RİZE DE YAPAY PLAJ YAPILABİLECEK YERLERİN ARAŞTIRILMASI

Transkript

1 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu RİZE DE YAPAY PLAJ YAPILABİLECEK YERLERİN ARAŞTIRILMASI Servet KARASU 1, Yusuf CEYLAN 2, M. Kemal CAMBAZOĞLU 3 1 Rize Uni. Rize Mes. Yük. Okulu Rize, Türkiye skarasu@rize.edu.tr 2 Rize Üni. Su Ürünleri Fak. Rize, Türkiye yuceym@hotmail.com 3 Güney Mississippi Üni. Deniz Bilimleri Bölümü Stennis Space Center,MS,ABD mustafa.cambazoglu@usm.edu ÖZET Bu çalışmada Rize ili ve ilçelerinde yapay plaj yapılabilecek yerler araştırıldı. Bu amaçla 5 bölge belirlendi. Bölgelerden biri Rize şehir merkezinde yürüme mesafesinde bulunan Yat Limanı, diğeri şehir merkezinden 7 km uzaklıkta Alipaşa mevkisi, birisi İyidere ilçesinde, ikisi ise Çayeli ilçesinde bulunmaktadır. Tespit edilen bu bölgelerin batimetrileri belirlenerek, belirli profillerden kesitleri alındı. Plaj bölgelerinde topoğrafyayı belirlemek için total-station kullanıldı. Batimetri belirlenirken eko-sounder monte edilmiş bir tekneden faydalanıldı. Koordinatlar ise yine total-station ile belirlendi. Ölçümler esnasında belirli noktalardan malzeme örnekleri alınarak elek analizleri yapıldı. Ölçümlere Ekim 2008 de başlayarak, 6 aylık periyotlar halinde gerçekleştirildi. Kıyı çizgisi değişimine, profillere ve malzeme örneklerinden alınan sonuçlara bakılarak en uygun yer belirlenmeye çalışılacak. Investigation of Beaches Suitable for Nourishment in Rize Suitable beaches for nourishment were investigated in this study. Five regions have determined for this purpose in Rize province. One of them is in city center at walking distance, another is 7 km away from city center. One of them is in Iyidere town, and two of them are in Cayeli town. Profiles and bathymetric topography were determined. Onshore portions of beach were surveyed using standard survey leveling techniques. The hydrographic survey, for the offshore portion, was carried out with a small boat mounted echo-sounder. Distance from the beach was determined with a Total Station. Beach sand data were collected during surveys. Samples were collected at several cross-shore elevations across profiles, from dunes to closure depth. Sieve analyses were conducted for the sand samples. Measurements were performed with 6 months period. First measurements were conducted in October 2008, and last in June According to the results, suitable beaches will be determined for nourishment. Anahtar Kelimeler: Yapay Besleme, Kıyı Çizgisi Değişimi, Arazi Çalışması

2 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu GİRİŞ Yapımına 1997 yılında başlanan Karadeniz Sahil Yolu ile halkın denizle olan ilişkisi büyük ölçüde kesilmiş; zaten sınırlı sayıda olan plajlar, yapılan tahkimatlarla yok olmuşlardır. Yeni yapılan yolu alternatif bir yöntemle korumak ve halkın denizle olan irtibatını tekrar sağlamak için başvurulacak en uygun yöntemlerden biri yapay kıyı beslemesidir. Büyük miktarlardaki kumun kıyıdan denize doğru yerleştirilmesi şeklinde yapılan yapay besleme; dünyanın birçok yerinde hem erozyon kontrolü hem de plaj oluşturma metodu olarak her geçen gün daha da fazla uygulama alanı bulmaktadır (Campbell 2006, Hamm 2002) Bu çalışmanın amacı, kıyıları korumak ve kıyıların doğal görünümüne kavuşmalarını sağlamak için yapay beslemenin Rize kıyılarında uygulanabilirliğini araştırmaktır. Çalışma kapsamında Rize ili ve ilçelerinde muhtelif kıyılarda, kıyı çizgisi ve deniz topoğrafyasının değişimini belirlemek için ölçümler yapılmıştır. YÖNTEM Ölçüm yapılan bölgeler Proje kapsamında öncelikle Rize Merkez ve ilçelerinde yapay plaj yapımına müsait olacak yerler tespit edildi. Yapılan ön çalışmalar neticesinde Rize Merkezde 2 bölge, ilçelerinde ise 3 bölge olmak üzere toplam 5 bölgede ölçüm yapılmasına karar verildi. Seçimi yapılan bu yerlerin bazılarının halen plaj olarak kullanılması, bazılarının ise önceden plaj olarak kullanılması ölçüm yapılmasına karar verilmesinde etkili oldu. Yörede yaşayan kişilerle yapılan görüşmelerle bu bölgelerin geçmişleri hakkında bilgiler alındı. Ön çalışmalar sonucu tespit edilen bölgeler şunlardır (Karasu 2009): Rize Merkez, Alipaşa mevkiinde bulunan Dedeman Otelinin doğu kıyısı, Rize Merkez, Yat limanı olarak yapımına başlanmış olan kıyı kesimi, İyidere İlçesi Sarayköy mevkii, Çayeli İlçesi çıkışı Hüsrev Lokantası önünde bulunan kıyı kesimi, Çayeli İlçesi çıkışı Tünel mevkii. Topoğrafya Çalışmaları Tespit edilen bu bölgelerde taban topoğrafyasının ve kıyı çizgisinin değişimini belirlemek için ilk ölçümler Eylül ve Ekim 2008 aylarında yapıldı. Kıyı çizgisinin ve karada bulunan kısmın koordinatları ile kotları total station ve reflektör adı verilen alet yardımıyla tespit edildi. Bu amaç için total station aleti, koordinatları bilinen bir noktadan faydalanılarak uygun bir yere kuruldu. Elinde reflektör bulunan bir kişi kıyıda bulunan noktalarda yürüyerek belirli aralıklarla okumaların yapılmasını sağladı. Su altı zemininin topoğrafik durumunu belirlemek amacı ile düşey doğrultularda derinlik ölçmeleri yapıldı. Taban topoğrafyasını belirlemek için echo-sounderı bulunan bir tekneden yararlanıldı. Derinliği ölçülen noktaların yatay düzlemdeki konumunu belirlemek için ise konum ölçmeleri yapıldı. Bu ölçümler yine kıyıdaki sabit noktalardan yapıldı. Echo-sounder ile derinliği tespit edilen noktaların koordinatları ise yine total station ve reflektör ile belirlendi. Bu amaçla teknede tam echo-sounderın bulunduğu nokta üzerinde reflektörü tutan bir kişi bulunmaktadır. Tekne ölçüm yapılacak nokta üzerinde durduğunda, koordinatları karada bulunan total station ve teknede bulunan reflektör ile belirlenirken, aynı andaki derinlik echo-sounder yardımıyla tespit edildi. Çalışmalarda teknenin genellikle hareket halinde olması veya çok kısa süreli durmasından dolayı, bir noktaya ilişkin derinlik ve konum ölçmelerinin aynı anda yapılması ve çok kısa sürede tamamlanması zorunludur. Bu yüzden bir telsiz yardımıyla noktaların aynı anda kaydedilmesi sağlandı. Tüm bölgelerde taban topoğrafyası yaklaşık -10 m derinliğe kadar belirlendi. Total station ile toplanan veriler bilgisayara aktarıldı ve Surfer programı kullanılarak taban topoğrafyaları çizildi. Ayrıca her bölgenin yaklaşık olarak orta bölgesinden bir adet kesit alınarak kıyı profilinin değişimi de belirlendi. Taban topoğrafyalarının belirlenmesinde yaklaşık -10 m derinliklere kadar veri toplanmasına karşın,

3 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu özellikle son ölçümlerde kesitler için -15 m derinliklere kadar veriler toplandı (Karasu 2011). İlk ölçümlerde kıyıya paralel olarak veriler toplandı. Kıyıya dik doğrultuda verilerin toplanması kesitleri oluşturmak açısından daha uygun olacağından dolayı, üçüncü ölçümlerden itibaren kıyıya dik doğrultuda ölçümler yapıldı. Ölçüm yapılan her bir bölge ile ilgili olarak elde edilen veriler ve ölçüm sonuçları ayrıntılı olarak bu bölümde sunulmuştur. Alipaşa Dedeman Mevkii Alipaşa mevkiinde bulunan mevcut plaj, şehir merkezine 7 km uzaklıktadır. Dedeman Otelinin doğu tarafında yer almaktadır. Yaklaşık olarak 200 m uzunluğundaki plajın özellikle batı tarafı tamamen taş tahkimatlarla kaplanmıştır (Şekil 1). Orta bölgesinde büyük kayalar bulunmaktadır. Kayalık kısmın batısındaki kısım cm büyüklüğünde taşlar, doğusunda ise granülometrisi zamanla değişmekle birlikte kum çakıl karışımı malzemeden oluşmaktadır. Şekil 1. Alipaşa Dedeman otelinin doğusunda bulunan plaj Bu plajdaki ilk ölçüm17 Eylül 2008 tarihinde yapılmıştır. Daha sonraki ölçümler ise sırasıyla 3 Haziran 2009, 25 Ekim 2009,12 Haziran 2010 ve 25 Haziran 2011 tarihlerinde yapılmıştır. Yapılan ölçümler sonucunda elde edilen örnek taban topoğrafyası Şekil 2 de görülmektedir. Topoğrafyada meydana gelen değişimi daha iyi görebilmek için, kıyının yaklaşık olarak orta bölgesinden kesitler çıkarılmıştır. Bu bölgeye ait 5. Ölçüm esnasında okuma yapılan noktalar ve kesit alınan bölge Şekil 3 de görülmektedir. Bütün ölçümler için aynı yerden kesit alınarak zamanla profilde meydana gelen değişim ise Şekil 4 de verilmiştir. Malzeme çapının değişimini belirlemek için kıyıdaki ve deniz içerisindeki belli noktalardan malzeme örnekleri alınmıştır. Alınan malzemelere ait elek analizleri yapılarak, zamanla malzeme çapındaki değişim belirlenmiştir. Plajın orta kısımlarında kıyı çizgisinden alınan malzeme örneklerine göre d 50 = 5mm civarındadır, plajın doğu kısmında kıyı çizgisinde ise d 50 = 25mm civarında değişmektedir. Deniz içerisinde -2.5m den alınan örneklerde d 50 =0.25mm, -5 m derinlikten alınan örneklerde ise yine d 50 =0.25mm civarındadır.

4 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Şekil Eylül 2008 de yapılan 1. Ölçüm taban topoğrafyası Şekil 3. Beşinci ölçüm esnasında okuma yapılan noktalar ve kesitin alındığı doğrultu

5 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Şekil 4. Profil boyunca zamanla meydana gelen değişimler Sarayköy Plajı Sarayköy plajı şehir merkezine yaklaşık olarak 16 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yaklaşık 300 m uzunluğundadır. Malzeme çapları zamanla değişmekle beraber, plaj tamamen çakıllardan oluşmaktadır. Çakılların bulunduğu derinlik yer yer 2-3 m ye kadar değişmektedir. Bu derinliklerden itibaren tabanda kum bulunmaktadır. Plajın hemen arkasında bulunan evlerin bahçe duvarlarında özellikle kış aylarında meydana gelen fırtınalar nedeniyle hasarlar meydana gelmektedir. Plajın doğu tarafı yaz aylarında özel işletmeler tarafından kiralanarak işletilmektedir. Plajın doğu tarafında bir mahmuz bulunmaktadır. Son yıllarda Rize nin en çok tercih edilen plajıdır. Sarayköy plajında da 5 ölçüm yapılmıştır. Sarayköy plajında kıyı çizgisinden, kıyı gerisinden, -2.5m ve -5 m derinliklerden malzeme örnekleri alınmıştır. Kıyı çizgisinde d 50 = 15mm, kıyı gerisinde d 50 = 50mm, -2.5 m derinliğinde d 50 = 0.40mm ve -5 m derinlikte ise d 50 = 0.30mm civarında değişmektedir. Yat Limanı Rize şehir merkezinde bulunmaktadır lı yıların sonunda yat limanı olarak planlanmış fakat daha sonra vazgeçilmiştir. Ana mendireği yapılmıştır, fakat zamanla büyük oranda hasar görmüştür. Şimdiki haliyle balık tutan amatörler tarafından büyük ilgi görmektedir. Bu bölgenin proje kapsamında ölçümlere dâhil edilmesinin nedeni, 1970 li yıllarda Rize halkı tarafından çok tercih edilen plajların bu yörede yer almasıdır. Yıllar boyunca yapılan dolgularla ve son olarak yapılan karayolu ile özelliğini kaybetmesine rağmen, besleme yapılarak tekrar eski haline getirilip getirilemeyeceği araştırılmıştır. Ayrıca bu alanın, yat limanı için inşa edilen mendirek tarafından korunması bir avantaj olarak düşünülmüştür. Kıyı tarafında ise taş tahkimatlar bulunmaktadır. Yat limanında ilk ölçüm 28 Ekim 2008 de yapılmıştır. 2. Ölçüm 10 Haziran 2009 da, 3. Ölçüm 1 Ocak 2010 da, 4. Ölçüm 5 Haziran 2010, 5. Ölçüm ise 23 Nisan 2011 de yapılmıştır. 5. Ölçüm sonucuna ait üç boyutlu taban topoğrafyası ve ölçüm alınan noktalar şekil 5 de verilmiştir. Bütün ölçümler için aynı yerden kesit alınarak zamanla profilde meydana gelen değişim ise Şekil 6 da verilmiştir. Yat limanında -2.5 m ve -5 m derinliklerinden malzeme örnekleri alınmıştır. Her iki derinlikte de d 50 = 0.18 mm civarlarında bulunmaktadır.

6 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Şekil Nisan 2011 de yapılan 5. Ölçüm taban topoğrafyasının üç boyutlu görünüşü, kesit alınan profil ve ölçüm noktaları Şekil 6. Profil boyunca zamanla meydana gelen değişimler Çayeli Hüsrev Mevkii Çayeli İlçesi nin Artvin yönüne doğru çıkışında bulunan meşhur kuru fasulyeci Hüsrev Lokantasının karşısında bulunan bölgede ölçümler yapıldı. Bu bölgenin seçilmesinde, yörede balıkçılık yapan ve buranın geçmişini bilen yaşlı insanların tavsiyesi önemli rol oynadı. Karadeniz duble yolu geçmeden ve herhangi bir dolgu yapılmadan yıllar önce bu bölgenin plaj olarak kullanıldığı ifade edildi. Şekil 7 de ölçümlere ilk başlandığı yıllardaki durum görülmektedir. Kıyı kesimi tamamen taş tahkimatlarla korunmaktadır. Ekim 2008 de ölçümlere ilk başlandığında tahkimatların hemen önünde su derinliği yaklaşık 1-2 m civarındaydı. Ölçüm yapılan bölgenin hemen batısından Âşıklar deresi geçmektedir. Bu bölge için önemli miktarda malzeme getirme-

7 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu si açısından oldukça önemlidir. Bölgede hâkim dalga yönünün kuzeydoğu olması nedeniyle dereden gelen malzemenin önemli bir miktarı dalga ve akıntı etkisiyle derenin doğusuna doğru taşınmaktadır. Burada yapay besleme ile bir plaj oluşturulursa, derenin getirdiği malzemelerle sürekli olarak beslenmeye devam edecektir. Ayrıca hiç yapay besleme yapılmasa bile, gelen malzemenin yapılacak yapılarla korunması halinde yeni plaj oluşumuna elverişli bir hale gelecektir. Ölçüm yapılan bu bölgede özelikle son ölçümlere doğru tahkimatların hemen önünde önemli miktarlarda kum toplandığı ve plaj oluşumunun başladığı görülmektedir (Şekil 8). Şekil 7. Ölçümlere ilk başlandığında bölgenin durumu Şekil 8. Son yıllarda ölçüm yapılan bölgenin önünde biriken kum (Eylül 2010) Hüsrev mevkiinde ilk ölçüm 4 Ekim 2008 de yapılmıştır. 2. Ölçüm 10 Haziran 2009 da, 3. Ölçüm 26 Aralık 2009 da, 4. Ölçüm 6 Haziran 2010 da ve son ölçüm 26 Haziran 2011 de gerçekleştirilmiştir. Bütün ölçümler için aynı yerden kesit alınarak zamanla profilde meydana gelen değişim ise Şekil 9 da verilmiştir. Kıyı çizgisinde d 50 = 15mm, -5 m derinlikte ise d 50 = 0.30 mm civarındadır.

8 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Şekil 9. Profil boyunca zamanla meydana gelen değişimler Çayeli Tünel Mevkii Çayeli ilçesinin Artvin yönündeki çıkışında yer almaktadır. Yeni yapılan karayolu ile birlikte inşa edilen tünelin alt bölgesinde bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 700 m uzunluğundadır. Tünelin doğu tarafına büyük bir mahmuz, batı tarafına ise 3 adet küçük mahmuz inşa edilmiştir. Malzeme özellikleri yer yer değişmekle birlikte genelde çok iri çakıllı malzeme bulunmaktadır. Malzeme çapları zamanla değişmesine rağmen genelde 5 m derinliğe kadar iri çakıllar ve bazı yerlerde küçük kayalar yer almaktadır. Plaj genişliği çok dar ve iri çakıllardan oluşmasına rağmen en çok tercih edilen plajlardan birisidir. Belediye tarafından yoldan plaja rahatlıkla inilmesini sağlayan merdivenler yapılmıştır. Şekil 10. Profil boyunca zamanla meydana gelen değişimler

9 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Çayeli tünel plajında da 5 ölçüm yapılmıştır. Bütün ölçümler için aynı yerden kesit alınarak zamanla profilde meydana gelen değişim ise Şekil 10 da verilmiştir. Kıyı çizgisinden, kıyının orta bölgesinden ve kıyı gerisinden malzeme örnekleri alındı. Kıyı çizgisinde d 50 = 20mm, kıyı orta bölgesinde d 50 =45mm, kıyı gerisinde ise d 50 =60 ile 100 mm civarında değişmektedir. Bu plajda -2.5m ile -5 m lerde yer yer kayalıklar olduğu için grap ile malzeme örneği alınamadı. SONUÇ VE ÖNERİLER Proje kapsamında ölçüm yapılan bölgelere ait elde edilen verilere ve gözlemlere göre elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır. Şehir merkezine en yakın ve aktif olarak kullanılan Alipaşa Mevkiinde bulunan plajın özellikle doğu kısmındaki mevcut malzemeye yakın bir malzeme ile geçmiş yıllarda yol yapımı esnasında besleme yapılmasına rağmen çok kısa bir zaman içerisinde bütün malzeme kıyıdan uzaklaşmıştır. Bu bölgenin yakınlarında malzeme taşınımı sağlayacak herhangi bir dere bulunmamaktadır. Dolayısıyla malzemenin sürekli gelmesini sağlayacak bir kaynak yoktur. Özellikle batı kısmında büyük kayalar yer almaktadır. Ölçümler esnasında kıyının orta bölgelerinde gerilemeler meydana geldiği tespit edilmiştir. Eğer besleme yapılacaksa iri çakıl ile besleme yapılmalıdır. Plaj uzunluğu nispeten küçük olduğu ve kıyı dalgalara belirgin şekilde maruz kaldığı için gelen dalgaların etkilerini azaltmak için otelin önünde bulunan bölgeye bir mendirek yapılabilir. Yapılan bu mendirekle birlikte besleme yapılması sonucu daha iyi sonuçlar alınacaktır. Herhangi bir yapı yapılmadan besleme yapılması durumunda, besleme kısa ömürlü olacaktır. Rize halkı tarafından en çok tercih edilen bölge olan Sarayköy plajı yine fırtınaların oldukça etkilediği ve kıyıda bulunan evlere zarar verdiği bir plajdır. Bu plajda kıyı çizgisi değişimi çok büyük miktarda olmamasına rağmen, bölge çok kısa mesafede derinleştiği için dalgalar doğrudan kıyıda kırılmaktadır. Dolayısıyla kıyı gerisini de etkilemektedir. Mevcut durumu ile besleme yapılması çok fazla bir fayda sağlamayacaktır. Yapılacak beslemede mevcut plajdakine benzer özellikte iri çakıllar kullanılmalıdır. Ancak yapılan mahmuzun bile kıyı çizgisi değişimine çok fazla bir katkısı olmadığı gözlemlenmiştir. Yapılacak besleme ancak açık deniz mendirekleri ile olumlu sonuç verebilir. Rize şehir merkezinde yürüme mesafesinde bulunan yat limanında kıyı çizgisi değişimi ve malzeme hareketi yönünden çok fazla bir değişiklik görülmemiştir. Bu bölgede kıyı bölgesi hemen derinleştiğinden dolayı besleme esnasında çok büyük miktarlarda kuma ihtiyaç duyulacaktır. Ancak mevcut mendirek sayesinde besleme malzemesini koruma açısından bir problem olmayacaktır. Bölge içine gelen küçük miktarlı kirli suların ıslah edilerek uzaklaştırılması halinde temiz bir plaj elde edilebilir. Çayeli tünel mevkisinde bulunan plaj iri çakıllardan oluşmakta ve bu çakıllar 5 m derinliğe kadar devam etmektedir. Bu bölgede de çok kısa mesafede derinliğin artması neticesinde dalgalar yine tam plaj üzerinde kırılmaktadır. Açık deniz mendirekleri yapılıp, plajdaki malzemeye benzer malzeme ile beslenmesi halinde olumlu sonuç alınabilir. Aksi takdirde yapılacak besleme çok kısa ömürlü olacaktır. Çayeli Hüsrev mevkiinde bulunan bölgede ölçümler esnasında kıyı çizgisinin değişimi açısından oldukça olumlu sonuçlar alınmıştır. Ölçümlerin başlangıcından yaklaşık 2 sene kadar sonra yer yer 2 m ye kadar kıyı çizgisinin ilerlediği gözlemlenmiştir. Bu değişim zamanla 1 m ye kadar azalsa bile, Aşıklar deresinden gelen malzemenin etkisi ile bir plaj oluşumu görülmektedir. Proje başlangıcında tahkimatların önünde yaklaşık 1 m su derinliği olan bölge, proje bitiminde yapılan ölçümler esnasında tamamen gelen malzemeyle dolmuştur. Bölgenin doğu tarafına yapılacak olan kısa bir mahmuz ile daha kısa süre içinde daha geniş plaj elde edilebilir. Bu mahmuz ile kıyı boyu katı madde taşınım oranı ve uç kısımlardaki kayıplar azaltılarak proje ömrünü uzayacaktır. Proje kapsamında ölçüm yapılan bölgelerden en uygun olarak tespit edilen bölge Çayeli Hüsrev mevkii ve Rize Yat limanıdır. Bu bölgelere besleme yapılmadan önce dalga ikliminin de elde edilip, sayısal modellerle gelişiminin tahmin edilmesi faydalı olacaktır.

10 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu TEŞEKKÜR Bu çalışmada desteklerinden dolayı Rize Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine teşekkür ederiz. Proje Kod No: KAYNAKLAR Campbell, T. J. and Benedet, L., Beach nourishment magnitudes and trends in the U.S. Journal of Coastal Research, SI 39 (Proceedings of the 8th International Coastal Symposium), Itajaí, SC, Brazil, ISSN Hamm, L., Capobianco, M., Dette, H.H., Lechuga, A., Spanhoff, R. ve Stive, M.J.F., A Summary of European Experience with Shore Nourishment, Coastal Engineering, 47, Karasu, S., Ceylan, Y., Güner, M.S., and Süme, V., Investigation of Beaches Suitable for Nourishment in Rize Province, Turkey, The Ninth International Conference on The Mediterranean Coastal Environment, Medcoast 2009, November, Sochi, Russia. Karasu, S., Rize İli ve İlçelerinde Yapay Plaj Yapılabilecek Yerlerin Araştırılması, Rize Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projesi Sonuç Raporu. Proje Kod No: , Rize.