Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine Bir A r a fl t r m a

Transkript

1 Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine Bir A r a fl t r m a Halil Ekfli*, Mustafa Otrar** Özet Bu çal flma Genel Lise (GL), mam Hatip Lisesi ( HL), Endüstri Meslek Lisesi (EML) ve Ç rakl k E itim Merkezlerinde (ÇEM) okuyan ö rencilerin baz kiflilik özelliklerini karfl laflt rmak amac yla gerçeklefltirilmifltir. Kiflilik özelliklerinin belirlenmesinde Savran (1993) taraf ndan gelifltirilen S fat Tarama Listesi kullan lm flt r. Çal flma e itim ö retim y l n n ikinci yar s nda gerçeklefltirilen iki araflt rman n örneklemlerinin birlefltirilmesi suretiyle gerçeklefltirilmifltir. Örneklem 429 u k z, 689 u erkek olmak üzere 1118 kifliden oluflmaktad r. EML ve ÇEM den 309 ar, GL ve HL den de 250 fler ö renci araflt rmaya kat lm flt r. Deneklerin yafllar aras nda de iflmektedir. Araflt rmada baz kiflilik özelliklerinin e itim görülen lise türüne göre farkl laflt bulunmufl, psikolojik dan flma aç s ndan bir k s m önerilerde bulunulmufltur. Anahtar Kelimeler Kiflilik, S fat tarama Listesi, Lise Türü, Gençlik. Abstract The aim of the current study was to investigate whether some personality characteristics of students are differentiated in terms of their school s types. Four different schools types were included in research period. Adjective Check List (ACL) adopted into Turkish by Savran (1993) was used to evaluate some personality characteristics. The study was realized at the second semester of academic calendar. The sample was consisted of 1118 subjects, 429 of which were female and 689 of which were male. The results were highly expected. That is, personality characteristics were found related with school types. Keywords Personality, Adjective Check List, School Type, Adolescence. *Arfl. Görv., Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü **Arfl. Görv., Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri Dergisi 1/1 Haziran

2 HAL L EKfi Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Göztepe stanbul Elektronik Posta: heksi@marun.edu.tr Yay n ve Di er Çal flmalar Baflaç kma, Dini Baflaç kma ve Ruh Sa l Aras ndaki liflki Üzerine Bir Araflt rma: E itim, lahiyat ve Mühendislik Fakültesi Ö rencilerinin Karfl laflt r lmas, Yay nlanmam fl Doktora Tezi, U. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki iliflki Üzerine Bir Araflt rma IX. E itim Bilimleri Kongresi, Eylül 2000, Erzurum, (M. Otrar la). MUSTAFA OTRAR Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Göztepe stanbul Elektronik Posta: motrar@marun.edu.tr Yay n ve Di er Çal flmalar stanbul Kültür Park Projesi, 1. stanbul Çocuk Kurultay Projeler Kitab, stanbul Çocuklar Vakf Yay nlar, 2000, stanbul, (A. Kulaks zo lu, A. fiirin, B. Dilmaç, M. Akba ve M. Çakar la). stanbul da Çocuklara Yönelik Psikolojik Dan flma ve Dan flma Kurumlar, 1. stanbul Çocuk Kurultay stanbul Çocuk Raporu, stanbul Çocuklar Vakf Yay nlar, 2000, stanbul, (A. fiirin le). Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki iliflki Üzerine Bir Araflt rma, IX. E itim Bilimleri Kongresi: Atatürk Üniversitesi Kaz m Karabekir E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü, Eylül 2000, Erzurum (H. Ekfli yle). Ö retmen Adaylar n n De erleri, IX. E itim Bilimleri Kongresi: Atatürk Üniversitesi Kaz m Karabekir E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü, Eylül 2000, Erzurum (A. fii rin le). Serbest Zamanlar De erlendirme Komisyonu Alt Raporu, 1. stanbul Çocuk Kurultay Bildiriler Kitab, stanbul Çocuklar Vakf Yay nlar, 2000, stanbul, , (A. Kulaks zo lu, A. fiirin, B. Dilmaç, H. Öztürk,. Kay, M. Akba, M. Çakar, S. Kazak, S. De irmencio lu, Ü. Korbey ve Y. Yeniçeri yle). Endüstri Meslek Liselerinde Ö renim Görmekte Olan Yafl Grubundaki Ö rencilerin Mesleki Olgunluk Düzeyleri ile Baz Kiflilik Özelliklerinin Karfl laflt - r lmas, Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Dergisi, 9, 1997, Mesleki Rehberlik Ba lam nda Meslek Hastal klar, Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Dergisi, 8, 1996, stanbul,

3 Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine Bir A r a fl t r m a * Halil Ekfli, Mustafa Otrar 1. Girifl Psikolojide kiflilik, kapsam en genifl kavramlardan biridir. Kiflili- in, bütün teorisyenlerin üzerinde anlaflt tek bir tan mlamas yoktur (Engler, 1985). Allport, kiflili in birbirinden farkl olarak 48 flekilde tan mland n tespit etmifltir (Allport, 1961). Kiflilik, psikolojinin çetrefilli konular ndan biri olmas na ra men genel tan mlarda belli unsurlar n altlar çizilmektedir: Özgünlük ve devaml l k. Kiflilik bireyin özel ve ay r c davran fllar n içermektedir. Özeldir, çünkü bireyin s kl kla yapt ya da en tipik davran fllar n temsil eder; ay rt edicidir, çünkü birey bu davran fllar yla baflkalar ndan ayr l r (Morgan, 1995: 311). Lawrence (1993) de kiflili i, bireyin gösterdi i özelliklerden, tutarl ve sürekli davran fl kal plar biçiminde olanlar fleklinde tan mlamaktad r. Erkufl un (1994: 44) haz rlam fl oldu u Psikolojik Terimler Sözlü ü nde kiflilik, bir insan baflkalar ndan ay ran biliflsel, duygusal ve davran flsal özelliklerin tümüne verilen ad, Enç (1990: 7) in Ruhbilim Terimleri Sözlü ü nde ise ifller durumdaki ruhsal, bedensel ve fizyolojik özelliklerin kendine özgü olan az çok dura an bütünlük olarak tan mlanmaktad r. Köknel (1985) kiflili i, genel olarak insan baflkalar ndan ay ran bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerin bütünü olarak de erlendirmifltir. Songar (1986: 152) ise kiflili i, insan n fikrî, hissî, sosyal ve moral de erlerinin bir sentezi olarak tan mlamaktad r. Kiflilik, bireyin hayata bak fl ndaki özgünlükleri meydana getiren ve temel ilgi, dürtü, yetenek ile duygusal e ilimleri de içeren, belli bir süreklilik gösteren davran fl ve özelliklerinin bileflenidir (Demir ve Acar, 1992: ). Dolay s yla, kiflilik, bir bireyin özgün davran fl ve * Bu makalenin ilk hali IX. E itim Bilimleri Kongresi (Atatürk Üniversitesi Kaz m Ka - rabekir E itim Fakültesi, Eylül 2000, Erzurum) nde sunulmufltur.

4 112 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER düflünme biçimini tayin eden dinamik sistemlerin organizasyonu olarak da tan mlanabilir. Kiflili in oluflumu, do ufltan getirilen ve sonradan kazan lan çok say da faktörün etkileflimi sonucudur. Baflka bir ifadeyle; kiflilik, çevre (oyun sahas, okul, aile vb.) ile kal t m n (genetik yap n n) bir fonksiyonudur (Hökelekli 1993; Cücelo lu, 1991; U urel fiemin, 1984; Kaya, 1997; Atkinson, 1990; Arkonaç, 1993; Phares, 1994). fiahin (1996: 177), normal kiflilik özelliklerini, çocu- un do du u andan itibaren çevresindeki olaylarla bafla ç kmak için gelifltirdi i, ö rendi i stratejiler olarak ifade etmektedir. Kifli, sosyalleflme sayesinde grubun aile, okul, vs. inançlar n, normlar n, de erlerini, davran fl modellerini ve ideallerini ö renir ve aynileflme yoluyla onlar kiflili inin bir parças haline getirir (Günay, 1981). Kiflili in biçimlendirilmesinde de d fl çevre olarak en önemli unsur ailedir. Örne in; kendileri uyumlu olan ve çocuklar n seven anne babalar n çocuklar nda, kendini de erli bulma ve kendine güvenme duygular n n geliflmesi beklenir (Morgan, 1995: 322). Okul, çevresel bir faktör olarak çocu un tüm gelifliminde önemli bir yer tutar. Genel prensip olarak okul ve aile tarzlar n n karfl l kl birbirini desteklemesi, çocukluk ve gençlik dönemlerinde olumlu kiflilik geliflimini sa lar (Epstain ve McPerland, 1977). E itimin ve okulun en son amac karakter oluflumu, yani iyi ahlakl bireyler yetifltirmektir (Kaya, 1997). Okul, çocu un de er sistemine katk da bulunan ikinci en önemli kurumdur. Gençlerde problemli e ilimleri ortadan kald rman n en önemli yolu, okullarda verilecek ahlak ve karakter e itimidir (Demmon ve di., 1996: 28). Örgün e itimin kurumlar, okullard r. Okulun kiflilik ve karakter geliflimi üzerindeki tesiri kaç n lmazd r (Delattre ve Russell, 1993; Wynn, 1995; Pearson ve Nicholson, 2000). Öyle ki, ortalama bir çocuk, hayat n n en verimli y llar n okulda geçirmektedir (Grusec ve Lifton, 1988). Kiflili in gelifliminin en kritik dönemi okul s ralar na rastlar. Okulun etkisi tahsil süresinin uzunlu una ve seviyesine göre de iflebilmektedir. Her e itim kurumunun kendine has yap s vard r. Bu yap n n temel unsurlar olarak statüler ile bu statülerin birbirlerine karfl hak ve görevlerini, imtiyazlar n ve aralar ndaki iliflkileri tayin eden ve düzenleyen aç kça belirlenmifl ya da belirlenmemifl normlar bulunur. Böylece bir e itim kuruluflundaki ö renci, yaln z fleklî olarak kendine aktar lan bilgilerden etkilenmekle kalmay p, ayn zamanda belli bir flekle ba l olmayan di er iliflkilerden de etkilenmektedir (Hökelekli, 1986: 36).

5 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine Amaç Bu araflt rman n temel amac mam Hatip Liselerinde, Genel Liselerde, Endüstri Meslek Liselerinde ve Ç rakl k E itim Merkezlerinde ö renim görmekte olan ö rencilerin baz kiflilik özellikleri yönünden karfl laflt r lmas d r. Araflt rmada temel olarak al nacak kiflilik özellikleri flunlard r: Baflarma, Baflatl k, Ba ms zl k, Sebat, Düzen, De ifliklik, Duygular Anlama, fiefkat, Yak nl k, Karfl Cinsle liflki, Gösterifl, deal Benlik, lgi Görme, Kiflisel Uyum, Oto Kontrol, Özgüven, Sald rganl k, Uyarl k, Yarat c Kiflilik, Dan flmaya Haz r Olufl, Askeri Liderlik. Araflt rma çerçevesinde flu sorulara cevap aranm flt r: 1 mam Hatip Liselerinde, Genel Liselerde, Endüstri Meslek Liselerinde ve Ç rakl k E itim Merkezlerinde ö renim görmekte olan ö renciler hangi kiflilik özelliklerine sahiptir? 2 mam Hatip Liselerinde, Genel Liselerde, Endüstri Meslek Liselerinde ve Ç rakl k E itim Merkezlerinde ö renim görmekte olan ö rencilerin kiflilik alt boyutlar ndan ald klar puanlar aras nda anlaml bir farkl l k var m d r? 3. Yöntem Araflt rma Modeli Bu araflt rma mam Hatip Liselerinde, Genel Liselerde, Endüstri Meslek Liselerinde ve Ç rakl k E itim Merkezlerinde Ö renim görmekte olan 16 yafl üzeri ö rencilerin baz kiflilik özelliklerini karfl laflt rmak üzere yap lan, iliflkisel tarama modellerinden karfl laflt rma türünde bir çal flmad r Evren ve Örneklem Araflt rman n evrenini mam Hatip Lisesi, Genel Lise, Endüstri Meslek Lisesi ve Ç rakl k E itim Merkezlerinde ö renim görmekte olan on alt ve yukar yafl gurubu ö renciler oluflturmaktad r. Araflt rma sonuçlar n n genelleme yap laca kurumlar aç s ndan dört alt evrenden söz edilebilir: mam Hatip Liseleri,Genel Liseler, Endüstri Meslek Liseleri ve Ç rakl k E itim Merkezleri. Araflt rman n örneklemi, stanbul ili Anadolu ve Avrupa yakas ndan tesadüfi (random) olarak seçilen 5 HL, 5 Genel Lise, 4 Endüstri Meslek Lisesi ve 4 Ç rakl k E itim Merkezinden oluflmaktad r. Araflt rma kapsam na 250 si mam Hatip Liselerinden, 250 si Genel Liselerden, 309 u Endüstri Meslek Liselerinden ve 309 u da Ç rakl k

6 114 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER E itim Merkezlerinden olmak üzere toplam 1118 ö renci dahil edilmifl ve yap lan tüm ifllemler bu gruptan elde edilen veriler üzerinde gerçeklefltirilmifltir. Araflt rman n örneklemini oluflturan grubun okullara göre da l m afla da verilmifltir: Tablo 1. Örneklemi Oluflturan Ö rencilerin Ö renim Gördükleri Okullara Göre Da l m Okulun Ad K z (f) Erkek (f) Toplam Üsküdar mam Hatip Lisesi Kad köy mam Hatip Lisesi Pendik mam Hatip Lisesi Sar yer mam Hatip Lisesi Ka thane mam Hatip Lisesi Toplam Burhan Felek Lisesi Fenerbahçe lisesi Fatin Rüfltü Zorlu Lisesi Yaflar Dedeman Lisesi Sabri Çal flkan Lisesi Toplam Haydarpafla E.M.L Ümraniye E.M.L Maçka A.Tuncer E.M.L fiiflli E.M.L Toplam Bostanc Ç.E.M Ulubatl Hasan Ç.E.M Fatih Ç.E.M Beyo lu Ç.E.M Toplam Genel Toplam Veriler ve Toplanmas Araflt rmada, kiflilik özelliklerini belirlemek için S fat Tarama Listesi (ACL), ve ö rencilerin kendilerine iliflkin baz bilgilerin (ailenin e itim, ekonomik durumu, vb.) toplanmas için de araflt rmac lar taraf ndan düzenlenmifl k sa bir tan ma formu uygulanm flt r (kullan lan ölçme araçlar için bkz. Ekfli, 1998: ; Otrar, 1997: 82 88). Uygulamalar, ö rencilerin ö renim gördükleri kurumlarda bizzat araflt rmac lar taraf ndan gerçeklefltirilmifltir. Uygulamadan önce

7 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine 115 gruba araflt rman n amac yla ilgili k sa bir aç klamada bulunulmufl, ard ndan, Ö renci Tan ma Formu ve buna ekli S fat Tarama Listesi da t lm flt r. Uygulamalar yaklafl k k rk dakika sürmüfltür. Uygulamalar e itim ve ö retim y l Mart ve Nisan aylar nda yap lm flt r Araflt rmada Kullan lan Araçlar S fat Tarama Listesi (ACL) S fat Tarama Listesi (Adjective Check List ki buradan itibaren daha çok bilinen k salt lm fl biçimi olan ACL kullan lacakt r ) ilk olarak 1949 y l nda Berkeley Kiflilik De erlendirme ve Araflt rma Enstitüsü nde (IPAR) enstitü personelinin de erlendirilme program nda kullan lmak üzere gelifltirilmifltir (Savran 1993). Test çeflitli revizyonlara u rad ktan sonra 1993 te ikinci kez yay nlanan el kitab ile en son halini alm flt r. S fat Tarama Listesinin temeli Q Sort tekni idir. Bu teknik bireyi tan may amaçlayan somut ve bireysel bir tekniktir. ACL, gündelik yaflamda niteleme ve tan mlama için kullan lan sözcük ve kavramlar, sistematik ve standart bir düzenleme ile sunar. ACL nin temel kullan m, kiflinin verdi i cevaplar çerçevesinde kiflili- inin belirlenmesidir. ACL toplam üç yüz s fattan oluflmaktad r. Birey bu s fatlardan kendisine uygun olanlar iflaretler. Test on alt ve üstü yafllardaki bireylere uygulanmaktad r. Orijinal ACL, befl bölümden ve otuz yedi alt ölçekten oluflmaktad r. Bu otuz yedi alt ölçek flunlard r: ACL Alt Ölçekleri Kontrol Ölçekleri 1. flaretlenen Toplam S fat Say s, 2. flaretlenen Tercih Edilen S - fat Say s, 3. flaretlenen Tercih Edilmeyen S fat Say s, 4. Genellik. htiyaç Ölçekleri 1. Baflar, 2. Baflatl k, 3. Sebat, 4. Düzen, 5. Duygular Anlama, 6. fiefkat Gösterme, 7. Yak nl k, 8. Karfl Cinsle liflki, 9. Gösterifl, 10. Ba- ms zl k, 11. Sald rganl k, 12. De ifliklik, 13. lgi Görme, 14. Kendini Suçlama, 15. Uyarl k. Çeflitli Ölçekler 1. Dan flmaya Haz r Olufl, 2. Oto Kontrol, 3. Özgüven, 4. Kiflisel Uyum, 5. deal Benlik, 6. Yarat c Kiflilik, 7. Liderlik, 8. Erkeksi Özellikler, 9. Kad ns özellikler.

8 116 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Ego Durumlar Ölçekleri 1. Elefltirici Ana baba, 2. Koruyucu Ana baba, 3. Yetiflkin, 4. Serbest Çocuk, 5. Uymufl Çocuk. Orijinallik E itilmifl Zeka Ölçekleri 1. A 1 ( Hayalci), 2. A 2 ( Sezgici), 3. A 3 (Geleneksel), 4. A 4 (Analitik). ACL nin 1993 y l nda Canan Savran taraf ndan Türkçe ye uyarlanm fl, geçerlilik, güvenilirlik ve norm çal flmalar yap lm flt r. Testin ilk üç alt bölümü ve yirmi sekiz alt ölçe i bu çal flma kapsam na al nm flt r. Güvenilirlik çal flmalar nda istikrarl l k katsay s.78, iç tutarl l k katsay s.93 ve.67 olarak elde edilmifltir. Geçerlilik çal flmalar nda ise, Edward s Kiflisel Tercih Envanteri (EPPS) ile ACL nin ihtiyaç ölçekleri aras nda tüm alt ölçekler dahil olmak üzere.05 düzeyinde manidar iliflki bulunmufltur. Sonuç olarak ACL nin Türkiye koflullar nda güvenilirlikle kullan labilecek bir araç oldu u kabul edilmifltir Ö renci Tan ma Formu (ÖTF) Ö renciler hakk nda baz kiflisel bilgileri toplamak amac yla araflt rmac taraf ndan haz rlanan bir bilgi toplama formudur Verilerin Çözümü ve Yorumlanmas Verilerin çözümlenmesi ve yorumlanmas nda x, ss, tek yönlü varyans analizi (anlaml l n hangi gruplardan kaynakland n saptamak üzere Tukey Kremer) istatistiksel teknikleri kullan lm flt r. Manidarl klar.05 düzeyinde çift yönlü olarak s nanm flt r. ACL nin puanlamas bilgisayarda Excel program yla yap lm flt r. Ö renci Tan ma Formu bilgileri de bilgisayar ortam na aktar lm flt r. Tüm veriler SPSS for Windows program nda çözümlenmifltir. Verilerin çözümlemesi afla daki merhalelerde gerçeklefltirilmifltir: 1 Ö renci tan ma formundan elde edilen kiflisel özelliklerin frekans ve yüzdeliklerinin ç kart lmas. 2 Örneklemi oluflturan ö rencilerin okuduklar okul türüne göre kiflilik özeliklerinin ortalama ve standart sapmalar n n belirlenmesi. 3 Araflt rmaya dahil edilen her ACL alt boyutunun okul türüne göre farkl lafl p farkl laflmad n tespit için tek yönlü varyans analizi sonuçlar n n hesaplanmas. 4. Bulgular Bu bölümde araflt rmada ele al nan amaçlar do rultusunda toplanan veriler sonucu elde edilen bulgulara yer verilmifltir.

9 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine Örneklem Grubunun Genel Yap s ve Özelliklerine liflkin Frekans ve Yüzdeler Bu bölümde ÖTF ndan elde edilip grubun genel yap s n betimleyen veriler okul türleri de iflkenine göre frekans ve yüzdeler halinde tablolaflt r l p verilmifltir. Bu veriler s ras yla cinsiyet, ailenin belirtilen gelir durumu, annenin e itim düzeyi ve baban n e itim düzeyidir. Ö rencinin Okudu u Okul Türü Tablo 2. Cinsiyet De iflkeni çin Frekans ve Yüzdeler Ö rencinin Cinsiyeti Toplam Erkek K z f % f % f % mam Hatip Lisesi , , ,4 Genel Lise , , ,4 Endüstri Meslek Lis , , ,6 Ç rakl k E itim Mer , , ,6 Toplam , , ,0 Tablo 2 de de görüldü ü gibi, tüm grup içinde erkek ö rencilerin oran k z ö rencilerden daha fazlad r. Okul türleri aras nda ise cinsiyetin ç rakl k e itim merkezleri d fl nda genel olarak homojen bir da- l m gösterdi i söylenebilir. Tablo 3. Ailenin Gelir Durumu De iflkeni çin Frekans ve Yüzdeler Ö rencinin Okudu u Ailenin Beyan Edilen Gelir Durumu Okul Türü Düflük Ort.Alt Orta Ort.Üstü Yüksek Top. f % f % f % f % f % mam Hatip L. 5 15, , ,0 51,1 19,7 250 Genel Lise 1 3,1 9 11, , ,8 8 21,6 250 Endüstri Meslek L. 5 15, , , ,7 6 16,2 309 ÇEM 21 65, , , , ,4 309 Toplam Tablo 3 te görülece i üzere ailenin gelir düzeyi aç s ndan veriler orta ve ortan n üstü kategorilerinde y lma göstermektedir. Grubu oluflturan ö rencilerin yaklafl k % 65 i orta gelir düzeyinde olduklar n beyan etmifllerdir.

10 118 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 4. Baban n E itim Düzeyi De iflkeni çin Frekans ve Yüzdeler Baban n E itim Düzeyi Okul Türü Ok Yaz. Okur yazar lkokul Ortaokul Lise Üniversite Topl. De il f % f % f % f % f % f % f mam Hatip L. 2 8,7 15, , , , ,5 250 Genel Lise 4 17,4 6 13, , , , ,0 250 End. Meslek L. 2 8,7 9 20, , , , ,0 309 ÇEM 15 65, , , , ,9 7 6,5 309 Toplam Tablo 4 den anlafl laca gibi, baban n e itim düzeyi aç s ndan heterojen bir da l m söz konusudur ve babalar ilkokul ve ortaokul mezunlar olan kategorilerde y lma görülmektedir. Tablo 5. Annenin E itim Düzeyi De iflkeni çin Frekans ve Yüzdeler Annenin E itim Düzeyi Okul Türü Ok Yaz. Okur yazar lkokul De il Ortaokul Lise Üniversite Topl. f % f % f % f % f % f % f. Hatip Lisesi 35 23, , ,3 12 9, ,1 4 10,0 250 Genel Lise 17 11, , , , , ,0 250 End. Mes. L ,2 27,8 165, , , ,5 309 ÇEM 71 17, , , ,8 8 8,1,5 309 Toplam Tablo 5 den anlafl laca üzere, annenin e itim düzeyi aç s ndan da heterojen bir da l m söz konusudur ve anneleri ilkokul ve ortaokul mezunlar olan kategorilerde y lma görülmektedir ACL Ölçe inin Alt Boyutlar na liflkin Bulgular Okul Türlerine Göre Ortalamalar ve Standart Sapmalar Bu bölümde, örneklemi oluflturan okul türlerindeki ö rencilerin hangi kiflisel özelliklere sahip olduklar n belirlemek için ACL nin alt boyutlar na göre grup ortalamalar (x) ve standart sapma de eri (ss) Tablo 6 da verilmifltir.

11 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine 119 Tablo 6. mam Hatip Lisesi, Genel Lise, Endüstri Meslek Lisesi ve Ç rakl k E itim Merkezi Ö rencilerinin Kiflilik Özelliklerinin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapmalar Kiflilik Özellikleri mam Hatip L. Genel Lise End.Mes.L. ÇEM x ss x ss x ss x ss Baflarma 48,03 9,64 46,93 9,57 49,22 8,60 49,03 8,75 Baflatl k 47,21 12,74 47,96 12,67 50,55 11,21 51,07 10,35 Sebat 49,23 10,69 46,35 9,58 49,84 9,16 48,32 9,13 Düzen 48,80 8,91 45,43 7,74 48,90 7,45 48,04 8,64 Duygular Anlama 47,47 10,58 46,77 10,26 48,27 9,05 47,90 10,35 fiefkat 48,26 9,16 46,49 12,59 51,00 9,02 49,43 10,33 Yak nl k 51,70 10,62 50,87 10,21 50,55 10,71 50,28 10,88 Karfl Cinsle liflki 46,37 13,71 47,50 14,64 49,79 12,46 50,84 10,49 Gösterifl 47,02 11,61 49,99 11,59 50,73 9,77 51,35 9,32 Ba ms zl k 50,37 8,30 53,81 9,26 50,15 7,41 51,50 8,16 Sald rganl k 47,99 10,35 50,74 10,44 48,93 9,79 50,48 9,27 De ifliklik 48,90 9,95 50,84 10,91 46,09 8,87 49,18 12,06 lgi Görme 52,42 10,51 49,99 10,44 49,29 9,47 47,46 10,52 Uyarl k 49,67 8,45 47,17 9,53 48,51 7,30 48,10 9,03 Dan fl. Haz r Olufl 42,55 17,61 43,34 16,38 43,07 15,05 44,79 14,55 Oto kontrol 52,37 11,16 48,02 11,60 52,37 9,78 48,50 9,83 Özgüven 49,46 12,27 50,52 12,04 51,55 10,10 50,31 9,79 Kiflisel Uyum 46,08 9,68 44,55 10,86 47,18 9,82 47,30 11,66 deal Benlik 46,21 11,15 46,27 10,89 51,14 10,68 50,87 11,54 Yarat c Kiflilik 47,42 10,02 51,18 9,93 51,39 8,83 51,45 9,08 Askeri Liderlik 46,81 11,89 43,76 12,01 46,50 10,77 45,71 9,67 Tablo 6 da görülece i üzere, mam Hatip Lisesi ö rencileri ACL nin Yak nl k, lgi Görme, Ba ms zl k ve Otokontrol alt boyutlar ndan; Genel Lise ö rencileri Yak nl k, Ba ms zl k, Sald rganl k, De ifliklik, Özgüven ve Yarat c Kiflilik alt boyutlar ndan; Endüstri Meslek Lisesi ö rencileri Baflatl k, Yak nl k, Gösterifl, Ba ms zl k, Otokontrol, Özgüven, deal Benlik ve Yarat c Kiflilik alt boyutlar ndan; Ç rakl k E itim Merkezi ö rencileri de Baflatl k, Yak nl k, Karfl Cinsle liflki, Gösterifl, Ba ms zl k, Sald rganl k, Özgüven, deal Benlik ve Yarat c Kiflilik alt boyutlar ndan Türkiye ortalamas n n (x=50,00) üzerinde puan alm fllard r.

12 120 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 7. Kiflilik Özellikleri De iflkenlerine Göre Okul Türü çin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçlar Kiflilik Özellikleri Kareler Kareler Toplam ss Ortalamas F p Baflarma Gruplar aras 905, ,675 3, Gruplar içi 92373, ,921 Toplam 93278, Baflatl k Gruplar aras 2986, ,599 7, Gruplar içi , ,550 Toplam , Sebat Gruplar aras 1843, ,533 6, Gruplar içi , ,354 Toplam , Düzen Gruplar aras 2042, ,830 10, Gruplar içi 74845, ,187 Toplam 76888, Duygular Anlama Gruplar aras 340, ,592 1, Gruplar içi , ,849 Toplam , fiefkat Gruplar aras 3011, ,833 9, Gruplar içi , ,224 Toplam , Yak nl k Gruplar aras 306, ,177, Gruplar içi , ,919 Toplam , Karfl Cinsle liflki Gruplar aras 3505, ,412 7, Gruplar içi , ,395 Toplam , Gösterifl Gruplar aras 2930, ,997 8, Gruplar içi , ,659 Toplam , Ba ms zl k Gruplar aras 2206, ,634 10, Gruplar içi 75961, ,188 Toplam 78168, Sald rganl k Gruplar aras 1348, ,484 4, Gruplar içi , ,642 Toplam , De ifliklik Gruplar aras 3318, ,144 9, Gruplar içi , ,730 Toplam ,

13 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine 121 Kiflilik Özellikleri Kareler Kareler Toplam ss Ortalamas F p lgi Görme Gruplar aras 3469, ,422 11, Gruplar içi , ,485 Toplam , Uyarl k Gruplar aras 812, ,855 3, Gruplar içi 81971, ,583 Toplam 82784, Dan fl. Haz r Olufl Gruplar aras 796, ,473 1, Gruplar içi , ,591 Toplam , Oto Kontrol Gruplar aras 4690, ,408 14, Gruplar içi , ,131 Toplam , Özgüven Gruplar aras 623, ,749 1, Gruplar içi , ,841 Toplam , Kiflisel Uyum Gruplar aras 1315, ,504 3, Gruplar içi , ,599 Toplam , deal Benlik Gruplar aras 6279, ,019 17, Gruplar içi , ,715 Toplam , Yarat c Kiflilik Gruplar aras 3012, ,176 11, Gruplar içi 98990, ,860 Toplam , Askeri Liderlik Gruplar aras 1439, ,811 3, Gruplar içi , ,886 Toplam , Tablo 7 den de anlafl laca üzere, yap lan tek yönlü varyans analizi sonucunda ö rencilerin ACL nin Baflarma (p<.05), Baflatl k (p<.001), Sebat (p<.001), Düzen (p<.001), fiefkat (p<.001), Karfl Cinsle liflki (p<.001), Gösterifl (p<.001), Ba ms zl k (p<.001), Sald rganl k (p<.01), De ifliklik (p<.001), lgi Görme (p<.001), Uyarl k (p<.05), Otokontrol (p<.001), Kiflisel Uyum (p<.01), deal Benlik (p<.001), Yarat c Kiflilik (p<.001), Askeri Liderlik (p<.01) alt boyutlar ndan ald klar puanlar n, ö rencilerin okuduklar lise türüne göre anlaml bir flekilde farkl laflt bulunmufltur. Duygular Anlama, Yak nl k, Dan flmaya Haz r Olufl ve Özgüven alt boyutlar ndan al nan puanlar ise okul türüne göre anlaml bir flekilde farkl laflmamaktad r. Farkl - laflman n hangi gruplardan kaynakland n belirlemek üzere Tukey Kremer testi uygulanm fl ve sonuçlar afla da s ras yla verilmifltir.

14 122 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 8. Baflarma Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Genel Lise ,9342 mam Hatip Lisesi , ,0289 Ç rakl k E t.merk ,0301 Endüstri Meslek L ,2260 Tablo 8 de görülece i üzere Genel lise ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencilerinin; ayr ca, mam Hatip Lisesi ile Ç rakl k E itim ve Endüstri Meslek lisesi ö rencilerinin Baflarma puanlar aras nda; anlaml bir farkl l k (p<.05) saptanm flt r. Tablo 9. Baflatl k Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar mam Hatip Lisesi ,2103 Genel Lise ,9660 Endüstri Meslek L ,5568 Ç rakl k E t.merk ,0697 Tablo 9 dan anlafl laca üzere HL ve Genel Lise ö rencilerinin Baflatl k alt boyutundan ald klar puanlarla Endüstri Meslek Lisesi ve Ç rakl k E itim Merkezi ö rencilerinin Baflatl k alt boyutundan ald klar puanlar aras nda anlaml bir farkl l k (p<.001) saptanm flt r. Tablo 10. Sebat Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Genel Lise ,3596 Ç rakl k E t.merk ,3223 mam Hatip Lisesi ,2302 Endüstri Meslek L ,8405 Tablo 10 da görüldü ü gibi, Genel Lise ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencilerinin, Sebat alt boyutundan ald klar puanlar aras nda anlaml bir farkl l k (p<.001) saptanm flt r.

15 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine 123 Tablo 11. Düzen Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Genel Lise ,4311 Ç rakl k E t.merk ,0431 mam Hatip Lisesi ,7996 Endüstri Meslek L ,9037 Tablo 11 den anlafl laca gibi, Genel Lise ö rencileriyle, di er üç okul türü ö rencilerinin ACL nin Düzen alt boyutundan ald klar puanlar aras nda anlaml bir farkl l k (p<.001) bulunmufltur. Tablo 12. fiefkat Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar 3 Genel Lise ,4850 mam Hatip Lisesi , ,2616 Ç rakl k E t.merk , ,4360 Endüstri Meslek L ,0020 Tablo 12 de görüldü ü gibi, Genel Lise ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencileri aras nda; mam Hatip Lisesi ö rencileriyle Ç rakl k E itim Merkezi ve Endüstri Meslek Lisesi ö rencileri aras nda; ayr - ca, Ç rakl k E itim Merkezi ö rencileriyle Endüstri Meslek Lisesi ö rencileri aras nda, ACL nin fiefkat alt boyutu puanlar n n (p<.001) düzeyinde anlaml olacak flekilde farkl laflt saptanm flt r. Tablo 13. Karfl Cinsle liflki Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar 3 mam Hatip Lisesi ,3654 Genel Lise , ,5012 Endüstri Meslek L , ,7913 Ç rakl k E t.merk ,8496

16 124 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 13 te görülece i üzere, mam Hatip Lisesi ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencileri aras nda; Genel Lise ö rencileriyle Ç rakl k E itim Merkezi ve Endüstri Meslek Lisesi ö rencileri aras nda; ayr - ca, Endüstri Meslek Lisesi ö rencileriyle Ç rakl k E itim Merkezi ö rencileri aras nda, ACL nin Karfl Cinsle liflki alt boyutu puanlar n n (p<.001) düzeyinde anlaml olacak flekilde farkl laflt saptanm flt r. Tablo 14. Gösterifl Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar mam Hatip Lisesi ,0260 Genel Lise ,9965 Endüstri Meslek L ,7317 Ç rakl k E t.merk ,3504 Tablo 14 den anlafl ld gibi, mam Hatip Lisesi ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencilerinin Gösterifl alt boyutundan ald puanlar aras nda anlaml bir farkl l k (p<.001) bulunmufltur. Tablo 15. Ba ms zl k Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Okul Türü N P Endüstri Meslek L ,1541 mam Hatip Lisesi ,3720 Ç rakl k E t.merk ,4995 Genel Lise ,8166 Tablo 15 te görüldü ü gibi, Genel Lise ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencilerinin Ba ms zl k alt boyutundan ald klar puanlar aras nda anlaml bir farkl l k (p<.001) oldu u belirlenmifltir. Tablo 16. Sald rganl k Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar mam Hatip Lisesi ,9903 Endüstri Meslek L , ,9275 Ç rakl k E t.merk ,4839 Genel Lise ,7350

17 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine 125 Tablo 16 dan anlafl laca üzere, HL ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencileri aras nda; Endüstri Meslek Lisesi ö rencileriyle de Ç - rakl k E itim Merkezi ve Genel Lise ö rencileri aras nda Sald rganl k alt boyutu aç s ndan anlaml bir farkl l k (p<.01) saptanm flt r. Tablo 17. De ifliklik Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Endüstri Meslek L ,0963 mam Hatip Lisesi ,9012 Ç rakl k E t.merk ,1773 Genel Lise ,8426 Tablo 17 den anlafl laca gibi, Endüstri Meslek Lisesi ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencilerinin De ifliklik alt boyutundan ald klar puanlar aras nda anlaml bir farkl l k (p<.001) saptanm flt r. Tablo 18. lgi Görme Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar 3 Ç rakl k E t.merk ,4648 Endüstri Meslek L , ,2910 Genel Lise ,9972 mam Hatip Lisesi ,4240 Tablo 18 de görüldü ü üzere, Ç rakl k E itim Merkezi ö rencileriyle di er üç okul ö rencileri aras nda; EML ve Genel lise ö rencileriyle de HL ö rencileri aras nda, lgi Görme alt boyutundan al nan puanlar aç s ndan anlaml bir farkl l k (p<.001) saptanm flt r. Tablo 19. Uyarl k Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Genel Lise ,1723 Ç rakl k E t.merk , ,1041 Endüstri Meslek L , ,5194 mam Hatip Lisesi ,6743

18 126 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 19 dan anlafl laca gibi Genel Lise ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencileri aras nda; Ç rakl k E itim Merkezi ö rencileriyle mam Hatip Lisesi ö rencileri aras nda, Endüstri Meslek Lisesi ö rencileriyle de mam Hatip Lisesi ö rencileri aras nda Uyarl k Alt boyutundan al nan puanlar aç s ndan anlaml bir farkl l k (p<.05) oldu- u saptanm flt r. Tablo 20 Oto kontrol Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Genel Lise ,0288 Ç rakl k E t.merk ,4954 Endüstri Meslek L ,3679 mam Hatip Lisesi ,3726 Tablo 20 de görüldü ü gibi, Genel Lise ve Ç rakl k E itim Merkezi ö rencileriyle Endüstri Meslek ve mam Hatip Lisesi ö rencileri aras nda Otokontrol alt boyutundan al nan puanlar aç s ndan anlaml bir farkl l k oldu u (p<.001) saptanm flt r. Tablo 21. Kiflisel Uyum Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Genel Lise ,5529 mam Hatip Lisesi , ,0882 Endüstri Meslek L ,1774 Ç rakl k E t.merk ,3029 Tablo 21 de de görülece i üzere, Genel Lise Ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencileri aras nda; ayr ca, mam Hatip Lisesi ö rencileriyle Endüstri Meslek Lisesi ve Ç rakl k E itim Merkezi ö rencileri aras nda, Kiflisel Uyum alt boyutu puanlar aç s ndan anlaml bir farkl l a (p<.01) rastlanm flt r.

19 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine 127 Tablo 22. deal Benlik Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar mam Hatip Lisesi ,2117 Genel Lise ,2786 Ç rakl k E t.merk ,8703 Endüstri Meslek L ,1436 Tablo 22 de görüldü ü gibi, mam Hatip Lisesi ve Genel Lise ö rencileriyle Ç rakl k E itim ve Endüstri Meslek Lisesi ö rencileri aras nda deal Benlik alt boyutu puanlar aç s ndan anlaml bir farkl l k (p<.001) saptanm flt r. Tablo 23. Yarat c Kiflilik Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar mam Hatip Lisesi ,4210 Genel Lise ,1833 Endüstri Meslek L ,3889 Ç rakl k E t.merk ,4560 Tablo 23 den de anlafl laca üzere, mam Hatip Lisesi ö rencileriyle di er okul türlerindeki ö renciler aras nda Yarat c Kiflilik alt boyutundan al nan puanlar aç s ndan anlaml bir farkl l k (p<.001) oldu- u saptanm flt r. Tablo 24. Askeri Liderlik Okul Türü Tukey Kremer Testi Sonuçlar Genel Lise ,7673 Ç rakl k E t.merk , ,7103 Endüstri Meslek ,5025 mam Hatip Lisesi ,8108

20 128 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 24 de görüldü ü gibi, Genel Lise ö rencileriyle di er üç okul türü ö rencileri aras nda; ayr ca, Ç rakl k E itim Merkezi ö rencileriyle de Endüstri Meslek ve mam Hatip Lisesi ö rencileri aras nda Askeri Liderlik Alt boyutu aç s ndan anlaml bir farkl l a (p<.01) rastlanm flt r. 5. Yorum ve Öneriler Araflt rma sonucunda, bu araflt rma kapsam nda ele al nan kiflilik özelliklerinin ço unun okul türüne göre anlaml bir flekilde farkl laflt saptanm flt r. Bu durumda okul ortamlar n n bireylerin kiflilik geliflim sürecini etkiledi i, yani ö rencilerin okuduklar okul türünün kiflilik geliflim süreci ve kiflilik özellikleri üzerinde etkili bir rol oynad söylenebilir. Buradan hareketle, farkl okul türlerindeki ö rencilerin rehberlik ve psikolojik dan flmanl k aç s ndan farkl ihtiyaçlar olacakt r. Okul ortam nda bireylerin sadece ö retilen de il e itilen bireyler oldu unu ve okulun ö rencilerin kiflilik geliflimleri üzerindeki etkileri düflünüldü ünde, gerek okul yönetimleri, gerekse ö renci kiflilik hizmeti veren birimler programlar n bu tür araflt rmalar n verilerinin fl nda haz rlamal d rlar (bu tür programlar için bkz. Cali 1997; Pearson ve Nicholson 2000). Kaynaklar Allport, W.G. (1961) Pattern and Growth in Personality, New York, McGraw Hill Company, Arkonaç, S. (1993) Psikoloji: Zihin Süreçleri Bilimi, stanbul, Alfa Yay nlar. Atkinson, R. ve Di. (1990) Introduction to Psychology, San Diego, Harcord Brace. Cali, C. C. (1997) Creatures of Character: Winning with Character Education, Professional School Counseling, 1 (2), 1997, Cücelo lu, D. (1991) nsan ve Davran fl, stanbul, Remzi Yay nevi. Delattre, E. J. ve Russell, W. E. (1993) Schooling, Moral principles and The Formation of Character, Journal of Education, 175 (2): Demir, Ö. ve Acar, M. (1992) Sosyal Bilimler Sözlü ü, stanbul, A aç Yay nlar. Demmon, T. ve Di. (1996) Moral and Character Development in Public School, Michigan, ED Ekfli, H. (1998) mam Hatip Lisesi Ö rencileri ile Genel Lise Ö rencilerinin Baz Kiflilik Özelliklerinin Karfl laflt r lmas, Yay nlanmam fl Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.

21 EKfi, OTRAR / Lise Türleri ile Kiflilik Özellikleri Aras ndaki liflki Üzerine 129 Enç, M. (1990) Ruhbilim Terimleri Sözlü ü, Ankara, Karatepe Yay nlar. Engler, B. (1985) Personality Theories, 2. Bas m, Boston, Houghton Mifflin Company. Epstain, J. L. ve McParland, J. M. (1977) Family and Social Interactions and Main Effects on Affective Outcomes, National Institute of Education, A Report of Office of Child Development. Erkufl, A. (1994) Psikolojik Terimler Sözlü ü, Ankara, Doruk Yay nlar. Grusec, I. E. ve Liftton, H. (1988) Social Development: History, Theory and Research, New York, Springer Verlay Inc. Günay, Ü. (1981) Türkiye de Dini Sosyalleflme, Türkiye, 1. Din E itimi Semineri (Ankara, T.D.B. Yay nlar ) içinde. Hökelekli, H. (1986) Ergenlik Ça Davran fllar na Din E itiminin Etkisi, Uluda Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1): Hökelekli, H. (1993) Din Psikolojisi, Ankara, T. D. V. Yay nlar. Kaya, M. (1997) Kiflilik Özelliklerinin Ahlaki Yarg Üzerindeki Etkisi, Din E itimi Araflt rmalar Dergisi, 4, 1997, Köknel, Ö. (1985) Kayg dan Mutlulu a Kiflilik, stanbul, Alt n Kitaplar Yay nevi. Lawrence, P. A. (1993) Personality: Theory and Research, Singapore, John Wiley. Morgan J. C. (1995) Psikolojiye Girifl, Çev. Sibel Karatafl (Ed. ve çev.), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yay nlar. Otrar, M. (1997) Endüstri Meslek Liseleri ve Ç rakl k E itim Merkezlerinde Ö renim Görmekte Olan Yafl grubundaki Ö rencilerin Mesleki Olgunluk Düzeyleri ile Baz Kiflilik Özelliklerinin Karfl laflt r lmas, Yay nlanmam fl Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. E itim Bilimleri Enstitüsü. Pearson, Q. M. ve Nicholson, J. I. (2000) Comprehensive Character Education in the Elementary School: Strategies for Administrators, Teachers and Counselors, Journal of Humanistic Counseling, Education and Development, 38 (4): Phares, E. T. (1993) Introduction to Personality, Colombus, Bell Howell Company. Savran, C. (1993) ACL El Kitab, Songar, A., Tanaltay, S. ve U ur, M. (1985) Her Yaflta Ruh Sa l, stanbul, Tercüman Aile Kültür Kitapl. fiahin, N. (1996) Kiflilik Bozukluklar nda Biliflsel Davran flç Terapiler, I. Savafl r, G. Boyac o lu ve G. Kabakç (Ed.), Biliflsel Davran flç Terapiler (Ankara, Türk Psikologlar Derne i Yay nlar ) içinde: U urel, fi. R. (1984) Gençlik Psikolojisi, 2. Bask, stanbul,. Ü. Edebiyat Fakültesi Yay nlar. Wynne, E. A. (1995) Transmitting Character in Schools Some Common Questions and Answers, Clearing House, 68 (3):