MACARÎSTANDA KADASTRO O

Transkript

1 MACARÎSTANDA KADASTRO O Yazan: Lâszlâ Balâ». Çeviri: Hüseyin ERKAN Bilindiği gibi, Macaristan yakın zaman önce bir toplumsal değişim -devrim-geçirmiştir. Bugün sosyalist küme içinde bir ülkedir. Kadastro ise, toplumsal bir olgu olan toprak mülkiyetinin içerik ve ilişkilerinin tam ve doğru yansıtan bir araçtır. Bu açıdan çeviri ile toplumsal değişimin, kadastronun ödev, amaç ve yeni içeriği üzerindeki etkilerini izlemenin olanaklı olacağı düşünülmüştür. Macaristanda Kadastronun ve Tapunun Gelişmesi : Arazi vergisinin belirlenmesi amacıyla geçici kadastro üretimi Macaristan'da 1850 yılında düzenlendi. Çalışmalar 1850 de başladı ve 1959 yılında tamamlandı. Parsellerin yüz ölçümleri, ilk yıllarda bildiri ilkesine yani tahmin ya da tek tek çiftliklerin varolan haritalarına göre saptandı yılında kadastro üçgenlemesi (nirengi) ve 1856 yılında da ülkenin düzenli ölçme işlemleri başladı. Ölçme ve çizim işleri Klafter (*) sisteminde ölçme masası (plânçete) ile ve 1 : 2880 ölçeğinde yapıldı. Harita da. gösterilen alanların gerçek büyüklükleri 1000x800 klafter idiler. İlk haritadan (orijinal harita) kadastro için, kültür dallarını ve diğer harita içeriğini gösteren harita tıpkı basıları (kopya) üretildi. Bu harita tıpkı basılarında her parselin içine sahiplerinin adlarıda yazıldı. Kadastro ölçme işlemlerindeki gelişmeler, 1875 yılında geçici kadastro yerine güvenilir harita verilerine dayanılarak üretilen sürekli kadastroya geçilmesine olanal^ hazırladı. Sürekli kadastronun tamamlanması 10 (*) FIG 1971 VViesbaden toplantısı 7. komisyon raporu (*) Orta Avrupada kullanılan bir eski ölçme birimi 21

2 yii sürdü. Ve 1885 yılında yürürlüğe konuldu. Aynı zamanda değişikliklerin zorunlu sürekli işlenmesîde kararlaştırıldı. Şu da belirtilmelidir ki, Macaristan'da 1853 yılında, kadastro üretimi yanında taşınmaz mal sahipleri hukukununda düzenlenmesi kararlaştırıldı. Parsellerin sahipleri, belgelere ve doğru verilere dayanılarak, yöresi (mevkii) ve yeri belirtilerek saptandı ve tutanaklar da gösterildi. Harita altlıklarının hazırlanması tapu sisteminin geliştirilmesine olanak sağladı da tapu kütüğünün protokollarından üretilmesini ve bu amaçla kadastro plânlarının kullanılmasını öngören yasa yayınlandı. Bu andan sonra kadastro plânlarından tapu sicillerine de bir tıpkıbasi kondu ve böylece ortak harita altlıkları kadastro ve tapu arasında sıkı bir bağıntı doğdu. Devlet ölçme örgütü, arazi vergisi kadastro izleme ve tapu ortak bir üst örgüte bağlı olmadıkları halde, devlet ölçme örgütü tarafından düzenlenen harita tıpkıbasıları, yüzölçümü bildirileri ve parsel numaraları Tapu ve Kadastro tarafından da kullanıldı. Harita içeriği değişmesinin neden olduğu değişiklikler önce devlet ölçme örgütünün izleme haritasında izlendi ve bunlar, sonra tapu ve kadastrodaki izlemeye aktarıldı. Böylece günlük harita, kadastro ve tapu arasında sıkı bir ilişki oluştu. İzlemenin güvenilirliğini yükseltmek için eskiden ölçülmüş arazilerde sürekli yeni kadastro ölçmeleri yapıldı. Yılların ilerlemesi ile doğal olarak, harita üretim yöntemi önemli gelişme gösterdi yılında, şimdiye kadarki stereografik projeksiyon sistemi yerine üçeksenli silindirik sistem konuldu yılından başlıyarak, ölçmelerde metre sisteminin zorunlu kullanılması kararlaştırıldı. Bu arada harita üretimi 1 : 1000, 1 : 2000 ölçekli ve 60x80 cm. boyutlu paftalarda düzenlendi; ölçme masası ile alım yerine dik koordinat sistemi de grafik alım yerine sayısal ölçme teknikleri getirildi. Bunlarla birlikte parsel numaralama yöntemide haritalarda, tapu ve kadastro da değişti yılı öncesinde birçok alımın metre sisteminde yapılmış olduğu belirtilmelidir. İng. S. Halâcsi tarafından yapılmış olan Szegeld kentinin ölçmeleri, bunlardan en önemlisidir; bu haritalar 1900 yılı Paris dünya sergisinde altın madalya İle ödüllendirildi yılında Macaristan'da varolan harita ve günlük bulundurmaların simgelediği durum, yılların akışında değişti. Devlet ölçme örgütü Maliye Bakanlığına bağlı olarak görevini sürdürdü; onun alt birimleri üçgen- 99

3 leme (nirengi) dairesi, 9 ölçme müfettişliği ve merkez harita arşivi idiler. Ölçme örgütünden bağımsız olan bir örgütte çalışma altlıkları üretilen arazi vergisi - kadastro izleme de Maliye Bakanlığına bağlıdır. Kadastro verimlilik sınıflarına göre taşınmaz malların sıralanması arazi sınıflandırma müfettişlikleri tarafından yapıldı; diğer çalışma altlıkları taşra örgütleri vasıtasıyla hazırlandı ve Belediyelere devredildi. Tapu işlemleri Adalet Bakanlığına bağlı olarak yürütülmektedir. Tapu daireleri bağımsız illerin (ya da yöresel yönetim birimleri) mahkemelerine bağlıdır W0 arası dönemi : / ; Haritalar ve izlemelerle ilgili olarak yılları arasındaki dönem büyük değişikliklerin dönemidir yılında Toprak Reformu çalışmaları ülke alanının üçte birini kapsadı; bu alandan yaklaşık 2 milyon hektar tarım toprağı parsellendi ve ayrıca den fazla arsa hazırlandı. Bu çalışma, harita - kadastro-ve tapu işlemleri bakımından anlamlı idi ve yani bütün toprak reformu 4 yıl içinde gerçekleştirilmeliydi yılında arazi toplulaştırması yoluyla, tarımsal üretim kooperatifleri ve devlet çiftlikleri alanlarının yeniden düzenlenmesine başlandı. Bu yeniden düzenleme harita, kadastro ve tapuda değişikliklere neden oldu; Çünkü küçük parseller yerine, büyük alanlar oluşturuldu. Yeni endüstri tesislerinin ve kentlerin yapımı; yol ağının çağdaşlaştırılması; tarım, ormancılık ve yerleşmelerin düzenlenmesi çalışmaları de- 1 ğişiklerin izlenmesi sorununu artan oranda yükseltti. Bu büyük değişiklikler, haritaların genellikle gerçek durumu yeterli incelik ve doğrulukta gösterebilmesi ve kadastro izlemesinin yeterli düzeyde güvenilir olamaması sonucunu yarattı. Değişiklikleri tapu izleyemez oldu ve böylecede eskimiş duruma düştü. Bu durum düzeltilmeliydi. Bunun için hükümet önerimiz üzerine, kadastro haritalarının yenilenmesi suretiyle arazi durum izleme verilerini düzenlemeyi amaçlayan bir karar aldı. Bununla, bugün halen sürdürülmekte olan düzenli sistematik harita yenilemesi başladı. Harita yenilemeye dayanılarak yeni arazi izleme çalışma altlıkları üretildi ve ölçme sonuçları tapu izlemeye de (tapu sicillerine) aktarıldı. Alım, Kadastro ve tapu arasındaki uyumluluğun güvenirliği büyük çabaya bağlıydı. İlk adımda haritakadastro arasındaki uyumu sağlamak kolaydı; çünkü bu dönemde ölçme hizmeti ve kadastro bir ve aynı örgütte, ölçme ve haritacılık dairesinde 28

4 İdi. Bu daire 1967 yılına kadar bağımsızdı, sonra bir yeniden düzenleme sonucunda arazi ve haritacılık devlet dairesi olarak Tarım ve Gıda İşleri Bakanlığına bağlandı. Ne var ki tapu halen bugün de Adalet Bakanlığına bağlıdır ve onunla uyum pek çok durumda gerçekleştirilemîyor. Bu nedenle Tapu ve Kadastronun birleştirilmesi sorunu, önceleri sık sık ortaya çıktı ve bu sorunun kısa zaman içinde çözülmesi olasılığı bulunmaktadır döneminin aydınlatılması konusunu, bu dönemde, geodezî alanında, Tapu ve Kadastro önemli hukuk kuralları düzenlendiğini belirtmeden kapatamayız yılında ölçme hizmeti ve arazi vergisi - kadastro hizmeti, yukarda açıklanan daire içinde birleştirildi. Taşra yönetim birimlerinde, ölçme ve kadastro ödevleri, bu birimlerin ölçme örgütleri aracılığıyla yerine getirilmektedir yılından sonra, kadastro izleme (kadastral durumu günügününe bulundurma) arazi izleme (arazi durumunu günügününe bulundurma) olarak adlandırıldı yılından sonra, geodezi alanında eşgüdüm, çalışmaların yukarda açıklanan bildirimi ve denetim (kontrol) için çalışmaların teslimi biçiminde düzenlendi. Yukarda açıkladığımız gibi 1957 yılında, kadastro haritalarının yenilenmesi yoluyla, arazi durumunu gösteren bilgilerin düzenlenmesi amaçlı bir karar alındı yılında Macaristan Halk Cumhuriyetinin yurttaşlık yasası dolayısıyla tapu kurumu doğrulandı, onaylandı; 1960 yılında tapu yönetmeliklerinin yeni kuralları yayınlandı. Bu kurallara göre, tapuda, taşınmaza ilişkin mülkiyet hakkı, diğer günlük yaşamda sağlanan haklar, veriler ve koşullar doğru ve açıkça gösterilir yılında devlet arazi izleme (kütüğü) düzenlendi. Devlet arazi izleme (kütüğü) verileri, vergilendirmede, istatistikte, devlet plânlarının üretiminde ve yöresel kamu girişimlerinde zorunlu olarak kullanılırlar yılında ölçme arazi verilerini izleme sonucu oluşan her tür değişiklik altlıklarını toplama, düzenli izleme çerçevesinde kararlaştırıldı yılında kadastro açısından da çok önemli olan ölçme ve harita üretim uğraşısının ortak kuralları yayınlandı. Kadastro haritaları (arazi ölçme) temel haritalar olarak adlandırıldı. Bu harita, devlet arazi izleme kütüğünün, tapu işlemlerinin ve bunlara benzer diğer resmi işlemlerin zorunlu altlığıdır. Herhangi resmi bir karar ya da harita durumunu değiştiren tapu kararı için arazi ölçme temel haritasının kopyası ve bunun yüz- 24

5 ölçümü verileri kullanılmak zorundadır. Değişiklikler bu temel haritaya günügününe işlenir. Mal sahibi ölçme örgütüne ve arazi izleme örgütüne, değişiklikleri içeren uygulama haritasını sunmakla yükümlüdür. Değişiklikler hakkında ölçme dairesine ve arazi günügününe tutma dairesine gerçekleşme haritaları (uygulama haritası) sunmakla yükümlüdür. Tüm ara- zi izleme işlerinin mekanik yöntemle yapılması için birkaç yıl önce yeniden düzenleme kararı alındı. Yeniden düzenleme çalışmaları ilerlemektedir ve 1973 yılında tamamlanacaktır. Devlet arazi izleme örgütü, mülkiyet haklarının tanınması ve düzenlenmesi için genişletilmiş yetki aldı ve kadastronun yeni arazi sınıflandırma sistemi hazırlık aşamasındadır. Deneysel çalışmalar yürürlüktedir ve birkaç yıl içinde arazi sınıflandırılması, eski arazi sınıflandırma sistemi yerine şimdiden çağdaş yeni yönteme göre yapılıyor. Bu yeni sistem vergi takdirinin isterlerini değil, aksine üretim örgütünün isterlerini yerine getirmektedir. Kadastro Haritalarının Yenilenmesi :. Yukarda sözü edilen kadastro haritalarının yenilenmesi konusu üzerinde daha durmak zorunda olduğumuz, günümüzün önemli bir ölçme işidir. Kadastro haritalarının yenilenme ilkeleri aşağıdadır. 1 Değişiklikleri büroda işlemeye olanak sağlayacak belgelerin ol maması halinde, haritalar doğrudan doğruya yerinde yapılacak karşılaştır malarla yenilenmek zorundadır. 2 Harita yenileme sırasında arazideki değişiklikler olabildiği ka dar az sayıda üçgenleme (nirengileme) ve poligonlarına ile gerek arazide gerek haritadaki sabit sınırlara ve tesislere dayandırılarak ölçülür ve ter sim edilir. Pek çok değişiklik olması yüzünden değişmez hatlar arasındaki değişikliklerin ölçülmesi ve tersimatı olanaksız ise, o takdirde harita ye nileme yerine bir yeniden ölçme yapılmalıdır. Bu harita yenileme yada yeniden ölçme sırasında kadastro altlık ları üretilmelidir ve ölçme sonuçları tapuya da aktarılmalıdır. - Ölçme ve kadastro işlemleri devlet bütçesinden finanse edilir. Ölçmelerin sırası, arazi ve harita işleri genel müdürlüğü aracılı

6 ğıyla saptanır; kentlerin ve belediyelerin yerleşilmiş alanlarında ölçmele- 25

7 rin sırası, yapı ve kent geliştirme (imar) bakanlığı ile ortaklaşa saptanmak zorunluğundadir. Harita yenileme genellikle eski haritalarda yapılır, çünkü yenilenen haritanın projeksiyonu ve ölçeği genellikle eski haritanın projeksiyon sistemi ve ölçeği ile çakışır. Fotoğrametrik yöntemin uygulanmasında harita yenileme sırasında tarımsal arazinin haritaları birçok belediyede 1 : 4000 ölçeğinde yapıldı. Yeni ölçmelerde yerleşilmiş alanların haritaları 1 : 1000 ve 1 : 2000 ölçeğinde tarım arazilerinin haritaları 1 : 2000 ve 1 : 4000 ölçeğinde üretilmektedir; Kadastro haritalarının fotoğrafik küçültülmesi suretiyle iç arazide (kent arazisi) 1 : 4000 ölçeğinde, tarım arazisinde 1 : ölçekli haritalar üretilir. Tarım arazîlerinin Harita yenileme ya da yeniden ölçme işleminin şimdiye kadar ülke alanının takriben % 70 i yapılmıştır. Bu çalışmalarda % 84 harita yenileme % 16 yeni ölçme yapıldı. Yerleşilmiş alanlarının haritalarının yenilenmesine önce basit, daha sonra kesin - doğru - yöntemlerle 1962 yılında başlandı. Çalışma takriben 800 belediyede tamamlandı, ülkenin diğer kesimlerinde harita yenileme ya da yeni ölçmeler sürekli yapılmaktadır. Buna koşut (paralel) olarak 233 kertin ve kentsel gelişme için belirlenmiş yerleşmenin ölçme zamanı plânı hazırlandı; bu çalışma önemli kentlerde tamamlandı, diğer yerlerde 1980 yılma kadar tamamlanacak. Bu ölçmeler sırasında düzeç eğrili olarak da tersim edilen yeni haritalar 1 : 1000 ölçeğinde üretilmektedir. Harita yenilemenin teknolojisi ile ilgili olarak çalışmalara yersel yöntemle başladığımızı belirtelim, fakat 1959 dan itibaren önceleri tarım arazilerinde, sonra yerleşme alanlarında hatta kentsel ölçmelerde aşamalı olarak fotogramatik yöntemin kullanılması yoluna gidildi. Arazinin % 60 nın düz olması, oralarda tekresim fotogrametrisi kullanılabilmesi için uygun ortam yaratmaktadır; bu tür arazilerde son yıllarda tarım alanlarını münhasıran fotoğra metrik tersim ettik. Engebeli ve dağlık arazilerde harita yenilemede de fotoğrame'trinin kullanılması için denemeler yapıldı, fakat bunlar uygun sonuçlar vermedi ve bu nedenle streofotoğrametrik yöntemi biz sadece yeni ölçmelerde kullanmaktayız. Haritalar ile ilişkili olarak, şimdiki harita yenileme ve yeni ölçmelerin henüz eski kadastro sistemine ait olduğunu, eski ağların korunduğunu ve eski projeksiyon sisteminde üretildiğini belirtmeliyiz. Geodezi Enstitümüzün araştırma bölümü, orijinal teknik ve ekonomik amaçlara en iyi hizmet edebilecek nitelikte zengin içerikli bir temel harî- 26

8 tanın hazırlanması kararını aldı. Bunun şimdi yeni geodezik ağda, ortak projeksiyon sisteminde, genişletilmiş içerikle düzeç eğrili olarak üretilmesi gerekiyor. Haritaların geliştirilmesi için takriben 30 ülkenin büyük ölçekli haritalarını İnceledik ve modern araç Ve metodlan geniş" ölçüde uygulamaya çalışıyoruz. Araştırma ve bununla paralel çalışmaların bir zaman plânı vardır, bu plâna göre 1975 yılından itibaren bu modern temel haritaları üretebileceğiz. Ülkenin sistematik ölçülmesi, geçici ve daha sonra sürekli kadastronun yapımı, tapu kütüklerinin hazırlanması Macaristan'da 19. yüzyılın ortalarında başladı. Bu üç uğraş dalı birbirlerinden bağımsızdılar, bununla beraber çalışmalarını birbirleri ile yakın işbirliği içinde sürdürdüler. İyi haritaların temel ilkelerindeki birlik sorunu yıllardan beri sürekli konuşulan bir konudur. Umulurki, belli kuralların biraraya toplanmasından böyle bir ortak taşınmaz mallar kütüğü geliştirilir, bu da bugünkü toplumun isterlerini zamana uygun içeriği ve yayın biçimi ile yerine getirir. 27

9 ŞEHİRLERİMİZDE YOĞUNLUK VE TRAFİK. SORUNU Yazan : Celâl S O M G U 1933 yılında Atinada yapılmış olan Uluslar Arası Modern Mimarlık Kongre'sînde konu olarak şehircilik ele alınmış, dünyanın çeşitli ülkelerindeki otuz üç şehir incelenerek ajınan sonuçlar Atina Anlaşması «La Charte d'athenes» isimli bir rapor yayımlanmıştır (1). Bu rapora göre şehrin belli başlı dört görevi vardır. Bunlar : konut sorununu sağlık koşullarına uygun ve insanların temiz hava ve güneşden en iyi bir biçimde yararlanabilecekleri bir biçimde çözümlemek; iş yerlerini, en uygun çalışma koşullarını gerçekleştirecek şekilde düzenlemek; insanların boş saatlerini sağlığa yararlı ve verimli bir duruma getirmek için zorunlu olan tesisleri gerçekleştirmek ve ulaşım sorununu, zaman kaybına sebep olmayacak ve emniyetli bir şekilde çözümlemektir. Bu sorunların iyi veya kötü bir şekilde çözümlenmesi yerleşme yoğunluğuna çok bağlıdır. Bu nedenle, şehirlerimizde trafik sorununu incelemeden önce şehir yoğunluğunun ne kadar olması gerektiği ve şehirlerimizdeki yoğunluk durumu üzerinde biraz duracağız. Yoğunluk ne İmalı Şehrin bu görevlerini yerine getirebilmesi, belli büyüklükteki alanlarda belli sayıda insanların yaşaması ve küçük alanlar içinde belli sayılar üstünde insanın toplanmaması İle mümkündür, ingilterede yapılan araştırmalarda mevcut şehirlerde, şehrin tüm alanında hektara kişinin düştüğü saptanmıştır. Yeni şehirler ise hektara 30 kişi düşecek şekilde planlanmaktadır (2). Bu yoğunluk şehir nüfusunun şehir genel alanına oranıdır. Şehir yoğunluğunun bu civarda kalabilmesini sağlamak amacıyla yapı adaları hektarına düşen nüfusun belli sayıları geçmemesi gerekir. Almanyada «Şehirlerde hava korunması» yönetmeliğine göre net yapı alanı hektarına düşen nüfus sayısı bir katlı iskân bölgelerinde 150 kişi, iki 28

10 katlı bölgelerde 250, üç katlı bölgelerde 400 ve 4 ve daha çok katlı bölgelerde ise 500 kişiden fazla olmamalıdır. Net yapı alanı hektarına düşen nüfus sayısı insan başına düşen yapı alanı ile hesaplanır. Yapı alanı, bir binanın (duvarlar ve merdivenler dahil olmak üzere) bütün katları alanlarının toplamıdır. Almanyada Prof. Dr. Ing. P. Kolier'in bildirdiğine göre bir kişiye düşen ortalama yapı alanı 1960'a kadar 24,5 m 2, 1960'dan sonra 27,5 m 2 dir. ve gelecekte bu miktar 31,4 m 2 ye çıkacaktır (3). Hektara düşen nüfus yoğunluğunu hesaplamak için yapı alanı katsayısı (yapı alanının parsel alanına bölünerek bulunan sayı) kullanılır. Örneğin 1000 m 2 lik bir parselde katları alanlarının toplamı 500 m 2 olan bir bina yapılmış ise yapı alanı katsayısı ( = 0,5) yarım, 1000 m 2 yapı yapılmış ise yapı alanı katsayısı ( = 1,0) bir olur. Ortalama bir kişiye 25 m 2 yapı alanı düştüğünü kabul edersek, yapı alanı kat sayısı 0,1 ise net yapı alanı hektarına 40-0,2 ise 80-0,4 ise 160-0,6 ise 240-0,8 ise 320-1,0 ise 400 kişi düşer. Hektara 250 ve daha fazla kişi düşen yüksek yoğunluk değerleri Almanyada daha çok büyük şehirler için geçerlidir. Kırsal bölgelerde, küçük şehirlerde ve hatta orta büyüklükteki şehirlerde ve az katlı bölgelerdi ancak 0,4'e kadar yapı alanı katsayısı bulunmaktadır (4). Avrupanın Bü yük şehirlerinin merkezlerinde bu katsayı ancak 2-2,5 dolayındadır. Bu nedenle Almanyada 1962 yılında çıkarılmış olan «Arsalardan Yapısal Yararlanma Tüzüğü»ne göre (5) izin verilebilecek yapı alanı katsayıları küçük iskân bölgelerinde en çok 0,3, ikamet bölgelerinde en çok 1,0, şehir merkezlerinde ve ticaret bölgelerinde en çok 2,0 olarak kabul edilmiştir. Hatta Berlin belediyesi de kabul ettiği yapı yönetmeliği ile 1,8 ile 2,0 yapı alanı katsayıları arasındaki yapıları, özel haller dışında yasaklamıştır (6). Bonn Üniversitesi şehircilik profesörü E. Gassner, «Gelecekte, sorumluluğunu bilen belediyelerin imar plânlarında en yüksek yapı alanı katsayısı olan 1,0 ye izin verebilmeleri için, mevcut inşa edilmiş bölgelerde de olsa bunun doğuracağı sorunları iyice düşünmeleri gerekecektir» (7), demektedir. Yapı alanı katsayısı 2,0 olan büyük şehirlerin merkezlerinde gündüz nüfusu hektara kişi olmaktadır (8). Dr. İng. Lehner'in bildirildiğine göre Londra'nın merkezinde (City von London) gündüz nüfusu hektara 1180 kişi olmaktadır. Bu yoğunluk ise, mevcut metroya rağmen trafiğin sıkışık olduğu saatlerde tıkanmaların nedeni olmaktadır. 29

11 Bizd durum Şehirlerimizde hektara düşen nüfus veya net yapı alanı katsayısı maalesef Avrupada yürürlükteki standartların çok çok üstündedir. Bu yüksek yoğunluğa, imar yönetmeliklerimizdaki bazı hükümler, birçok belediyelerimizin imar plânlarında etüd edilerek saptanması gereken (örneğin bölge kat düzeni yapı alanı katsayısı gibi) hususları düşünmeden yalnız imar yönetmelikleri hükümlerine göre uygulama yapmaları ve bazı çevrelerin arsalardan yapı yönünden alabildiğine yararlanma istekleri sebep olmuştur. İmar yönetmeliklerine göre bir parselde bina yapılmak istendiğinde, eğer arsa bahçeli evler yapılacak bir bölgede, yani ayrık nizamda yapıya uygun yerde ise önden 5 metre, yanlardan üçer metre ve arkadan bina. yüksekliğinin yarısı kadar bahçe bırakarak kalan bölümde bina yapılabilir. Ayrıca zemin kattan sonraki katlarda önden ve arkadan 1,5 metre kapalı çıkma yapılabilir. Bu hükümlere göre 14x20 m. büyüklüğünde bir bina yapmak istediğimizde parselin 20 m. genişliğinde ve 32,75 m. derinliğinde, yani alanının 655 m 2 olması gerekir. Bu parsel üzerine yapılacak binanın yapı alanı toplamı; yani katların alanları toplamı ise, çıkmalarla beraber 1568 m 2 dir. Buna göre buradaki yapı alanı katsayısı 1568 : 655 = 2,4 olur. Ön bahçe bulunmadığında parsel derinliği 27,75 m. ve buna göre parsel alanı 555 m 2 olacağından yapı alanı katsayısı 2,7 ye ulaşır. Gene yönetmeliğin normal hükümlerine uygun olarak yapılacak olan 7 katlı ve bitişik düzende bir binada ise yapı alanı katsayısı 4,5 ve ön bahçesiz düzende 5,3 olur. Görüldüğü gibi İmar Yönetmeliğinin en uygun koşullarına göre yapılacak binalarda bile yapı alanı katsayısı, Berlin belediyesinin, daha 1958 yılında yasakladığı 1,8 katsayısının çok üstünde olup bunun üç katına kadar varmaktadır. Bitişik ve ön bahçesiz 7 katlı yapı yapılabilecek bölgelerde bulduğumuz 5,3 yapı alanı katsayısı ise, insan başına 25 m 2 yapı aia-nı kabul edildiğinde, net yapı alanı hektarına düşen insan sayısı 2120 kişi demektir. Bu son sayı ise Londra'nın merkezindeki gündüz yoğunluğunun iki katına eşittir. İmar Yönetmeliğinin özellik tanıyan hükümlerine göre bazı küçük parsellerde yapılabilecek binalarda ise yapı alan katsayısı 7-8'e ve hatta daha fazlaya kadar varbilmektedir. Son kez İmar ve İskân Bakanlığınca İstanbul, İzmir, Bursa ve bu illerin çevrelerindeki belediyelerin yö- 30

12 netmel i Merinde yapılan değişikliklerle çoğunluğu azaltıcı bazı hükümler getirilmiş ise de bunlar da tam olarak yeterli değildir. Bu yoğunlukla trafik sorununu çözmek mümkün değildir. Şehirlerimizde bu kadar yoğun bir yapıya izin verilmesi şehirlerimizi ileride çözümü mümkün olmayan birçok sorunla karşı karşıya getirecektir. Bunlardan en önemlisi duran ve akan trafik sorunudur. Yapı alanı katsayısı ile nüfus yoğunluğu sıkı sıkıya birbirine bağlı olduğu gibi yapı alanı katsayısı ile trafik yoğunluğu da birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Trafik yan bir unsur olup nüfusun iskan ve iş bölgelerinde yoğunlaşması ve insan başına düşen araba sayısının artmasıyla orantılı olarak artar. İnsan başına düşen araba sayısı değişmemek koşulu ile, yapı alanı katsayısı ve meskenlerle iş yerlerinin insanlar tarafından kullanılma oranı arttıkça trafik artar. Yapı alanı katsayısı değişmediğinde de insan başına düşen araba sayısı arttıkça trafik bu artışla orantılı olarak artar, Ayrıca yollar geniş ise trafik rahat, dar ise sıkışır olur. Şimdi, yukrıdaki esaslar göz önünde bulundurularak önce duran trafik yani park yeri sorununa biraz eğilelim. İmar Yönetmeliklerinde otopark yeri ile ilgili bir hüküm yoktur. İmar planlarımızda gösterilen genel otopark yerleri de ihtiyacı karşılamaktan çok uzaktır. Öte yandan ticaret bölgelerinde arsanın bütününe yapı yapıldığı için parsel içerisinde otomobillerin park edeceği yer yoktur. Ayrık düzendeki yapı bölgelerinde ise bahçeler yetersiz olduğu, bahçesi bir dereceye kadar yeetrli olan yerlerde ise zemin katta oturanlar rahatsız olacağı için yürürlükteki mevzuata göre bırakılan ev bahçelerini otopark olarak kullanmak olasılığı yoktur. Bu durumda otomobillerin yollar üzerine veya yaya kaldırımlara park edeceği açıktır. Oysa trafik şeritleri akan trafiğe hizmet etmek için, yaya kaldırımları ise yayaların trafik yolundan ayrılması için yapılmıştır. Buna rağmen bunları otopark olarak kullansak bile bu alanlar ihtiyacı karşılamaktan uzaktır. İmar Yönetmeliklerine göre 19,5 m genişliğindeki yollara 7 kat, 12 metre genişliğindeki yollara 5 katlı bina yapılabilmektedir. Biz 12 metre genişliğindeki bir yolda cephesi 23 metre derinliği 28 metre olan bir parselde ayrık düzende bir bina yapıldığını düşünelim. Böyle bir bina, çıkmalarla beraber her katta dört, yani beş katta 20 dairelî olabilir. 31

13 Bugün Amerika'da 2,5 kişiye ve Avrupa 5-6 kişiye bir otomobil düşmektedir. İleride bu sayı daha da artacaktır. Hatta Fransa'da ilerde her ailenin iki otomobili olacağı hesaplanmaktadır. Karayollarının öngördüğüne göre Ankara'da taşıt sayısı 1985 de 1970 dekinin 7 katına çıkacaktır (9). Türkiye'de bugün büyük şehirlerimizde yaklaşık olarak kişiye bir otomobil düşmektedir. Araba sayısı ilerde, örneğin 1985 yılında Karayolları Genel Müdürlüğünün öngördüğü gibi 7 katına değilse beş veya altı katına çıkacak olursa iki aileye, yani 8-9 kişiye bir araba düşecektir. Buna göre yukarıda verdiğimiz örnekteki 20 daireli binada 10 otomobil bulunacaktır. Arsa içlerinde park olanağı bulunmadığına göre yollar park yeri olarak kullanılacaktır. Oysa 5 katlı binaların yapılabildiği 12 m genişliğindeki yolların yarısında ancak bir trafik şeridi ve 3 m genişliğinde bir yaya kaldırmı bulunabilir. 23 metrelik parsel cephesine, yolu kapatarak trafik şeridi üzerine ancak 4 araba, ayrıca yaya kaldırımına da 4 araba park edebilir. Böylece yo! ve yaya kaldırımı dolacak gene de iki araba için park yeri kalmayacaktır. Daha şimdiden yolların ve yaya kaldırımlarının oto parka dönüşmesinin nedenini bu örnek çok güzel açıklamaktadır. Otopark sorununu çözmek için otopark binaları yapılması düşünülebilir. Ancak bu da gerçekleştirilmesi imkânsız bir yoldur. Çünkü bir otomobil için 25 m 2 lik bir otopark yerine ihtiyaç vardır. Bir konutu 125 m 2 olarak kabul edersek her iki konuta bir otomobil hesabıyla 250 m 2 yapı alanına 25 m 2 lik bir otopark yeri gerekecektir. Bu ise her binaya o binanın yapı alanının onda biri yada her on bina için bir otopark binasının gerekeceği demektir. Bugünki, çocuk bahçesi bile bulunmayan şehirlerimizde ise ne bu kadar çok otopark binası yapacak arsa ve nede bu kadar çok otopark binası yapacak para bulunabilecektir. Görüldüğü gibi kısa bir zaman sonra şehirlerimizde otopark sorununu çözmeye imkân olmayacak ve park etmiş otomobiller yüzünden şehrin kan damarları olan yollar bütünü ile tıkanacaktır. Bir an için otopark probleminin çözülmüş olduğunu kabul edelim. Bu halde bile akan trafiğin sorununu çözmek gene de mümkün olmayacaktır. Çünkü İmar Yönetmeliğine göre yapılmasına izin verilen binalarda yapı alanıkatsayısı çok büyük ve bu nedenle yollar bu yoğunluğu taşıyacak durumda değildir. Örneğin imar yönetmeliklerine yada imar planlarına göre 19.5 m genişliğinde bir yola 7 katlı bina yapılabilmektedir. Oysa Almanya'- da yürürlükteki imar mevzuatına göre 7 katlı bina yapılan bölgelerde yol

14 genişliği (binadan binaya) 42 metreden az olamaz. Öte yandan yukarıda açıkladığımız gibi 7 katlı, bitişik düzende ve ön bahçesiz bölgelerde nüfus yoğunluğu bir hektaıda 2100 kişiye varmaktadır. Oysa Londra'nın merkezinde gündüz yoğunluğu hektara kişi dolayında ve yollar daha geniş olduğu halde ve mevcut metroya rağmen belli saatlerde trafik sıkışıklıkları önlenememektedir (10). Bugün şehirlerimizde kat sayılarının artırılmasına izin verilmiş binaların hepsi henüz yapılmış değildir. İnsan başına düşen taşıt sayısı dış ülkelere göre çok düşüktür. Buna rağmen belli saatlerde trafik tıkanıklıkları önlenememektedir. «Trafik uzmanlarınca yapılan bir hesaplamaya göre, özellikle sabah ve akşam saatlerindeki trafik sıkışıklığı, 15 dakikada alınacak bir yolun, ortalama bir saat 15 dakikada gidilmesine, dolayısıyla da kişi başına bir saatlik bir sürenin kaybedilmesine neden olmaktadır. İstanbul'da son istatistiklere göre, işe okula giden ve geçici olarak İstanbul'da iş takibi için 750 bin kişi bulunduğu hesab edilip bunların saatte ortalama üretimlerinin beş lira olduğu düşünülürse günlük iş değeri kaybı 3 milyon 750 bin lirayı bulmaktadır» (11). Bonn Üniversitesi Şehircilik Profesörü E. Gassner «Eğer önümüzdeki 10 yıl içerisinde Federal Almanya'daki araba sayısı şimdikinin iki katına çıkacak olursa, yapı alanı katsayısı 2 nin üzerinde olan bölgelerde akan, çalışan ve duran trafiğin sorunlarını çözmeğe imkân olmayacaktır» demektedir (12). Acaba bizde, inşaat alanı katsayısı 6 hatta 7 veya 8'e kadar olan yerlerde bu sorun nasıl çözülecektir? Bugün, trafik sorunlarını çözmek ümidiyle çok pahalı olarak yapılacak alt ve üst geçitler kısa bir süre için ferahlık getirecek fakat sonra onlar da yetersiz kalacaktır. Eğer trafik sorununun bir an önce çözümü isteniyorsa hiç gecikmeden, öteki gerekli tedbirlerin yanında şehirlerimizdeki yerleşme yoğunluğunun azaltılması hiç olmazsa artırılmaması sorunu da önemle ele alınmalıdır. Hava kirlenmesi, sağlıklı yerleşme imkânı, alt yapı tesislerinin yeterli duruma getirilmesi gibi birçok sorunların çözümü de buna bağlıdır. L İ TERATÜR 1 Atina Anlaşması : İmar ve İskân Bakanlığı Mesken Genel Müdürlüğü Sosyal Araştırma Dairesi Ankara The Density of Residental Âreas. Ministy of Housing and Local Governmesıt. London,: Her Mayesy's stationary Office O. Prof. Dr. İng. E. Gassner : Zur Vorlesung Staedtebau und siedlungwesen. St Teksir. Sayfa 9 33