Türkiye deki Huzurevi ve Yafll Bak m Rehabilitasyon Merkezlerinin Profil Çal flmas *

Transkript

1 KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Gelifl Tarihi/Received: 13/11/ Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 08/03/2011 Türkiye deki Huzurevi ve Yafll Bak m Rehabilitasyon Merkezlerinin Profil Çal flmas * Elderly People in Turkey** Nuran Akdemir 1, Sevgisun Kapucu 1, Leyla Özdemir 1, Yeliz Akkufl 2, Güler Balc Alparslan 3, matullah Akyar 1 1 Hacettepe Üniversitesi Sa l k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü, ç Hastal klar Hemflireli i Anabilim Dal, Ankara, Türkiye 1 Division of Internal Medicine Nursing, Department of Nursing, Faculty of Health Sciences, Hacettepe University, Ankara, Turkey 2 Kafkas Üniversitesi Sa l k Yüksekokulu, Hemflirelik Bölümü, ç Hastal klar Hemflireli i Anabilim Dal, Kars, Türkiye 2 Division of Internal Medicine Nursing, Department of Nursing, School of Health, Kafkas University, Kars, Turkey. 3 Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi Eskiflehir Sa l k Yüksekokulu, Hemflirelik Bölümü, ç Hastal klar Hemflireli i Anabilim Dal, Eskiflehir, Türkiye 3 Division of Internal Medicine Nursing, Department of Nursing, Eskisehir School of Health, Eskisehir Osmangazi University, Eskisehir, Turkey * Bu çal flma, Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Araflt rmalar Birimi taraf ndan desteklenmifl (Proje No: 06D ) ve 5th Congress of the European Union Geriatric Medicine Society (EUGMS) de 2008 y l nda sunulmufltur. ** This research article was supported by Hacettepe University, Scientific Research Office (Project Number: 06D ) and was presented at 5th Congress of the European Union Geriatric Medicine Society (EUGMS). ÖZET Girifl: Bak m ve huzurevlerinin olanaklar yafll bak m n etkileyen önemli faktörler aras ndad r. Çal flma, Türkiye çap nda huzurevi ve yafll bak m rehabilitasyon merkezlerinin fiziksel, teknik, personel, sosyal olanaklar n ve bak m ekipmanlar n belirlemek amac yla yap lm flt r. Materyal ve Metod: Tan mlay c flekilde yap lan çal flma kapsam na Türkiye de bulunan 158 huzurevi al nm flt r. Çal flma, araflt rmaya kat lmay kabul eden 101 (%64) kurumla tamamlanm flt r. Çal flmada veri toplama arac olarak araflt rmac lar taraf ndan gelifltirilen Yafll lara Hizmet Veren Kurumlara liflkin Durum Saptama Formu kullan lm flt r. Veriler Ankara, stanbul ve zmir illerinde yüz yüze görüflme yöntemiyle, di er illerde faks ve postayla toplanm flt r. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Yrd. Doç. Dr. Güler Balc Alparslan Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi Eskiflehir Sa l k Yüksekokulu, Hemflirelik Bölümü, Meflelik Kampüsü, Eskiflehir/Türkiye e-posta: gbalci80@hotmail.com 37

2 Elderly People in Turkey Bulgular: Çal flma sonucunda huzurevlerinin %56.3 ünün stanbul, zmir ve Ankara da bulundu u, %97.9 unda akülü araba, %95.9 unda terapi havuzu, %93.9 unda kald raç sistemi, %92.8 inde yürüme yard mc lar, %67.3 ünde ambulans gibi teknik ekipmanlar n eksik oldu u; bak m verilen yafll grubun %67 sinin yar ba ml, %59.8 inin tam ba ml oldu u; ayr ca, huzurevlerinin %89 unda bak m asistan olmad saptanm flt r. Kurum idari amirlerinin/yöneticilerinin ifadelerine göre huzurevlerinde bulunan odalar, yafll birey aç s ndan en güvenli alanlard r (%85.6). Huzurevlerinde çal flan personelin %78.8 inin yafll bak m ile ilgili hizmet içi e itim almad klar belirlenmifltir. Sonuç: Bu çal flma ile ço u bak m ve huzurevlerinin ekipmanlar n n ve bak m elemanlar n n yönetmeliklere göre tam olmad saptanm fl ve uygun önerilerde bulunulmufltur. Anahtar Kelimeler: Huzurevi, yafll, bak m. ABSTRACT Introduction: Rest homes and geriatric care facilities are important factors that affect the care of the aged. This study was conducted to determine the physical, technical, staffing, and social characteristics and care equipment availability of rest homes and geriatric care rehabilitation centers in Turkey. Materials and Methods: This was a descriptive study including 158 rest homes in Turkey. The study was completed with 101 nursing homes (64%) that accepted to participate. For data collection, a questionnaire called Determining Care Problems of Elderly Care Organizations was developed by the researchers. The study implementation was conducted by interview in Ankara, Istanbul, and Izmir and in other cities by fax and mail. Results: The results indicated that of the rest homes, 56.3% were in Ankara, Istanbul and Izmir. Deficiencies in equipment were determined, such as no chargeable cars (97.9%), therapy pools (95.9%), lifting systems (93.9%), walkers (92.8%), or ambulances (67.3%). Among the patients 67% were semi-dependent and 59.8% were dependent. According to the managers of nursing care, rooms in nursing homes are safest for the purposes of the aged. In the rest homes, 78.8% of the care personnel had received no in-service training in elderly care. Conclusion: It was determined that the equipment and care personnel in most of the rest homes and care rehabilitation centers were unsatisfactory. Appropriate suggestions were made. Key Words: Rest home, elderly, care. G R fi Geliflme süreci içinde olan ülkemizde insan ömrü ortalama olarak 1960 y l nda 55 y l, 1990 y l nda 60 y l ve 2000 y l nda 69 y l iken, 2010 y l nda ortalama 71 y l olmufltur. Ülkemizde yafll nüfus olarak tan mlanan 65 yafl ve üzeri nüfus 2000 y l nda toplam nüfusun %5.6 s n, 2008 y l nda %6.8 ini oluflturuyorken, bu oran 2010 y l nda %7.2 ye ulaflm flt r (1). Birçok sorunu beraberinde getiren yafll l k döneminde, kronik hastal klar, k s tl l k ve ba ml l k oran artmaktad r. Yafll l k bireyin fiziksel aç dan kayba u rad -, yeti yitimlerinin artt, bireyin çevreye ba ml hale geldi i ve ruhsal sorunlar n daha fazla gözlendi i bir dönemdir. Yafll l k döneminde birey duyu ve fonksiyon kayb nedeniyle ilaç kullan m nda hata yapabilmekte, kronik hastal klar ve özürlülük nedeniyle kiflisel bak m - n yeterince yerine getirememektedir (2). Bu durum yafll lar n bak mda baflkalar na ba ml olmalar na ve kendilerine bakacak kurum ya da bireylere gereksinim duymalar na neden olmaktad r. Ayr ca, ülkemizde kad n n ifl yaflam na girmesi sonucu bak m verici rolünü yerine getirememesi ve aile yap s n n de iflmesi gibi nedenlerle günümüzde geriatri klinikleri, huzurevleri ve rehabilitasyon merkezlerine olan gereksinim h zla artmaktad r (3). Yafll aç s ndan huzurevi, ilk kez karfl laflt ve farkl kültürlere sahip insanlarla birlikte yaflamak zorunda oldu u yeni bir ortamd r. Huzurevinde yaflayan yafll bireyin yeni ailesi ve evi di er yafll lar ve sa l k personelinden oluflmaktad r. Bu nedenle yafll n n kurumda yaflamaya ve uyumuna; kurumun olanaklar, sa l k personeli ve huzurevi sakinlerinin tutumu ve hemflirenin bak m uygulamalar etki edebilir. Yafll bireyin huzurevine uyumuna etki eden önemli faktörlerden birisi de personelin ve özellikle hemflirelerin tutumudur. Yafll l a ba l fizyolojik de ifliklikler, unutkanl k ve kronik hastal klar gibi durumlar da yafll bireyle çal flan personeli olumsuz yönde etkileyebilir. 38

3 Türkiye deki Huzurevi ve Yafll Bak m Rehabilitasyon Merkezlerinin Profil Çal flmas Yap lan çal flmalarda yafll larla çal flan personelin yafl artt kça, tutumlar n n daha olumlu oldu u saptanm flt r (4,5). Mand rac o lu ve Çam n çal flmas nda da yafll lara hizmet veren kad n personelin erkeklerden daha fazla sorun yaflad belirlenmifltir (6). Ayn çal flmada yafll lar n baz olumsuz kiflilik özellikleriyle birlikte yafll l - kabullenmeme gibi durumlar n yafll ya bak m vermede olumsuz tutumlar n geliflmesine ve sorunlar n yaflanmas na neden oldu u saptanm flt r. Yafll birey aç s ndan ele al nd nda, bireyin huzurevi ve çal flanlar ndan baz beklentileri oldu u görülmektedir. Koço lu ve arkadafllar n n Ankara da devlete ba l huzurevlerinde yapt klar çal flmada, yafll lar n sosyal aktivitelerin gelifltirilmesi, yemeklerin düzeltilmesi ve sa l k sorunlar yla ilgilenilmesi gibi beklentilerinin oldu u saptanm flt r (7). Yafll lar n ve huzurevi/rehabilitasyon merkezlerinde çal flan personelin beklentilerinin karfl lanmas yafll bak m kalitesini art rabilir. Beklentilerin karfl lanma ve bak m kalitesinin art r lma durumu ise ancak kontrol mekanizmas ve kalite göstergelerinin kullan lmas yla denetlenebilir. Literatür incelendi inde ülkemizde huzurevlerinin de erlendirilmesine yönelik kontrol mekanizmas ve kalite göstergelerinin bulunmad saptanm flt r. Ayr ca, yap lan çal flmalarda huzurevlerinde performans ölçüm yöntemlerinin gelifltirilmesi gerekti- i vurgulanmaktad r (8,9). Bununla birlikte huzurevlerinin karmafl k yap s, huzurevlerinde kalan popülasyonun farkl l, kurum standartlar konusunda bilgi eksikli i, güncel kalite göstergelerinin yetersiz olmas nedeniyle huzurevlerini de erlendirmede sorunlar ortaya ç kmaktad r (10). Bir makalede, Amerika Birleflik Devletleri (ABD) nde bulunan sa l k sigortas merkezi huzurevleri için eylem plan nda, huzurevlerinde kaliteyi yükseltme, bas nç ülserlerini önleme, fiziksel k s tlamay ve a r y azaltma, depresyonu önleme, depresyona yönelik dan flmanl gelifltirme, kifli merkezli yaklafl m ve hemflire yeterlili inin sa lanmas amaç olarak belirtilmifltir (11). Yukar da sözü geçen kontrol mekanizmas ve kalite göstergelerinin ülkemizdeki huzurevleri ve yafll bak m rehabilitasyon merkezlerine uyarlanmas, bunun için ise öncelikle huzurevi ve yafll bak m/rehabilitasyon merkezlerinin fiziksel, teknik, personel ve sosyal olanaklar n n bilinmesi gerekmektedir. Literatür taramas ve gözlemler sonucunda ülkemizdeki huzurevleri ve yafll bak m rehabilitasyon merkezlerinin mevcut profilinin ve bak m birinci derecede etkileyebilecek bak m ekipmanlar n n aç k olarak bilinmedi i görülmüfl ve bu konu ile ilgili çal flmaya rastlanmam flt r. Bu çal flma ile Türkiye çap nda hizmet veren huzurevi ve yafll bak m/rehabilitasyon merkezlerinin olanaklar, hizmet verdi i yafll popülasyonun nicelik ve ba ml l k düzeyleri, bak m gereksinimleri gibi özellikleri ve kurumun bak m ekipmanlar n n belirlenmesi amaçlanm flt r. MATERYAL ve METOD Bu çal flma Türkiye çap nda huzurevi ve yafll bak m/rehabilitasyon merkezlerinin profilini ve bak m ekipmanlar n n (fiziksel, teknik, personel ve sosyal olanaklar ) belirlenmesi amac yla tan mlay c olarak yap lm flt r. Çal flman n evrenini, Türkiye çap nda bulunan Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) na ba l 63, gerçek kiflilere ba l 54, dernek ve vak flara ba l 27, kamu kurumlar na ba l yedi, az nl klara ba l yedi olmak üzere toplam 158 huzurevi ve yafll bak m ve rehabilitasyon merkezi oluflturmufltur. Çal flma y llar aras nda, araflt rmaya kat lmay kabul eden 101 (%64) kurumla yap lm flt r. Çal flmada veri toplama arac olarak araflt rmac lar taraf ndan gelifltirilen, ilk k sm n kurum idari amirinin, ikinci k sm n ise kurumda çal flan hemflirelerin doldurdu u Yafll lara Hizmet Veren Kurumlara liflkin Durum Saptama Formu adl durum saptama soru formlar kullan lm flt r. Anketin ilk k sm kurumun fiziksel, teknik, personel ve sosyal olanaklar n belirlemek amac yla 21 sorudan oluflmaktad r; kurumda çal flan hemflirelerin dolduraca ikinci k s m ise kurumda çal flan hemflirelere ait genel bilgiler ile yafll l a ve kuruma iliflkin 26 sorudan oluflmaktad r. Veri toplama araçlar n n uygulanmas nda yüz yüze görüflme, faks ve posta yolu kullan lm flt r. Ankara, stanbul ve zmir illerindeki huzurevi say s n n fazla olmas nedeniyle buradaki veriler sözü geçen illerde bulunan huzurevlerine araflt rmac lar taraf ndan gidilerek toplanm flt r. Di er illerde bulunan huzurevlerine ise anketler posta ve faks yoluyla ulaflt r lm fl ve uygulanm flt r. Araflt rmadan elde edilen veriler bilgisayarda SPSS 11.5 program yla de erlendirilmifltir. Verilerin analizinde tan mlay c istatistikler için say ve yüzde da l mlar kullan lm flt r. 39

4 Elderly People in Turkey Çal flman n yürütülmesi için kurumlardan yaz l izin belgeleri ve yafll lardan bilgilendirilmifl onam al nm flt r. Çal flma Helsinki Deklerasyonu 2008 e uygundur. BULGULAR Çal flma kapsam na al nan huzurevlerinin %42.6 s Marmara bölgesinde (%37.6 s stanbul), %25.7 si Ege Bölgesinde, (%12.8 i zmir) ve %15.8 i ç Anadolu bölgesinde (%5.9 u Ankara) yer almaktad r. Çal flma kapsam na al nan huzurevlerinin illere göre da l m na iliflkin ayr nt l bilgi fiekil 1 de yer almaktad r. Huzurevlerinin büyük ço unlu u (%67.3 ü) SHÇEK ye ba l olup, %40.7 si kiflilik kapasiteye sahiptir. Kurumlar n %90 nda bak m kolaylaflt r c teknik olanak olarak tekerlekli iskemle bulunmakta; %97.9 unda akülü araba, %95.9 unda terapi havuzu, %93.9 unda kald raç sistemi, %92.8 inde yürüme yard mc lar, %67.3 ünde ambulans gibi teknik ekipman ve olanak bulunmamaktad r (Tablo 1). Çal flmada kurumlar n %89.7 sinde bak m asistan, %87.6 s nda idari memur, %63.9 unda diyetisyen, %58.8 inde fizyoterapist, %57.7 sinde psikolog, %34 ünde yard mc personel, %27.8 inde sosyal hizmet uzman, %25.8 inde doktor, %24.7 sinde bak c ve %4.1 inde hemflire bulunmad saptanm flt r. Kurumlarda çal flan hemflirelerin tamam kurum idari amirine ba l d r. Huzurevlerinin %38.8 inin idari amiri ö retmendir. Huzurevlerinin tamam na yak n nda çal flanlara yemek hizmeti verildi i (%91.9), %79.4 ünde sakinlere yönelik sosyal etkinlik ve %27.6 s nda çal flanlara yönelik sosyal etkinlik yap ld saptanm flt r. Sosyal etkinliklerin sakinlere yönelik gezi ve e lenceler (%41.1), çal - flanlara yönelik yemekli toplant lar (%48.3) oldu u belirlenmifltir (Tablo 1). Çal flmada kurum idari amir/yöneticilerinin ifadelerine göre yafll lar n %36.2 sinin dinç, %67 sinin yar ba ml oldu u saptanm flt r (Tablo 2). Huzurevlerinde bulunan odalar, yafll birey aç s ndan en güvenli alanlar (%85.6) olarak; asansörler ise en fazla güvensiz alan olarak belirlenmifltir. Odalar, zemininin hal kapl ve tek kiflilik olmas ; salonlar n her katta bulunmas ve eflya say s n n az olmas nedeniyle güvenli olarak ifade edilmifltir. Banyo, koridor ve merdivenler kaymayan zemine ve tutamaklara sahip olmas nedeniyle kurum idare amirlerine göre güvenli olarak de erlendirilmifltir. Kurumlarda çal flan hemflirelerin (n= 214) %32.7 sinin yafl aras nda, %57 sinin evli, %51 inin sa l k meslek lisesi mezunu oldu u, %57.6 s n n gelirinin giderini karfl lamad ve %78.8 inin geriatri alan nda hizmet içi e itim almad belirlenmifltir. Çal flmaya kat lan hemflirelerin %58.5 i 1-10 y ld r hemflire olarak çal flmakta, %53 ü 1-5 y ld r huzurevinde bulunmaktad r. Hemflirelerin %48 i geriatri alan n sevdi i için huzurevinde çal flmay tercih ettiklerini ifade etmifllerdir. Ayr ca, hemflirelerin %13.9 unun bir yüksekö retim program na devam etti i ve %21.2 sinin hizmet içi e itim ald belirtmifltir. Huzurevlerinde çal flan sorumlu hemflirelerin yapmakla yükümlü olduklar görevler; tedavi ve bak m, servis temizli i ve düzeninin sa lanmas, personel organizasyonu, yafll bireylerin diyet program n n yap lmas ve hijyeninin sa lanmas, yafll bireyin sa l k kurulufluna götürülmesi, halkla iliflkiler ve kurum yaz flmalar olarak saptanm flt r. Kurum temizli i huzurevlerinin %49.5 inde flirket, %55.7 sinde ise kurum personeli taraf ndan yap lmaktad r. TARTIfiMA Çal flmam zda huzurevlerinin yar dan fazlas n n SHÇEK ye ait oldu u görülmektedir. Vehid de çal flmas nda huzurevlerinin 44 ünün SHÇEK ye, 26 s n n özel kiflilere, beflinin az nl klara, 19 unun belediyeye ba l oldu unu belirtmifltir (11) y l Haziran ay itibariyle SHÇEK den edinilmifl verilere göre; huzurevlerinin ba l bulundu u kurulufllar; SHÇEK, dernek ve vak flara ba l ve özel kiflilere ba l olmak üzere s ralanm flt r (12). Çal flmam zda huzurevlerinin ço unda çal flanlara yemek verildi i ve yar s ndan daha az nda ise ücretsiz ulafl m n sa land görülmektedir. Çal flanlar n huzurevinde yafll larla birlikte yemek yemesi, yafll larla birlikteli in sa lanmas ve yafll lar n güven duymas aç - s ndan önemlidir. Yafll birey ile çal flman n ve yafll bireye bak m vermenin zorluklar düflünüldü ünde, huzurevlerinde çal - flan personele yönelik sosyal haklar n ve etkinliklerin planlanmas, çal flan n motivasyonunun art r lmas ve kurum kültürünün gelifltirilmesi önemli olabilir. Literatürde huzurevinde çal flan personele yönelik sosyal etkinliklerle ilgili çal flmalara rastlanmam flt r. Ancak ça- 40

5 Türkiye deki Huzurevi ve Yafll Bak m Rehabilitasyon Merkezlerinin Profil Çal flmas Edirne K rklareli Tekirda 2/2 Çanakkale 2/- Bal kesir 3/1 zmir 16/14 Manisa 5/4 Ayd n 2/1 Mu la stanbul 56/38 Yalova Bursa Kütahya 2/2 Uflak Denizli 3/2 Kocaeli 3/1 Sakarya 2/- Eskiflehir 2/2 Afyon Isparta Antalya 4/- Zonguldak 3/3 Bolu 2/2 Bart n Karabük Ankara 15/6 Konya 2/1 Kastamonu Çank r Karaman Çorum Nevflehir 2/1 Aksaray Ni de Mersin Adana Samsun 2/1 Ordu Kayseri Tokat Osmaniye G. Antep Hatay K. Marafl Malatya llerde mevcut ve araflt rma kapsam nda tümüne ulafl lan huzurevleri llerde k smen ulafl lan huzurevleri llerde hiç ulafl lamayan huzurevleri fiekil 1. Çal flma kapsam na al nan huzurevlerinin illere göre da l m. Trabzon Erzincan Mardin A r 41

6 Elderly People in Turkey Tablo 1. Huzurevlerinin tan t c özellikleri Tan t c özellikler Say % Bulundu u bölge Marmara Bölgesi Ege Bölgesi ç Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi Do u ve Güneydo u Anadolu Bölgesi Akdeniz Bölgesi Ba l oldu u kurulufl Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Özel Az nl klar Kamu Belediye dari amirin mesle i (n= 85)* Ö retmen Sosyal Hizmet Uzman Hemflire Doktor flletmeci Di er (halkla iliflkiler müdürü, psikolog, iki din görevlisi) Kapasitesi (n= 91)* Çal flanlara sa lanan sosyal/destek hizmetleri** Yemek Ulafl m Krefl G da ve yakacak yard m Lokal Lojman Sosyal etkinlik yap lma durumu Sakinlere yönelik Çal flanlara yönelik Bak m kolaylaflt ran teknik olanaklar** Tekerlekli iskemle Özel ulafl m arac Özel banyo malzemesi/olanaklar Ambulans Yürümeye yard mc araçlar Kald raç sistemi Terapi havuzu Akülü araba * Soruya yan t verilmemesi nedeniyle say 101 in alt nda kalm flt r. ** Birden fazla yan t verildi i için say katlanm flt r. Tablo 2. Yafll gruba iliflkin tan t c özellikler Özellikler* Say % Dinç Yata a ba ml Alzheimer hastas Ba ml l k düzeyi Yar ba ml Tam ba ml * Birden fazla yan t verildi i için say katlanm flt r. l flmam zda huzurevinde çal flan personelin çok az na yönelik sosyal etkinlikler düzenlendi i belirlenmifltir. Çal flmam zda huzurevlerinin %79.4 ünde sakinlere yönelik etkinlik yap ld, %41.1 inde gezi ve e lenceler düzenlendi i görülmektedir. Yap lan di er çal flmalara bak ld nda yafll lar n en fazla televizyon izleme ve radyo dinleme aktivitelerinde bulundu u belirtilmifltir (13,14). Yafllanmayla birlikte fiziksel ve biliflsel düzey olumsuz etkilenmektedir. Bu nedenle yafll bireylere gerek fiziksel gerekse zihinsel süreçleri aktif tutmaya yönelik u rafllar ve egzersizler yapt r lmal - d r. Yap lan çal flmalarda da zihinsel süreçleri art rmaya yönelik aktivitelerin ve sosyal u rafllar n yafll - lar n biliflsel düzeylerini art rd, depresyonlar n azaltt belirtilmektedir (15-17). Özer in çal flmas nda aile ortam nda kalan yafll lar n yaflam doyumlar - n n kurumda kalan yafll lardan daha yüksek oldu u saptanm flt r. Bu durum bireyin sosyal aktivitelerinin ve destek sistemlerinin yüksek olmas na ba lanm flt r (18). Khordshid ve arkadafllar n n yapt huzurevindeki yafll lar n yaln zl klar yla ilgili çal flmada sosyal iliflki ve aktiviteleri olan ve yak nlar n görebilen yafll lar n yaln zl k düzeylerinin düflük oldu u saptanm flt r (19). Chen ve arkadafllar n n yapt çal flmada, huzurevinde müzik terapisi sonunda yafll lar n yaflam kalitesinde ve grup dinami inde artma oldu u belirlenmifltir (20). Bu nedenle huzurevlerinde yafll lara yönelik aktivitelerin planlan p uygulanmas, yafll lar n kendilerini yaln z hissetmelerinin engellenmesi ve yaflam doyumunun art r lmas yönünden önemlidir. Çal flmam z kapsam na al nan huzurevlerinin %38.8 inde idari amirin ö retmen oldu u belirlenmifltir. Yönetmelikte idari amirin kim olmas gerekti ine iliflkin bilgi yer almamaktad r. Ancak yafll bak m hiz- 42

7 Türkiye deki Huzurevi ve Yafll Bak m Rehabilitasyon Merkezlerinin Profil Çal flmas metinin sa land kurumlarda idari amirin sa l k bak - m n n kalitesinin sürdürülmesi aç s ndan yafll birey ile ilgili yeterli bilgi, beceri ve deneyime sahip meslek üyelerini kapsamas gerekti i düflünülmektedir. Özel Huzurevleri ve Yafll Bak mevleri Yönetmeli i ve Huzurevleri ile Huzurevi Yafll Bak m ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeli ine göre huzurevlerinde tekerlekli sandalye, özel ulafl m arac, özel banyo malzemesi, yürümeye yard mc araçlar, akülü araba, kald - raç sistemi ve terapi havuzu bulunmal d r (21,22). Çal flmam zda araflt rma kapsam na al nan huzurevlerinin ço unlu unda tekerlekli sandalye ve sadece %7.2 sinde yürümeye yard mc araçlar oldu u saptanm flt r. Oysaki çal flmam zda huzurevi sakinlerinin yar s ndan ço- unun yar ba ml ve tam ba ml oldu u belirlenmifltir. Oranlar dikkate al nd nda var olan yürümeye yard mc araçlar n yetersiz oldu u düflünülmektedir. Gemalmaz ve arkadafllar sakinlerin %40.6 s n n düflme riskinin yüksek oldu unu ve %22.8 inin orta risk grubunda oldu unu saptam flt r (23). Huzurevi Yafll Bak m ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeli ine göre say belirtilmemekle birlikte huzurevlerinde müdür, müdür yard mc s, sosyal çal flmac, psikolog, doktor, difl hekimi, fizyoterapist, diyetisyen, hemflire, hemflire yard mc lar, büro görevlileri, teknisyen, teknisyen yard mc s, kaloriferci, floför, aflç, bekçi, berber ve hizmetli bulunmas gerekti i belirtilmektedir (22). Çal flmam zda kurum idari amirinin belirtti ine göre bütün personelin say s yeterlidir. Çal flmam zda kurum idari amirine göre huzurevlerinde en fazla güvenli bulunan alanlar n hasta odalar oldu u görülmektedir. Huzurevleri ile Huzurevi Yafll Bak m ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeli ine göre ev ortam na uygun olarak döflenen yafll odalar nda kalacak yafll say s kadar karyola, yatak, etajer, gard - rop, sandalye ve koltuk bulundurulmal d r (21,22). Kurum idari amirinin belirtti ine göre huzurevlerinde nedeni belirtilmemekle birlikte asansörler güvenli alan olarak görülmemektedir. Gözlemledi imiz kadar yla huzurevlerinde asansörlerin ço u kullan m d fl bulunmaktad r. Ayr ca, yönetmelikte yer almamakla birlikte yafll lar n kullanaca asansörlerin kameral, sesli ve düflmeyi önleyecek flekilde tasarlanmas gerekti i düflünülmektedir. Ancak çal flmam zda asansör özelli inin tamam yla huzurevlerinin imkanlar ölçüsünde oldu u belirlenmifltir. Yafll bireyle çal flma, yafll bireyin de iflen fizyolojik, psikososyal ve sosyolojik durumu nedeniyle özen, ilgi ve hassasiyet gerektirmektedir. Bu nedenle huzurevinde çal flan hemflirelerin, geriatri alan nda yeterli bilgi ve beceri sahibi olmas, üst düzey e itim almas, hizmetiçi e itimden geçmifl ya da geriatri alan na özel programlara kat lm fl olmas beklenmektedir. Çal flmam zda hemflirelerin ço unlu unun geriatri alan nda hizmet içi e itim almad saptanm flt r. Williams ve arkadafllar e itimle iletiflim becerileri güçlenen personelin daha iyi psikososyal bak m verdi ini belirtmifllerdir (24). Wadensten ve arkadafllar yapm fl olduklar benzer bir çal flmada e itim sonras çal flanlar n iletiflim becerisinin geliflti ini ve kendine güvenin artt n belirtmifllerdir (25). Bu nedenle huzurevlerinde çal flan personelin e itim almas n n önemli oldu u düflünülmektedir. Hemflirenin üniversite mezunu, geriatri alan nda deneyimli ve özel e itim ve programlardan geçmifl olmas, yafll bireyle çal fl rken yaflayaca sorunlar en aza indirmede etkindir (7-9). Huzurevlerinde, nitelikli ve bilinçli hemflirelerin yafll ya hizmet vermesi yafll n n hastal ktan korunma, tedavi/bak m ve rehabilitasyonunun sürdürülmesi aç s ndan büyük önem tafl maktad r. Çal flmam zda hemflirelerin, eleman ve malzeme eksikli i yaflad klar belirlenmifltir. Huzurevlerinde nitelikli hemflirelerin yeterli ekipmanla bak m sürdürmeleri, yafll bireyin bak m ve yaflam kalitesini art rabilecektir. Malmedal ve arkadafllar Norveç huzurevlerinde yetersiz bak m alanlar n belirledikleri çal flmalar nda hemflirelerin %24 oran nda kap y çalmadan girdiklerini saptam fllard r (26). Çal flmam zdaki en büyük k s tl l klardan birisi huzurevlerinin çal flman n uygulamas s ras nda yeterli deste i sa lamamas d r. Çal flman n planlama aflamas nda bütün huzurevlerinin telefonla aranmas ve anketlerin posta yoluyla gönderilmesi planlanm flt r. Literatür incelemesinde bu flekilde çal flmalar n yap ld belirlenmifltir (27). Ancak öncelikle kay tlarda bulunan huzurevlerinin tamam na ulafl lmamakla birlikte defalarca kez aranmas na ra men anketlere tam bir yan t al namam flt r. Bu nedenle Ankara, stanbul, zmir gibi illerde huzurevi say s n n fazla olmas nedeniyle bu illere gidilerek anketler yüz yüze uygulanm flt r. Ancak izin al nmas na ra men ço u huzurevi anketörleri kap da 43

8 Elderly People in Turkey bekletmifl ve anketi bu flekilde teslim etmifltir. Biz uygulama sürecinde yaflad m z sorunlar çözmeye çal fl rken yeni huzurevlerinin aç lmas ve bu huzurevlerinin ço unlu unun kay tlarda yer almamas buralara ulaflmam z engellemifltir. Sonuç itibariyle çal flman n bütçesinin k s tl olmas, huzurevlerinin yeterli deste i sa lamamas, baz huzurevlerine posta yoluyla ulafl lmas ve evrenin %64 üne ulafl labilmesi (çal flmam z kapsam nda yer alan 25 ildeki huzurevlerinin tamam na, 11 ildeki huzurevlerinin bir k sm na ulafl lm fl; 13 ildeki huzurevlerinden ise yan t al namam flt r-fiekil 1) ve bu arada yeni huzurevlerinin aç lmas çal flman n k s tl l klar ndand r. Sonuç olarak; ülkemizdeki huzurevleri idare amirlerinin ço unlu unun sa l k disiplini d fl olmas, huzurevlerinde sunulan sosyal/destek hizmetlerinin k s tl olmas, huzurevlerinin tümünde bulunmas gereken ekipman, sa l k profesyoneli ve bak m asistan say s n n yeterli olmamas ço u sa l k profesyonellerinin yafll bak m yla ilgili hizmet içi e itim almamas ve hemflirelerin bak m d fl (yaz flmalar vb.) ifllere daha fazla zaman ay rmas bak m n kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle; yafll bak m hizmetlerinin yafll nüfus oran na göre Türkiye nin tüm bölgelerine ulaflt r lmas, huzurevlerinde ilgili yönetmeli e göre tekerlekli iskemle, banyo bak m malzemesi, ambulans gibi gerekli donan m ve teçhizat n sa lanmas, huzurevlerindeki sa l k profesyoneli ve yard mc personel say s n n art r lmas ve görev tan mlar n n yap lmas, huzurevlerindeki sa l k profesyoneli ve yard mc personelin e itim düzeyinin yükseltilmesi ve düzenli hizmet içi e itim programlar n n uygulanmas, huzurevlerindeki sa l k profesyonelinin psikolojik ve sosyal aç dan desteklenmesi, huzurevlerinin düzenli olarak kontrol edilmesinin sa lanmas ve buna yönelik göstergelerin oluflturulmas önerilmifltir. KAYNAKLAR 1. Türkiye statistik Kurumu. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi 2010 Nüfus Say m Sonuçlar. Türkiye statistik Kurumu Haber Bülteni. Eriflim Tarihi: Eriflim Adresi: 2. Lav D, Kosper J, Potter D, Lyles A, Bennett G. Hospitalization and death associated with potentially inappropriate medication prescriptions among elderly nursing home residents. Arch Intern Med 2005; 165: Akgün S, Bakar C, Budako lu. Dünya da ve Türkiye de yafll nüfus e ilimi, sorunlar ve iyilefltirme önerileri. Turk J Geriatr 2004; 7: McCabe BW. Ego defensiveness and its relationship to attitudes of registered nurses toward older people. Res Nurs Health 1989; 12: Söderhamn O, Lindencrona C, Gustavson SM. Attitudes toward older people among nursing students and registered nurses in Sweden. Nursing Education Today 2001; 21: Mand rac o lu A, Çam O. Huzurevi çal flanlar n n sorunlar ve çal flanlar hakk nda görüflleri. Turk J Geriatr 2004; 7: Koço lu G, Özvar fl fi, Atilla S, Ak n A. Ankara daki devlete ba l huzurevlerinde yaflayan kiflilerin sosyal yaflamlar ile ilgili baz özellikleri, Dicle Üniversitesi T p Fakültesi Halk Sa l Anabilim Dal Kongre Kitab ; 8. Halk Sa l Kongresi; Diyarbak r, Phillips CD, Holan S, Sherman M, Williams ML, Hawes C. Rurality and nursing home quality: results from a national sample of nursing home admissions. Am J Public Health 2004; 94: Phillips CD, Hawes C, Lieberman T, Koren MJ. Where should momma go? current nursing home performance measurement strategies and a less ambitious approach. BMC Health Serv Res 2007; 7: Action Plan for Nursing Home Quality, Eriflim Tarihi: Eriflim Adresi: Vehid S. Thoughts and reflections on the distribution of old age homes in Turkey. Cerrahpafla J Med 2000; 31: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Eriflim Tarihi: Eriflim Adresi: Kerem M, Meriç A, K rd N, Cavlak U. Ev ortam nda ve huzurevinde yaflayan yafll lar n de iflik yönlerden de erlendirilmesi. Turk J Geriatr 2001; 4: Ergün GÖ, Bozdemir N, U uz fi, Güzel R, Burgut R, Saatçi E ve ark. Adana huzurevinde yaflayan yafll lar ile aile hekimli i polikli ine baflvuran yafll lar n medikososyal özelliklerinin de erlendirilmesi. Turk J Geriatr 2003; 6: Baldelli MV, Pradelli JM, Zucchi P. Occupational therapy and dementia: the experience of an Alzheimer special care unit. Arch Gerontol Geriatr 2007; 44: Spector A, Thorgrimsen L, Woods B, Royan L, Davies S, Butterworth M, et al. Efficacy of an evidence-based cognitive stimulation therapy programme for people with dementia: randomised controlled trial. Br J Psychiatry 2003; 183: Farinamd E, Mantovan F, Fioravanti R, Pignatti R, Chiavari L, Imbornone E, et al. Evaluating two group programmes of cognitive training in mild-to-moderate AD: is there any difference between a global stimulation and a cognitive-specific one? Aging Ment Health 2006; 10: Özer M. Huzurevi ve aile ortam nda yaflayan yafll lar n yaflam doyumunun incelenmesi. Turk J Geriatr 2004; 7:

9 Türkiye deki Huzurevi ve Yafll Bak m Rehabilitasyon Merkezlerinin Profil Çal flmas 19. Khorshid L, Efler, Zaybak A, Yapucu Ü, Arslan G, Ç nar fi. Huzurevinde kalan yafll lar n yaln zl k düzeylerinin incelenmesi. Turk J Geriat 2004; 7: Chen SL, Lin HC, Jane SW. Perceptions of group music therapy among elderly nursing home residents in Taiwan. Complement Ther Med 2009; 17: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu 1997 Özel Huzurevleri ve Yafll Bak mevleri Yönetmeli i. Eriflim Tarihi: Eriflim Adresi: _y_21.pdf 22. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu 2001 Huzurevleri le Huzurevi Yafll Bak m ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeli i. Eriflim Tarihi: Eriflim Adresi: Gemalmaz G, Diflçigil G, Baflak O. Huzurevi sakinlerinin yürüme ve denge durumlar n n de erlendirilmesi. Turk J Geriat 2004; 7: Williams KN, Ilten TB, Bower H. Meeting communication needs: topics of talk in the nursing home. J Psychosoc Nurs Ment Health Serv 2005; 43: Wadensten B, Engström M, Häggström E. Public nursing home staff's experience of participating in an intervention aimed at enhancing their self-esteem. J Nurs Manag 2009; 17: Malmedal W, Ingebrigtsen O, Saveman BI. Inadequate care in Norwegian nursing homes--as reported by nursing staff. Scand J Caring Sci 2009; 23: De Gendt C, Bilsen J, Stichele RV, Deliens L. Nursing home policies regarding advance care planning in Flanders, Belgium. Eur J Public Health 2010; 20: