar... 97

14 14 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku C. Ticari Davalara Bakan Mahkemeler D. Ticari Davalarda Uygulanacak Usul Sorular TACİR I. Tacir Sıfatının Kazanılması A. Gerçek Kişilerde Bir Ticari İşletmenin Var Olması Ticari İşletmenin Faaliyette Olması Ticari İşletmenin Kendi Adına Faaliyette Olması Tacir Sıfatı Bakımından Özellik Gösteren Durumlar B. Tüzel Kişilerde Ticaret Şirketleri Ticari İşletme İşleten Dernekler (ve Vakıflar) Kamu Tüzel Kişileri Tarafından Kurulan İşletmeler C. Donatma İştirakinde II. Tacir Sıfatının Kaybı A. Gerçek Kişilerde B. Tüzel Kişilerde III. Tacir Sıfatından Doğan Hüküm ve Sonuçlar A. İflasa Tabi Olma B. Ticaret Siciline Kaydolma C. Ticaret ve Sanayi Odalarına Kaydolma D. Ticaret Unvanı Seçme ve Kullanma E. Ticari İş Karinesine Tabi Olma F. Ticari Örf ve Adete Tabi Olma G. Ticari Defterler Tutma H. Basiretli Bir İş Adamı Gibi Davranma İ. Kararlaştırılmasa Dahi Ücret ve Faiz İsteme Hakkı J. Ücret ve Cezai Şartın İndirilmesini İsteyememe K. Fatura Düzenleme

15 İçindekiler 15 L. Faturaya İtiraz M. Teyit Mektubuna İtiraz N. Her İki Tarafı Tacir Olan İşlere Uygulanacak Özel Hükümler Bir Takım İhtar ve İhbarların Geçerli Olabilmesi İçin Belli Şekillere Uyma Zorunluluğu Hapis Hakkının Kullanılmasında Sağlanan Kolaylıklar Ticari Satış ve Trampalarda Özel Hükümlere Tabi Olma a. Kısım Kısım İfa Edilen Sözleşmelerde Alıcının Hakları b. Alıcının Temerrüdü Halinde Satıcının Malın Satışını İsteme Hakkı c. Satılanın Ayıplı Olması Halinde Alıcının Yükümlülükleri IV. Esnaflar Hakkında da Uygulanacak Ticari Hükümler Sorular TACİR YARDIMCILARI I. Genel Olarak II. Bağımlı Tacir Yardımcıları A. Ticari Mümessil Tanımı ve Düzenlenme Amacı Atanması Temsil Yetkisinin Kapsamı Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması Temsil Yetkisinin Sona Ermesi a. İstifa ve Azil b. Ölüm, İflas ve Fiil Ehliyetinin Kaybı c. Ticari İşletmenin Devri ve Tasfiyesi B. Ticari Vekil Tanımı Atanması Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması Temsil Yetkisinin Sona Ermesi C. Seyyar Tüccar Memuru Tanımı

16 16 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku 2. Atanması Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması Temsil Yetkisinin Sona Ermesi III. Bağımsız Tacir Yardımcıları A. Ticaret İşleri Tellalı Genel Olarak Tanımı ve Özellikleri Borçları Hakları Tellallığın Sona Ermesi B. Acente Genel Olarak Tanımı ve Özellikleri Çeşitleri Acentelik İlişkisinin Hukuki Niteliği, Tabi Olduğu Hükümler ve Benzer Sözleşmelerden Ayırt Edilmesi Acentenin Borçları a. Müvekkilin İşlerini Görme ve Menfaatini Koruma b. Bilgi Verme c. Ticari Talimatlara Uyma d. Önleyici Tedbirler Alma e. Müvekkiline Ait Parayı Ödeme f. Rekabet Etmeme Acentenin Hakları a. Ücret İsteme b. Olağanüstü Masrafların Ödenmesini İsteme c. Hapis Hakkı d. Tekel Hakkı Temsil Yetkisi Acenteliğin Sona Ermesi Sona Ermenin Hüküm ve Sonuçları Zamanaşımı Acentelik Hükümlerine Tabi Bazı İlişkiler C. Komisyoncu

17 İçindekiler Genel Olarak Alım Satım Komisyonculuğu a. Tanımı ve Özellikleri b. Borçları c. Hakları d. Sona Erme ve Zamanaşımı Taşıma İşleri Komisyonculuğu a. Tanımı ve Özellikleri b. Borçları c. Hakları d. Sona Erme ve Zamanaşımı Sorular TİCARET SİCİLİ I. Genel Olarak II. Ticaret Sicili Teşkilatı III. Ticaret Sicilinin Aleniliği IV. Ticaret Siciline Kaydı Gereken Hususlar V. Ticaret Sicilinde İşlemler A. Genel Olarak B. Sicilde İşlemlerin Yapılışı İstem Üzerine İşlem Re sen İşlem İlgili Makamın Bildirmesi Üzerine İşlem VI. Sicil Memurunun İnceleme Görevi VII. Sicil Memurunun Kararına Karşı Yargı Yolu VIII. Geçici Kayıt IX. Sicil İşlemlerinin İlanı X. Ticaret Siciline Tescil ve İlanın Etkisi XI. Ticaret Siciline Güven ve Sicilin Tutulmasından Doğan Sorumluluk

18 18 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku A. Sicile Güven İlkesinin Geçersizliği B. Sicilin Tutulmasından Doğan Sorumluluk ve Cezai Müeyyideler Sorular TİCARET UNVANI, İŞLETME ADI VE DİĞER FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI I. Genel Olarak II. Ticaret Unvanı A. Ticaret Unvanının Oluşumunda Sistemler B. Ticaret Unvanının Yapısı Çekirdek Kısım a. Gerçek Kişi Tacirler b. Adi Şirket c. Kollektif Şirket ve Komandit Şirket d. Anonim, Limited ve Kooperatif Şirketleri e. Diğer Tüzel Kişi Tacirler f. Donatma İştiraki Ek Kısım C. Ticaret Unvanı Seçme ve Kullanma Yükümlülüğü D. Ticaret Unvanının Devamlılığı E. Unvanı Kullanma Hakkı F. Unvanın Devri G. Unvanın Korunması III. İşletme Adı IV. Marka A. Genel Olarak B. Markanın Tanımı ve Fonksiyonları C. Marka Çeşitleri D. Markanın Tescili Tescil Prosedürü Marka Olarak Tescil Edilemeyecek İşaretler (Tescil Engelleri) a. Mutlak Ret Nedenleri

19 İçindekiler 19 b. Nispi Ret Nedenleri E. Markanın Sağladığı Haklar F. Markanın Getirdiği Yükümlülükler (Markanın Kullanılması) G. Markanın Hukuki İşlemlere Konu Olması Markanın Devri Markanın Teminat Gösterilmesi Markanın Haczi Markanın Lisans Verilmesi H. Markanın Korunması Marka Hakkına Tecavüz Sayılan Davranışlar Marka Sahibinin Dava Hakları Cezai Sorumluluk İ. Marka Hakkının Sona Ermesi Koruma Süresinin Dolması Marka Hakkından Vazgeçme Markanın Hükümsüzlüğü V. Patent A. Patent Kavramı ve Çeşitleri Patent Kavramı Patent Çeşitleri a. Ürün Patenti Usul Patenti b. İncelemeli Patent İncelemesiz Patent c. Asıl Patent Ek Patent d. Aleni Patent - Gizli Patent B. Patent Sisteminin İşlevleri C. Buluş ve Buluş Sahibi D. Patent Verilmesinin Şartları Yenilik Tekniğin Bilinen Durumunun Aşılması Sanayiye Uygulanabilir Olma Patent Verilemeyecek Hususlar a. Buluş Olarak Kabul Edilmeyen Hususlar b. Patent Verilemeyecek Buluşlar

20 20 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku E. Patent Başvurusu Yapılması ve İnceleme F. Patent Hakkının Kapsamı ve Korunması Kapsamı Korunması G. Patent Üzerinde Hukuki İşlemler H. Hakkın Sona Ermesi VI. Faydalı Model A. Faydalı Model Kavramı B. Faydalı Model Belgesi Verilmesinin Şartları C. Faydalı Model Başvurusu ve Hak Sahibi D. Faydalı Model Hakkının Kapsamı ve Korunması VII. Tasarım A. Tasarım Kavramı B. Hak Sahipliği C. Tasarımın Tescili ve Tescil Şartları Tasarımın Tescil Şartları a. Yenilik b. Ayırt Edici Nitelik c. Seçenek Özgürlüğünün Bulunması Tasarımın Tescili B. Tescilli Tasarımın Sağladığı Yetkiler Hak Sahibinin Durumu Üçüncü Kişilerin Durumu C. Tasarım Hakkının Sona Ermesi VIII. Coğrafi İşaret A. Coğrafi İşaret Kavramı ve Çeşitleri Kavram Çeşitleri a. Menşe Adı b. Mahreç İşareti B. Coğrafi İşaret Üzerinde Hak Sahipliği C. Coğrafi İşaretin Tescili

21 İçindekiler 21 D. Coğrafi İşaret Üzerindeki Hakkın Kapsamı IX. Yeni Bitki Çeşitleri A. Kavram B. Islahçı Hakkının Tescil Şartları ve Tescili Islahçı Hakkının Tescil Şartları a. Yenilik b. Farklılık c. Yeknesaklık d. Durulmuşluk Tasarımın Tescili C. Hak Sahipliği D. Hakkın Kapsamı Hak Sahibinin Durumu Üçüncü Kişilerin Durumu X. Entegre Devre Topografyaları A. Kavram B. Tescil Şartları ve Tescili C. Hak Sahibi D. Hakkın Kapsamı XI. Know-How A. Kavram ve Unsurları Kavram Unsurları a. Gizlilik b.esaslılık c. Belirlenmiş Olma B. Korunması XII. İnternet Alan Adları (Domain Name) A. Kavram B. Korunması Sorular

22 22 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku 8. HAKSIZ REKABET I. Rekabet Kavramı ve Rekabetin Yararları II. Rekabeti Sağlamaya Yönelik Tedbirler III. Rekabet Hakkının Kötüye Kullanılmasını Önlemeye İlişkin Düzenlemeler IV. Haksız Rekabet A. Genel Olarak B. Hasız Rekabetin Tanımı ve Unsurları C. Önemli Haksız Rekabet Halleri Kötüleme Gerçeğe Aykırı Bilgi Vermek Kendisi Hakkında Yanlış veya Yanıltıcı Bilgi Vermek (Aldatıcı Reklamlar) Aldatıcı Unvanlar Yahut Mesleki Adlar Kullanmak İltibasa (Karışıklığa) Yol açma Başkalarının Çalışanlarını Görevlerini Kötüye Kullanma Konusunda Kandırma Başkalarının İşletme Sırlarını Öğrenme Haksız Yollardan Elde Edilen İşletme Sırlarından Yararlanma Gerçeğe Aykırı Bonservis Verme İş Hayatı Şartlarına Uymama D. Haksız Rekabetten Doğan Sorumluluk Hukuki Sorumluluk a. Davalar b. Davacı c. Davalı d. Zamanaşımı e. Hükmün Üçüncü Şahıslara Etkisi Cezai Sorumluluk Sorular TİCARİ DEFTERLER I. Genel Olarak

23 İçindekiler 23 II. Defter Tutma Yükümlülüğü III. Defter Tutma Yükümlülüğüne Tabi Olanlar IV. Ticari Defterlerin Türleri A. Zorunlu Ticari Defterler Gerçek Kişi Tacirlerin Tutması Gereken Zorunlu Defterler a. Kanunda İsmen Sayılmış (Belirli Zorunlu, Onaya Tabi) Defterler b. Kanunda İsmen Sayılmamış (Belirsiz Zorunlu, Beyana Tabi) Defterler Tüzel Kişi Tacirlerin Tutması Gereken Zorunlu Defterler a. Kanunda İsmen Sayılmış (Belirli Zorunlu, Onaya Tabi) Defterler b. Kanunda İsmen Sayılmamış (Belirsiz Zorunlu, Beyana Tabi) Defterler Tüzel Kişiliğe Sahip Olmayan İşletmelerin Tutması Gereken Zorunlu Defterler a. Kanunda İsmen Sayılmış (Belirli Zorunlu, Onaya Tabi) Defterler b. Kanunda İsmen Sayılmamış (Belirsiz Zorunlu, Beyana Tabi) Defterler B. İsteğe Bağlı Ticari Defterler V. Ticari Defter ve Belgelerin Saklanması VI. Ticari Defterlerin Teslim ve İbrazı VII. Ticari Defterlerin İspat Gücü A. Genel Olarak B. Ticari Defterlerin Sahibi Lehine Delil Olması C. Ticari Defterlerin Sahibi Aleyhine Delil Olması VII. Ticari Defterleri Tutmamanın Sonuçları Sorular CARİ HESAP I. Genel Olarak II. Cari Hesabın Tanımı ve Önemi III. Cari Hesap Sözleşmesi A. Sözleşmenin Niteliği, Şekli ve Tarafları

24 24 Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku B. Cari Hesaba Geçirilebilen veya Geçirilemeyen Alacaklar Cari Hesaba Geçirilebilen Alacaklar Cari Hesaba Geçirilemeyen Alacaklar IV. Cari Hesapta Hesap Devresi ve Sözleşme Süresi A. Sözleşme Süresi B. Hesap Devresi V. Cari Hesap Sözleşmesinin Hükümleri A. Tecdit (Alacağın Yenilenmesi) B. Sözleşme Süresi İçinde Tarafların Alacaklı ve Borçlu Sıfatı C. Cari Hesap Sözleşmesi Süresinde Faiz D. Ticari Senetlerin Cari Hesaba Kaydedilmesi VI. Bakiyenin Kabulü A. Kabulün Sonuçları Alacağın Yenilenmesi (Tecdit) Faiz Teminatlar B. Bakiyenin Haczi VII. Cari Hesap Sözleşmesinin Sona Ermesi A. Belirli Süreli Cari Hesaplarda B. Belirsiz Süreli Cari Hesaplarda C. Nihai Bakiyeyi Talep Hakkı VII. Cari Hesapta Zamanaşımı Sorular Yararlanılan Kaynaklar Kavram Dizini