INFORMATION ABOUT PUBLICATION:

Transkript

1 Y L:2 SAY :

2 Sahibi / Owner Bakırköy Akıl Hastanesi Vakfı adına Halil TOPLAMAOĞLU Sorumlu Yazı İşleri Müdürü / Managing Editor Can GER Editör / Editor M. Emin CEYLAN Editör Yardımcısı / Associate Editor Can GER Türkçe Editörü / Turkish Editor Neslihan ERGEN Danışma Kurulu / Advisor Board Fisun Akdeniz Fulya Maner Mesut Çetin Başaran Demir Peykan Gökalp Ali Saffet Gönül Hasan Herken Cem Kaptanoğlu Timuçin Oral Haluk Savaş Mustafa Sercan Zeliha Tunca Niyazi Uygur Tayfun Uzbay Alp Üçok Medaim Yanık Kazım Yazıcı Nevzat Yüksel Murat Atmaca YAYIN BİLGİSİ: RCHP, Psikiyatride Derlemeler, Olgular ve Varsayımlar Dergisi / Reviews, Cases and Hypotheses in Psychiatry nin (ISSN ) ilk sayısı Ocak 2007 de basılmıştır. Dergi 4 ayda bir 1500 adet, alkali (acide free) kağıda basılmakta ve ücretsiz dağıtılmaktadır. Yayın dili Türkçe dir. (internet formu İngilizce dir). RCHP Dergisinin grafik tasarım ve uygulaması Asimetrik Paralel (Barbaros Mahallesi, Denizmen Caddesi, Mustafa Pehlivan Sokak, No: 19/2, Üsküdar-İstanbul, Tel: , Faks: , info@asimetrikparalel.com), baskısı Ömür Matbaacılık tarafından yapılmaktadır. Yıl:2 sayı:1-2 basım tarihi Kasım 2008 INFORMATION ABOUT PUBLICATION: The first issue of Journal of the Reviews, Cases and Hypotheses in Psychiatry (RCHP) (ISSN ) was published in Fifteen-thousand issues are printed thrice a year on acid-free paper. Language of publication is Turkish (an internet form is available in English) RCHP is typeset and graphic designed by Asimetrik Paralel (Barbaros Mahallesi, Denizmen Caddesi, Mustafa Pehlivan Sokak, No: 19/2, Üsküdar-İstanbul, Tel: , Fax: , info@asimetrikparalel.com), printed by Ömür Matbaacılık.

3 Y L:2 SAY : içindekiler Atipik Antipsikotiklerin Psikotik Bozukluklar Dışında Kullanımı Use of Atypical Antipsychotics Beyond Psychotic Disorders Aysun KALENDEROĞLU - Osman VIRIT - Haluk A. SAVAŞ Kronik Lityum Zehirlenmesine Bağlı Koreoatetoz Choreoathetosis Due To Chronic Lithium Intoxication Ahmet TİRYAKİ - Evrim ÖZKORUMAK - İsmail AK Sinir Sisteminin Fonksiyonlarını Modüle Edebilen Yeni Bir Madde: Agmatin A New Substance Modulating the Functions of Nervous System Agmatin Feyza ARICIOĞLU Kısa Süreli Bellek ile Dil Arasında Bir İlişki Var mı? Is There a Relationship Between Short Time Memory and Linguistic? A.Şebnem SOYSOL - Kızbes YALÇIN - Handan CAN Sorun Çözme Becerilerini Geliştirme Programının Şizofrenik Hastaların Sosyal İşlevsellik Düzeylerine Etkisi The Effects of a Problem Solving Skills Development Program on the Social Functioning of Schizophrenic Patients Şenay AKPINAR - Meral KELLECİ Capgras Sendromu ve Tekrarlayıcı Ciddi Suçları Olan Bir Adli Psikiyatri Olgusu A Forensic Psychiatric Case Who Has Capgras Syndrome And Serious Repetetive Crimes Haluk AKSU - Ebru AKSU - Fatih ÖNCÜ - Niyazi UYGUR

4

5 Editörden Değerli Okurlar, RCHP nin beşinci sayısını beğeninize sunuyoruz. Dergi ile ilgili iki tür geri bildirim alıyorum, bir çok meslektaşım tanımıyor, ismini yadırgıyor, adını ilk kez duyduğunu belirtiyor, dergi en az da çalıştığım kurumda tanınıyor, az sayıdaki tanıyanlarsa; zevkle okunan, yararlı, ilginç bir dergi olduğunu, farklı bir yaklaşımı temsil ettiğini belirtiyorlar. Çok övgü dolu geri bildirimler de var. Eleştirilerse büyük çoğunlukla biçimle ilgili ve az sayıdalar. Sorun siz şu anda bu yazıyı okuyanlarla ilgili değil elbette, esas sorun geniş okuyucu kitlesine henüz ulaşamamış olmamız, ben eleştirileri almayı ve değerlendirmeyi sürdüreceğim. Bu ve takip eden sayılarla bu sorunu aşacağımızı umuyorum. Her başlangıç zor, zorla başa çıkmaya çalışmak, yorucu ve zevkli, baskıya hazır yeni bir sayıyla ilgili bu satırları yazabilmekse ayrıcalık ve mutluluk. Bu aşamada özellikle dergiyi değerli yazılarla destekleyen ve güvenen yazarlara, olumlu eleştirileriyle yazıları olgunlaştıran hakemlere ve şu anda dergiyi elinde tutan siz okurlara teşekkür ediyorum. İlk amacımız; derginin meslek ortamımızda bilinmesi, tanınması, sonrasında ise okumaya değer bulanların çoğalması. İşimiz zor, çıtayı yüksek tutmaya çalışıyoruz, giderek yükselteceğiz. Sevgi ve saygılarımla. Editör Yardımcısı M. Can Ger

6

7 Atipik Antipsikotiklerin Psikotik Bozukluklar Dışında Kullanımı Aysun KALENDEROĞLU* - Osman VIRIT** - Haluk A. SAVAŞ*** Abstract Use of atypical antipsychotics beyond psychotic disorders The traditional antipsychotics provided substantial benefit for patients suffering from schizophrenia but their use were limited due to significant side effects and inadequacy in treating psychotic, especially negative symptoms, in some patients. Atypical antypsychiotics cause much less extrapyramidal side effects including tardive dyskinesia, hyperprolactinemia but equally effective in treating positive symptoms and more effective in treating negative symptoms. Atypical antipsychotics have demonstrated effevtive on schizophrenia and schizoaffective disorder. But there are articles and case reports of use of atypicals except in psychotic disorders treatment such as resistant depression, anxiety disorder, bipolar disorder,sleep disorder, eating disorder, use of alchool and substance disorder, dementia, delirium, tic disorder, impulse control disorder and borderline personality disorder etc. In this review, we aimed to evaluate the studies and the literature discussing the use of atypical antipsychotics in nonpsychiotic conditions. Özet Atipik antipsikotiklerin, tipik antipsikotiklerle daha sık karşılaşılan nöroleptik malign sendrom, geç diskinezi, akut veya geç distoni, parkinsonizm ve hiperprolaktinemi gibi yan etkileri çok daha az oranda oluşturduğu, psikoz tedavisinde tipik antipsikotiklere göre pozitif belirtilerde eşdeğer ve negatif belirtilerde daha etkili oldukları gösterilmiştir. Atipik antipsikotiklerin, şizofreni ve şizoaffektif bozukluklarda etkili oldukları bilinmektedir. Bununla beraber klinik çalışmalarda, atipik antipsikotiklerin psikotik bozuklukların dışında, ikiuçlu bozukluklar, tedaviye dirençli depresif bozukluklar, kaygı bozuklukları, uyku bozuklukları, yeme bozuklukları, alkol ve madde kullanım bozuklukları, bunama, deliryum, tik bozuklukları, kekemelik, dürtü kontrol bozuklukları, sınırda kişilik bozuklukları gibi psikiyatrik hastalıklarda etkili olduğunu gösteren makaleler ya da olgu sunumları mevcuttur. Bu derlemede, atipik antipsikotiklerin, psikotik bozukluklar dışında atipik kullanımı ile ilgili yayınlanmış yazılar incelenmiştir. Keywords Atypical antipsychotics, Atypicals beyond psychosis, Atypical use Anahtar Kelimeler Atipik antipsikotikler, Atipikler psikoz dışında kullanım, Atipik kullanım Giriş 1950 li yıllarda klorpromazin ve benzeri etkili antipsikotik ilaçların bulunması ile şizofreni tedavisinde bir çığır açılmıştır. Uzun yıllar klorpromazin ve daha sonra sentezlenen diğer klasik antipsikotiklerin ortak özellikleri olan dopamin (D) reseptör antagonizması, şizofreni ve diğer psikozlardaki tedavi edici etkiden sorumlu tutulmuştur (Glazer 1997). Dopamin reseptör tiplerine yönelik özgün çalışmalarda ise antipsikotiklerin özellikle D2 yi bloke etmeleri ile an- tipsikotik etkinin gücü arasında bağlantılar saptanmıştır (Heinz 1996). Öte yandan, %30 50 oranında olgunun klasik antipsikotiklere yeterince yanıt vermemesi, bazı olgularda pozitif belirtiler hafiflerken, bazılarında negatif belirtilerin düzelmemesi veya ağırlaşabilmesi nedeniyle, daha farklı özellikler gösteren antipsikotiklerin araştırılmasına neden olmuştur (Soykan 1994). Atipik antipsikotikler (AAP) Dopamin reseptörlerine ilgisi nedeniyle klasik antipsikotiklerden farklılık göstermektedir. Hemen hepsinde göre- * Gaziantep Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Araştırma Görevlisi, Gaziantep ** Gaziantep Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Öğretim Üyesi, Yard. Doç. Dr. Gaziantep *** Gaziantep Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Öğretim Üyesi, Doç. Dr. Gaziantep

8 Atipik Antipsikotiklerin Psikotik Bozukluklar Dışında Kullanımı celi olarak D1 ve D2 ye olan ilgi düşük, D3 ve D4 e ilgileri yüksektir. D3 ve D4 e olan ilgilerinin yüksek olması nedeniyle ekstrapiramidal sendrom (EPS) geliştirme riskleri daha azdır (Roth 1995). Atipik antipsikotikleri klasik antipsikotiklerden ayıran diğer bir özellik ise 5- HT2 ve D2 reseptörlerini farklı oranlarda bloke etmeleridir (Breier 1998). AAP lerin, klasik antipsikotiklere yanıt vermeyen şizofrenide görülen pozitif belirtilere, negatif belirtilere, bilişsel belirtilere ve diğer psikotik belirtilere etkili olmaları, ekstrapiramidal sistem yan etki ve prolaktini yükseltme riskinin daha az olması istenen ideal klinik özelliklerdir (Breier 1998). Günümüzde AAP ler şizofreni dışında diğer psikiyatrik hastalıklarda da tedavi seçeneği olarak önemli yer tuttuğu görülmektedir. İkiuçlu bozukluğun akut hecme ve idame tedavisinde duygu durum düzenleyici olarak ya da birçok psikiyatrik hastalıkların birincil tedavisi veya güçlendirme tedavisinde kullanıldığı ve başarılı sonuçlar alındığı bilinmektedir. Özellikle iki uçlu bozukluk manik hecmede AAP lerin kullanımı ilk sıralardadır (Zarate 2004). Kullanımda olan klozapin, olanzapin, ketiapin, risperidon, ziprasidon ve aripiprazol iki uçlu bozuklukta kullanımı konusunda FDA onayı almış antipsikotiklerdir (Scherk 2007). Hatta ikiuçlu bozukluğun idame tedavisinde duygudurum dengeleyicileri yerine kullanılmasından bahsedilmektedir (Keck 1996, Ghaemi 2000, Savaş 2007). Bunların dışında genel bir başlık olarak kaygı bozuklukları, tedaviye dirençli depresyon, uyku bozuklukları, yeme bozuklukları, alkol madde kullanım bozuklukları, bunama, deliryum, tik bozuklukları, kekemelik, dürtü kontrol bozuklukları, sınırda kişilik bozuklukları gibi birçok psikiyatrik bozuklukta kullanılmaya başlanmış ve olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Biz bu çalışmada; AAP lerin psikoz dışındaki kullanımı konusunda yapılmış makalelerden ve olgu serilerinden oluşan yazıları derlemeyi ve tartışmayı amaçladık. Duygu Durumu Bozuklukları Akut manide lityum, valproat ve karbamazepin gibi duygudurum dengeleyicilerinin (DDD) etkili olduğu bilinmektedir. Ancak klinik uygulamalarda DDD leri maniyi istenen sürede baskılamakta yetersiz kaldıkları gözlenmektedir. Akut mani tedavisinde, antipsikotiklerin tek başına ya da duygudurum dengeleyicileri ile beraber verildiğinde daha etkili olduğu gösterilmiştir. Klozapin, risperidon, olanzapin ve ketiapin ile ilgili yapılmış çalışmalarda akut manide etkili oldukları ve uzun dönemde idame tedavide de DDD yerine kullanılabilecekleri öne sürülmüştür (Ghaemi 2000). Ayrıca bunlarla yapılan çalışmalarda antimanik etkinin hemen hepsinde eşit düzeyde olduğu gösterilmiş. Ancak uzun sürdürüm tedavilerinde olanzapin ve klozapinin, risperidona göre daha fazla kilo artışı ve metabolik yan etkiler geliştiğine de dikkat çekilmiştir. Diğer yandan DDD lerinde de metabolik yan etkilerin yüksek oranda görülmesi, antipsikotiklerin sürdürüm tedavisinde tek başlarına kullanılması yönündeki düşünceleri ve girişimleri artırmıştır (McIntyre 2003). Yatham ın yapmış olduğu çalışmada, AAP lerin, akut mani ve uzun dönem sürdürüm tedavide kullanılması ile ilgili olumlu kanıtların yeterli olduğunu öne sürerek, atipiklerin uzun dönemde antimanik ve antidepresif etkilerinden faydalanılması gerektiğine savunmuştur (Yatham 2003). Olanzapinle ilgili çalışmalarda akut manide plasebodan daha üstün olduğu ayrıca ikiuçlu bozuklukta antimanik ve antidepresif etkilerinden dolayı idame tedavide tek başına kullanılabileceği konusunda yazılar da bulunmaktadır (McCormack 2004). Benzer şekilde risperidon ile yapılmış çalışmalarda tek başına ya da duygu durum düzenleyicilerle birlikte kullanıldığında aynı düzeyde antimanik etkinliğinin olduğu ve tek başına kullanılabileceği de öne sürülmüştür (Vacheron 2004). Savaş ve arkadaşlarının yapmış olduğu bir başka çalışmada, AAP lerin tek başına kullanımı ile DDD lerle birlikte kullanımı kıyaslandığında, AAP lerin tek başına kullanımları ile birlikte kullanımları arasında yeni bir atak gelişimini engelleme açısından bir fark olmadığı gösterilmiştir. (Savaş 2007). Ayrıca AAP lerin depo formunun 6 ay süre ile kullanımlarının da yeni bir atağın gelişmesini engellediği tespit edilmiştir (Savaş 2006). AAP lerin tedaviye dirençli depresyonda da oldukça etkili olduğu bilinmektedir (Papakostas 2007). Çok merkezli plasebo kontrollü çift kör bir çalışmada, nortriptilin ve serotonin geri alım (SGİ) inhibitörlerine dirençli depresyon hastala- RCHP 2:

9 Kalenderoğlu - Vırıt - Savaş rında olanzapin-fluoksetin birleşimi, olanzapin ve fluoksetin tek başına verilip karşılaştırıldığında, birleşim tedavisine hastaların daha hızlı cevap verdiği gözlenmiş (Shelton 2005). Psikotik özellikli major depresif bozukluk, majör depresif bozukluk, ikiuçlu depresyonda; SGİ, trisiklik antidepresanlar, MAO inhibitörleri gibi tedavi seçenekleri olmasına rağmen tedaviye cevapta gecikme, tortu belirtilerin kalması ya da tedaviye cevap vermemesi, manik kaymaya yol açması gibi bazı nedenlerden dolayı alternatif tedavi arayışına girilmiştir. Klinik çalışmalarda, depresif hastalarda %50 nin üzerinde antidepresan tedaviye yetersiz cevap verdikleri, sonuçta da antidepresan direncinde ve tekrarlama riskinde artma olduğu gösterilmiştir. Bu nedenle güçlendirme tedavileri gündeme gelmiş olup olanzapin, risperidon, ketiapin, ziprasidon gibi antipsikotiklerle güçlendirme tedavilerinde remisyon oranlarında artma gözlenmiştir (Kennedy 2003). Son zamanlarda depresyonla ilgili olarak serotonin ve/veya noradrenelin açığından ziyade dopamin açığından bahsedilmektedir (Quintin 2004). İçe kapanma, sosyal geri çekilme, duygulanımda küntlük gibi şizofreninin negatif belirtileri ile depresyonun bazı klinik belirtilerinin örtüşmesi nedeniyle, dopamin açığı hipotezi temel alınarak depresyonda da antipsikotiklerin kullanılabileceği gündeme gelmiştir (Quintin 2004). Ancak tipik antipsikotiklere oranla atipiklerin, depresif belirtilerde daha fazla etkili olduğu gösterilmiş. AAP lerin prefrontal kortekste daha fazla dopamin salınımına neden olarak, psikomotor aktivitede ve motivasyonda artma, duygulanımdaki küntlüğü azaltma gibi belirtilerin düzelmesine neden olduğu hipotezi öne sürülmüştür (Lakoski 1985). Distimik bozuklukta, seçici dopamin reseptör blokajı yapan amisülpirid, SGİ, trisikler ve plaseboyla karşılaştırıldığında, frontal kortekste dopamin geçişini artırarak antidepresan etki gösterdiği ve daha etkili olduğu gösterilmiş (Quintin 2004). Atipik antipsikotikler, dopamin antagonizmasının yanı sıra 5HT2A/2C gibi serotonerjik reseptörleri de aktifleştirerek antidepresan etki gösterirler (Lakoski 1985). İkiuçlu bozukluğun depresif dönemlerinde ve majör depresif bozuklukta özellikle anksiyete eşlik ediyorsa, intihar davranışının arttığı bilinmektedir. Atipik antipsikotiklerin bu hastalarda intihar davranışını belirgin olarak azalttığı gösterilmiştir (Sharma 2003). Anksiyete Bozuklukları 5HT1A reseptörüne agonist etkisi olan atipik antipsikotiklerin, anksiyolitik etkilerinin olduğu ve bu nedenle tedaviye dirençli anksiyete bozukluğunda ya da tortu belirtileri olan hastalarda AAP lerin etkili oldukları öne sürülmüştür (Carson 2004). Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB): Bu bozukluğun etiyolojisinde yer alan biyolojik etkenler arasında serotonerjik sistem, belirtilerin ortaya çıkmasında önemli role sahiptir. Bir çok klinik ilaç denemeleri, serotonin disregülasyonunun, obsesyon ve kompülsiyonların belirtilerinin oluşmasında rol aldığını desteklemektedir. Serotonin geri alım inhibitörleri (SGİ) ve klomipramin obsesif-kompulsif bozuklukluğu (OKB) olan hastalarda birinci seçenek ilaçlar olarak kullanılmaktadır (Goodman 1989). Bununla birlikte, OKB hastalarının % lık kısmında SGİ lerine karşı direnç gelişmekte veya tedaviye yeterli cevap vermemektedir (Goodman 1989). Tedaviye dirençli hastalarda gösterilen yaklaşımlardan birisi SGİ ne başka grup ilaçların eklenmesidir. Lityum ve buspiron gibi merkezi serotonini (5-HT) artıran ilaçların eklenmesinin OKB lu hastalarda etkili olmadığı, bununla birlikte, pimozid ve haloperidol gibi dopamin reseptör antagonistlerinin özellikle şizotipal kişilik bozukluğu veya kronik tik bozukluğu eş tanılı dirençli hastalarda % 65 in üstünde belirgin düzelmeye yol açtığı belirlenmiştir (Mc Dougle 1990, 1991, 1993, 1994). Fakat bu ilaçlara yanıt vermeyen dirençli OKB hastalarında ve eşlik eden Tourette Sendromunda AAP lerin etkili olduğunu bildiren çalışmalar da mevcuttur. OKB hastalarında klozapin, olanzapin, ketiapin, risperidonun OKB belirtilerinde düzelme sağladığı rapor edilmiştir (McDougle 1990, Denys 2004, Bystritsky 2004, Shapira 2004, Erzegovesi 2005). Bununla birlikte, AAP lerin OKB belirtileri üzerindeki etkileri de çelişkilidir. (Patil 1992). Klozapinin tek başına kullanıldığı bazı olgu sunumlarında OKB belirtilerini alevlendirdiği bildirilmişse de, Dirençli seyreden OKB de SGİ leri ve klomipramine ek olarak klozapin eklendiğinde düzelme gözlenmiş (Patel 1993). Mc Dougle tarafından 2000 yılında yapılan çift kör plasebo kontrollü çalışmada SGİ lerine ek olarak ortalama 2.2 mg/g Risperidon kullanılmış. Risperidon kullanan hastaların Y-BOCS skorla- RCHP 2:

10 Atipik Antipsikotiklerin Psikotik Bozukluklar Dışında Kullanımı rının ortalama 27.4 den 18.7 ye, HAM-D skorlarının ortalama 11.7 den 7.4 e, HAM-A skorlarının ise ortalama 13.2 den 9.1 e gerilediği, klinik global izlenim skorlarında ise belirgin düzelme olduğunu saptamıştır. Güçlendirme tedavisinde risperidon eklendiğinde olumlu sonuçlar alındığını gösteren vaka serileri ve çift kör plasebo kontrollü çalışmalar da mevcuttur (Patil 1992, Hollander 2003, Erzegovesi 2005). Olanzapinle yapılmış güçlendirme tedavilerindeki sonuçlar ise çelişkilidir (Atmaca 2000, Bystritsky 2004, Shapira 2004). Atmaca tarafından yapılan tek kör plasebo kontrollü bir çalışmada 27 hastada SGİ lerine ek olarak 200 mg/g ketiapin kullanımı sonucunda, plasebo alan hastalarda düzelme olmadığı fakat ketiapin alan hastalarda % 60 lık düzelme olduğu gösterilmiştir (Atmaca 2000). Ketiapinle yapılan güçlendirme tedavilerinde ise daha olumlu sonuçlar elde edilmiştir (Denys 2004). Aripiprazol ile yapılan bir olgu serisinde, aripiprazolün özellikle kompulsif belirtiler üzerinde daha anlamlı düzelme sağladığı gösterilmiştir (Connor 2005). Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): Hastalığın etiyolojisinde, hastaların fluoksetin tedavisinden fayda görmesi ve serotonin agonistlerinin verilmesiyle belirtilerin kötüleşmesinden yola çıkarak, SGİ ilk seçenek olarak kullanılmıştır. Ancak TSSB da tabloya eşlik eden psikotik belirtilerin olması, dönem dönem saldırganlığın olması ve dürtü kontrolünün bozulması durumunda antipsikotik kullanımı söz konusu olmuştur (Ahearn 2003). Tipik antipsikotiklerin kullanımı konusunda bilgiler yetersizdir. Atipikler ile ilgili olarak savaş sonrası görülen TSSB da ve ek olarak psikoz varlığında klozapin kullanımı bildirilmiştir (Hamner 1996). Fakat klozapinin agranülositoz gibi ciddi yan etkilerinin olması nedeniyle olanzapin, ketiapin ve risperidon kullanımına odaklanılmıştır. Olanzapin, risperidon, ketiapin ile ilgili yapılmış açık uçlu çalışmalarda, SGİ lerine dirençli psikotik özellik gösteren TSSB nun monoterapisinde, belirtilerde anlamlı düzelmeler gösterilmiş (Pivac 2006). Açık uçlu bir diğer çalışmada ise olanzapin ile flufenazin karşılaştırılmasında, hastaların olanzapine uyumunun daha iyi olduğu ve daha etkili olduğu gösterilmiş (Pivac N 2004). Petty tarafından 2001 yılında yapılan 8 haftalık bir çalışmada ise14 mg/g olanzapinin etkili olduğu tespit edilmiş (Petty 2001). SGİ lerine dirençli TSSB olan hastalara 3 6 hafta, 2 4 mg risperidon tedavisi verilmiş ve belirgin klinik iyileşme gösterilmiştir (Kozaric-Kovaric 2005). Ancak 2001 de Butterfield ve ark. ları tarafından yapılan 10 haftalık çift kör plasebo kontrollü bir çalışmada, 5 20 mg/g olanzapinin etkisiz olduğu bulunmuş. 5 haftalık randomize plasebo kontrollü ileri dönük bir çalışmada risperidonun plaseboya oranla anlamlı düzelme gösterdiği tespit edilmiş (Hamner 2003). Ketiapinin antidepresan ile birleşim tedavisinde, TSSB belirtilerinde %44 düzelme olduğu gösterilmiş (Ahearn 2006). Ziprasidon unda TSSB da etkili olduğunu gösteren sadece bir çalışma bulunmaktadır (Siddiqui 2005). Kronik TSSB olan hastalarda aripiprazolün de etkili olduğunu gösteren açık uçlu bir çalışma bulunmaktadır (Villarreal 2007). Panik Bozukluğu: Tedavide ilk seçenek olarak antidepresan ilaçlar ve anksiyolitikler tercih edilmektedir. Tedaviye dirençli olgularda antipsikotik kullanımı ile ilgili yapılan çalışmaların sonuçları çelişkilidir. Şizofreniye eşlik eden panik bozukluğu olan 3 olguda ketiapininin belirgin düzelme sağladığı gösterilmiş (Takahashi 2004). Risperidon, klozapin ile bildirilen olgu sunumlarında bu ilaçların başarısız olduğu gözlenmiş yılında Sepede ve arkadaşları tarafından yapılan açık uçlu bir çalışmada, SGİ lerine dirençli 31 panik bozukluğu olan hastada, tek doz 5 mg/g olanzapin verildiğinde, 12. haftanın sonunda hastaların % 57,7 sinde remisyon geliştiği tespit edilmiş. Khaldi ve ark. da tedaviye dirençli panik bozukluğunda olanzapinin etkili olduğunu göstermiştir (Khaldi 2003). Sosyal Anksiyete Bozukluğu: Tedavide benzodiazepinler, antidepresanlar, buspiron, antihistaminikler, beta blokerler ve MAO inhibitörleri kullanılmaktadır (Erkmen 1998). Antipsikotiklerle ilgili yapılmış çalışmalar oldukça sınırlı sayıda olup, açık uçlu bir çalışmada ketiapinin sosyal anksiyete belirtilerinde düzelmeler meydana getirdiği tespit edilmiş (Schutter 2005). Olanzapinin anksiyolitik etki gösterdiği hipotezinden yola çıkılarak yapılan plasebo kontrollü randomize çalışmada 5 20 mg arasında toplam 8 haftalık izlem çalışmasında plaseboya göre anlamlı düzelme gösterilmiş (Barnett 2002). Tik Bozuklukları ve Tourette Sendromu: Etiyolojisinde nöroanatomik ve nörokimyasal fak- 10 RCHP 2:

11 Kalenderoğlu - Vırıt - Savaş törlerden olan dopamin sistemiyle ilişkili kanıtlar mevcuttur. Haloperidol gibi güçlü dopamin antagonisti olan ilaçların kullanımıyla tiklerin baskılanması da bu hipotezi destekler. Tedavisinde; haloperidol, trifluoperazin, pimozid kullanılmakta iken, ekstrapiramidal yan etkilerinin fazla olması nedeniyle AAP lerin kullanımı gündeme gelmiştir. Risperidon, ketiapin ve olanzapin kullanımıyla ilgili olgu sunumları ve klinik çalışmalar da olumlu sonuçlar elde edilmiş olsa da, daha uzun süreli gözlem çalışmalarına ihtiyaç bulunmaktadır (Quasaymeh 2006) yılında Gilbert ve ark. tarafından yapılan çift kör, risperidon ve pimozid karşılaştırmalı çalışmada, kronik tik bozukluğu olan hastalarda risperidonun, pimozidden daha üstün olduğu gösterilmiş. Risperidonun çocukluk çağı tik bozukluğunda ve ergen Tourette sendromunda oldukça güvenli ve etkili olduğunu gösteren çalışmalar da mevcuttur (Lombroso 1995, Scahill 2003). Davies ve arkadaşları tarafından yapılan, Tourette sendromlu 11 vakalık bir seride, aripiprazol ile geçici yan etkiler gelişmesine rağmen oldukça dramatik ve hızlı cevap alındığını göstermişlerdir. Aripiprazolün yalnız motor ve vokal tiklere değil, Tourette sendromundaki bazı davranışsal belirtilere de etkili olduğu gösterilmiş (Bubl 2006). Kekemelik: Tedavide ilk aşamada solunum egzersizleri, gevşeme ve konuşma terapileri uygulanır. Psikofarmakolojik müdahale, gevşeme hissini arttırmak için kullanılmaktadır yılında Lavind; 9, 10, 14 yaşlarındaki 3 hastayı olanzapin ile takip etmiş ve klinik global izlenim skorlarında belirgin düzelmenin olduğunu gözlenmiştir. Maguire 2000 yılında yapmış olduğu çift kör plasebo kontrollü bir çalışmada, 16 kekeme hastasını, mg/g risperidon ile 6 haftalık izlemi sonucunda, risperidon kullanan hastaların plasebo alan gruba göre kekemelik şiddetinde azalma olduğu gösterilmiştir. Yine Maguire, 2004 yılında 24 hastayı kapsayan, 12 haftalık çift kör plasebo kontrollü randomize bir çalışmada, mg/g olanzapinle kullanan hastalarda, plaseboya oranla kekemelik şiddet ölçeğinde düzelme olduğu tespit edilmiştir. Son iki çalışmadan dolayı olanzapin kekemelik tedavisinde umut verici olarak değerlendirilmiştir (Maguire 2004). Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları: Opioid türevi madde kullanımı ve bağımlılığının mekanizması oldukça karışık olmakla birlikte son zamanlarda yapılan çalışmalarda bağımlılığın dopaminerjik sistem ve özellikle D2 reseptörleri üzerinden, ödüllendirme mekanizması ile ilişkili olduğu öne sürülmüş, dopaminin bağlanma yetersizliği ile ilgili olabileceği savunulmuştur (Brown ES 2005). Son yıllarda bu hipotezden hareketle, madde kullanan hastalarda yoksunluk belirtileri ve isteği azaltmaya yönelik atipik antipsikotikler kullanılmaya başlanmıştır. Başta ketiapin olmak üzere, olanzapin, risperidon ve son yıllarda aripiprazol ile ilgili yapılmış çalışmalar ve vaka serileri mevcuttur (Sattar 2004, Brown 2002, Brown 2005, Beresford 2005). Madde bağımlılığında en çok çalışma yapılan antipsikotiklerden olan ketiapinin; anksiyete, somatik yakınmalar, uykusuzluk gibi yoksunluk belirtilerinde anlamlı düzelmeler sağladığı gösterilmiştir (Sattar 2004, Pinkowsky 2005, Pirzada 1997, Brown 2002). Madde kullanan psikotik hastalarda aripiprazolün, madde kullanımını da anlamlı düzeyde azalttığı tespit edilmiştir (Brown 2005, Beresford 2005). Diğer yandan amfetamin ve kokain bağımlılığının tedavisinde de kullanılan aripiprazolün, kısmi dopamin agonistliği yapması nedeniyle, bu maddelerin kullanımına bağlı gelişebilecek bazı belirtileri, bilişsel yetilerde bozulma yapmadan düzelttiği gösterilmiş (Stoops 2006). Olanzapinin de madde yoksunluğunda etkili olabileceği bildirilmiştir (Kenna 2007). Alkol bağımlılığında, son zamanlarda nörotransmitter mekanizmaları; özellikle GABA, AMPA, NMDA, serotonin, dopamin, opioid ve glutamat gibi reseptörler üzerinde durulmuştur (İnanlı 2007). Dopamin antagonistleri özellikle alkolün ödüllendirici etkisini azaltarak alkol almayı ve isteği azalttığı tespit edilmiştir yılında Monelly ve ark. ları tarafından yapılan geriye dönük bir çalışmada mg/g ketiapin kullanan alkol bağımlıları incelenmiş ve ketiapin kullanımının alkol alımını azalttığı ve özellikle yoksunluk döneminde ortaya çıkan uykusuzluk gibi belirtilerin de azalmasına neden olduğu gösterilmiş. Ayrıca ketiapinin alkol alımını ve isteği azalttığı yönünde çalışma da mevcuttur (Croissant, 2006). Olanzapin ve klozapinin de alkol alımını azalttığı yönünde çalışmalar mevcut olup özellikle olanzapinin, ketiapin gibi yoksunluk belirtilerinde ve alkol alma isteğinde azalmaya yol açtığı gösterilmiş- RCHP 2:

12 Atipik Antipsikotiklerin Psikotik Bozukluklar Dışında Kullanımı tir (Ingman 2006, Hutchison 2002, Hutchison 2006). 5HT2 ve D2 antagonisti olan risperidonun, günlük olarak etanol içirilen hayvanlara verilmesi sonrası etanol alımlarında azalma olduğu tespit edilmiş (Panacko 1993, Ingman 2003). Ingman ve ark. larının benzer şekilde yaptığı hayvan çalışmalarında, aripirazol verildiğinde de etanol alımının azaldığını göstermişlerdir (Ingman, 2006). Sınırda Kişilik Bozukluğu (SKB): SKB nda atipik antipsikotik kullanımı ile ilgili çeşitli vaka serileri bulunmaktadır (Mobascher 2007). Özellikle SKB da sık görülen psikotik belirtiler, dürtü kontrol bozukluğu, kendine zarar verici davranışlar, dürtüsel intihar girişimleri gibi klinik belirtileri azaltmada atipikler kullanılmış ve oldukça faydalı olduğu gösterilmiştir (Hori 1998). Düşük doz olanzapin ve klozapinle yapılmış çalışmalarda da etkili olduğu gösterilmiş (Chengappa, 1999) yılında randomize çift kör plasebo kontrollü bir çalışmada olanzapin ve plasebo karşılaştırılmış. 28 sınırda kişilik bozukluğu tanısı alan kadın hastada 6 ay boyunca plasebo ve sonrasında ortalama 6 mg olanzapin kullanılmış. Olanzapin kullanan grupta; dürtüselliğin, şiddet davranışının ve psikotik belirtilerin plaseboya oranla azaldığı tespit edilmiş (Hough 2001). Klozapin; SKB olan hastaların akut ve idame tedavisinde verilerek takip edildiğinde, düşük doz klozapinin belirtileri belirgin şekilde azalttığı gösterilmiş (Benedetti 1998). Ketiapinle yapılmış çalışmalarda da benzer sonuçlar bulunmuş (Bellino 2006). Yeme Bozuklukları: Serotonerjik yolaktaki düzensizlikler sonucu oluştuğu düşünülmektedir. Bu nedenle SGİ lerine cevap verdiği gösterilmiş. Ancak SGİ te ek olarak yedikten sonra oluşan sıkıntıyı hafifletmek üzere benzodiazepinler (diazepam, lorazepam) ve fenotiyazinler (klorpromazin) kullanılabilir (Maner 2007). Yemek ve kilo alımına ilişkin karşıt tutumları olan hastalarda, sanrısal düşüncede, beden algısındaki bozuklukta, uyku sorunu olan aşırı kaygılı hastalarda, düşük dozda antipsikotiklerin özellikle de olanzapinin yararlı olduğu gösterilmiştir (Dunican 2007, Barbarich 2004). Ancak olanzapin gibi bazı atipiklerin yeme bozukluğu olan hastalarda kullanımı ile ilgili veriler oldukça küçük örneklem gruplarında çalışılmış açık uçlu ya da geriye dönük çalışmalardan ibarettir. İleri dönük plasebo kontrollü çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Özellikle olanzapinle yapılmış vaka sunumları ve açık uçlu çalışmalarda, anoreksiya nervozalı hastalarda kilo kontrolü konusunda yararlı olduğu öne sürülmüştür (Barbarich 2004). Risperidon, diğer tedavilere dirençli yeme bozukluğu olan hastalarda kısmi düzelmelere neden olduğu göstermişse de tam etkili bulunmamıştır (Beato 2005). Uyku Bozuklukları: Uyku bozuklukları atipik antipsikotiklerin nadir kullanım alanlarından biridir. Ketiapin ve olanzapinin uyku bozukluklarında etkili olduğunu gösteren vaka sunumları vardır (Becker 2006). Periyodik bacak hareketleri ve huzursuz bacaklar sendromu gibi uyku bozukları alt kategorisinde sayılan hastalıklarda atipik antipsikotiklerle ilgili vaka sunumları mevcuttur. Ancak bu çalışmaların sonuçları da oldukça çelişkilidir. Örneğin; ketiapinin ve olanzapinin periyodik bacak hareketleri ve huzursuz bacaklar sendromu gibi uyku bozukluklarının alt tiplerine neden olduğunu gösteren çalışmalarda bulunmaktadır (Pinninti 2005, Kraus 1999). Diğer Psikotik belirtilerin yaygın olarak eşlik ettiği deliryumda, belirtileri kontrol altına almak amacıyla antipsikotikler yaygın olarak kullanılır (Webster 2000). Haloperidol tedavideki etkinliği, reseptör profili, güvenilirliği, farklı formlarda uygulanabilirliği ile tedavi rehberleri içinde halen birinci seçenek olarak yerini korumaktadır (American Psychiatric Association 1999). Risperidon, olanzapin ve klozapin gibi atipik antipsikotikler, psikotik belirtilerin yanı sıra ajitasyon ve agresyonda (Buckley 1999) ve bunamada görülen psikotik ve davranışsal belirtilerin tedavisinde de kullanılmaktadır (Street 2000). Haloperidol ve risperidon karşılaştırmalı çalışmasında etkinlik açısından anlamlı fark bulunmamıştır (Han 2004). Ayrıca tedaviye uyumu yetersiz olan bunama hastalarında, uzun etkili risperidonun kas içi uygulandığı tedavilerde, bunamaya bağlı davranış bozuklukları ve ajitasyonda etkili olduğu gözlenmiştir (Yumru 2006). Olanzapin, etkinliği altın standart olarak kabul edilen haloperidol ile karşılaştırılması sonucunda, olanzapinin haloperidole alternatif olabilecek kadar etkin ve güvenli olduğu gösterilmiştir (Skrobik 2004). Ziprasidonun, de- 12 RCHP 2:

13 Kalenderoğlu - Vırıt - Savaş liryum tedavisinde kullanımına ilişkin olarak tek bir olgu sunumu bulunmaktadır. Ancak bu olguda QT uzaması nedeniyle ilaç kesilmiştir (Leso 2002). Ketiapin, haloperidole ve risperidona yanıt alınamayan iki deliryum hastasında etkin olarak kullanılmıştır (Al-Samarai 2003). Tartışma Son yıllarda atipik antipsikotiklerin birçok psikiyatrik hastalıkta tek başına ya da güçlendirme tedavisi olarak kullanılmaya başlanması ve olumlu sonuçlar alınması, araştırmacıların bu alana yönelmelerine neden olmuştur. Özellikle anksiyete bozuklukları, dirençli depresyon, duygu durum bozuklukları gibi alanlarda dopamin hipotezini destekleyen güçlü kanıtların olması, atipiklerin kullanım alanlarını genişletmiştir. Diğer yandan yeni kuşak atipiklerin serotonin reseptörlerine olan ilgileri nedeniyle, anksiyete depresyon gibi birçok alanda kullanılmasına neden olmuştur. Atipiklerin psikoz dışında kullanım alanlarıyla ilgili olarak yapılmış çalışmaların çoğu vaka bildirimleri ya da geriye dönük çalışmalardır. Bu alanlardaki etkinlikleri konusunda daha güçlü kanıtlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle ileriye dönük kontrollü çalışmalara ihtiyaç vardır. Yakın bir gelecekte, psikiyatrik hastalıklarda bilinen tedavi stratejileri ve algoritmalarının tekrar düzenleneceği ve atipiklerin kullanım alanlarının daha da genişleyeceği öngörülebilir. RCHP 2:

14 Atipik Antipsikotiklerin Psikotik Bozukluklar Dışında Kullanımı KAYNAKLAR Ahearn EP, Krohn A, Connor KM, Davidson JR. Pharmacologic treatment of posttraumatic stress disorder: a focus on antipsychotic use. Ann Clin Psychiatry. 2003;15: Ahearn EP, Mussey M, Johnson C Krohn A, Krahn D. Quetiapine as an adjunctive treatment for post-traumatic stress disorder: an 8-week open-label study. Int Clin Psychopharmacol. 2006; 21: Al-Samarai S, Dunn J, Newmark T, Gupta S. Quetiapine for treatment resistant delirium (letter). Psychosomatics.2003; 44: American Psychiatric Association. Practice guideline for the treatment of patients with delirium. Am J Psychiatry. 1999;156 (suppl5): Atmaca M, Kuloglu M, Tezcan AE. Dirençli obsesif kompulsif bozukluklu hastalarda tedaviye olanzapin eklenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 2000; 1: Baker RW, Chengappa KNR, Baird JW, Steingard S, Christ MA, Schooler NR.Emergence of obsessive compulsive symptoms during treatment with clozapine. J Clin Psychiatry. 1992; 53: Barbarich NC, Mc Conaha WC, Gaskill J.An open trial of olanzapine anorexia nervosa. J. Clin. Psychiatry. 2004; 65: Barnett SD, Kramer ML, Casat CD, Connor KM, Davidson JR. Efficacy of olanzapine in social anxiety disorder: a pilot study. J Psychopharmacol. 2002;16: Beato FL, Rodriquez CT. Antipsychotics in treatment of eatind disorder patient: a study with risperidone. Actas. Esp. Psiquiatr. 2005; 33: Becker PM. Treatment of sleep dysfunction and psychiatric disorders. Curr Treat Options Neurol. 2006; 8: Bellino S, Paradiso E, Bogetto F. Efficacy and tolerability of quetiapine in the treatment of borderline personality disorder: A pilot study. J Clin Psychiatry. 2006; 67: Benedetti F, Sforzini L, Colombo C, Maffei C, Smeraldi E. Low-dose clozapine in acute and continuation treatment of severe borderline personality disorder. J Clin Psychiatry. 1998; 59: Beresford TP, Clapp L, Martin B, Wiberg JL, Alfers J, Beresford HF. Aripiprazole in schizophrenia with cocaine dependence: a pilot study. J Clin Psychopharmacol. 2005; 25: Breier A, Buchanan RW. Klozapin: güncel durumu ve klinik uygulamalar. Şizofrenide Yeni İlaç Tedavileri, A Breier (Ed), (Çev. Ö. Aydemir), Ankara, Medico Graphics Ajans ve Matbaası, 1998; s Breitbart W, Tremblay A, Gibson C. An open trial of olanzapine for the treatment of delirium in hospitalized cancer patients. Psychosomatics. 2002;43: Brown ES, Nejtek VA, Perantie DC, Bobadilla L. Quetiapine in bipolar disorder and cocaine dependence. Bipolar Disord. 2002; 4(6): Brown ES, Jeffress J, Liggin JD, Garza M, Beard L. Switching outpatients with bipolar or schizoaffective disorders and substance abuse from their current antipsychotic to aripiprazole. J Clin Psychiatry. 2005; 66(6): Bubl E, Perlov E, Tebartz Van Elst L. Aripiprazole in patients with Tourette syndrome. World J Biol Psychiatry. 2006;7(2): Buckley PF. The role of typical and atypical antipsychotic medications in the management of agitation and aggression. J Clin Psychiatry.1999;60 (suppl 10): Bystritsky A, Ackerman DL, Rosen RM, Vapnik T, Gorbis E, Maidment KM, Saxena S. Augmentation of serotonin reuptake inhibitors in refractory obsessive compulsive disorder using adjunctive olanzapine: a placebo-controlled trial. J Clin Psychiatry. 2004;65: Carson WH, Kitagawa H, Nemeroff CB. Drug development for anxiety disorders new roles for atypical antipsychotics.psychopharmacol Bull. 2004;38 Suppl 1: Chengappa KN, Ebeling T, Kang JS, Levine J, Parepally H. Clozapine reduces severe self-mutilation and aggression in psychotic patients with borderline personality disorder. J Clin Psychiatry. 1999;60(7): RCHP 2:

15 Kalenderoğlu - Vırıt - Savaş Connor KM, Payne VM, Gadde KM, Zhang W, Davidson JR. The use of aripiprazole in obsessivecompulsive disorder: preliminary observations in 8 patients. J. Clin Psychiatry. 2005; 66(1):49-51 Croissant B, Klein O, Gehrlein L, Kniest A, Hermann D, Diehl A, Mann K. Quetiapine in relapse prevention in alcoholics suffering from craving and affective symptoms: a case series. Eur Psychiatry. 2006; 21(8): Davies L, Stern JS, Agrawal N Robertson MM.A case series of patients with Tourette syndrome in the United Kingdom treated with aripiprazole. Hum Psychopharmacol. 2006; 21(7): Denys D, de Geus F, van Megen HJ, Westenberg HG. A doubleblind, randomized, placebo-controlled trial of quetiapine addition in patients with obsessive-compulsive disorder refractory to serotonin reuptake inhibitors. J Clin Psychiatry. 2004;65: Dunican KC, Del Dotto D. The role of olanzapine in the treatment of anorexia nervosa. Ann. Pharmacother. 2007; 41(1): Erkmen H. Genelleşmiş anksiyete bozukluğu, sosyal fobi ve fobinin ilaçla tedavisindeki gelişmeler. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni. 1998;8(3): Erzegovesi S, Guglielmo E, Siliprandi F, Bellodi L. Low-dose risperidone augmentation of fluvoxamine treatment in obsessive compulsive disorder: a double-blind, placebo-controlled study. Eur Neuropsychopharmacol. 2005;15: Fick DM, Agostini JV, Inouye SK. Delirium superimposed on dementia: A systematic review. J Am Geriatr Soc. 2002; 50: Gagnon P, Allard P, Masse B ve ark. Delirium in terminal cancer: A prospective study using daily screening, early diagnosis and continuous monitoring. J Pain Symptom Manage. 2000;19: Ghaemi SN. New treatments for bipolar disorder: the role of atypical neuroleptic agents. J Clin Psychiatry. 2000;61 Suppl 14: Gilbert DL, Batterson JR, Sethuraman G, Sallee FR. Tic reduction with risperidone versus pimozide in a randomized, double-blind, crossover trial. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2004; 43(2): Glassman AH, Bigger JT. Antipsychotics drugs: Prolonged QTc interval, torsades de pointes and sudden death. Am J Psychiatry. 2001;158: Glazer WM, Johnstone BM. Pharmacoeconomic evaluation of antipsychotic therapy for schizophrenia. J Clin Psychiatry. 1997; 58 (Suppl 10): Goodman WK, Price LH, Rasmussen SA Mazure C, Fleischmann RL, Hill CL, Heninger GR, Charney DS. Efficacy of fluvoxamine in obsessivecompulsive disorder: a double-blind comparison with placebo. Arch Gen Psychiatry.1989; 46: Hamner MB. Clozapine treatment for a veteran with comorbid psychosis and PTSD. Am J Psychiatry Jun;153(6):841. Hamner MB, Faldowski RA, Ulmer HG, Frueh BC, Huber MG, Arana GW. Adjunctive risperidone treatment in post-traumatic stress disorder: a preliminary controlled trial of effects on comorbid psychotic symptoms. Int Clin Psychopharmacol. 2003; 18(1):1-8. Han CS, Kim YK. A double-blind trial of risperidone and haloperidol for the treatment of delirium. Psychosomatics. 2004;45: Heinz A, Knable MB, Weinberger DR. Dopamine D2 receptor imaging and neuroleptic drug response. J Clin Psychiatry.1996; 57 (Suppl 11): Hollander E, Baldini RN, Sood E, Pallanti S. Risperidone augmentation in treatment-resistant obsessive compulsive disorder: a double-blind, placebo controlled study. Int J Neuropsychopharmacol. 2003;6: Hori A. Pharmacotherapy for personality disorders. Psychiatry Clin Neurosci. 1998; 52(1):13-9. Hough DW.Low-dose olanzapine for self-mutilation behavior in patients with borderline personality disorder. J Clin Psychiatry. 2001;62(4): Hutchison KE, Swift R, Rohsenow DJ, Monti PM, Davidson D, Almeida A. Olanzapine reduces urge to drink after drinking cues and a priming dose of alcohol. Nervenarzt.2001; 155(1): RCHP 2:

16 Atipik Antipsikotiklerin Psikotik Bozukluklar Dışında Kullanımı Hutchison KE, Ray L, Sandman E, Rutter MC, Peters A, Davidson D, Swift R. The effect of olanzapine on craving and alcohol consumption. Neuropsychopharmacology. 2006;31(6): Ingman K, Honkanen A, Hyytia P, Huttunen MO, Korpi ER. Risperidone reduces limited access alcohol drinking in alcohol-preferring rats. Eur J Pharmacol. 2003;468(2): Ingman K, Korpi ER. Alcohol drinking of alcohol-preferring AA rats is differentially affected by clozapine and olanzapine. Eur J Pharmacol ;534(1 3): Ingman K, Kupila J, Hyytia P, Korpi ER. Effects of aripiprazole on alcohol intake in an animal model of high-alcohol drinking. Alcohol Alcohol. 2006;41(4): İnanlı İÇ, Eren İ. Alkol Bağımlılığının Nörobiyolojisi ve Uzun Dönem İlaç Tedavisinde Yenilikler Psikiyatride Derlemeler, Olgular ve Varsayımlar (RCHP) 2007; 1(2):17-28 Keck PE Jr, McElroy SL, Strakowski SM, Soutullo CA. Factors associated with maintenance antipsychotic treatment of patients with bipolar disorder. J Clin Psychiatry. 1996; Kenna GA, Nielsen DM, Mello P, Schiesl A, Swift RM. Pharmacotherapy of dual substance abuse and dependence. CNS Drugs. 2007;21(3): Kennedy SH, Lam RW. Enhancing outcomes in the management of treatment resistant depression: a focus on atypical antipsychotics. Bipolar Disord. 2003;5 Suppl 2: Khaldi S, Kornreich C, Dan B, Pelc I. Usefulness of olanzapine in refractory panic attacks. J Clin Psychopharmacol. 2003; 23(1): Kiely Dan K, Bergmann MA, Murphy KM ve ark. Delirium among newly admitted postacute facility patients: Prevelance, symptoms, and severity. J Gerontol Med Sci. 2003; 58A: Koran LM, Ringold AL, Elliott MA. Olanzapine augmentation for treatment resistant obsessivecompulsive disorder. J Clin Psychiatry. 2000; 61: Kraus T, Schuld A, Pollmacher T. Periodic leg movements in sleep and restless legs syndrome probably caused by olanzapine. J. Clin Psychopharmacol. 1999;19(5): Kozaric-Kovacic D, Pivac N, Muck-Seler D, Rothbaum BO. Risperidone in psychotic combat-related posttraumatic stress disorder: an open trial. J Clin Psychiatry. 2005; 66(7): Lakoski JM, Aghajanian GK. Effects of ketanserin on neuronal responses to serotonin in the prefrontal cortex, lateral geniculate and dorsal raphe nucleus. Neuropharmacology 1985;24: Lavid N, Franklin DL, Maguire GA. Management of child and adolescent stuttering with olanzapine: three case reports. Ann Clin Psychiatry ;11(4): Leso L, Schwartz TL. Ziprasidone treatment of delirium. Psychosomatics. 2002; 43: Liebowitz MR, Gorman JM, Fyer AJ ve ark. Pharmacotherapy of social phobia: An interim report of a placebo controlled comparison of phenelzine and atenolol. J Clin Psychiatry. 1988; 49: Liebowitz MR, Schneier FR, Campeas R. Phenelzine vs atenolol in social phobia: A placebo controlled comparison. Arch Gen Psychiatry. 1992; 49: Liebowitz MR. Pharmacotherapy of social phobia. J Clin Psychiatry. 1993; 54(Suppl 12): Liebowitz MR, Schneier F, Gitow A Feerick J. Reversible monoamine oxidase-a inhibitors in social phobia. J Clin Neuropharmacol. 1993;16(Suppl 2): Lombroso PJ, Scahill L, King RA, Lynch KA, Chappell PB, Peterson BS, McDougle CJ, Leckman JF.Risperidone treatment of children and adolescents with chronic tic disorders: a preliminary report. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1995; 34(9): Maguire GA, Riley GD, Franklin DL, Gottschalk LA. Risperidone for the treatment of stuttering. J Clin Psychopharmacol. 2000; 20(4): Maguire GA, Riley GD, Franklin DL, Maguire ME, Nguyen CT, Brojeni PH. Olanzapine in the treatment of developmental stuttering: a double-blind, placebo-controlled trial. Ann Clin Psychiatry ;16(2): RCHP 2:

17 Kalenderoğlu - Vırıt - Savaş Maner F. Yeme bozuklukları. Psikiyatride Derlemeler, Olgular ve Varsayımlar. 2007; 1(1): McCormack PL, Wiseman LR. Olanzapine: a review of its use in the management of bipolar I disorder. Drugs. 2004;64(23): McIntyre R, Katzman M. The role of atypical antipsychotics in bipolar depression and anxiety disorders. Bipolar Disord. 2003;5 Suppl 2: McDougle CJ, Goodman WK, Price LH Delgado PL, Krystal JH, Charney DS, Heninger GR. Neuroleptic addition in fluvoxamine refractory obsessive-compulsive disorder. Am J Psychiatry.1990;147: McDougle CJ, Prive LH, Goodman WK Charney DS, Heninger GR. A controlled trial of lithium augmentation in fluvoxamine-refractory obsessive compulsive disorder: lack of efficacy. J Clin Psychopharmacol. 1991; 11: McDougle CJ, Goodman WK, Leckman JF Lee NC, Holzer JC, Barr LC, McCance-Katz E, Heninger GR, Price LH. Limited therapeutic effect of addition of buspirone in fluvoxamine-refractory obsessive-compulsive disorder. Am J Psychiatry. 1993; 150: McDougle CJ, Goodman WK, Leckman JF Lee NC, Heninger GR, Price LH. Haloperidol addition in fluvoxamine refractory obsessive compulsive disorder: a double-blind, placebo-controlled study in patients with and without tics. Arch Gen Psychiatry. 1994; 51: McDougle CJ, Epperson CN, Pelton GH, Wasylink S, Price LH. A double-blind, placebo-controlled study of risperidone addition in serotonin reuptake inhibitor-refractory obsessive compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry. 2000;57: Mobascher A, Mobascher J, Schmahl C, Malevani J.Treatment of borderline personality disorder with atypical antipsychotic drugs. Nervenarzt Feb 10; (Baskıda). Monnelly EP, Ciraulo DA, Knapp C, LoCastro J, Sepulveda I.Quetiapine for treatment of alcohol dependence. J Clin Psychopharmacol. 2004;24(5): Panocka I, Pompei P, Massi M. Suppression of alcohol preference in rats induced by risperidone, a serotonin 5-HT2 and dopamine D2 receptor antagonist. Brain Res Bull. 1993;31(5): Papakostas GI, Shelton RC, Smith J, Fava M. Augmentation of antidepressants with atypical antipsychotic medications for treatment-resistant major depressive disorder: a meta-analysis.j Clin Psychiatry. 2007;68(6): Patel B, Tandon R. Development of obsessivecompulsive symptoms during clozapine treatment (letter). Am J Psychiatry. 1993; 150:836. Patil VJ. Development of transient obsessive-compulsive symptoms during the treatment with clozapine (letter). Am J Psychiatry. 1992; 149:272. Petty F, Brannan S, Casada J, Davis LL, Gajewski V, Kramer GL, Stone RC, Teten AL, Worchel J, Young KA. Olanzapine treatment for post-traumatic stress disorder: an open-label study. Int Clin Psychopharmacol. 2001; 16(6): Pinninti NR, Mago R, Townsend J Doghramji K. Periodic restless legs syndrome associated with quetiapine use: a case report. J. Clin. Psychopharmacol. 2005;25(6): Pinkofsky HB, Hahn AM, Campbell AF. Reduction of opioid-withdrawal symptoms with quetiapine. J Clin Psychiatry. 2005;66: Pirzada SR, Ries R, LoGerfo JP. Cost of comorbid alcohol and drug problems. Am J Addict. 1997;6(3): Pivac N, Kozaric-Kovacic D, Muck-Seler D. Olanzapine versus fluphenazine in an open trial in patients with psychotic combat-related post-traumatic stress disorder. Psychopharmacology. 2004; 175(4):451-6 Pivac N, Kozaric-Kovacic D. Pharmacotherapy of treatment-resistant combat-related posttraumatic stress disorder with psychotic features. Croat Med J ;47(3): Qasaymeh MM, Mink JW. New treatments for tic disorders. Curr Treat Options Neurol ;8(6): Quintin P, Thomas P. Efficacy of atypical antipsychotics in depressive syndromes. Encephale ;30(6): Roth BL, Tandra S, Burgess LH Sibley DR, Meltzer HY. D4 dopamine receptor binding affinity does RCHP 2:

18 Atipik Antipsikotiklerin Psikotik Bozukluklar Dışında Kullanımı not distinguish between typical and atypical antipsychotic drugs. Psychopharmacology. 1995; 120: Sattar SP, Bhatia SC, Petty F. Potential benefits of quetiapine in the treatment of substance dependence disorders. J Psychiatry Neurosci ;29(6): Savas HA, Yumru M, Kaya MC, Selek S. Atypical antipsychotics as mood stabilizers : a retrospective chart review. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry ;31(5): Savas HA, Yumru M, Ozen ME. Use of long-acting risperidone in the treatment of bipolar patients. J Clin Psychopharmacol ;26(5): Saxena S, Wang D, Bystritsky A Baxter LR Jr. Risperidone augmentation of SRI treatment for refractory obsessive-compulsive disorder. J Clin Psychiatry. 1996; 57: Scahill L, Leckman JF, Schultz RT, Katsovich L, Peterson BS.A placebo-controlled trial of risperidone in Tourette syndrome. Neurology. 2003; 8;60(7): Scherk H, Pajonk FG, Leucht S.Second generation antipsychotic agents in the treatment of acute mania. Arch Gen Psychiatry. 2007;64: Schutters SI, van Megen HJ, Westenberg HG. Efficacy of quetiapine in generalized social anxiety disorder: results from an open-label study.j Clin Psychiatry ;66(4): Sepede G, De Berardis D, Gambi F, Campanella D, La Rovere R, D Amico M, Cicconetti A, Penna L, Peca S, Carano A, Mancini E, Salerno RM, Ferro FM. Olanzapine augmentation in treatment-resistant panic disorder: a 12-week, fixeddose, open-label trial. J Clin Psychopharmacol. 2006;26(1):45-9. Shapira NA, Ward HE, Mandoki M, Murphy TK, Yang MC, Blier P, Goodman WK. A double-blind, placebo-controlled trial of olanzapine addition in fluoxetine-refractory obsessive compulsive disorder. Biol Psychiatry. 2004;55: Sharma V. Atypical antipsychotics and suicide in mood and anxiety disorders. Bipolar Disorder. 2003;12: Shelton RC, Williamson DJ, Corya SA Sanger TM, Van Campen LE, Case M, Briggs SD, Tollefson GD. Olanzapine/fluoxetine combination for treatment-resistant depression: a controlled study of ssrı and nortriptyline resistance. J Clin Psychiatry. 2005; 66(10): Siddiqui Z, Marcil WA, Bhatia SC Ramaswamy S, Petty F. Ziprasidone therapy for post-traumatic stress disorder.j Psychiatry Neurosci. 2005; 30(6): Skrobik YK, Bergeron N, Dumont M Gottfried SB. Olanzapine vs haloperidol: treating delirium in a critical care setting. Intensive Care Med. 2004; 30:1501. Soykan A, Şarman C. Negatif ve pozitif semptomlarda nöroleptik tedaviye yanıt; bir izleme çalışması. Psikiyatri, Psikoloji ve Psikofarmakoloji Dergisi. 1994; 4: Stoops WW. Aripiprazole as a potential pharmacotherapy for stimulant dependence: human laboratory studies with d-amphetamine. Exp Clin Psychopharmacol. 2006; 14(4): Street JS, Clarck S, Gannon SK Cummings JL, Bymaster FP, Tamura RN, Mitan SJ, Kadam DL, Sanger TM, Feldman PD, Tollefson GD, Breier A. Olanzapine treatment of psychotic and behavioral symptoms in patients with Alzheimer disease in nursing care facilities. Arch Gen Psychiatry. 2000; 57: Takahashi H, Sugita T, Yoshida K, Higuchi H, Shimizu T. Effect of quetiapine in the treatment of panic attacks in patients with schizophrenia: 3 case reports. J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2004; 16(1): Taylor DG, Shahj AK. Organic mental disorders. Geriatric Consultation Liaison Psychiatry de, Melding P, Draper B (ed), Oxford University Press, New York. 2001, s Tezcan E, Gecici O. Quetiapine augmentation in patients with treatment resistant obsessivecompulsive disorder: a singleblind, placebo-controlled study. Int Clin Psychopharmacol. 2002; 17(3): Vacheron-Trystram MN, Braitman A, Cheref S, Auffray L. Antipsychotics in bipolar disorders Encaphale. 2004;30(5): RCHP 2:

19 Kalenderoğlu - Vırıt - Savaş Villarreal G, Calais LA, Cañive JM, Lundy SL, Pickard J, Toney G. Prospective study to evaluate the efficacy of aripiprazole as a monotherapy in patients with severe chronic posttraumatic stress disorder: an open trial. Psychopharmacol Bull. 2007;40(2):6-18. Webster R, Holroyd S. Prevalence of psychotic symptoms in delirium. Psychosomatics ;41: Yatham LN. Acute and maintenance treatment of bipolar mania: the role of atypical antipsychotics. Bipolar Disord. 2003;5 Suppl 2:7-19. Young CR, Bostic JQ, McDanald CL. Clozapine and refractory obsessive-compulsive disorder: a case report (letter). JClin Psychopharmacol. 1994; 14: Yumru M, Eren Ozen M, Savas HA, Selek S. Long-acting injectable risperidone for control of agitation in dementia. J Clin Psychiatry. 2006; 67(10): Zarate AC, Tohen M. Double-Blind Comparison of the Continued Use of Antipsychotic Treatment Versus Its Discontinuation in Remitted Manic Patients. Am J Psychiatry. 2004; 161: RCHP 2:

20