- 1. kitaplarýmýzdan sözcüðü defterlarýmýzdan hâlini alacaktýr. Oysaki defter sözcüðü kurallý bir sözcükken

Transkript

1 Bul ve Deðiþtir Bul ve deðiþtir iþlevleri çoðunlukla birlikte kullanýlan iþlevlerdir. Bul iþlevi sadece aranan metin içindeki bir sözcük veya harf dizisini bulma amaçlý tek baþýna kullanýlabilirken deðiþtir iþlevi bulunan sözcüðün yerine baþka sözcüðü yerleþtirir. Günümüzde yaygýn olarak kullanýlan yazým programlarý içinde bulunan "Bul ve Deðiþtir" iþlevleri genellikle bükümlü diller için geliþtirilmiþ olduðundan Türkçe gibi bitiþken diller için yeterli deðildir. Ek zengini olan Türkçede bul ve deðiþtir dediðimiz, aslýnda sözcüðün kökü ve ekleridir. Ekler, Türkçenin dil bilgisi kurallarýna göre þekillendiðinden deðiþtirme iþlemi yaparken eklerin yeni köke uygun olarak biçimlenmesi gerekir. Bu kurallarýn en önde gelenleri büyük ve küçük ünlü uyumlarýdýr. Bul ve deðiþtir iþlevi sýrasýnda karþýlaþýlan bir baþka sorun sözcük sonundaki ünsüzlerin deðiþmesidir. Özellikle Arapçadan dilimize girmiþ olan sözcüklerde bu sorunla karþýlaþýlýr. Örneðin; ilkel bul ve deðiþtir programlarý kullanýldýðýnda, metin içerisinde kitap sözcüðü aranýp yerine defter sözcüðü konulmak istendiðinde, metindeki kitaplarýmýzdan sözcüðü defterlarýmýzdan hâlini alacaktýr. Oysaki defter sözcüðü kurallý bir sözcükken defterlarýmýzdan sözcüðü ne anlamca ne yapýca doðru bir sözcük deðildir. Bu ve bunun gibi dilin kurallarýna aykýrý sorunlarý çözebilmek için Türkçe için özel bir bul ve deðiþtir iþlevine gereksinim duyulmaktadýr. Kurallara göre kitap - defter deðiþikliði kitaplarýmýzdan yerine defterlerimizden seklinde olmalýdýr. Türkçe bul ve deðiþtir iþlevi için karþýlaþýlan sorunlar aþaðýda açýklanmýþtýr.

2 2 - Bul ve Deðiþtir 10.1 Türkçe için Bul Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar Türkçenin ses özellikleri nedeniyle bazý sözcükler aldýklarý eklere göre deðiþikliðe uðrar: Sonu p, ç, t, k sert süreksiz ünsüzleri ile biten sözcükler ünlü bir harf ile baþlayan ek aldýklarýnda b, c, d, g ve ð harflerine dönüþürler. kitap sözcüðü -ým 1. kiþi iyelik eki aldýðýnda kitabým hâlini alýr. Bul ve deðiþtir iþlevi bul aþamasýnda kitap sözcüðünü aradýðýndan kitabým sözcüðünün içindeki ayný anlama sahip kýsmý bulamamaktadýr. Bu gibi durumlardan kurtulabilmek için kitap sözcüðü aranýrken kitab, aðaç sözcüðü aranýrken aðac, kepenk sözcüðü aranýrken kepeng sözcüðünün de aranmasý saðlanmalýdýr. Bazý Türkçe sözcükler ek aldýklarýnda ünlü düþmesine uðrarlar. Bu tür sözcükler için oðul, gönül, burun, asýr sözcükleri örnek verilebilir. Bu sözcükler ünlü ile baþlayan ekler aldýklarýnda oðul +"um" oðluma, "gönül"+"ümden" gönlümden, burun +"um" burnum, asýr +"a" asra hallerini almaktadýr. Dolayýsýyla bu sözcüklerin ek almadan önceki hâlleri arandýðýnda deðiþikliðe uðramýþ hâlleri bulunamaz. Deðiþmiþ hâlleri de arama aþamasýnda göz önüne alýnmalýdýr. Yani oðul ve oðl, gönül ve gönl, burun ve burn", asýr ve asr ikilileri aramaya dâhil edilmelidir. Bazý eylem köklü sözcüklere yor eki eklendiðinde eylem soylu sözcükte deðiþimler olur. anla eylem soylu sözcüðüne yor eki eklendiðinde anla+yor yerine anlýyor hâline dönüþ olur. Bir sözcükte düz - geniþ ünlülerden (a, e) sonra yor eki gelirse, bu ünlüler darlaþarak (ý, i, u, ü) ünlülerine dönüþür. Bu olaya ünlü daralmasý denir. Bulunmak istenen sözcüðün anla olmasý durumunda anlýyor sözcüðü yakalanamayýp yanlýþ sonuca neden olunur. Aramaya bu durum eklenmelidir Türkçe için Deðiþtir Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar Deðiþtir iþlevinde Türkçenin sondan eklemeli bir dil olmasýndan kaynaklanan bazý bazý sorunlarla karþýlaþýlmaktadýr. Sözcük köklerinin aldýðý ekler kökün sahip olduðu bazý ses özelliklerine göre deðiþiklik göstermektedir. Örneðin : kedi sözcüðüne çoðul anlam katmak için -ler eki kullanýlýrken ; tavþan sözcüðüne -lar eki kullanýlýr. kedi sözcüðüne 1. tekil iyelik anlamý katmak için -m eki kullanýlýrken ; tavþan sözcüðüne -ým eki kullanýlýr. Bu eklerin deðiþimi eklendikleri sözcüðün son harfinin ünlü ünsüz oluþuna, sözcüðün son ünlü harfinin kalýn ince oluþuna göre düzenlenir. kedi sözcüðü son

3 10.2 Türkçe için Deðiþtir Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar - 3 harfinin ünlü olmasý ve son ünlüsünün ince olmasý nedeniyle 1. tekil iyelik ekini m olarak, tavþan sözcüðü son harfinin ünsüz olmasý ve son ünlüsünün kalýn olmasý nedeniyle 1. tekil iyelik ekini ým olarak alýr. Bu deðiþiklikler göz ardý edildiðinde ilkel Bul ve Deðiþtir iþlevi aþaðýdaki gibi yanlýþ sonuçlar vermektedir. Ahmet bugün yeni kedisini parkta kedilerle oynamaya götürdü. Ahmet bugün yeni tavþansini parkta tavþanlerle oynamaya götürdü. Bu deðiþiklikler göz önüne alýnýp bir çözümleme yapýldýðýnda Bul ve Deðiþtir iþlevi aþaðýdaki gibi doðru sonuçlanmaktadýr. Ahmet bugün yeni tavþanýný parkta tavþanlarla oynamaya götürdü. Bul iþlevinde de deðindiðimiz p,ç,t,k sert süreksiz ünsüzler ile biten sözcükler Deðiþtir iþlevinde de sorunlara neden olmaktadýr. Özellikle sözcük ünlü ile baþlayan bir ek de almýþ ise sorunla karþýlaþýlmaktadýr. Örneðin; defterimden sözcüðünde defter sözcüðü yerine kitap konulmasý gerektiðinde kitap-imden çözümlemesi yanlýþtýr. Ünlü harflerin kalýn olmasý göz önüne alýndýðýnda kitap-ýmdan çözümlemesi yapýlmaktadýr, fakat kitap sözcüðünün son harfinin p,ç,t,k sert süreksiz ünsüzlerinden biri olmasý sebebiyle sadece ince kalýn ünlü kontrolü yeterli olamamaktadýr. Ünlü ile baþlayan ek almasý göz önüne alýnarak kitap-ýmdan yerine kitab-ýmdan çözümlemesi yapýldýðýnda doðru sonuç alýnabilmektedir. Bul iþlevinde üzerinde durmuþ olduðumuz ünlü daralmasý konusu ayný zamanda Deðiþtir iþlevinde de sorunlara sebep olmaktadýr. geliyoruz sözcüðünde gel sözcüðünün yerine anla sözcüðü konulmak istendiðinde anla+yoruz yerine anlý+yoruz çözümlemesi doðru sonucu vermektedir. Ünlü daralmasý yaþayacak sözcükler için özel bir çözüm yapýlandýrýlmasý doðru olacaktýr. p, ç, t, k, f, h, s, þ sert ünsüzlerinden sonra c, d, g ünsüzleri ile baþlayan ek geldiðinde, eklerin ilk harflerinde c ç, d t, g k deðiþiklikleri olur. Deðiþtir iþlevi dönerci sözcüðünde döner sözcüðünü bulup yerine kebap konulmasý iþlemini yapmaya kalktýðýnda kebap+ci çözümlemesi yanlýþ olacaktýr. kebap sözcüðünün son harfi p, ç, t, k, f, h, s, þ sert ünsüzlerinden biri olmasý sebebiyle c ile baþlayan ekin ilk harfi ç olacaktýr. Bu durumda kebapçý doðru çözümlemesi yapýlabilmiþ olacaktýr.

4 4 - Bul ve Deðiþtir 10.3 Yakýn Çalýþmalar Türkçe dýþýndaki bazý dillerde Bul ve Deðiþtir iþlevi doðru sonuç verebilmektedir. Örneðin; Ýngilizce için sayýsý beþi aþmayan bazý özel durumlar dýþýnda Bul ve Deðiþtir iþlevi doðru olarak yapýlabilmektedir. Orhan Bilgin, Özlem Çetinoðlu ve Kemal Oflazer tarafýndan Türkçe için hazýrlanmýþ ancak yayýmlanmamýþ olan Efficient Find and Replace in Agglutinative Languages: The Case of Turkish çalýþmasý yakýn bir çalýþma olarak bilinmektedir. Bu çalýþma bulunacak olan sözcüðü biçim bilimsel çözümleyicide iþleyerek, elde edilecek sonucu kullanarak yerine konulacak sözcüðü yapýlandýrmayý hedeflemektedir. Bu çalýþmada dolabýný sözcüðündeki dolap yerine masa sözcüðü konulmak istendiðinde ilk olarak dolabýný sözcüðü biçim bilimsel çözümleyicide çözümlenmektedir. biçim bilimsel çözümleyici þöyle iki sonuç üretmektedir: dolap+noun+a3sg+p2sg+acc ve dolap+noun+a3sg+p3sg+acc. Her iki çözümden elde edilen ekler masa sözcüðüne eklenerek masa+noun+a3sg+p2sg+acc masaný ve masa+noun+a3sg+p3sg+acc masasýný gibi iki ayrý sonuç bulunur. Böylece Bul ve Deðiþtir iþlevi gerçekleþtirilebileceði önerilmiþtir. Þekil-10.1'de akýllýlýk sözcüðü yerine zekâ sözcüðünün konulmasý ve geçilen aþamalar gösterilmiþtir. [4] akýllýlýktan Biçimbilimsel çözümleyici akýllýlýk + Dan (Abl) Biçimsel sözdizim eþleþtirici zekadan Biçimbilimsel üretici zeka + Dan (Abl) Þekil-10.1: akýllýlýk sözcüðünün zeka sözcüðü ile deðiþtirilmesinin aþamalarý 10.4 Yetkin Bul ve Deðiþtir Türkçe için gerekli olan Bul ve Deðiþtir çalýþmalarýndan biri F. Þentürk ve E. Adalý tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Bu çalýþmanýn amacý "Türkçe Bul ve Deðiþtir" iþlevinin baþarýmýný en üst düzeye çýkarabilecek bir yöntem geliþtirmektir. Bu amaçla; Verilen ölçütler doðrultusunda arama yapýlarak bul iþlevinin yapýlmasý, Bul iþlevinin sonuç olarak verdiði verilerin kullanýlmasýyla bulunan sözcüðün yerine konulacak sözcüðün yapýlandýrýlmasý, Baþarýlý bir þekilde bul ve deðiþtir iþlevinin yapýlmasý için çözüm bulunmaya

5 10.4 Yetkin Bul ve Deðiþtir - 5 çalýþýlmýþtýr. Bu amaçlar doðrultusunda bul ve deðiþtir iþlevi sýrasýnda karþýlaþýlmasý olasý sorunlar için çözümler bulunmuþtur. Türkçe sözcükler için oluþturulan ayrý sonlu durum makinelerinin birlikte çalýþarak hem eylem hem de ad soylu sözcükler için sonuca varabilmesi saðlanmýþtýr. Bilindiði gibi yapým eki içeren sözcüklerde deðiþtirme iþlemi yanlýþ sonuçlar üretmektedir. Bu nedenle sonlu durum makinelerinde bazý yapým eklerine yer verilmemiþtir. Bu eklerle kurulmuþ tüm sözcükler için biçim bilimsel çözüm bulunmuþtur. Bu çözümlerin sonuçlarýndan yararlanarak bul ve deðiþtir iþlevi gerçekleþtirilmiþtir. Bulunan sözcüðün ardýndaki ekler, eylem ve ad soylu sözcüklerin alabileceði ek kurallarýna göre çözümlenmiþtir. Türkçenin bitiþken bir dil olmasý nedeniyle bul ve deðiþtir iþlemi Türkçenin biçim bilimsel özellikleri göz önüne alýnarak gerçekleþtirilmiþtir. Bu nedenle, çalýþma kapsamýnda tüm çekim eklerinin ve bazý yapým eklerinin de aralarýnda bulunduðu bir ek kümesi için sonlu durum makineleri oluþturulmuþ ve bu sonlu durum makineleri kullanýlarak deðiþtir iþlevinin doðru çalýþabilmesi için zemin hazýrlanmýþtýr. Ad soylu sözcüklerin çekim ekleri ve ek eylem ekleri, eylem soylu sözcüklerin çekim ve zaman ekleri ve bunlara bazý yapým ekleri de eklenerek tüm sözcükler için sonlu durum makineleri oluþturulmuþtur. Tüm bu sonlu durum makinelerinin sanki tek bir parça gibi hareket edebilmesi için çözüm bulunmuþtur. Ýncelenen ek sayýsý toplamý 115'tir. Bu eklerin hangi tür sözcükler ile nasýl hareket ettikleri aþaðýda açýklanmýþtýr Ad Çekim Ekleri Ad çekim ekleri ad soylu sözcüklere eklenerek onlara tümcede görev ve anlam kazandýran eklerdir. Çoðul, iyelik, ilgi ve durum ekleri ad çekim eki olarak bilinir. Örneðin: "çocuklarýnki" sözcüðünde çocuk sözcüðü sýrasýyla lar çoðul, ýn iyelik ve "ki ilgi eki almýþtýr. Þekil-10.2'de Ad çekim eklerinin ad köküne nasýl eklendiklerinin kurallarý görülmektedir. Bu þekle baðlý kalarak ad çekim ekleri için sonlu durum makinesi tasarlanmýþtýr. Çalýþma kapsamýnda ad köküne eklenen ekler soldan saða doðru olmak üzere incelenmiþtir. Bu sonlu durum makinesinde herhangi ad soylu bir sözcüðü kök ve eklerine ayýrabilmemiz mümkündür. Ad soylu sözcüklere eklenen ve ad çekim eki olarak tanýmlanan 19 ek ve 6 yapým eki için Þekil-3`teki sonlu durum makinesi çözüm saðlamaktadýr. Bu þekli daha matematiksel bir hâle dönüþtürerek bilgisayar sistemlerinin anlayabileceði bir þekle getirilmesi gerekmektedir. Bunun için öncelikle bu 19 ad çekim ekinin numaralandýrmasý ve ona göre þeklin yeniden yorumlanmasý saðlanmýþtýr. 0 numaralý geçiþler boþ geçiþleri ifade etmektedir. Þekil-10.3`te, Çizelge-10.1`deki ek katarlarýnýn yerine ek numaralarýnýn geliþi gösterilmiþtir (Yapým ekleri katar hâlinde gösterilmiþtir).

6 6 - Bul ve Deðiþtir -lhk,-ch,chk -lh,-shz 1 Ad kökü -las,-la,lan Eylem kökü -lh,-shz -lar,0 2 Çoðul -lari -(H)m,-(H)n,-(H)mHz,-(H)nHz,0 -(s)h -n(y)h,-(n)ca 3 Ýyelik 4 Ýyelik (3) -nh,-(n)ca -(y)a,-da,-dan, -(n)hn,-(y)la,0 5 Durum 1 -na,-nda,-ndan, -(n)hn,-(y)la, DA,(n)Hn 6 Durum 2 -nda,(n)hn -lar -NA,-nDA,-nDAn -(n)hn,-(y)la,0 7 ilgi -ki -nda,(n)hn Eylem kökü Þekil-10.2 : Ad çekim ekleri soldan saða sonlu durum makinesi [2][4] Çizelge-10.1: Ad Çekim Eklerinin Numaralandýrýlmasý [2] Ek No: Ek Açýklama Örnek 1 lar Çoðul kedi-ler 2 (H)m 1. tekil kiþi iyelik kedi-m 3 (H)mHz 1. çoðul kiþi iyelik kedi-miz 4 (H)n 2. tekil kiþi iyelik kedi-n 5 (H)nHz 2. çoðul kiþi iyelik kedi-niz 6 (s)h 3. tekil kiþi iyelik kedi-si 7 lari 1. çoðul kiþi iyelik kedi-leri 8 (y)h -i hali kedi-yi 9 nh -i hali (3.t.k. iyelikten sonra) kedi-ni

7 10.4 Yetkin Bul ve Deðiþtir (n)hn Tamlama kedi-nin 11 (y)a -e hali kedi-ye 12 na -e hali (3.t.k. iyelikten sonra) kedi-ne 13 DA -de hali kedi-de 14 nda -de hali (3.t.k. iyelikten sonra) kedi-nde 15 Dan -den hali kedi-den 16 ndan -den hali (3.t.k. iyelikten sonra) kedi-nden 17 (y)la birliktelik kedi-yle 18 ki Ýlgi kedi-de-ki 19 (n)ca Görelik kedi-ce Eylem kökü 0 Ek eylem 3 Ýyelik (3) 0,10,12 14,16,17 5 Durum 1 6 Durum 2 -las -la -lan 9,19 0,7 0 0,10,12 14,15,17 10,13 1 Ad Kökü 6 8 0,10,11 13,15,17 10, lhk,-ch,-chk 0,1 8,19 2 Çoðul 0,2,3,4,5 4 Ýyelik 7 Ýlgi 1 -lh,-shz Þekil-10.3: Numaralandýrýlmýþ ad çekim ekleri soldan saða sonlu durum makinesi [2][4]

8 8 - Bul ve Deðiþtir Ek Eylem Ekleri Týpký eylemlerde olduðu gibi adlara da ek eylem ekleri ile zaman ve kiþi anlamlarý yüklenebilmektedir. Bu nedenle bu eklerin de incelenmesine gerek duyulmuþtur. Ek eylem eklerinin ad soylu sözcüklere eklenme kurallarý Þekil-10.4`te gösterilmiþtir. 5 Durum 1 0 -(y)dh,(y)sa -(y)mhþ 8 Ek eylem 1 9 Ek eylem 2 -(Y)Hm -shn,0 -yhz þhnhz lar -DHr -(y)ken 11Ek eylem 3 -m,-n,0 -k,nhz,-lar -Hm,-sHn,0 -Hz,sHnHz,-lAr 10 Ek eylem 2 kiþi -lar,0 -DHz,0 -casina Þekil-10.4: Ek Eylem Ekleri soldan saða sonlu durum makinesi [2][4] Ad çekim eklerinde yapýldýðý gibi ek eylem ekleri için numaralandýrýlmýþ sonlu durum makinesi Çizelge-10. 2`deki ek numaralarý yardýmýyla Þekil-10.5`te oluþturulmuþtur. 12,13 0,5,6,7,8, ,1,2,3,4, ,10, ,1,2,3,4,5, ,5 Þekil-10.5: Numaralandýrýlmýþ Ek Eylem Ekleri soldan saða sonlu durum makinesi

9 10.4 Yetkin Bul ve Deðiþtir - 9 Çizelge-10.2: Ek Eylem Eklerinin Numaralandýrýlmasý [2] Ek No: Ek Açýklama Örnek 1 (y)hm 1. tekil kiþi evde-yim 2 shn 2. tekil kiþi evde-sin 3 (y)hz 1. çoðul kiþi evde-yiz 4 shnhz 2. çoðul kiþi evde-siniz 5 lar 3. çoðul kiþi evde-ler 6 m 1. tekil kiþi ((y)dh ve (y)sa eklerinden sonra ) evdeyse-m 7 n 2. tekil kiþi ((y)dh ve (y)sa eklerinden sonra ) evdeyse-n 8 k 1. çoðul kiþi ((y)dh ve (y)sa eklerinden sonra ) evdeyse-k 9 nhz 2. çoðul kiþi ((y)dh ve (y)sa eklerinden sonra ) evdeyse-niz 10 DHr çevrik kip evde-dir 11 casina tarz zarfý ev-cesine 12 (y)dh di li geçmiþ zaman evde-ydi 13 (y)sa dilek-þart kipi evde-yse 14 (y)mhþ miþ li geçmiþ zaman evde-ymiþ 15 (y)ken zaman zarfý evde-yken Eylem Zaman Ekleri Eylem soylu sözcüklere zaman ve kiþi anlamlarý katan eklere eylem zaman ekleri denir. Þekil-10.6`da eylem zaman eklerinin eylem soylu bir sözcüðe hangi kurallara göre eklenebileceði görülmektedir. Çizelge-10. 3`teki eklerin numaralarý yardýmýyla eylem zaman ekleri için de týpký önceki 2 ek grubunda yapýldýðý gibi oluþturulmuþ numaralandýrýlmýþ solda saða sonlu durum makinesi Þekil-10.7`de görülmektedir.

10 10 - Bul ve Deðiþtir Çizelge-3 Eylem Zaman Eklerinin numaralandýrýlmasý [2] Ek No: Ek Açýklama Örnek 1 (y)hm 1. tekil kiþi gel-iyor-um 2 shn 2. tekil kiþi gel-iyor-sun 3 (y)hz 1. çoðul kiþi gel-iyor-uz 4 shnhz 2. çoðul kiþi gel-iyor-sunuz 5 lar 3. çoðul kiþi gel-iyor-lar 6 mhþ miþ li geçmiþ zaman gel-miþ 7 (y)acak gelecek zaman gel-ecek 8 (H)r geniþ zaman gel-ir 9 Ar geniþ zaman gid-er 10 (H)yor þimdiki zaman gel-iyor 11 makta sürerlilik gel-mekte 12 mali gereklilik gel-meli 13 m 1. tekil kiþi gel-di-m 14 n 2. tekil kiþi gel-di-n 15 k 1. çoðul kiþi gel-di-k 16 nhz 2. çoðul kiþi gel- di-niz 17 DH di li geçmiþ zaman gel-di 18 sa dilek-þart kipi gel-se 19 lim 1. çoðul kiþi gel-e-lim 20 (y)a istek kipi gel-e 21 (y)hnhz 2. çoðul kiþi gel-iniz 22 (y)hn 2. tekil kiþi gel-in 23 shnlar 3. çoðul kiþi gel-sinler 24 DHr çevrik kip gel-miþ-ler-dir 25 (y)dh hikaye bileþik zaman gel-miþ-ti 26 (y)sa þart bileþik zaman gel-miþ-se 27 (y)mhþ rivayet bileþik zaman gel-meli-ymiþ 28 casina tarz zarfý gel-miþ-cesine 29 (y)ken zaman zarfý gel-miþ-ken

11 10.4 Yetkin Bul ve Deðiþtir - 11 Olumsuz 1 Eylem kökü -miþ,-(y)acak -(H)r,-Ar,(H)yor -makta,-mali -(y)a 2 Zaman tip II 3 Zaman tip III 4Zaman tip IV 0 -DH,-sA 5 Zaman tip I -lar -lar,0 -(y)hm,-shn,0 -yhz,-shnhz,lar -(y)hm,-shn,0 -lim,-shnhz,lar 0,sHn,-(y)HnHz -(y)hn,-shnlar -M,-n,0,-k -nhz,lar 6 Kiþi I 7 Kiþi II -casina -(y)ken -DHr,0 -casina 8 -(y)dh -(y)sa Bileþik z. I 11 -(y)mhþ Zarf -casina,0 -(y)dh -(y)sa -(y)mhþ 9 Bileþik z. II 10 Bileþik z. III -m,-n,0,k -nhz,-lar -(y)hm,-hn,0 -yhz,-shnhz,lar Þekil-10.6: Eylem zaman ekleri soldan saða sonlu durum makinesi [2][4] Eylem Çekim Ekleri Eylem zaman ekleri bölümünde eylem soylu sözcüklere eklenen kiþi ve zaman ekleri açýklanmýþtýr. Bu eklerin dýþýnda da eylem soylu sözcüklere eklenen çekim ekleri vardýr. Bu bölümde eylem çekim ekleri olarak adlandýrdýðýmýz ekler tanýtýlacaktýr. Þekil-8`de eylem çekim eklerinin eylem soylu bir sözcüðe hangi kurallara göre eklenebileceði görülmektedir. Çizelge-4'te eylem çekim eklerinin numaralanmýþ hâli verilmiþtir.

12 12 - Bul ve Deðiþtir 0,5 6 6,7,8,9 10,11,12 17, , , ,1,2,3,4,5 5 0,1,2,3,4,5,19 25, ,2,21,22, , ,28 0,24 28,29 5 Olumsuz 0,5,13,14,15,16 Þekil-10.7: Numaralandýrýlmýþ eylem zaman ekleri soldan saða SDM Çizelge-4: Eylem Çekim Eklerinin numaralandýrýlmasý [2] Ek No: Ek Açýklama Örnek 1 m 1. tekil kiþi gel-me-m 2 zsin 2. tekil kiþi gel-me-zsin 3 z 3. tekil kiþi gel-me-z 4 yiz 1. çoðul kiþi gel-me-yiz 5 zsiniz 2. çoðul kiþi gel-me-zsiniz 6 zlar 3. çoðul kiþi gel-me-zler 7 ma Olumsuzluk gel-me 8 (y)ama Olumsuzluk gel-eme 9 (y)adur sürerlik bileþik eylem kipi gel-edur 10 (y)hver tezlik bileþik eylem kipi gel-iver 11 (y)agel sürerlik bileþik eylem kipi ol-agel 12 (y)agör sürerlik bileþik eylem kipi gel-egör 13 (y)abil yeterlik bileþik eylem kipi gel-ebil 14 (y)ayaz yaklaþma bileþik eylem kipi gel-eyaz

13 10.4 Yetkin Bul ve Deðiþtir (y)akal sürerlik bileþik eylem kipi don-akal 16 (y)akoy sürerlik bileþik eylem kipi al-ýkoy 17 mak Mastar gel-mek 18 (y)hch görev eki gör-ücü 19 (y)hp zarf eki gel-ip 20 (y)ali zarf eki gel-eli 21 DHkçA zarf eki gel-dikçe 22 (y)arak zarf eki gel-erek 23 (y)hnca zarf eki gel-ince 24 DAn zarf eki gör-erek-ten 25 ya zarf eki gel-ince-ye 26 (y)an sýfat fiil gel-en 27 (y)acak fiilden isim yapma eki gel-ecek 28 (y)asi sýfat fiil gel-esi 29 DHk sýfat fiil görül-dük 30 mhþ sýfat fiil gel-miþ 31 mazlik fiilden isim yapma eki gel-mezlik 32 ma mastar eki gel-me 33 (y)hþ fiilden isim yapma eki gel-iþ 34 DAn -den hali gel-me-den 35 DA -de hali gel-me-de 36 (y)la Birliktelik gel-me-yle 37 (y)a -e hali gel-me-ye 38 maksizin zarf eki gel-meksizin 39 madan zarf eki gel-meden 40 (H)n Edilgen dönüþlü gör-ün 41 (H)þ Ýþteþ gör-üþ 42 (H)l Edilgen dönüþlü gör-ül 43 DHr Oldurgan ol-dur 44 -(H)t Ettirgen oku-t Çizelge-10.4`teki eklerin numaralarý yardýmýyla eylem çekim ekleri için de týpký önceki 3 ek grubunda yapýldýðý gibi oluþturulmuþ numaralandýrýlmýþ solda saða sonlu durum makinesi Þekil-10.9`da görülmektedir.

14 14 - Bul ve Deðiþtir -(H)t 1 Eylem kökü 0 -(H)n,0 -(H)þ 2 Edilgen/ dönüþlü I -(H)l,0 3 Ýþteþ -DHr -DHr -DHr 4 Ettirgen/ oldurgan -(H)l,0 -(H)t -(H)l,0 5 Ettirgen/ oldurgan -(H)l,0 6 Edilgen/ dönüþlü II -(H)n,0 8 -m,-zsin,-z,-yiz -zsiniz,-iar Olumsuzluk I -ma -(y)adur -(y)hver -(y)agel -(y)agör Olumsuzluk 7 9 Edilgen/ dönüþlü III -(y)ama Olumsuzluk II -(y)abil, Karmaþýk eylem II Karmaþýk eylem I -z -z 0 -(y)adur,-(y)hver,-(y)agel,-(y)agör -(y)abil,-(y)ayaz,-(y)akal,-(y)akoy,0 -maksizin -madan -(y)hch -(y)arak -(y)hnca -(y)hp -(y)ali -DHkçA 12 -DAn,-DA -(y)ia,-(y)a -mak Mastar -mazlhk -ma -(y)hþ -(y)an -(y)acak Dhk -(y)ash mhþ Ýsim kökü 14 Zarf I 13 Zarf II Ek Eylem -DAn,0 -ya,0 Þekil-10.8: Eylem Çekim Ekleri Soldan Saða Sonlu Durum Makinesi [2][4]

15 10.4 Yetkin Bul ve Deðiþtir , ,42 0, , , ,44 7 Olumsuz Ek eylem 3 0,9,10,11,12 13,14, ,35,36, , , ,2,3 4,5,6 0,9,10 11,12 0 1,2,3,4,5,6 23 0, ,24 Ad kökü 26,27,28 29,30,31 32,33 19,20,21 Þekil-10.9: Numaralandýrýlmýþ eylem çekim ekleri soldan saða sonlu durum makinesi Tüm SDM'lerinin Ortak SDM'de Toplanmasý Þekil-10.3, Þekil-10.5, Þekil-10.7 ve Þekil-10.9 soldan saða doðru numaralandýrýlmýþ sonlu durum makinelerinin tümünde birbirlerine geçiþler mevcuttur. Örneðin: Þekil-10.2 Ad kökü sonlu durum makinesinin 5 numaralý durumunda Ek Eylem makinesine geçiþ vardýr. Benzer þekilde Þekil-10.9 eylem çekim ekleri makinesinde 8 ve 9 numaralý durumlardan eylem zaman ekleri sonlu durum makinesinin OLUMSUZ durumuna, 10 ve 11 numaralý durumlardan ad kökü sonlu durum makinesine ve 12 numaralý durumdan da ek eylem sonlu durum makinesine geçiþler vardýr. Tüm bu geçiþlerin tek bir sonlu durum makinesinde bir araya alýnmasýnýn ardýndan, 0 (sýfýr) boþ geçiþlerin elenmesi gerekmektedir. Tüm eklerin bir arada kullanýlabilmesi amacýyla her bir ek grubunda 1`den baþlanarak numaralandýrýlan ekler için tekliði saðlamak amacýyla 1 ile 115 arasýnda numaralar verilmiþtir. Ortak olarak oluþturulmuþ sonlu durum makinesinin boyutu büyük olduðundan gösterilmemiþtir. Ayrýca boþ geçiþlerin de nasýl elendiðini küçük bir örnek kümesi ile göstermekte fayda vardýr. Bu sayede son oluþturulan büyük sonlu durum makinesinde boþ geçiþlerin nasýl elendiði ile ilgili fikir sahibi olunabilir.

16 16 - Bul ve Deðiþtir Boþ Geçiþlerin Elenmesi Þekil ve Çizelge-10.2 yardýmýyla Þekil oluþturulmuþtur. Þekil de 0 (sýfýr) boþ geçiþlerin elenmesi için birkaç iþlem yapýlacaktýr. Tüm iþlemler aþaðýda adým adým gösterilmiþtir. Ýlk olarak hangi durumlara hiçbir iþlem yapmadan ulaþýlabilir ona bakýlýr ve A kümesine bu durumlar eklenir. Þekil-11 de A kümesinde ee5 durumu bulunmaktadýr. A kümesinde hangi ekler ile hangi kümelere gidileceðini gösteren aþaðýdaki iþlemler yapýlmýþtýr. Durum 1 ee-5 -(Y)DH,-(y)sA -(Y)mHþ -(Y)mHm -DHr -(Y)ken -shn,0 -yhz -shnhz -lar Ek eylem 1 ee-8 Ek eylem 2 ee-9 Ek eylem 3 kiþi ee-11 -m,n 0,-k -nhz -lar -Hm,sHn,0 -Hz,-sHnHz,-lAr -lar,0 Ek eylem 2 kiþi ee-10 -DHr,0 -casina Þekil-10.10: Ek eylem ekleri soldan saða sonlu durum makinesi [2][4] A={ee5} ee5 durumunda çýkan ekler 1,2,3,4,5,10,12,13,14,15 1 eki ile 2 eki ile 3 eki ile 4 eki ile 5 eki ile 10 eki ile {ee11} {ee11,}=b 12 eki ile {ee8} {ee8,}=c 13 eki ile C 14 eki ile {ee9} {ee9,ee10,}=d

17 10.4 Yetkin Bul ve Deðiþtir - 17 Ee-5 13,12 ee-8 14 Ee-9 0,1,2 3,4,5 Ee-10 0,10,11 0,5,6 7,8,9 10 Ee-11 0,5 0,1,2,3,4,5,15 Þekil-11: Numaralandýrýlmýþ ek eylem ekleri soldan saða SDM 15 eki ile B={ee11,} ee11 durumunda çýkan ekler 5 5 eki ile C={ee5,} ee8 durumunda çýkan ekler 5,6,7,8,9 5 eki ile 6 eki ile 7 eki ile 8 eki ile 9 eki ile D={ee9,ee10,} ee9 durumunda çýkan ekler 1,2,3,4,5 1 eki ile {ee10} {ee10,}=e 2 eki ile E 3 eki ile E 4 eki ile E

18 18 - Bul ve Deðiþtir 5 eki ile E ee10 durumunda çýkan ekler 10,11 10 eki ile 11 eki ile E={ee10,} ee10 durumunda çýkan ekler 10,11 10 eki ile 11 eki ile Tüm bu iþlemlerin sonucunda aþaðýdaki 6 küme oluþmaktadýr. A={ee5} B={ee11,} C={ee8,} D={ee9,ee10,} E={ee10,} Yukarýda örneklendirdiðimiz boþ geçiþlerin elenmesi tüm sonlu durum makinelerinin bir arada olduðu sonlu durum makinesi için yapýldýðýnda 36 kümeden oluþan bir yapýya ulaþýlmaktadýr. Durumlarýn kolay anlaþýlmasý için bazý kýsaltmalara baþvurulmuþtur. Bunlar ; ez: eylem zaman, ik: ad (isim) kökü ve ee: ek eylem dir. A={1,2,6,7,10,11,ez4} B={2,6,7,10,11,ez4} C={3,6,7,10,11,ez4} D={5,6,7,10,11,ez4} E={4,6,7,10,11,ez4} F={6,7,10,11,ez4} G={7,10,11,ez4} H={8,11,ez4} I={9,11,ez4} J={10,11,ez4} K={ik1,ik2,ik3,ik4,ik5,ee} L={ez2,ez7,ez6,OLUMSUZ,ARA} M={ez3, ARA} MA={ez5, ARA} N={14} O={13}

19 10.5 Bulma Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar - 19 P={12} R={OLUMSUZ,ARA} S={11,ez4} T={ik2,ik3,ik5,ee} U={ik4,ik5,ee} V={ik3,ik5,ee} Y={ik5,ee} Z={ik5,ik6,ee} A1={ee8} B1={ee9,ee10} C1={ee11} D1={ez6,ez7,ez8} E1={ez7} F1={ez8} G1={ez9} H1={ez10} I1={ee} J1={ik7,ik5,ee} K1={ee10} CIKIS={} A kümesi baþlangýç kümesi iken ÇIKIÞ kümesi sonlanmayý ifade etmektedir. Eklerin çözümlenmesi aþamasýnda tüm durumlarda sonlanma olabilmektedir. Ek katarýnýn parçalanmasý hangi durumda biterse orada ek çözümlemesi sonlanmýþ demektir. Bu bilgiler ýþýðýnda yazýlýmda kullanýlan geçiþ kümeleri oluþturulmuþtur Bulma Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar Türkçe için karþýlaþýlan birçok bulma ve deðiþtirme sorunu vardýr. Bu sorunlarýn bazýlarýna ve çözümlerine aþaðýda deðinilmiþtir. Örneðin: Bazý sözcüklerde ünlü düþmesi yaþanýr. Ayþe oðlunu gezmeye götürdü. tümcesinde oðul sözcüðü arandýðýnda mevcut bul iþlevleri oðlunu sözcüðünü bulamamaktadýr. Bu nedenle ünlü düþmesi yaþayan sözcükler bir dosyada tutularak bul denen sözcük bu dosyada var ise ünlü düþmesi yaþamýþ hâlinin de aramaya katýlmasý saðlanmýþtýr. Son harfi p, ç, t, k sert süreksiz ünsüzü olan sözcükler ünsüz yumuþamasýna uðradýklarýnda deðiþirler. Aramaya hem deðiþmemiþ hem de deðiþmiþ hallerinin katýlmasý saðlanmýþtýr.

20 20 - Bul ve Deðiþtir Örneðin: Kemal kitabýný kitaplýktan aldý. tümcesinde kitap sözcüðü arandýðýnda sözcüðün yumuþamaya uðradýðý kitab sözcüðü de aramaya katýlarak, hem kitap hem de kitab aranmalýdýr. Böylece hem kitabýný hem de kitaplýktan sözcükleri yakalanarak bulunmalýdýr. Örneðin: Son harfi p, ç, t, k sert süreksiz ünsüzü olduðu hâlde ünsüz yumuþamasýna uðramayan sözcükler de vardýr. Bu özelliðe sahip sözcükler bir dosyada tutularak yumuþamaya uðratmadan olduðu gibi aranmasý saðlanmýþtýr. aþk sözcüðü ünsüz yumuþamasý kurallarýna göre ünlü bir harf ile baþlayan ek aldýðýnda sondaki k ünsüzünün g ünsüzüne dönüþmesi beklenir, fakat deðiþme olmaz. Bu nedenle bu özelliðe sahip sözcükler bir dosyada tutularak bu örnek için hem aþk hem de aþg katarlarýnýn aramaya katýlýp verimin azalmasý engellenmiþtir. Örneðin: Bazý eylem köklü sözcüklere yor eki eklendiðinde eylem soylu sözcükte deðiþimler olur. Bu deðiþimler göz önüne alýnarak bir arama yapýlmasý saðlanmýþtýr. anla eylem soylu sözcüðüne yor eki eklendiðinde anla+yor yerine anlýyor hâline dönüþ olur. Kenan her söyleneni anlýyor. tümcesinde anla sözcüðü arandýðýnda bulunamýyor. Bu nedenle bu þartlarý saðlayan eylem soylu sözcükler için özel bir çözümleme yapýlmýþtýr. Örneðin: de ve ye eylem soylu sözcüklerinde ecek eki eklendiðinde eylem soylu sözcükte deðiþimler olur. Bu deðiþimler göz önüne alýnarak bir arama yapýlmasý saðlanmýþtýr. de + ecek diyecek ye + ecek yiyecek Þekil-10.12`de görüldüðü üzere bul iþlevinde aranan sözcük bulunmadan önce sorun yaratan durumlarýn denetimlerinin yapýldýðý, denetimlerden geçildikten sonra bulunan sözcüðün ardýndaki ek katarý bir çözümleyiciden geçirilerek her bir ek katarý için ek numaralarýndan oluþan bir dizi oluþturulur Deðiþtirme Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar Deðiþtir iþlevinde de týpký bul iþlevinde olduðu gibi dile özgü sorunlarla karþýlaþýlmaktadýr. Bu sorunlarýn baþlýca nedenleri Türkçenin sondan eklemeli bir dil olmasýndan ve eklerinin neyin ardýna eklendiðine göre deðiþmesinden kaynaklanmaktadýr.

21 10.6 Deðiþtirme Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar - 21 Bulunacak sözcük Bulunacak sözcük ses düþmesi denetiminden geçirilir Bulunacak sözcük ses yumuþamasý denetiminden geçirilir Bulunacak sözcük veya sözcük kümesi metin içinde aranýr Her satýrda bulunan sözcük ve eklerinin indisleri bir diziye deðer olarak atanýr Þekil-10.12: Bul iþlevinin adýmlarý Örneðin: Özkan aldýðý kitaplarýndan bazýlarýný yenileriyle deðiþtirdi. tümcesinde kitap sözcüðü bulunup yerine defter sözcüðü konulmaya çalýþýldýðýnda tümce Özkan aldýðý defterlarýndan bazýlarýný yenileriyle deðiþtirdi. hâlini almaktadýr. defterlarýndan sözcüðü Türkçede anlamlý bir sözcük deðildir. Bunun yerine defterlerinden sözcüðü olmalýdýr. Bu ve benzeri sorunlarý çözebilmek için yazýlýmda çözümler üretilmiþtir. Deðiþtir iþlevinde karþýlaþýlan sorunlar ve çözümleri þöyledir. Türkçede sözcükler ve ekleri arasýnda nasýl bir iliþki olduðu tanýmlanmýþ ve buna göre eklerin yapýlandýrýlmasý saðlanmýþtýr. Örneðin: kedilerimizden sözcüðünde kedi sözcüðü yerine tavþan deðiþikliði yapýlmaya çalýþýldýðýnda kedi sözcüðünün ardýnda hangi ekler olduðuna bakýlarak ler çoðul, imiz 1.çoðul iyelik ve den ayrýlma durum eki çözümlemesi yapýlmasý saðlanmýþtýr. Bu

22 22 - Bul ve Deðiþtir çözümlemenin ardýndan tavþan sözcüðüne ilgili ekler tavþan sözcüðünün sahip olduðu ses özelliklerine göre eklenmiþ ve tavþanlarýmýzdan son sözcüðünün yapýlandýrýlmasý saðlanmýþtýr. Örneðin: Eðer Bul iþlevinde deðinilen ünlü düþmesi olan sözcüklerden biri bulunmuþ sözcüðün yerine konacak sözcük olarak seçildiyse olasý deðiþiklikler göz önüne alýnarak deðiþtir iþlevinin yapýlmasý saðlanmýþtýr. Ahmet Bey kýzýnýn okuluna hiç gitmedi. tümcesinde kýz yerine oðul deðiþikliði yapýlmaya çalýþýldýðýnda, oðul sözcüðünün ses düþmesi yaþayan sözcüler dosyasýnda olduðu ve ne durumlarda ses düþmesi yaþadýðý bilgileri ýþýðýnda deðiþiklik yapýlarak tümcenin Ahmet Bey oðlunun okuluna hiç gitmedi. halini almasý saðlanmýþtýr. Örneðin: Son harfi p, ç, t, k ünsüzlerinden biri olan sözcük bulunan sözcük yerine konacak sözcük olarak seçildiyse ardýna eklenen eklerin bazý özelliklerine göre bu sözcüklerde oluþabilecek deðiþiklikler göz önüne alýnarak çözümleme yapýlmasý saðlanmýþtýr. Özge defterini Selim`in defteriyle karýþtýrýnca olanlar oldu. Tümcesinde defter yerine kitap konulmaya çalýþýldýðýnda kitap sözcüðünün son harfinin p, ç, t, k harflerinden biri olmasý ve ek alýrken aldýðý ekin ünlü ile baþlamasý nedeniyle sözcüðün son ünsüzü yumuþamaya uðrar. Bu nedenle tümcenin Özge kitabýný Selim`in kitabýyla karýþtýrýnca olanlar oldu. hâlini almasý saðlanmýþtýr. Þekil-10.13`te görüldüðü üzere bulunacak sözcüðün ardýndaki ek katarlarý çözümlendikten sonra yerine konacak sözcüðün ardýna ek yapýlandýrýlmasý akýþ þemasýndaki adýmlarý takip ederek yapýlmaktadýr. Hem deðiþtir hem de bul iþlevlerinin nasýl çalýþtýðý Þekil ve Þekil-10.13`te görülmektedir. Bulma iþlevinin ardýndan ek katarýnýn çözümlenmesi ve ek dizisinin oluþturulmasý da önemli bir adýmdýr. Bu adýmýn akýþ þemasý da Þekil-10.14`te verilmiþtir. Þekil-10.14`teki akýþ þemasýnýn oluþturduðu ek dizileri kullanýlarak yerine konacak sözcüðün ek kýsýmlarý yapýlandýrýlýr. Bu yapýlandýrmanýn adýmlarý da Þekil-10.15'de gösterilmiþtir. Giriþ Metni Osmanlý devleti nedensiz bir þekilde Osman beyin ölümü ile osmanlýlaþma yolunda osmanlýsýzlaþtýrýlmaya çalýþýlmaktadýr. Osman beyin yerine osmancýk aðasý getirilecektir. Ve osmanlýlaþtýramadýklarýmýzdan olma durumu ortaya çýkacaktýr.

23 10.6 Deðiþtirme Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar - 23 Yerine konacak sözcük ve ek indisleri dizisi H Ek indisleri dizisinde sýrada eleman var mý? E Sonlandýrma H Ek indisleri dizisinde sýradaki eleman boþ mu? E Yerine konacak sözcüðü sýradaki ek indisleri dizisi elemaný ile ek yapýlandýrmaya gönder Ek indisleri dizisinde bir adým ilerle Þekil-10.13: Deðiþtir iþlevinin adýmlarý osman sözcüðü yerine sipahi sözcüðü konulmak istendiðinde aþaðýdaki çýkýþ metni elde edilmektedir.. Metni Sipahili devleti nedensiz bir þekilde Sipahi beyin ölümü ile sipahilileþme yolunda sipahilisizleþtirilmeye çalýþýlmaktadýr. Sipahi beyin yerine sipahicik aðasý getirilecektir. Ve sipahilileþtiremediklerimizden olma durumu ortaya çýkacaktýr. Programý daha büyük dosyalarda da çalýþtýrarak baþarým saðlanmýþtýr. Bunun sonucunda dosyanýn büyüklüðünün programýn çalýþmasýnda yavaþlamaya neden olmadýðý görülmüþtür. Metnin içerisine bulunacak olan sözcüðün hem çözümlenebilen hem de çözümlenemeyen þekilleri de konarak programýn nasýl bir sonuç vereceði sýnanmýþtýr. Çözümleyicide çözümlenebilen ekleri olan tüm bulunmuþ sözcükler çözümlenerek yerine konacak sözcüðün ardýna yapýlandýrýlmýþtýr ve baþarýlý bir þekilde kural tabanlý bul ve deðiþtir saðlanmýþtýr.

24 24 - Bul ve Deðiþtir Bir sonraki durum << Baþlangýç durumu Eski durum << Baþlangýç durumu H Ek katarý var mý? E Baþarýlý sonlandýrma E Bu ek ile gidilen kurallý bir durum var mý? H Eski durum, þu anki durum yapýlýr. Þu anki durum, eski durum yapýlýr Þu anki durum, bu ek ile gidilen durum yapýlýr Çözüm dizisinden son eleman çýkarýlýr ve alternatif geçiþlere bakýlabilmesi için bu elamanýn sonraki adýmda çözüm dizisine eklenmesi engellenir. Ek in numarasý çözüm dizisine eklenir Ek katarýnýn baþýna, çýkarýlan ek eklenir Ek katarýnýn baþýndan bu numaralý ek kýsmý çýkarýlýr Þekil-10.14: Ek dizisi aramanýn akýþý Kaynakça [1] Delibaþ, A., Doðal Dil Ýþleme Ýle Türkçe Yazým Hatalarýnýn Denetlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ý.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü,Ýstanbul. [2] Eryiðit, G., Sözlüksüz Köke Ulaþma Yöntemi, Yüksek Lisans Tezi, Ý.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýstanbul. [3] Bilgin, O., Çetinoðlu Ö., Oflazer K., Efficient Find and Replace in Agglutinative Languages: The Case of Turkish, 1 Mayýs 2008 tarihinde kaynaðýndan alýnmýþtýr.

25 10.6 Deðiþtirme Ýþlevinde Karþýlaþýlan Sorunlar - 25 Yeni sözcük ve ek dizisi Ýþlenen sözcük << Yeni sözcük Ýþlenen dizi << ek dizisi E Ýþlenen dizisi boþ mu? H Ek yapýlandýrmasý bitti sonlandýrmasý Ýþlenen sözcüðe, iþlenen dizinin ilk elemaný ek olarak alýnýr Ýþlenen sözcük << iþlenen sözcük + Ek Ýþlenen dizi << Ýþlenen dizinin ilk elemaný çýkarýlarak oluþan dizi Þekil-10.15: Ek yapýlandýrma iþlevi akýþ þemasý [4] Oflazer K., Two-level Description of Turkish Morphology, Literary and Linguistic Computing, Vol.9, Number 2.