Üretim/İşlemler Yönetimi 1. Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN

Transkript

1 Üretim/İşlemler Yönetimi 1

2 Üretim Dönüşüm süreci Süreç: Belirli girdileri belirli çıktılara çevirebilmek için gerçekleştirilen sıralı faaliyetler dizisi Genel anlamda: İnsan ihtiyaçlarını karşılayacak "ekonomik" mal ve hizmetlerin ortaya çıkarılabilmesi için gerçekleştirilen çabalar Teknik anlamda: Üretim girdilerinin (hammadde) emek (işgücü) ve sermaye (üretim donanımı) içeren yöntemlerle işlenerek insan ihtiyaçlarını karşılayacak ürünlere dönüşmesi

3 Üretim Üretim faaliyetleri girdilere "değer katarak" insanlara sunulan faydanın arttırılmasını sağlar. Genel olarak ekonomik sistemin temelini üretim faaliyetleri oluşturur. Bir ekonomik sistemde üretim sonucunda yaratılan "katma değer" ne kadar fazla ise, o ekonomik sistem o kadar sağlıklı ve gelişme olanakları fazla bir durumdadır.

4 Üretim Süreci Girdiler (Üretim Faktörleri) Emek (İşgücü) Sermaye (Makine, Araç- Gereç, Bina vb.) Doğal Kaynaklar Yöntem (Teknoloji) Bilgi Dönüşüm İmalat Montaj İşleme Hizmet işlemleri Çıktılar Mallar (mamul) Hizmetler Geribildirim

5 Üretim Sürecinde Etkili Unsurlar Malzeme (Materials) Makine (Machinery) Yöntem (Methods) İnsan (Men) Para (Money) Zaman (Minutes) 6M

6 Üretim Süreci Bir işletmede üretim sürecinin amacı; üretim girdilerini (kaynakları) verimli bir şekilde kullanarak, düşük maliyetli ve (nitelik, miktar ve zaman açısından) kaliteli ürünler üretip sonuçta bunlardan elde edilecek karlılığı en yüksek kılmaktır. Üretim (ya da hizmet sunma) işlevi, her işletmenin temel varoluş nedenini, yani insan ihtiyaçlarının karşılanmasını gerçekleştirme yolu olduğu için büyük önem taşır ve işletmenin temel işlevlerinden biridir.

7 Üretim Yönetimi Bir işletmede üretim süreci ile ilişkili tüm unsurların (kaynaklar, faaliyetler, çıktılar vb.) planlanması, örgütlenmesi, harekete geçirilmesi, eşgüdümlenmesi ve denetlenmesi işidir. Hizmet işletmeleri açısından değerlendirildiğinde, hizmet işlemleri de üretimin bir parçası olduğundan kavram en geniş haliyle üretim/işlemler yönetimi olarak adlandırılır.

8 Üretim ve Hizmet Sistemlerinin Karşılaştırılması Üretim (ürün-mamul) Somuttur. Standart ve eş özelliktedir. Üretim ve tüketim genellikle birbirinden ayrıdır. Saklanabilir. Müşterinin tasarım ve üretim sürecine katılımı sınırlıdır. Tekrar satılabilir. Kalite ölçümü göreceli olarak kolaydır. Hizmet Soyuttur. Standartlaştırmak zordur. Üretim ve tüketim çoğunlukla eşzamanlıdır. Saklanamaz. Müşteri çoğunlukla tasarım ve hizmet sunum sürecinin içerisindedir. Tekrar satışı zordur. Kalite ölçümü göreceli olarak zordur.

9 Üretim ve Hizmet Sistemlerinin Karşılaştırılması Üretim (ürün-mamul) Ürün taşınabilir. Üretim yerinin seçiminde maliyet öncelikli etkendir. Otomasyon göreceli olarak kolaydır. Gelir öncelikli olarak somut üründen elde edilir. Üretim ile pazarlama/satış genellikle birbirinden ayrıdır. Hizmet Hizmet sağlayıcı ya da müşteri taşınabilir. Hizmet sunum yerinin seçiminde müşteriye erişebilmek öncelikli etkendir. Otomasyon göreceli olarak zordur. Gelir öncelikli olarak soyut hizmetten elde edilir. Pazarlama/satış çoğunlukla hizmet sunumu sürecine dahildir.

10 Ürün-Hizmet Karması Ne ürünler ne de hizmetler birbirinden ayrı olarak, saf halde bulunmazlar. Her ürünün tamamlayıcısı olan hizmetler ve her hizmetin tamamlayıcısı olan fiziksel ürünler söz konusudur. Bu nedenle ürün ve hizmetler her zaman bir karma içerisinde ortaya çıkar.

11 Üretim/İşlemler Yönetiminin (ÜİY) Amaçları Kaynakları verimli kullanmak Maliyeti düşürmek Zaman kısıtlarına uymak Çıktı miktarı gereksinimlerini karşılamak Girdi miktarı kısıtlarına uymak Çıktı kalitesi gereksinimlerini karşılamak İşletmenin kaynaklarından (kapasitesinden) yararlanma derecesini (kapasite kullanımı) arttırmak Üretim sürecine ilişkin kaynakları/faaliyetleri eşgüdümlemek Üretim faaliyetlerinde esneklik sağlamak

12 Üretim/İşlemler Yönetiminin (ÜİY) Sorumlulukları Üretim yönetimi aşağıdaki faaliyetlerde asıl sorumluluğu taşır, işletmenin diğer işlevlerinden destek alır: Üretim sisteminin tasarımı Süreç ve kapasite tasarımı, teknoloji kararları, iş tasarımı Üretim sisteminin planlaması Kuruluş yeri, tesis içi yerleşim, insan kaynakları Üretim sisteminin kurulması Üretimin planlanması ve programlanması Üretimin sürecinin gerçekleştirilmesi/kontrolü Çıktıların yönetilmesi (stok kontrolü)

13 Üretim/İşlemler Yönetiminin (ÜİY) Sorumlulukları Üretim yönetimi aşağıdaki faaliyetlerde işletmenin diğer işlevlerine katılır/destek olur/sorumluluğu paylaşır: Ürün tasarımı Talep tahmini Kalite kontrolü Bakım/onarım Atıkların yönetimi Tedarik zinciri yönetimi Yatırım planlaması Kuruluş yeri, süreç ve kapasite planlaması İnsan kaynakları Planlama, işe alma, eğitim/yetiştirme, Performans

14 ÜİY'in İşletme İçerisindeki Yeri Pazarlama Bilgi Teknolojileri (IS) Finans Müşteri Talebi Yeni Ürün İhtiyacı Mevcut Üretim İmkanları Stok Düzeyleri Teknolojik İmkanlar Çıktı Miktarları Kapasiteler Bilgi İhtiyaçları Sermaye Gereksinimleri Planlanan Sermaye Yatırımları Ortakların İhtiyaçları Bütçeler Finansal Göstergeler Üretim Yönetimi Fatura Bilgileri Üretim İmkanları Ürün Spesifikasyonları Mevcut İşgücünün Becerileri Süreç İyileştirmeler Performans Göstergeleri Tasarım Gerekleri Teknolojik Seçenekler İşgücü Gereksinimi İşgücü Maliyetleri Muhasebe Ar-Ge, Mühendislik İnsan Kaynakları

15 ÜİY'in Tarihsel Gelişimi Sanayi Devrimi Öncesi Dönem Adam Smith (1776) emeğin bölümlenmesi ile verimlilik ve performans artışı Eli Whitney (1800) tüfek üretiminde standart parçalar Sanayi Devrimi Dönemi J.M. Jacquard (1801) Dokuma tezgahlarında delikli kartlarla çalışan makinelerin kullanımı Frederick W. Taylor (1911) Bilimsel Yönetimin İlkeleri Henry Ford, C.W. Avery, C.E. Sorensen (1913) Montaj hattı F.W. Harris (1913) Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli Henry L. Gantt (1916) Gantt Çizelgeleri Frank ve Lillian Gilbreth (1922) Metot Etüdü

16 ÜİY'in Tarihsel Gelişimi Sanayi Devrimi Sonrası W. Shewhart (1931) İstatistiksel Kalite kontrolü W.E. Deming (1950'ler) Toplam Kalite Yönetimi DuPont (1957) CPM, ABD Donanması (1958) PERT Orlicky (1960) Malzeme Gereksinim Planlaması (1970) Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD) Toyota (1970'ler) Toyota Üretim Sistemi (Tam Zamanında Üretim) (1975) Esnek Üretim Sistemleri Womack, Jones, Ross (1990) "Dünyayı Değiştiren Makine" Yalın Üretim Felsefesi 'lar ve sonrası CAD/CAM sistemlerinin yaygınlaşması ve bilgisayar bütünleşik üretim (CIM), tedarik zinciri yönetimi, çevik ve yanıt verebilen (tepkisel) üretim, kitlesel özel üretim 2000'ler ve sonrası Internet ve e-ticaretin etkisi

17 Üretim Yönetiminin Değişimi Yerel Büyük miktarda üretim/teslimat Rekabetçi satın alma Uzun ürün geliştirme süreci Standart ürünler Uzmanlaşma Küresel Tam zamanında Tedarik zincirinde ortaklık Kısa ürün geliştirme süreci, işbirlikleri Daha özelleşmiş ürünler (kitlesel özel üretim) Takım çalışması, güçlendirilmiş ve daha fazla beceriye sahip çalışanlar

18 Üretim Stratejisi ve Rekabet Gücü Üretim, işletmelerin müşterilerine doğrudan hitap eden işlev olduğundan dolayı üretim stratejisi işletmenin rekabet gücü üzerinden doğrudan etki göstermektedir. Üretim stratejisi işletmenin uzun dönemli olarak üretim sistemini hangi ilkelere bağlı olarak ve nasıl oluşturup yürüteceğini belirler. Bu aşamada belirlenen ilkeler, sonrasında üretim sisteminin taktik ve operasyonel kararları için de bir rehber oluşturacaktır. Üretim stratejisinin belirlenmesi için öncelikli olarak işletmenin genel stratejisi oluşturulmalıdır. Diğer tüm işlevsel stratejiler bunu temel alarak belirlenmelidir.

19 İşletme Stratejisi İşletmenin faaliyet alanı Misyon ve vizyon İşletmenin çevre analizi İşletmenin öz yetkinliklerinin belirlenmesi GZFT analizi

20 Üretim Stratejisi İşletme stratejisini temel alarak bu stratejinin hayata geçirilebilmesi için üretim işlevinin tasarımı ve yönetimi oluşturulan bir plandır. İşletmeye rekabet gücü kazandırabilecek özel üretim imkanları (yetenekleri - becerileri) üzerinde odaklanır. Bu üretim imkanları "rekabet öncelikleri" olarak adlandırılır.

21 Üretim Stratejisi -Rekabet Öncelikleri- Maliyet Ürün kalitesi ve güvenilirliği Hızlı teslim (zaman) ve Güvenilir teslim Esneklik ve yeni ürün sunumunu hızlı yapma

22 Üretim Stratejisi -Maliyet Odaklı Rekabet- Ürün, rakiplerle karşılaştırıldığında daha düşük fiyattan pazara sunulur. Bunu yapmanın yolu, işletmenin ilgili alandaki en düşük maliyetli üretici olabilmesidir. Aksi durumda fiyatın düşürülmesi talebi arttırsa da kârlılığı azaltabilir. Otomasyona gitmek, niteliksiz işgücü kullanmak, ürün odaklı bir yerleşim düzeni oluşturmak sıklıkla karşılaşılan uygulamalardandır. Düşük maliyet/fiyat düşük kalite anlamına GELMEZ!

23 Üretim Stratejisi -Ürün Kalitesi ve Güvenilirliği Odaklı Rekabet- Bu stratejinin başarılabilmesi için öncelikli olarak müşterinin gereksinim ve beklentileri doğru bir şekilde belirlenmeli ve bunlara odaklanılmalıdır. Ürünün gereğinden çok fazla ya da gereğinden eksik niteliklere sahip olması sorun oluşturacaktır. Kalite odaklı rekabet için müşteriye sunulan hizmetler ve müşteri ilişkileri de büyük önem taşır. Ürünün güvenilirliği ürün toleranslarının daha dar sınırlarda olması, teslimatın güvenilir ve hatasız şekilde yapılması ile sağlanabilir. Tasarım kalitesi ve süreç kalitesi de önemli unsurlardır.

24 Üretim Stratejisi -Hızlı ve Güvenilir Teslim Odaklı Rekabet- Müşteriye ürünü ilk teslim edenin avantajlı olacağı ilkesine dayanır. Yalnızca ilk teslim eden olmak yeterli değildir. Teslim sürelerinin kısaltılması Tam gereksinim duyulan zamanda ve tutarlı bir şekilde teslimat yapılabilmesi Ayrıca teslim edilen ürünün istenen miktarda ve istenen nitelikte olması, istenen yerde ve koşullarda teslim edilmesi gibi güvenilirlikle ilgili özellikler de önem kazanmaktadır.

25 Üretim Stratejisi -Esneklik ve Yeni Ürün Sunumunu Hızlı Yapma Odaklı Rekabet- Esneklik genel olarak "değişen çevre koşullarına en düşük düzeyde kayıpla uyum sağlayabilmek" olarak tanımlanabilir. Ürün esnekliği: Pazarda ürüne olan talebin niteliği ile ilgili değişimlere uyum sağlama becerisidir. Çoğunlukla müşteriye farklı ürünler sunabilme olarak da düşünülebilir. Bazı durumlarda üretim hatlarının yapısının değişmesini gerektirebilir. Hacim esnekliği: Pazarda ürüne olan talebin miktarı ile ilgili değişimlere uyum sağlama becerisidir. Miktar değişimleri üretim sistemleri üzerinde özellikle maliyet açısından ciddi bir baskı yaratabilir. Yeni ürün sunumunun hızlı yapılabilmesi, pazarda rakip işletmelerden önce bir pay kapmayı sağlayacağı için önemli bir özelliktir. Genellikle tedarik zinciri içerisinde üst düzey bir bütünleşme ve uyum gerektirecektir.

26 Üretim Stratejisi

27 Üretim Stratejisi Rekabet önceliklerinin tümünü eşzamanlı olarak elde etmek zordur. İşletme kaynakları kısıtlı olduğundan, bir önceliğe harcanacak kaynaklar diğeri için kaynakların yetersiz hale gelmesine neden olabilir (Trade-off). Rekabet önceliklerini belirlerken bilinmesi gereken iki kavram vardır: Sipariş almaya yeterli özellikler (order qualifiers): İşletmenin sipariş alabilir durumda olabilmesi için karşılaması gereken, pazar tarafından istenen en az niteliklerdir. Sipariş üstünlüğü sağlayan özellikler (order winners): Pazarda siparişlerin (talebin) işletmeye yönelmesini sağlayan, rakiplere kıyasla üstün niteliklerdir.

28 Üretim Stratejisi

29 Üretim Stratejisi Rekabet önceliklerinin belirlenmesinin ardından bu öncelikleri elde etmeyi sağlayacak şekilde planlama yapılacaktır. Bu planlama içerisinde örgüt kaynakların neler olacağının belirlenmesi, bunların nerede-ne zaman ve nasıl kullanacağının kararlaştırılması yer alacaktır. Burada ana yapıya ve alt yapıya ilişkin boyutlar söz konusudur: Ana Yapı: Üretim sürecinin tasarımını içerir. Kullanılan tesisin özellikleri, uygun teknolojinin seçimi, tesis içinde mal ve hizmetlerin akışı vb. kararları kapsar. Altyapı: Üretim planlama ve kontrol sistemlerine ilişkin üretim kararları kapsar. Üretim işlevinin örgütlenmesi, çalışanların becerileri ve ücretleri, kalite kontrol yaklaşımları vb.

30 Üretim Stratejisini Etkileyen Etkenler Maliyet, kârlılık, fiyat Kalite Ürün (hizmet) tamamlama süresi Ürün ve hizmet çeşitliliği Teslimat performansı Verimlilik, etkinlik, etkililik, üretkenlik, performans Esneklik, çeviklik Teknoloji İşgücü özellikleri Talebi izleyebilme becerisi Tedarik zinciri stratejisi İşletme dışı etkenler (Küreselleşme, devletin ekonomik ve siyasal gücü, toplum, altyapı, vergiler, lojistik sistemlerinin düzeyi, yan sanayi vb.)

31 Çağımızda üretim stratejisi yoluyla Kitlesel özel üretimin başarılması, Ürün yaşam süreçlerinin kısalması nedeniyle ürün geliştirme döngülerinin hızlandırılması, Ürünlerin üretim sürelerinin kısaltılması, Üretimde yalınlaşmanın sağlanması ve değer zincirine odaklanılması, Ürünlerin ve üretim süreçlerinin sürekli olarak iyileştirilmesi, Yoğun rekabet nedeniyle ürünlerin pazara sunum sürelerinin kısaltılması, Esnek ve çevik üretim koşullarının elde edilmesi, Ürün, malzeme ve üretim teknolojilerinin geliştirilmesi ve uygulanması, Bütünleşik bir tedarik zinciri yapısının oluşturulması ve yönetimi, Müşteriye odaklanmanın sağlanması, kalitenin ve maliyetlerin yönetilmesi ve rekabet gücünün arttırılması amaçlanmaktadır.