~i: T. C. KÜLTüR BAKANLIGI ANITLAR VE MÜZELER GENEL MüDüRLÜGÜ

Transkript

1 ~~ ~: T. C. KÜLTüR BAKANLIGI ANITLAR VE MÜZELER GENEL MüDüRLÜGÜ Yayın No: 1811 XV. KAZı SONUÇLARI TOPLANTISI II 29 MAYIS - 2 HAZİRAN 1995 ANKARA

2 KÜLTÜR BAKANLIGI YAYıNLARı / 1811 Anıt/ar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları Sempozyum Sers: 47 HAZIRLAYANLAR ısmal EROGLU Nurhan ÜLGEN HandanEREN Fahrye BAYRAM Nuray TARLAN Nurçn TATLıCAN A.Hamd ERGÜRER Yaşar MORKAYA ISBN: (Takım) (Clt) ISSN: Not:Bldrler, kazı başkanlarından geldğ şeklyle yayınlanmıştır. T.C.KÜLTÜR BAKANLlGI MİLLİ KÜTÜPHANE BASIMEVİ ANKARA

3 İçİNDEKİLER Sayfa Ömer ÖZYİGİT 1994 Yılı Phokaa Kazı Çalışmalan 1 Meral AKURGAL Bayraklı Kazısı, Recep MERİÇ, Akın ERSOY 1994 Yılı Metropols Kazı Çalışmaları. 37 Julette de LA GENIERE Sanctuare D'Apollon ıl Claros, Foulles de Wolfgang RADT Pergamon 1994 Kampanyası Raporu 57 Bercht Uber De Kampagne KIaus TUCHELT Ddyma-Grabung Des Deutschen Archaologschen Insttuts 75 Orhan BİNGÖL Magnesa Ad Meandrum (1994) 85 Dara de Bernard FERRERO Excavatons And Restoratons Durng 1994 n Herapols of Phryga 95 Halük ABBASOGLU Perge Kazısı 19~3 ve 1994 Yıllan Ön Raporu 107

4 Haluk ABBASOGLU, Wolfram MARTINI Perge Akropolsnde 1994 Yılında Yapılan Çalışmalar 121 Cevdet BAYBURTLUOGLU 1994 Arykanda Kazısı Raporu 129 Jürgen BORCHHARDT Berch Der Grabungs Kampagne In Lmyra Fahr IŞIK Patara R.R.R.SMITH Aphrodsas Fede BERTI Iasos En Ahmet TIRPAN Lagna Kazısı Cengz IŞIK, Mustafa BULBA Kaunos Araştırmaları On Raporu Poul PEDERSON Excavatons and Research In Halkarnassos Levent ZOROGLU Tarsus Cumhuryet Alanı 1994 Yılı Çalışmaları 245 Levent ZOROaLU 1994 Yılı Kelenders Kazı ve Onarım Çalışmaları. 263 Domnque KASSAB TEZGÖR Demrc-Snop Anfora Atölyelernn Kazısı Klaus RHEIDT De Ausgrabungen In Azano Azano, 1994 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları..300 Abdullah YAYLALI, Vech ÖZKAYA 1994 Kyzkos Arkeolojk Kazısı.. 311

5 Bedı- YALMAN 1994 İznk Roma Tyatrosu Kazısı 337 Chrs S.LIGHTFOOT Amorum Kazısı S. Yıldız ÖTÜKEN 1994 Yılı Demre Azz Nkolaos Klses Kazısı. 375 M.Oluş ARıK. Alanya İçkales 1993 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları.389 Rüçhan,ARıK. Kubad-Abôd 1993 Yılı Kazı Çalışmaları.393 Kııbad-Abad 1994 Yılı Kazı Çalışmaları.401 Ara ALTUN, Oktay ASLANAPA İznk Çn Fınnları Kazısı 1994 Mevsm Çalışmalan.411 Abdüsselam ULUÇAM Esk Ercş Kales ve Çelebbağı Selçuklu Mezarlığı Kazısı Nurettn YARDıMCı 1994 Yılı Han'an Kazıları 453 BekrDENİZ Aksaray-Melk Mahmud Gaz Hangahı (Darphane) Kazısı Beyhan KARAMACARALI An Kazılan 493

6 1994 KYZİKOS ARKEOLOJİK KAZISI Abdullah YAYLAU * Vech ÖZKAYA Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün znler ve parasal katkıları le Bursa Müzes katılımlı sürdürdüğümüz Kyzkos antk kent arkeolojk kazı çalışmaları Ağustos 1994 tarhler arasında gerçekleştrld', 1994 mevsm etknlklermz genel olarak üç ana alanda yoğunlaştınldı: - Hadran Tapınağı kazıları -Antk kentn topoğrafyasının belrlenmesn amaçlayan yüzey araştırmaları -Metroon yıkıntılarındalerye yönelk araştırmalar. Antk kent topoğrafyasının belrlenmesne yönelk çalışmalarımızda yüzeydek kalıntıların ölçülerek 1/1000 ölçekl kadastral paftalara şlenmesne yönelk çalışmalara ağırlık verld; günümüze kadar korunmuş yıkıntıların envanterlernn çıkarılmasına yönelk uğraşılarımızda öneml * Prof. Dr. Abdullah YAYLALI, Adnan Menderes Ünverstes, Fen-Edebyat Fakültes Arkeoloj ve SanatTarh Bölümü, AYDIN... Yrd. Doç. Dr. Vech OZKAYA, Adnan Menderes Unverstes, Fen-Edebyat Fakültes, Arkeoloj ve Sanat Tarh Bölümü, AYDIN... (l) Başkanlığımdasürdürülen kazılar Yrd. Doç...Dr. V. Ozkaya, Yrd. Doç. Dr. N. Koçhan, Yrd. Doç. Dr. M. Karaosmanoğlu. Arş, Gör. N. Oztürk, Arş, Gör. A. Saraçoğlu, müze temslcs F. Balcı le Atatürk Ünverstes Fen-Edebyat Fakültes Arkeoloj ve Sanat Tarh Bölümü öğrenclerndenk. Mc:ı!al, A. Yılmaz, O. Aras, S. Cansızoğlu, T. Tan, H. Gözütok, H. Uzun, V. Keleş, B. Can, H. Oğüşlü, M. Taşçı, T. Ceylan, K. Mağ, Z. Demrkol, Y. Coşkun, ı. Küçükartunç, N. Alkan, A. Ayhan, A. Türkmenoğlu, O. Blgn, L. Kemaloğlu'nun katılımlanyla gerçekleştrld.katkılanndandolayı hepsne teşekkürederm. 311

7 lerlemeler sağlandı. Ayrıca kalıntıların olası şlevlern belrleyecek yüzey bulguları, gelecekte yapılacak çalışmalarda değerlendrlmek üzere, derlend. Yüzey bulguları le dkkat çeken, yıllardır kaç ak kazılarla yağmalanan ve kalıntılarında br zamanlark görkemnn zlern taşıyan 'Metroon'2 alanında yüzey taramaları yapıldı; uygun koşullara ulaştığımızda yapılacak kazılara alt yapı oluşturmak üzere plan ve rölöve çalışmaları yürütü1dü. Gerek yüzyıllar boyu süren yıkım gerekse defneclern yaptığı kaçak kazılarla kırılan, olasılıkla frzlere at parçalar toplanarak depoya alındı. Bunlar belrl br bütünlüğe ulaştırıldığında yıkıntıların özgün yapısı, şlev ve donanımı konusunda blg vereblecek özellklere sahp bulgular ntelğndedrler. Hadran Tapınağı Kazılan 1994 yılı etknlklermzn ağırlığını Hadran Tapınağı'ndak ssteml kazılar oluşturdu. Oncek mevsm çalışmalarımızda olduğu gb, tapınak yıkıntısının güney kanadında belrledğmz plankarelern güneydoğu bölüme denk gelen Lll-IV, lll-iv, K.III-V ve kısmen de 1993'te kazılan H.I1 ve H.I11 plankarelerde yaptığımız kazılardak amaç, güneydoğu köşey bulmak ve doğu cephe doğrultusunda çalışmalarımızı sürdürmekt. Amaçlanan yere J.III ve K.I11 plankarelernde varıldı ve doğu yüze ulaşıldı (Çzm: I).. Anılan alanda yıkıntıların yükseklğ yer yer m ye ulaşmasına karşın, dönem belrleyc özgün br katmanlaşmayı tanımlayablecek br sıralama gözlemleyemedk. Ustte daha çok günümüz köyatıkları ve yoğun çalılıktan oluşan dolgunun yanı sıra, tapınak yıkıntılarının her tarafında karşılaşıldığı üzere, mermerlern yakıldığı kreç ocaklarından gerye kalan küçük mermer parçaları büyük çoğunluktaydı. Ancak 1.00 m kadar dernlğe nldğnde Bzans çağı kalıntılarıyla tapınağa at büyük mermer bloklara ulaşılabld. Yakın zaman atıkları dkkate alınmazsa, kazılan alanda ortaya çıkarılan bulgular k dönem lglendrmektedr: Bzans ve Roma kazılarının Orta Çağ'a at kalıntıları H.I1, I.I1 ve III plankarele- (2) Yayınlarda bouleuteron olarak tanıtılan (F. W. Hasluck, Cyzcus, 1910, 7 vd.), ancak Ch. Pcard-Th. Macrdy'nn ("Atts d'un Metroorı de Cyzque", BCH 45, 1920, 436 vdd.) görmeden Attsl br payeye dayandırarak kalıntların br Metroon'a at olablecekler yolundak varsayımlan, 1993 mevsm (A. Yaylalı-V. Ozkaya, "1993 Kyzkos Kazısı Etknlkler", XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1995, 107) ve bu yıl çalışmalarımızla kanıtlanmış olmaktadır. 312

8 rnde ortaya çıkarılan üç adet svr dpl depolama küpü (pthos) ve H.I1'de belrlenen kremt örgülü mezardan oluşmaktadır. Yaklaşık 1.00 m dernlğe, 1.00 m ağız çapı ve 1.10 m karın genşlğne sahp kalın duvarlı ptoslar tamamen toprakla dolu olup, üsttek dolgunun baskısıyla kırılmış durumdaydılar (Resm: 2). Parçaları tamamen bulunan br örnek, onarmak ve tamamlamak amacıyla kazı deposuna alındı; dğerler göçük tehlkes nedenyle, gelecek yıl çıkarılmak kaydıyla, toprak altında bırakıldı. Öncek kazı çalışmalarında çok sayıda örneklern ortaya çıkardığımız tpk Bzans çağı kremt örgülü mezarlarından" br tane daha ortaya çıkarıldı (Resm: 3-4). Dönemn belrleyc bulgulardan yoksun olmakla brlkte, olasılıkla üretm şlğn belrleyen br baskı çermesyle (Resm: 4) hem dönem konusunda hem de üretm şlğ konusunda kesn br kanıt sunmaktadır k, daha öncek benzer mezarlar çn önerdğmz görüşler de doğrulamaktadır', Orta Çağ'ı lglendren kalıntılardan hareketle tapınak çevresnn bu dönemde de yerleşme açık olduğu ve depremlern yanı sıra, kısm yıkımın da etkl oldukları anlaşılmaktadır. Ancak yıkımın boyutları hakkında kesn belrlemeler yapmak zordur. Blnen, tapınağın br zamanlar klse olarak kullanıldığı>ve 1.S.15. yüzyılda kısmen ayakta olduğudur6. Tapınağın Roma Dönem'n lglendren bulguları, aşınmış olmaları nedenyle şlevler hakkında kesn yargılar yürütemedğmz özgün yapısına at mmar öğelerdr. Bu mevsm çalışmalarımızda kaydedlen en öneml aşama, güneydoğu köşede J.II1 ve K.I11 plankarelernde yaptığımız kazılar sonucunda doğu önyüze ulaşmış olmamızdır. Bu alanda yapılan çalışmalar KJII.ten KJV'e kaydınldığında, kreps basamaklarının bttğ noktadan tbaren yatay düzenlenmş 2.10 x 2.96 m ölçülernde, olasılıkla taban şlevl döşenmş yekpare mermer bloklara ulaşıldı (Re- (3) A. Yaylalı, "Kyzkos 1989 Çalışmaları", XII. Kazı Sonuçları Toplantısı (1990), Res. 4; A. Yaylalı-V. Özkaya, "Kyzkos Arkeolojk Kazı Çalışmaları: 1991", XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı (1992), 224; Yaylalı-Ozkaya, "1993 Kyzkos Kazısı Etknlkler", XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı (1995), Res. 3. (4) Benzer yapısal özellklere sahp mezarlardan daha öncek mevsm kazılarında bulduğumuz dar boyunlu onochoe türü br vazo ve bazı metal nesneler doğrultusunda, bu mezarların Bzans Dönem'ne at oldukları yolundak görüşlermz böylece kanıtlanmış olmaktadır; bkz. Yaylalı-Özkaya, "'Kyzkos 1993", 109, Res (5) Tapınak yıkılan çn 'Koca Klse' smnn kullanılması ve bu yönde bulgular çn bkz. A. Yaylalı-V.Ozkaya, "Kyzkos 1992 Kazı Çalışmaları", XV. Kazı Sonuçları Toplantısı (1995),542, Dn. 12, Res. 7. (6) Kent 1431 ve 1444 yıllarında k kez zyaret eden Anconalı Cyracus'un bu yöndek blgle-. r çn bkz., E. Bodnar-C.Mtchell, Cyracus of Ancona's Journey n the Proponts and' Northern Aegean (1976), 27 vdd.; Yaylalı, "Kyzkos 1989", , Dn

9 sm: I). K.IV plankarede örneğ olmamakla brlkte, K.V'te ortaya çıkanlan bu mermer bloğun güney dar kenarının düzensz kırılması ve bu alanda kesc alet zlernn olması, tapınak yağmasının tabanda da gerçekleştrldğn ve bu blokların da söküldüğünü göstermektedr. Kenarları slmel, yüzey bosajlı bu mermer bloklann, yan yana dzlmş olarak tapınak çevresn kuşattıkları bazı belrtlerden anlaşılmakla brlkte, düzenlenşler ve şlevler konusunda getrlecek açıklamalar gelecek mevsm kazılanna bırakıldı. Kazı çalışmalan berabernde tapınağın üst yapısına at çok sayıda mmar öğey ortaya çıkardı. Bunlar arasında Kornth tp sütun başlıklarına at parçalar, kuşkusuz, lk sırayı alırlar. RIlI plankaresnde ortaya çıkarılan lotus ve kenger yapraklarının kısmen korunduğu sütun başlığına at parça (Resm: 5), başlıkların bütününe ışık tutablecek ölçülerde ve özellktedr. Çzm de yapılan bu ve benzer parçaların öncelkle rölöves yapılıp brleştrldğnde, lerde yapılacak restorasyon çalışmalanna öneml katkılar sağlayablecek özellklere sahptrler. üzenl şlenş, yapısal olarak henüz parçalanmamış ve fazla bçmselleşmemş bezekleryle Hadran dönem özellklern yansıtmaktadır? Öncek mevsm çalışmalarımızdabenzer şeklde şlenmş çok sayıda abakus parçaları ortaya çıkarılmıştıs. Bu sezon çalışmalarımızdase, abakusun başlıklabrlkte korunmuş örneğ plankare I.IIl'te bulundu (Resm: 6). Sarmaşık dallarıyla sonlanmış sütun başlığının br köşesnde kenarları çbükey ve altta lesbos kyma, üstte aşınmış yumurta dzleryle bezel örneğmz sütun başlığı ve abakus kısmının tasan konusunda tamamlayıcı blgler sunmaktadır. Daha önce bulunan örneklern? yanı sıra, Lmyra Tyatrosu'" bezemeleryle stlstk benzerlkler çermes onlarla aynı dönemden, yan ts.ii. yüzyılınlk yarısında olduğunu göstermektedr. İk yönlü volüt ve tomurcuklarla bezel olasılıkla sütun başlığı parçası (Resm: 7), yer yer matkap zler çermesyle stlstk yozlaşmaya lk adım atmış gö-. rünmekle brlkte, zamansalolarak dğer örnekten fazla ayrılmamalıdır. Altta dş, üstte yumurta dzlernn şlendğ kornş parçası (Resm: 8), ayrıntılarıyla dönemn belrlemede olası puçları sağlamaktadır. Kenarlara doğru genşletlmş dern çanaklardan soyutlanmış, altta ve üstte (7) Karş. Yaylalı-Özkaya, "Kyzkos 1993", 109, Dn:. ıo, Res. 5. (8) Bkz. Yaylalı "Kyzkos 1989", Res. 9; Yaylalı-Ozkaya, "Kyzkos 1991", Res. ıo, Yaylalı Özkaya, "Kyzkos 1993", Res. 8, (9) Karş, A. Schulz-E. Wnter, "Hstorsch-archaeologsche Untersuchungen zum Hadranstempel von Kyzkos", Asa Mnor Studen (1990), 79-80, Taf. 7, 1-4; Yaylalı-Özkaya, "Kyzkos 1991",226, Res. ıo. Yaylalı-Özkaya, "Kzykos 19.93, 110 Dn. 16, 17, 18, Res. 8. (ıo) A. Dnst!, "Bauornamentkam Theater von Lmyra", Olh 57 (1986/87) Abb

10 pçklerle bağhntılı oval yumurta ve aralanndak hantal ok uçları ı.s. II. yüzyıl özellklern yansıtmaktadır!'. Bombel uçta k yana doğru açılmış merkez palmet ve yanlardak açık palmetlerle bezel yanal sma parçası (Resm: 9) özenle şlenmşlğ ve boyutlarıylatapınağınüst tasarı ve bezemeler konusunda yol gösterc unsurlar çermektedr. Dğer br örneğmz btksel bezek şl br mmar parçadır (Resm: 10). Işlenş ve stl bakımından farklı yapısal özellkler gösteren bu parça, dğer örneklerden yoğun matkap zler çermesyle ayrılmaktadır. Bu özellkleryle tapınağın Hadran dönem sonrası yapılanma evresne at olduğunda yol göstermektedr k, bu da Caracalla dönemne şaret etmektedr. Blndğ üzere, Roma'ya karşı başkaldırılarda Kyzkos'un Roma tarafını tutması üzerne Caracalla dönemnde knc neokora ünvan ve ayrıcalıklanna layık görülmüş ve tapınak, babası Septmus Severus adına yenden düzenlenmştk, bulgumuz bu dönemn zlern taşımaktadırv dönem kazı çalışmalarımızdabulunan çok sayıda aşınmış plastk sanat eserler arasında aslan başlı br çörten yaklaşık bütün korunmuş durumuyla dkkat çeker (Resm: 11). Canlı, dnamk anlatımı her ne kadar yüzeysel şlenmş ayrıntıları le çelşmekte se de, 1989 yılı çalışmalarında bulunan benzeryle" stlstk ortaklıklar çermektedr. Olasılıkla Hadran dönem yapılanmasınaat olmalıdır. Dğer br örneğmz olasılıkla büyük frze at kısmen korunmuş aslan parçasıdır (Resm: 12). Yumuk gözler cansız anlatımı le daha çok br aslan postu zlenm vermektedr k, bu da frzde olası br Herakles betmn düşündürmektedr. YÜZEY ARAŞTIRMALARI Nurettn KOÇHAN* 1994 kazı mevsmnde kentn doğu ve kuzey kısımlarında sürdürülen yüzeyaraştırmalarındancelenen öneml yapılardan bazıları şunlardır: AMPHİTEATR: Kentn kuzey sur duvarları dışında Belkıs ve Hamam1ı köyler arasından akan Klete Deres üzerne nşa edlmş olan amphteatr, kentte yer alan dğer yapılar gb fazlaca tahrp edlmştr * Ydr. Doç. Dr. N. Koçhan, Atatürk Ünverstes Fen-Edebyat Fakültes Arkeoloj ve Sanat Tarh Bölümü, ERZURUM. (11) Yaylalı, "Kyzkos 1993", 111, Res. 10 (12) F. W. Hasluck, Cyzcus (1910), 189. (13) Yaylalı, "Kyzkos 1989", Res

11 (Resm: 13). Bugün bazı kemer ayakları dışında dğerlern görmek olanaksızdır. Amphteatr, k tarafı dk br dere yatağına yapılarak oturma yerlernn büyük br kısmı toprak br zemne yapılmıştır. Elps şeklndek bu yapının dış ölçüler 180 x 155 m dr. Tonoz ayaklarının genşlkler 6-8 m arasında değşmektedr. Bu tonoz ayaklanndan en y korunanı güneydoğudak olup, yaklaşık 25 m yükseklğnde korunmuştur. Günümüze geleblen bu ayaktan bu kısmının en az k katlı olduğunu anlıyoruz. Dğerler gb bu ayağın da kaplamalarının büyük br kısmı sökülmüştür. Ancak, altlı üstlü k tonozun başlangıç kesmler belrgn şeklde görüleblmektedr. Günümüze gelen kısımlarda değşk yapılardan alınmış devşrme malzemeler dkkat çekmektedr. R. de Rustafjaell, bu yapının ancak 6-7 tonoz ayağının görülebldğn belrtr», ancak bazı tonoz ayaklarını -bugün de olduğu gb-yoğun çalı ve ağaç nedenyle göremedğ, günümüze geleblen ayakların daha fazla olmasından anlaşılmaktadır (Çzm: 2). C. Texer se amphteatnn 32 çıkışının olduğunu, bunlann temel kısımlarının korunduğunu, dğer taşların se başka yapılarda kullanılmaküzere götürüldüğünü, yapının özen gösterlmeden nşa edlmş olması nedenyle Kyzkos kentnn önüne layık olmadığını belrtrv. Fakat Anadolu'da yalnız üç kentte; Kyzkos, Bergama ve amphteatr yapılannın varolduğunu, ancak Kyzkos ve Bergama'daknn görülebldğ göz önüne alınırsa, yapının önem kendlğnden ortaya çıkar. Amphteatrın nşa tarh hakkında br blgye sahp değlz. Texer amphteatnn Antonnler dönemnden çok, Gallenus (İ.S ) dönem şçlğ gösterdğn belrtr". F.W. Hasluck se yapının cephe kısmında ts.2. yüzyıla at br yazıt olduğunu ve bu yapının geç Antonnler dönemne tarhlenebleceğnler sürer". Fakat, Bergama Trayan Tapınağı ve Asklepon'da görülen Opus Caementcus duvar teknğnn burada, güneydoğu tonoz ayaklannda da görülmes nedenyle yapının nşasına Hadran dönemnde başlandığını söyleyeblrz", TİYATRO: Kentn öneml yapılarından brs olmasına karşın aşın ölçüde tahrp edlmştr (Çzm: 3). Texer, basamaklardan k-üçü harç yapının tahrp edlmş olmasına rağmen, Anadolu'dak dğer tyatrolarla (14) R. de Rustafjaell, JHS 22, 1902, 186. (15) C. Texer, Küçük Asya (1862) (Osmanlıca çev. Al Suat, 1339), (16) Texer, A.g.e., (17) F. W. Hasluck, Cyzcus (1910) 15. Ancak bu yazıtın tyatroya mı, amphteatra mı at olduğu Texer'de açık değl. Bkz. Texer, A. g. e (18) W. Radt.,. Kyzkos Panel (1988)

12 karşılaştırılınca büyüklük ve bezemelernn güzellğ le öneml br yere sahp olduğunu vurgular". Ancak bugün tyatronun yalnız dış hatları ve orkestra kısmının sınırları belrleneblmektedr. Bu da daha çok eğml br alana kurulmuş olmasındandır. Dıştan dışa yaklaşık 145 m çapındak tyatronun orkestra kısmı 55 m çapındadır. Oturma kısmının üst sevyesnn orkestradan yükseklğ 20 m dr. Tyatro, Grek tyatroları gb, tepenn eğmne yerleştrlmş olup, günümüze gelen kalıntılardan anlaşıldığı kadarıyla anıtsal br skene yapısına sahp olmalıydı. Tyatro, tamamen defne ağaçları ve bodur çalılarla kaplı olduğu çn aynntılı br araştırma yapılamamaktadır. Ancak, kuzey dış kısmında yer alan bazı duvar kalıntıları saptanmış, bunlar da moloz taş ve harçtan barettr. Duvarların kalınlıkları 1.70 m le 2.70 m arasında değşmekte ve yer yer 1-2 m yükseklğnde korunmuşlardır. Kaplamalan tamamen sökülmüş olan bu kalıntılann br kısmı analemma duvarına at olmalıdır. Yaklaşık kş kapastel br tyatrodan elmze tarhlernede yardımcı olablecek br malzeme geçmedğnden, tarhlerne yapmamız bugün çn oldukça güçtür.. PRYTANEİoN: Panormos Lmanının batısında, bugün yalnız doğu yöne bakan grş kısmına at kalıntıları göreblen prytaneonun yaklaşık olsa da br planı çıkarablmştr(çzm: 4; Resm: 14). Anıtsal grşn kuzey ve güney yönlernde uzanan duvarların batısında kalan ç duvarları kesn saptamak olanaksızdır. Duvarların temel zler takbedleblmektedr. Yaklaşık 75 x 75 m ölçülernde kare tasarlı bu anıtsal yapıya 4 m genşlğndek kapıdan geçldkten sonra 6.80 m uzunluğundak kapı yolunun sonunda 4.00 x 7.50 m ölçülernde br alana ve buradan 2.75 m genşlğndek knc kapı le ç kısma grlmektedr. Prytaneonun güneybatı köşesnde 4.40 m genşlğnde ve ancak m uzunluğundak kısmı korunan bast br tonoz kalıntısı, alt yapı konusunda bze blg vermektedr (Resm: 15). Tonozun ç moloz le dolmuş, ölçüleblen yükseklğ tonoz başlangıcındantbaren 2.00 m dr. SULUBODRUM: Halk arasında bu smle anılan ve şlev tam olarak blnmeyen, yoğun çalı le kaplı olan ve toprak sevyesnn aşağısında yer alan bu yapının günümüze geleblen kalıntılannın planı çıkarılmıştır. Yapı lk bakışta doğu-batı yönünde uzanan br tonozdan barettr. İç (19) Texer, a. g. e.,

13 büyük ölçüde moloz le dolmuş, m genşlğndek bu yapının m uzunluğundak bu bölüm dışında başka br kısmını görmek olanaksızdır (Resm: 16). Ayrıca doğu-batı yönüne ne kadar devam ettğ ve başka bölümlerle bağlantısı saptanamamaktadır. Basık tonoz şeklndek bu yapının k tarafında altışar adet nş yer almakta, bunlardan batı tarafın güneynde yer alan batıdan knc nşn k yanında kapı şeklnde boşluklar görülmesne karşın, bunların nereye açıldıkları saptanamamıştır. Içler molozia dolu olan bu açıklıklar 1.00 m genşlğe sahptr. Nşlern genşlkler se 180 m, dernlkler 0.50 m dr. İç kısımları düzdür. Yalnız doğu tarafın kuzey yönündek knc nşn çnde kuzeye doğru, ancak aşağı doğru eğml şeklde devam eden 0.50 x 0.50 m ölçülernde "br dehlz yer almakta, bunun kuzeye uzantısının ancak 3.50 m lk kısmı ölçüleblmş, fakat btş noktası saptanamamıştır. Duvarın yapımında, düzeltlmş ancak dkdörtgen olmayan taşlar ve çnde kremt kırıkları olan harç kullanılmıştır. Ust örtü se nce kremt ve harçtan yapılmıştır. dayanılarak yapının şle Günümüze geleblen bu yetersz kalıntılara v ve tarh konusunda görüş ler süreblmemz olanaksızdır. Yukarıda değndğmz yapılar dışında tyatronun kuzeydoğusunda, öneml br yapıya at olduğunu sandığımız, sütundan kemere geçş kısmına at k adet mermer kemer başlangıç kısmı bulunmuştur. Yükseklğ 1.72 m, genşlğ 1.45 m olan bu kemer başlangıçlarının kemer oluşturan kısımlarında slmeler yer almaktadır. Ik taraftak sirnelern orta kısmında se, alt ve üst kısımları çbükey sonlanan kabartma br dare ve üzernde brbrnden sirnelerle ayrılan bezerneler kabartma olarak şlenmştr. Bu bezemelern orta kısmındak sirnede KAICAPEIAN altta se IlANKPATIN yazıtı yer almaktadır (Resm: 17). Bunun üst kısmına se brer ağaç yaprağı şlenmştr. Bu kemer başlangıcının sütuna oturtulan kısmında 5.5 x 5.5 cm ölçülernde ve 5.5 cm dernlğnde brer dübel del ğ açılmıştır. Bu eserlern bulunduğu kısımda bazı duvar kalıntıları tespt edlmş, planı çıkarılarnamasına karşın bu buluntulardan dolayı burada öneml br yapının yer almış olduğu söyleneblr. SUR DUVARLARI: Kentn doğu, kuzey ve batı sur duvarlarının saptanması amacıyla, bu kısımda araştırmalara devam edlmştr. Ancak küçük parçalar halnde saptanablen sur duvarı kalıntıları zlenerek kent planına şlenmştr (Resm: 18). Bu araştırmalar sonucu son yıllara kadar, 318

14 Thrakkos Lmanı'nın bulunduğu kısımda sur duvarlarının çnde yer almış olduğu sanılanv tersanenn, sur duvarı dışında kaldığı ortaya konmuştur. Ancak tersaneye at herhang br kalıntı tesbt edlememştr. Bu kısımdak sur duvarları genelde çte harç ve moloz taş, dış kısımda se 1.50 x m ölçülernde taş kaplamalarla ötülmüştür. Duvar kalmlık1arıse m arasmda değşmektedr. Bazı kısımlarda sur duvarlarınınç dolgu kısımlan 6.00 m yükseklğnde korunmuştur. Yapılan yüzeyaraştırmalarında yukarıda anılan mmar yapılar dışında heykel ve stel parçaları le mermer su künklerne at bazı kısımlar da bulunmuştur. METROON ÇALIŞMALARI Nurettn ÖZTÜRK* Hadran Tapınağı'ndak kazıların yanı sıra, kenttek antk yapıları belrlemeye yönelk çalışmalarda Metroon yıkılannda yapılan çalışmalar öneml br yer tutmaktadır.kentn doğusundak Panormos Lmanı'na yakın br yerde konumlanan ve bulguları nedenyle Metroon olması gereken kalıntılar"günümüzde genş br alana yayılmış yüksekçe br tepe görünümündedr.. Burada sürdürülen araştırmalar, özellkle kaçak kazı ve yağmalama olaylarınınbu alanda yoğun olduğunu göstermştr. Üzer tamamen dkenl çalılarla kaplı kalıntılarm bugün ble zyaretçler şaşırtan görkem, antk dönemdek durumu konusunda çok şeyler söyler gbdr. Anılan yapı, ölçülebldğ kadarıyla, 120 x 40 m lk br alanı kapsamakta olup, çevres yaklaşık 5 m yükseklğe kadar ulaşan duvar yıkılarıylaçevrldr. Metroon'dak araştırmalar sırasmda bütün halnde korunamamış ve çok aşınmış olmaları nedenyle kaçak kazılar sonrası terkedmş ve parçalanmış durumda çeştl mmar öğeler, serbest yontular ve kabartmalar bulundu. Bu kazılar sonucu açılmış açmalardan brnde, oldukça tahrp edlmş olmasına rağmen başlığından tanımlanabldğ kadarıyla, Atts betml br karyatd parçası (Resm: 20) ve yne aynı yerde yaklaşık 0.27 x 0.76 m ölçülernde br altlık le olasılıkla bu türden karyatdlern üzernde taşıyıcı unsur durumundak Kornth tp br sütun başlığı bulundu * Arş, Gör. N. Öztürk, Atatürk Ünverstes. Fen-Edebyat Fakültes, Arkeoloj ve Sanat Tarh Bölümü, ERZURUM. (20) A. Yaylalı, XII. Kazı Sonuçları Toplantısı II (1990) Çz. 1. (21) Macrdy-Pcard, 'Metroon', 436 vd. 319

15 (Resm: 19). Bulgular Attsl karyatdlern olası tasarları konusunda bazı puçlan vermekle beraber, henüz tamamlanablr düzeyde değldrler 22. Başlangıçtan bugüne sürekl yağmalanan ve yıkıma uğratılan Metroon alanında bu yıl yapıldığı anlaşılan kaçak kazılarda yer yer mermer döşel tabana nldğ gözlemlend. Taban kaplaması ntelğndek plakaların sökülmes ve parçalanması ntelklernn belrlenmesne olanak vermed, ancak anlaşılabldğ kadanyla söz konusu Attsl karyatdler bu mermer taban üzernde dzl olmalıydılar. Alanda yapılan ncelemelerde bulunan çok sayıdak mmar bezemeler arasında,daha önce bulunanların benzer türünde Nke şl br frz parçası bulundu (Resm: 21). Aşınmış olması nedenyle şlev ve stl konusunda yorum yapablecek özellklerden yoksun yüksek kabartma teknğnde şlenmş Nke'nn yüzü olasılıkla kaçakçılar tarafından keslmş olmalıydı, çünkü zler oldukça yenyd. Bu yılk bulgularımızın en önemls, belk de yapının kmlğnn belrlenmesnde ve kesnlğe ulaştırılmasında öneml katkılar sağlayacağına nandığımız gövdes kısmen korunmuş br yontu parçasıdır (Resm: 22) x 0.55 m ölçülerndek yapıtın gövdesndek göğüs benzer çıkıntılar bunun Artems olduğuna şaret etmektedr k, bu bulgu yıkıların kmlğn, şlevn doğrular önemdedr ve Metroon olableceğkonusunda bz br adım daha öteye taşımaktadır. (22) Karyatdlern olası tasarları konusunda varsayımlı yorumlar çn bkz. Macrdy-Pcard, a. g. y., 436 vdd.; N. Oztürk, Kyzkos Kutsal Alanı: Metroon. Plastk, Mmar ve Bezemeler (A. U. 50s. BL. Enst. Yayınlanmamış Master Tez, Erzurum, 1993.) 320

16 '> ===== /1 > r>. ~~] rt~~~~~~~~":j-----1~,,, '" ~, = j ] 321

17 / / / / o Çzm 2: Amphteatr 322

18 _ / _ l \ ->;; /--::.;~~ / /- // /. / r- /./ /~,," / ', / / L /.: II,,/ / l v/ // :: / ~; ( ~~,f " ,.,rrf"... / '... /$ " /-- ~~ " I/'~, ' ' \ /.; , \ t \ ı / '" ", /, \ \ ı \ \ ,... ", ~... '-,. -e-, ,./,,/"', ~ // -, "<,, ,,/ ",, <., ', " " -. ", _ ~ -. " ", ' " Çzm 3: Tyatro 323

19 r , r----, r , r f r , r----- : 1 1 L : L J r---" ı : L -A L...J L J , 1 L....ı r----', II ;..ı ~ _ r ı L J, , L. -l '-.J ~L--"l ~ L. OJ ~ t rı o 'X)m Çzm 4: Prytaneon 324

20 Resm 1 Resm 2 325

21 Resm 3 Resm 4 326

22 Resm 5 Resm 6 327

23 Resm 7 Resm 8 328

24 Resm 9 Resm

25 Resm 11 Resm

26 Resm 13 Resm

27 Resm 15 Resm

28 Resm 17 Resm

29 Resm 19 Resm

30 Resm 21 Resm