NfiAAT filer NDE F YAT SAPTAMA YÖNTEMLER VE YAKLAfiIK MAL YET N TESP T

Transkript

1 NfiAAT filer NDE F YAT SAPTAMA YÖNTEMLER VE YAKLAfiIK MAL YET N TESP T Ömer KÖSE* I-G R fi nflaat projelerinin fiyatland r lmas hususu önemli bir karard r. Fiyatland rma konusu kamu ve özel sektör uygulamalar aç s ndan farkl l k arz etmektedir. Maliyet kavram özel sektörde inflaat ifliyle u raflan firmalar için kullan lan bir kavram olup, yaklafl k maliyet kavram ise, kamu kurumlar nca yap lan ihalelerde kullan lan bir kavramd r. Bu çal flmada maliyet ve yaklafl k maliyet kavramlar n ortak bir flekilde ihtiva eden fiyatland rma kavram üzerinde durulacakt r. Fiyatland rman n, inflaat iflinin uygulanmas, sonuçlanmas ve biten inflaat iflinin sonuçlar n n taraflara yans mas aç s ndan son derece önemli oldu- unu yukar da belirmifltik. fiöyle ki; do ru seçilmifl bir fiyatland rma biçimi projenin baflar s n art r rken aksi durumlarda; proje de iflikli i, ifl art fl veya eksilifli gibi durumlar ortaya ç kabileceklerdir. Projeye en uygun yöntemi seçebilmek için, maliyet seçeneklerinin avantajl ve dezavantajl yanlar n n bilinmesi gerekir. Öte yandan yap lacak her inflaat için tek bafl na bir yöntemin seçilmesi de, yap lacak inflaata taraf olan kifliler aç s ndan olumsuz sonuçlara yol açabilir. * Maliye Bakanl Muhasebat Kontrolörü 143

2 II-TEOR K AÇIDAN F YAT BEL RLEME YÖNTEMLER Proje maliyetinin sapma riskini yüklenici taraf na b rakan götürü bedelli sözleflmeden, mal sahibi üstünde b rakan maliyet + maliyetin belli bir oran ücret yöntemine kadar inflaat iflleri pek çok flekilde fiyatland r labilmektedir. Uygulamada en s k karfl lafl lan fiyatland rma biçimleri, götürü (sabit) fiyatl ve maliyet esasl yöntemlerdir. Sabit fiyat uygulamas ; götürü bedel ve birim fiyat olarak ikiye ayr l rken, maliyet esasl yöntemlerin uygulamada en yayg n olanlar ; garantili maksimum fiyat, maliyet + ödüllü ücret, maliyet + sabit ücret, zaman ve malzeme ile maliyet + maliyetin belli bir oran ücrettir. Sözleflmeler ise uygulamada fiyatland rma biçimlerine göre isimlendirilirler. Örne in, birim fiyat esas na göre fiyatland r lan bir projenin sözleflmesi birim fiyatl sözleflme ad n al r. Öte yandan, fiyatland rma biçimleri uygulamada ço u kez karma flekilde karfl m za ç kabilir. Bu durumda, sözleflme daha fazla oranda kullan lan fiyatland rma yöntemi ile isimlendirilmektedir. Müteahhitlerce yap lm fl olan ifllerin de erlendirilmesinde, sözleflme ve flartnamelerde gösterilen ve her iki tarafça kabul edilen fiyatlar esas al n r. Uygulamada rastlan lan fiyat saptama flekilleri flunlard r ; -Götürü Fiyat Yöntemi - Birim Fiyat Yöntemi - Maliyet + Kar Yöntemi A-GÖTÜRÜ F YAT YÖNTEM Bu usulde inflaat bedeli götürü olarak saptan r. Götürü fiyat yap lacak iflin tümünü içerecek flekilde saptanabilece i gibi belirli ifl üniteleri ve pozisyonlar için ayr ayr veya birkaç grupta saptanabilir. 144

3 Götürü ücret, taraflar n inflaat n tamam n n bitirilip teslim edilmesi karfl l nda yükleniciye ödenecek miktar bafltan belirlemifl olmalar d r. Baflka bir ifadeyle götürü ücret, tasarlanm fl inflaat n belirlenmifl sabit bir fiyata yap lmas demektir. Götürü ücret de malzeme, iflçilik, masraflar ve yüklenici kar n kapsar. Bu fiyatland rma yöntemi, en basit olan ve en çok uygulama alan buland r. Götürü ücret, k sa süreli, kapsam iyi belirlenmifl ve küçük yap m ifllerinde uygulanmal d r. Yüklenicinin proje bedelini do ru belirleyebilmesi için yap m ihalesinden önce tasar ma dair tüm plan ve flartnamelerin eksiksiz tamamlanm fl olmas ve kapsam n belirlenmifl olmas gerekir. lerleyen aflamalarda de ifliklik az olaca için bina inflaat nda götürü usulü uygun olacakt r. Götürü fiyat yöntemi özellikle küçük ölçekli inflaat ifllerinde (riski azaltmak noktas nda) tercih edilmelidir. B-B R M F YAT YÖNTEM Bu usulde, Bay nd rl k Bakanl nca veya sair kurumlarca belirlenen birim fiyatlar dikkate al narak fiyat saptanmaktad r. Söz konusu fiyatlar ekonomik durumlar göz önünde bulundurularak tespit edilmektedir. Birim fiyatlar y ll k belirlenebilece i gibi, fiyatlarda meydana gelecek önemli art fl veya eksilifllerde de yani fiyatlar belirlenebilecektir. fli almak isteyen müteahhitler, tüm fiyatlar içermek üzere keflif bedeli üzerinden yüzde hesab ile belirlenen bir oranda indirim yapmak suretiyle veya hiç indirim yapmaks z n keflif bedeli ile ifli al rlar. Birim fiyatl sözleflmede, her bir ifl kalemi için sabit bir fiyat belirlenir. Birim fiyatta yükleniciye ödenecek toplam ücret (sözleflme tutar ), her bir ifl kaleminin birim fiyatlar ile öngörülen miktarlar n n çarp m n n toplamlar na eflittir. Her bir birim fiyat malzeme, iflçilik, masraflar ve yüklenici kar - n da içerecek flekilde belirlenmifltir. yi tan mlanm fl (kapsam ve ifl kalemleri do ru belirlenmifl) fakat mik- 145

4 tarlar n do ru tahmini zor oldu u projelerde ise birim fiyat usulü uygundur. Toprak, kaz, derin temel iflleri bu tip projelere örnek gösterilebilir. C- MAL YET + KAR YÖNTEM Maliyet + Kar usulüne göre yap lan sözleflmelerde, inflaat ile ilgili giderler ve maliyet unsurlar ayr nt l bir flekilde tespit edilmekte ve belirli sürelerde yap lan giderler iareye fatura edilmektedir. Maliyet esasl fiyatland rma yöntemleri sabit fiyatl yöntemlerin (götürü bedel ve birim fiyat) kat l n azaltmak amac yla uygulan rlar. Maliyet esasl fiyatland rmada mal sahibi, proje masraflar n karfl lar ve ek olarak yükleniciye bir ücret öder. Bu ücret, sabit, ödüllü veya maliyetin belirli bir oran olarak kararlaflt r labilir. Teknolojisi yüksek veya belirsizli in çok oldu u uygulamalarda sabit fiyatl yöntemler terk edilip maliyet esasl yöntemler tercih edilmelidir. Bu yöntem, proje kapsam n n ve gerçek bedelinin do ru flekilde belirlenmesinin zor oldu u durumlarda tercih edilir. Plan ve flartnamelerin haz r olmad ve haz rl k için zaman kaybedilmek istenmedi i durumlar buna örnektir. Di er bir ifade ile bu yöntemde tasar m bitmeden yap ma bafllayabilme imkan vard r. Restorasyon projeleri gibi projeye dair kesin bilgilerin ancak yap m bafllad ktan sonra elde edilebildi i projelerde de maliyet esasl yöntemler tercih edilebilir III-KAMU KURUMLARI TARAFINDAN YAPTIRILACAK NfiAATLARDA YAKLAfiIK MAL YET A-YAKLAfiIK MAL YET hale yap lmadan önce idare taraf ndan, yap m iflinin yaklafl k maliyeti tespit edilir. 146

5 dareler, ihale konusu yap m iflinin yaklafl k maliyetini dikkate alarak ihalenin eflik de erin alt nda kal p kalmad n belirler. Yaklafl k maliyet, ayr nt l miktar ve fiyat araflt rmas yap lmak suretiyle gerçekçi biçimde tespit edilir ve dayanaklar ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. darelerce, ihale öncesi tespit edilen yaklafl k maliyet ilan edilmez ve isteklilere veya ihale süreci ile resmi iliflkisi olmayan di er kiflilere aç klanmaz. Kamu inflaatlar nda yaklafl k maliyet veya yap lacak sözleflmeye esas maliyet iki yöntemle belirlenir. Bunlar; Anahtar teslimi götürü bedel: Anahtar teslimi götürü bedel üzerinden sözleflmeye ba lanacak yap m ifllerinde, uygulama projeleri ve bunlara iliflkin mahal listelerine dayal olarak, iflin tamam için istekli taraf ndan teklif edilerek idarece uygun görülen ve sözleflmede gösterilen ödemeye esas toplam bedeli, Birim fiyat: Birim fiyat üzerinden sözleflmeye ba lanacak yap m ifllerinde, ön ve/veya kesin projelere ve bunlara iliflkin mahal listeleri ile birim fiyat tariflerine dayal olarak, idarece haz rlanm fl cetvelde yer alan her bir ifl kalemi için istekli taraf ndan teklif edilerek idarece uygun görülen ve sözleflmede gösterilen ödemeye esas fiyat, B-YAKLAfiIK MAL YET HESABINA ESAS M KTARLARIN TESP T Yaklafl k maliyetin do ru olarak tespit edilebilmesinin en önemli flart, yap lacak inflaat kalemlerinin do ru olarak tespit edilmesidir. Yaklafl k maliyet hesab na esas miktarlar n tespiti için öncelikle afla da yer alan çal flmalar n yap lmas gereklidir. 1-Arazi ve zemin etüdünün yap lmas ; uygulama projesi üzerinden anahtar teslimi götürü bedel teklif almak suretiyle ihale edilecek yap m iflle- 147

6 rinde arazi ve zemin etüt çal flmalar n n; ön ve/veya kesin proje üzerinden birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek yap m ifllerinde ise, mümkün olan arazi ve zemin etüt çal flmalar n n yap lm fl olmas zorunludur. 2-Proje zorunlulu u; bina ifllerinde uygulama projesi, di er yap m ifllerinin uygulama projesi yap labilen k s mlar için uygulama projesi, yap lamayan k s mlar için kesin proje; do al afetler nedeniyle uygulama projesi yap lmas için yeterli süre bulunmayan yap m ifllerinde ise, ön ve/veya kesin projenin haz rlanmas ve yaklafl k maliyetin söz konusu projelere dayan larak hesaplanmas gerekir. 3-Mahal listesi haz rlanmas ; ön, kesin veya uygulama projelerine dayal olarak, yap m iflinin bünyesindeki imalat kalemlerinin ad n ve yap laca- yerleri gösteren ve yaklafl k maliyetin haz rlanmas na esas teflkil eden mahal listeleri haz rlan r. 4-Metraj listelerinin haz rlanmas ; ihale konusu yap m ifline ait proje ve mahal listelerindeki ölçü ve tariflere göre iflin bünyesine giren imalatlar n hangi k s mda ve ne miktarda yap laca n n belirlenmesi amac yla; anahtar teslimi götürü bedel teklif almak suretiyle ihale edilecek yap m ifllerinde ifl kalemi ve/veya ifl grubu, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek yap m ifllerinde ise ifl kalemi fleklinde metraj listeleri düzenlenir. 5-Uygulama projesi yap lamayan onar m iflleri; uygulama projesi yap lmas mümkün olmayan onar m ifllerinde, haz rlanan rölevelere dayal olarak düzenlenen mahal listeleri ve metrajlara göre yaklafl k maliyet hesaplan r. 6-Birim fiyat ve imalat tariflerinin haz rlanmas ; ön ve/veya kesin projeye dayal olarak birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek yap m ifllerinde, idareler, ifl kaleminin ad n, yap m flartlar n, ölçü fleklini, birimini, birim fiyata dahil ve hariç unsurlar ihtilafa meydan vermeyecek biçimde teknik olarak aç klayan birim fiyat tarifleri haz rlar. Anahtar teslimi götürü bedel ifllerde ise, uygulama projeleri ve mahal listelerine dayal olarak imalat ifl kalemleri veya ifl gruplar n n teknik tarif ve özellikleri belirlenir. 148

7 C-YAKLAfiIK MAL YET HESABINA ESAS F YAT VE RAY ÇLER N TESP T darelerce, ihale konusu yap m ifline ait yaklafl k maliyet; 1) Kamu idarelerince belirlenmifl, iflin niteli ine uygun yap yaklafl k maliyetlerinden, rayiçlerinden ve birim fiyatlar ndan, 2) lgili meslek odalar, üniversiteler veya benzeri kurulufllarca belirlenen fiyatlardan, 3) Yüklenici veya alt yüklenici olarak faaliyet gösteren konusunda deneyimli kifli ve kurulufllardan al nacak yap maliyet fiyat ve de erlerinden, 4) darenin piyasa araflt rmas na dayal fiyat tespitlerinden, 5) haleyi yapan idare veya di er idarelerin daha önce gerçeklefltirdi i benzer yap m ifllerinin sözleflmelerinde ortaya ç kan fiyatlardan, Biri veya birkaç birlikte kullan lmak ve gerekli di er fiyat araflt rmalar yap lmak suretiyle belirlenir. Kamu idarelerine ait yap yaklafl k maliyetlerinin, birim fiyatlar n, rayiçlerin ve fiyat analizlerinin yap lacak ifl veya ifl kaleminin niteli ine uymad, iflin yap m tekni i ile ilgili teknolojik aflamay ve/veya gerçek piyasa rayiçlerini yans tmad durumlarda, söz konusu fiyat ve analizler esas al nmaz, idarece yap lacak gerçekçi maliyet analiz ve tespitleri kullan l r. flin bütünü, ifl grubu, ifl kalemi ve malzeme rayici baz nda yap lacak piyasa araflt rmas na dayal fiyat tespitlerinde; ifl, imalat ve/veya malzemenin yap mc lar ndan, üreticilerinden, ana bayilerinden, toptanc lar ndan, yetkili sat c lar ndan ve sat c lar ndan fiyatlar veya proforma faturalar al nmak ve gerekli karfl laflt rmalar yap lmak suretiyle uygun fiyatlar belirlenir. Tereddüt edilen fiyatlar n gerçek piyasa rayiçlerine uygun olup olmad hususu Ticaret ve/veya Sanayi Odalar ndan al nacak yaz l rayiçlerle netlefltirilir. Fiyat araflt rmas için yap lan çal flmalarda fiyat sorulacak kifli ve kurulufllara yaz lan yaz da fiyat tespit edilecek ifl grubu, ifl kalemi veya malzemenin ayr nt l özellikleri ve standard na yer verilir, fiyat istenecek kifli ve kuru- 149

8 lufllara ayn koflullar tafl yan yaz larla baflvurulur ve fiyatlar Katma De er Vergisi hariç istenir. stenen özellikleri tafl mayan fiyat bildirim ve proforma faturalar dikkate al nmaz. D-YAKLAfiIK MAL YET N HESAPLANMASI fl kalemi ve/veya ifl grubu fleklinde tespit edilen imalat miktarlar n n, yüklenici kar ve genel gider ihtiva etmeyen fiyatlarla çarp m sonucu bulunan tutar KDV hariç olarak hesaplan r ve bulunan bu tutara %25 oran nda yüklenici kar ve genel gider karfl l eklenmek suretiyle yaklafl k maliyet tespit edilir. Buna iliflkin hesap cetveli haz rlayanlarca imzalanmak suretiyle onay belgesi ekine konulmak üzere ihale yetkilisine sunulur. Yaklafl k maliyet hesap cetveli ve onay belgesi ihale ifllem dosyas n n içinde muhafaza edilir. IV-DE ERLEND RME VE SONUÇ nflaat ifllerinde, kamu sektöründe ifade edilen tabirle yaklafl k maliyet yada özel sektörde kullan lan inflaat maliyeti çeflitli flekillerde tespit edilmektedir. Literatürde inflaat ifllerinin maliyetinin tespiti konusunda netleflmifl yöntemler mevcuttur. Bu yöntemler; götürü fiyat, birim fiyat ve maliyet + kar usulleridir. Yöntemler dikkatle incelendi inde ve kamu sektörü baz al nd nda asl nda uygulamada yöntemlerin uygulamas bak m ndan fazla bir fark olmad - gözlenecektir. darelerce, ihale konusu yap m ifline ait yaklafl k maliyet; Kamu idarelerince belirlenmifl, iflin niteli ine uygun yap yaklafl k maliyetlerinden, rayiçlerinden ve birim fiyatlar ndan, ilgili meslek odalar, üniversiteler veya benzeri kurulufllarca belirlenen fiyatlardan, yüklenici veya alt yüklenici olarak faaliyet gösteren konusunda deneyimli kifli ve kurulufllardan al nacak yap maliyet 150

9 fiyat ve de erlerinden, idarenin piyasa araflt rmas na dayal fiyat tespitlerinden, ihaleyi yapan idare veya di er idarelerin daha önce gerçeklefltirdi i benzer yap m ifllerinin sözleflmelerinde ortaya ç kan fiyatlardan biri veya birkaç birlikte kullan lmak ve gerekli di er fiyat araflt rmalar yap lmak suretiyle belirlenir. Bu flekilde belirlenen inflaat maliyetinde ortaya ç kan art fllarda belirli mevzuat çerçevesinde ilave olarak yükleniciye fiyat fark olarak ödenmektedir. Asl nda vurgulanmas gereken nokta, seçilen maliyet yönteminin önemli oldu u gerçe inin yan s ra, ekonomik konjonktüre göre önemli yükselifl ve düflüfl gösteren hammadde fiyatlar maliyetlerin do ru olarak öngörebilmesi ve yöntemin buna göre seçilmesidir. Kamu sektörünün genel yaklafl m ifli tahmin edilen bedele yak n bir bedelle iflin bitirilebilmesi olmas nda ra men fiyat fark ödemelerinden kaç n - lamamaktad r. KAYNAKÇA Babuflçu, fienol ve öte(2007). Gayrimenkul De erleme Uzmanl. [y.y.]: Akademi Yay nlar K z lot, fiükrü(2008). nflaat Muhasebesi Vergilendirilmesi. Ankara: Yaklafl m Yay nlar fienlik, Mehmet(2007). nflaat Muhasebesi. Ankara: Maliye Hukuk Yay nlar Y lmaz, Kaz m(2006). nflaat Muhasebesi. [y.y.]: Ceka Yay nlar 151

10 152