ÇOCUK VE ERGEN PSÝKÝYATRÝSÝ BÖLÜMÜNE BAÞVURAN ERGENLERÝN KLÝNÝK ÖZELLÝKLERÝ

Transkript

1 ÇOCUK VE ERGEN PSÝKÝYATRÝSÝ BÖLÜMÜNE BAÞVURAN ERGENLERÝN KLÝNÝK ÖZELLÝKLERÝ Devrim AKDEMÝR*, Füsun ÇUHADAROÐLU ÇETÝN** ÖZET Amaç: Çocuk ve ergen psikiyatrisi bölümlerine baþvuran ergenlerin klinik özelliklerinin deðerlendirilmesi ülkemizde henüz sayýca yetersiz olan ergen birimlerinin ileriye dönük yapýlanmalarýna katkýda bulunacaktýr. Bu çalýþmanýn amacý Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý bölümüne baþvuran ergenlerin sosyodemografik özelliklerini, baþvuru yakýnmalarýný, psikiyatrik taný daðýlýmlarýný, tedavilerini ve izlem sürelerini incelemektir. Yöntem: yýllarýnda Hacettepe Üniversitesi Týp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý bölümüne ilk kez baþvuran yaþýndaki 755 ergenin dosyalarý geriye dönük olarak deðerlendirilmiþtir. Sonuçlar: Kliniðe baþvuran erkeklerin kýzlara oranla daha fazla olduðu ve erkeklerin yaþ ortalamalarýnýn daha düþük olduðu görülmüþtür. En sýk görülen tanýlar yýkýcý davraným bozukluklarý, anksiyete bozukluklarý ve duygudurum bozukluklarýdýr. Ergenlerin 496'sýnýn (%65,7) farmakoterapi, 36'sýnýn bireysel psikoterapi (%4,8) aldýðý görülmüþtür. Ýzlemlerine gereksinim duyulan ergenlerin 512'si (%77,8) altý aydan daha kýsa süreli, 146'sý (%22,2) altý aydan uzun süreli izlenmiþtir. Tartýþma: Ergenlerin yakýnma ve tanýlarý alan yazýn ýþýðýnda tartýþýlmýþtýr. Ergenlerin yaklaþýk %13'ünün ergenlik dönemine özgü normal geliþimsel özellikler gösterdiði belirlenmiþ, %5'i de belirli bir psikiyatrik taný koyulmadan izlenmiþtir. Bu veriler ergenlik dönemindeki sorunlarýn yalnýzca taný kriterleri ile tanýmlanamayabileceðini göstermektedir. Anahtar sözcükler: Ergen, psikiyatrik bozukluk, poliklinik SUMMARY: CLINICAL CHARACTERISTICS OF ADOLESCENT ADMISSIONS TO THE CHILD AND ADOLESCENT PSYCHIATRY OUTPATÝENT CLINIC Objective: Assesment of clinical characteristics of adolescents who had been admitted to the child and adolescent psychiatry outpatient clinics may contribute to the construction of adolescent departments that are few in our country. The aim of this study was to evaluate the sociodemographical characteristics, complaints, psychiatric diagnoses, scheduled treatments and follow-up periods of adolescents who had been admitted to the child and adolescent psychiatry outpatient clinics. Method: Chart reviews of aged 755 adolescents who had been admitted to Hacettepe University Child and Adolescent Psychiatry Department for the first time between 2004 and 2005 were examined retrospectively. Results: The number of boys was more than girls and their mean age was lower than girls. The most common psychiatric diagnoses were disruptive behavior disorders, anxiety disorders and mood disorders. The treatments were pharmacotherapy in 496 adolescents (65,7%) and individual psychotherapy in 36 (4,8%) adolescents. In 512 (77,8%) adolescents the follow-up period was shorter than six months, whereas in 146 (22,2%) adolescents it was longer than six months. Discussion: Complaints and psychiatric diagnoses of adolescents were discussed in comparison to the findings in the literature. 13% of adolescents were identified as showing normal developmental characteristics of adolescence, and %5 of adolescents were followed without a special psychiatric diagnosis. These findings show that problems of the adolescence period may not be determined by diagnostic criteria only. Key words: Adolescent, psychiatric disorder, outpatients clinic GÝRÝÞ *Öðr. Gör. Dr., Hacettepe Üniv. Týp Fak. Çocuk Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Ankara 5 Ergenlik dönemi, fiziksel ve duygusal süreçlerin yol açtýðý psikososyal ve cinsel olgunlaþma dönemi olmasýndan dolayý ruhsal geliþim süreci içinde önemli bir dönemdir. Erik Erickson ergenlik döneminin çocukluk dönemlerinde özdeþleþilen tasarýmlarýn, rollerin ve deðerlerin bireþimiyle yeni ve daha geniþ kapsamlý bir kimlik yapýlanmasýyla sona erdiðini vurgulamaktadýr (Erikson 1965). Volkan (1999) ise kimlik süreçlerinin en erken çocukluk dönemlerinde baþladýðýný, kendilik tasarýmlarýnýn bütünleþmesiyle çocukta oluþan çekirdek kimliðin ödipal ve latans dönemde geliþerek ergenlik döneminde kristalize olduðunu belirtmiþtir. Ergenlik döneminde kimlik oluþum süreciyle birlikte biliþsel geliþimin hýzlanmasý, dürtüsel gereksinimlerde ve duygu yoðunluðunda artma, preödipal ve ödipal çatýþmalarýn yeniden alevlenmesi, meslek seçimi, karþý cinsle kurulan iliþkiler, anne babadan ayrýlma-bireyselleþme sürecinin yaþantýlanmasý gibi nedenlerle ergenler bu döneme özgül zorluklar ve çatýþmalar yaþamaktadýr. **Prof. Dr., Hacettepe Üniv. Týp Fak. Çocuk Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Ankara Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi : 15 (1) 2008

2 AKDEMÝR VE ÇUHADAROÐLU ÇETÝN Dolayýsýyla ergenlik döneminde normal geliþimsel özellikler ile patolojik durumlarýn birbirinden ayrýlmasý zor olabilmekte, normal geliþimin bir parçasý olan kimlik krizinin uygun çözümlenemeyiþi ile de kimlik karmaþasý geliþebilmektedir (Erikson 1965). Normal geliþimsel süreçlerin yarattýðý zorluklar dýþýnda, ergenlik döneminde, çocuklukta görülen psikopatolojilerin büyük bir çoðunluðunun da süreklilik gösterdiði bilinmektedir çocuðun anne baba, öðretmen ve kendilerinin doldurduklarý ölçeklerle 8, 12 ve 15 yaþlarýnda deðerlendirildikleri bir çalýþmada, 8 yaþýndaki psikiyatrik belirtilerin þiddetinin 15 yaþýndaki psikiyatrik belirtileri yordadýðý görülmüþtür (Kumpulainen ve ark. 2000). 800 çocuðun 3 ve 12 yaþlarýnda deðerlendirildiði bir baþka çalýþmada, 3 yaþýndaki içe atým davranýþlarýnýn kýzlarda daha sonraki içe atým davranýþlarýný yordadýðý, agresif ve yýkýcý davranýþlarýn hem kýzlarda hem de erkeklerde daha sonraki dýþa atým ve içe vurum davranýþlarýný yordadýðý, agresif davranýþlarýn ve içe çekilmenin süreklilik gösterdiði bulunmuþtur (Pihlokoski ve ark. 2006). Eriþkinlerle yapýlan klinik ve epidemiyolojik çalýþmalarda da eriþkin dönemde görülen psikiyatrik bozukluklarýn birçoðunun eriþkin dönemden önce baþladýðý gösterilmektedir. Yeni Zelanda'da 1970'lerde doðanlarýn izlendiði bir çalýþmada, 26 yaþýnda psikiyatrik tanýsý olan bireylerin yarýsýnýn 15 yaþýnda, dörtte üçünün de 18 yaþýnda iken psikiyatrik tanýlarýnýn olduðu ve çoðu olguda çocukluk ve eriþkin dönemdeki tanýlarýn devamlýlýk gösterdiði bildirilmiþtir (Kim-Cohen ve ark. 2003). Sosyal fobi, panik bozukluðu, madde kötüye kullanýmý, major depresyon ve yeme bozukluklarýnýn baþlangýcý ergenlik döneminde olmaktadýr (Costello ve ark. 2006). Özkýyým düþüncesi, planý ve giriþimlerinin baþlangýcýnýn da geç ergenlik ve yirmili yaþlarýn baþlarýnda en üst düzeye ulaþtýðý bildirilmektedir (Kessler ve ark. 1999). Tüm bu süreçlerden dolayý ergenlik döneminde normal ruhsal geliþimin ve psikopatolojilerin deðerlendirilmesi ve uygun ele alýnmasý önem kazanmaktadýr. Ülkemizde çocuk ve ergen psikiyatrisi kliniklerine baþvuran ergenlerin yaþadýklarý geliþimsel zorluklarýn ve bu dönemdeki psikiyatrik bozukluklarýn iyi bilinmesi bu birimlerin ileriye dönük yapýlanmalarýna da katkýda bulunacaktýr. Bu çalýþmanýn amacý Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý bölümüne iki yýl içerisinde ilk kez baþvuran ergenlerin sosyodemografik özelliklerini, baþvuru yakýnmalarýný, psikiyatrik taný daðýlýmlarýný, almýþ olduklarý tedavileri ve izlem süreçlerini incelemektir. YÖNTEM Örneklem Bu çalýþmada yýllarýnda Hacettepe Üniversitesi Týp Fakültesi (HÜTF) Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý bölümüne ilk kez baþvuran yaþýndaki ergenlerin dosyalarý incelenmiþtir. Çalýþmada 755 ergenin dosyasý geriye dönük olarak deðerlendirilmiþtir. Veri Toplama Araçlarý Çalýþmada ergenlerin psikiyatrik bilgilerini içeren bölüm dosyalarý kullanýlmýþtýr. Hastalarýn sosyodemografik bilgileri, týbbi durumlarý, baþvuru yakýnmalarý, aldýklarý psikiyatrik tanýlar, uygulanan tedavi yöntemleri, izlem süreleri, ailelerinde psikiyatrik hastalýk öyküsü gibi veriler kaydedilmiþtir. Ýþlem yýllarýnda HÜTF Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý bölümüne ilk kez baþvuran 776 ergenin dosyasý incelenmiþ, dosyalarýnda çalýþma verileri tam olan 755 (%97,3) ergen araþtýrmaya alýnmýþtýr. Hastalarýn deðerlendirme ve izlem sýrasýnda almýþ olduklarý psikiyatrik tanýlar geçerli sayýlmýþ; tanýsý açýk þekilde belirtilmeyen hastalarda yakýnma, izlem ve tedavi süreçleri göz önünde bulundurularak DSM-IV (Amerikan Psikiyatri Birliði 1994) taný ölçütlerine göre psikiyatrik tanýlar belirlenmiþtir. Verilerin Deðerlendirilmesi Verilerin analizi Sosyal Bilimler Ýçin Ýstatistik Paket Programý (Statistical Package for Social Sciences 11.0) kullanýlarak yapýlmýþtýr. Ölçümle belirtilen verilerin deðerlendirilmesinde t testi, sayýmla belirtilen verilerin deðerlendirilmesinde ki kare testi kullanýlmýþtýr. Ýstatistiksel analizlerde en düþük anlamlýlýk düzeyi 0.05 kabul edilmiþtir. Karþýlaþtýrma yapýlmadan kullanýlan veriler yüzde (%) olarak verilmiþtir. 6

3 Ergenlerin klinik özellikleri Tablo 1: Sosyodemografik Özellikler Cinsiyet s % Erkek ,2 Kız ,8 Yaş ortalaması Erkek 13,9 ± 1,6 Kız 14,4 ± 1,6 Yaşanılan şehir Ankara ,5 Ankara dışı ,5 Aile yapısı Çekirdek ,2 Geniş 70 9,3 Parçalanmış 77 10,2 Belirlenmemiş 70 9,3 Kardeş Var ,3 Yok 81 10,7 Baba Yaş ortalaması 44,0 ± 5,77 Eğitim durumu İlkokul ,2 Ortaokul 80 10,6 Lise ,3 Yüksekokul-fakülte ,9 Meslek Memur ,1 İşçi 67 8,9 Serbest ,6 Diğer 53 7,0 İşsiz 18 2,4 Anne Yaş ortalaması 40,2 ± 5,4 Eğitim durumu Okur yazar değil 22 2,9 İlkokul ,0 Ortaokul 89 11,8 Lise ,1 Yüksekokul-fakülte ,2 Meslek Ev hanımı ,4 Çalışıyor-emekli ,6 7

4 AKDEMÝR VE ÇUHADAROÐLU ÇETÝN BULGULAR Sosyodemografik Özellikler yýllarýnda HÜTF Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý bölümüne ilk kez baþvuran ergenlerin 409'u (%54,2) erkek, 346'sý (%45,8) kýzdýr. Baþvuran hastalarýn cinsiyetleri arasýndaki farklýlýk istatistiksel olarak anlamlýdýr (x2=5,257; p=0,02). Erkeklerin yaþ ortalamasý 13,9 ± 1,7 kýzlarýn yaþ ortalamasý 14,4 ± 1,7 bulunmuþtur. Erkek ve kýzlarýn yaþ ortalamalarý arasýnda istatistiksel olarak anlamlý farklýlýk bulunmaktadýr (F=0,693; p=0,000). Hastalarýn büyük bir çoðunluðu Ankara'da yaþamaktadýr (s=555, %73,5). Ergenlerin 538'i (%71,2) çekirdek aile, 70'i (%9,3) geniþ aile, 77'si (%10,2) parçalanmýþ aileden gelmektedir, 70 (%9,3) ergenin aile yapýsýnýn dosyada belirtilmediði görülmüþtür (Tablo 1). Hastalarýn Baþvuru Yakýnmalarý ve Aldýklarý Tanýlar Hastalarýn baþvuru yakýnmalarý psikiyatri polikliniðine baþvurmalarýna neden olan en önemli sorun göz önüne alýnarak sýnýflandýrýlmýþtýr. Erkeklerde en sýk baþvuru yakýnmalarý dikkat eksikliði ve/veya hareketlilik, okul baþarýsýzlýðý, sinirlilik, bedensel yakýnmalar, konuþma bozukluðu; kýzlarda en sýk baþvuru yakýnmalarý bedensel yakýnmalar, sinirlilik, okul baþarýsýzlýðý ve intihar giriþimidir (Tablo 2). Tablo 2: Hastalarýn Baþvuru Yakýnmalarý Erkek (s=409) Kız (s=346) Yakınma Yakýnma s s %% Yakýnma Yakınma s % % Dikkat eksikliği, hareketlilik 83 20,3 Bedensel yakınmalar Okul başarısızlığı 42 10,3 Sinirlilik 37 10,7 Sinirlilik 32 7,8 Okul başarısızlığı 27 7,8 Bedensel yakınmalar 29 7,1 İntihar girişimi 22 6,4 Konuşma bozukluğu 23 4,6 Dikkat eksikliği, hareketlilik 18 5,2 Ders çalışamama 17 4,2 İnsan ilişkilerinde sorun 17 4,9 İnsan ilişkilerinde sorun 16 3,9 Mutsuzluk 14 4,1 Takıntılar 15 3,7 Takıntılar 11 3,2 İstemsiz hareketler 12 2,9 İstemsiz hareketler 8 2,3 Saldırganlık 11 2,7 Korkular 8 2,3 Uyku sorunu 11 2,7 Ağlama 7 2,0 Kural koyulamaması 10 2,4 Ders çalışamama 6 1,7 Öğrenme güçlüğü 9 2,2 Uyku sorunu 6 1,7 Korkular 7 1,7 Yemek yememe 6 1,7 Okula gitmeme 7 1,7 Öğrenme güçlüğü 6 1,7 Yalan söyleme 6 1,5 Kendine zarar verme 6 1,7 Gece işemesi 6 1,5 Sıkıntı hissi 6 1,7 Diğer 74 18,1 Diğer 89 25,8 8

5 Ergenlerin klinik özellikleri Tablo 3: En Sýk Görülen Yakýnmalarda En Sýk Konulan Tanýlar Yakýnma Yakınma (s) Dikkat eksikliği ve/veya hareketlilik (101) Bedensel yakınmalar (81) Sinirlilik (69) Okul başarısızlığı (69) İntihar girişimi (48) Tanýlar Tanılar (s) Yıkıcı davranım bozuklukları (70), mental retardasyon (11), anksiyete bozukluğu ya da duygudurum bozukluğu (5) Somatizasyon bozukluğu (39), anksiyete bozukluğu (23), duygudurum bozukluğu (10) Yıkıcı davranım bozuklukları (20), duygudurum bozukluğu (11), anksiyete bozukluğu (9) Yıkıcı davranım bozuklukları (24), duygudurum bozukluğu (13), mental retardasyon (12) Duygudurum bozukluğu (15), kimlik bocalaması (9), yıkıcı davranım bozuklukları (5) Dikkat eksikliði ve/veya hareketlilik yakýnmasý ile baþvuran 101 ergenin 11'i (10 erkek, 1 kýz) taný almamýþ, çoðu yýkýcý davraným bozukluklarý (58 erkek, 12 kýz) ve mental retardasyon (8 erkek, 3 kýz) tanýsý almýþtýr. Bedensel yakýnmalar ile baþvuran 81 ergenin 11'i (6 erkek, 5 kýz) taný almamýþ, 39'u (24 kýz, 15 erkek) somatizasyon bozukluðu, 23'ü (8 erkek, 15 kýz) anksiyete bozukluðu tanýsý almýþtýr. Sinirlilik yakýnmasý ile gelen 69 ergenin 11'i (4 erkek, 7 kýz) taný almamýþ, 20'si (10 erkek, 10 kýz) yýkýcý davraným bozukluklarý, 11'i (4 erkek, 7 kýz) duygudurum bozukluðu, 9'u (3 erkek, 6 kýz) anksiyete bozukluðu tanýsý almýþtýr. Okul baþarýsýzlýðý yakýnmasý olan 69 ergenin 8'i (7 erkek, 1 kýz) taný almamýþ, 24'ü (14 erkek, 10 kýz) yýkýcý davraným bozukluklarý, 13'ü (8 erkek, 5 kýz) duygudurum bozukluðu, 12'si (8 erkek, 4 kýz) mental retardasyon tanýsý ile izlenmiþtir. Ýntihar giriþimi ile gelen 48 ergenin 13'ü (1 erkek, 12 kýz) taný almamýþ, 15'i (3 erkek, 12 kýz) duygudurum bozukluðu, 5'i (3 erkek, 2 kýz) yýkýcý davraným bozukluklarý, 9 kýz hasta kimlik bocalamasý tanýsý almýþtýr (Tablo 3). Hastalarýn aldýklarý tanýlara bakýldýðýnda, en sýk görülen tanýlar sýrasýyla erkeklerde yýkýcý davraným bozukluklarý, anksiyete bozukluklarý, mental retardasyon, duygudurum bozukluklarý ve dýþa atým bozukluklarý; kýzlarda duygudurum bozukluklarý, anksiyete bozukluklarý, yýkýcý davraným bozukluklarý, mental retardasyon ve somatoform bozukluklar olmuþtur (Tablo 4). Yýkýcý davraným bozukluklarýndan dikkat eksikliði hiperaktivite bozukluðý (DEHB) erkeklerde 103 (%25,2) kýzlarda 36 (%10,4), davraným bozukluðu erkeklerde 33 (%8,1) kýzlarda 9 (%2,6) kiþide görülmüþtür. Duygudurum bozukluklarýndan major depresyon erkeklerde 42 (%10,3) kýzlarda 65 (%18,8) kiþide bulunurken, bipolar duygudurum bozukluðu erkeklerde görülmemiþ, kýzlarda 3 (%0,9) kiþi bu taný ile izlenmiþtir. Konversiyon bozukluðu erkeklerde 10 (%2,4) kýzlarda 23 (%6,6), enürezis nokturna erkeklerde 18 (%4,4) kýzlarda 6 (%1,7) kiþide görülmüþtür. 39 hasta (%5,2) belirli bir psikiyatrik taný koyulmadan izlenmiþtir. Erkeklerden 50 (%12,2) kýzlardan 47 (%13,6) ergenin normal geliþimsel özellikler gösterdiði düþünülmüþ ve izlenmelerine gereksinim duyulmamýþtýr. Erkek hastalarýn 61'i (% 14,9) kýz hastalarýn 47'si (%13,6) birden fazla psikiyatrik taný ile izlenmiþtir. Diðer psikiyatrik tanýlarla en sýk birliktelik gösteren tanýlar DEHB ve major depresyon olmuþtur. DEHB 47 (%33,8); major depresyon 36 (%33,6) ergende diðer psikiyatrik hastalýklarla birliktelik göstermiþtir. DEHB'ye en sýk davraným bozukluðu (s=8, %5,7) ya da mental retardasyon (s=8, %5,7); major depresyona en sýk konversiyon bozukluðu (s=9, %8,4) ya da kimlik bocalamasý (s=7, %6,5) eþlik etmektedir. 9

6 AKDEMÝR VE ÇUHADAROÐLU ÇETÝN Tablo 4: En Sýk Görülen Psikiyatrik Tanýlar Erkek (s=409) Kız (s=346) Taný Tanı s s % Taný Tanı s % Yıkıcı davranım bozuklukları ,2 Duygudurum bozuklukları 69 19,9 Anksiyete bozuklukları 48 11,7 Anksiyete bozuklukları 68 19,6 Mental retardasyon 48 11,7 Yıkıcı davranım bozuklukları 46 13,3 Duygudurum bozuklukları 33 8,1 Mental retardasyon 30 8,7 Dışa atım bozuklukları 24 5,9 Somatoform bozukluklar 30 8,7 İletişim bozuklukları 22 5,4 Kimlik bocalaması 26 7,5 Tik bozuklukları 17 4,1 Uyum bozukluğu 10 2,9 Somatoform bozukluklar 16 3,9 Yeme bozuklukları 7 2,0 Uyku bozukluğu 11 2,7 Dışa atım bozuklukları 6 1,7 Kimlik bocalaması 8 1,9 İletişim bozuklukları 5 1,4 Şizofreni ve diğer 7 1,7 Tik bozuklukları 3 0,9 psikotik bozukluklar Diğer 43 10,5 Diğer 34 9,8 Tanı almayan 50 12,2 Tanı almayan 47 13,6 Tedavi Yöntemi ve Ýzlem Süresi Ýzlem süreçlerinde aldýklarý tedavilere bakýldýðýnda, ergenlerin 496'sýnýn (%65,7) farmakoterapi, 36'sýnýn bireysel psikoterapi (%4,8) aldýðý görülmüþtür. 234 (%31) ergende ailelerin ergene karþý olan tutumlarýyla çalýþýlmýþ ve önerilerde bulunulmuþtur. Ergenlerin 28'i (%3,7) özel eðitim kurumlarýna yönlendirilmiþtir. Ýzlemlerine gereksinim duyulan ergenlerin 512'si (%77,8) altý aydan daha kýsa süreli, 146'sý (22,2) altý aydan uzun süreli izlenmiþtir. TARTIÞMA yýllarýnda HÜTF çocuk ve ergen psikiyatrisi bölümüne ilk kez baþvuran ergenler arasýnda erkeklerin daha fazla olduðu ve erkeklerin yaþ ortalamalarýnýn daha düþük olduðu görülmüþtür. Ýsviçre'de arasýndaki 70 yýlda bir çocuk ve ergen psikiyatrisi bölümüne baþvuran hastanýn verilerinin incelendiði bir çalýþmada, baþvurularýn 8-9 yaþlarýnda ve ergenlik döneminde arttýðý, erkeklerin kýzlara oranla her zaman benzer þekilde olmak üzere ortalama iki kat daha fazla baþvuruda bulunduðu bildirilmektedir (Steinhausen 1997). Aslýnda çocuklukta baþlayan psikiyatrik bozukluklarýn çoðunun erkeklerde, çoðu ergenlik dönemi bozukluklarýnýn ise kýzlarda daha fazla görüldüðü bilinmektedir (Rutter ve ark. 2003). Ancak bu çalýþmada erkek ergenlerin hem daha fazla hem de daha küçük yaþta olmasý, erkeklerin en yüksek oranda yýkýcý davraným bozukluklarý tanýlarý ile izlenmeleri ve bu taný grubuna dahil olan psikiyatrik hastalýklarýn ergenin çevresi tarafýndan daha kolay ve erken dönemde fark edilir olmasý ile iliþkili olabilir. Ergenlerin baþvuru yakýnmalarýna bakýldýðýnda, erkeklerde hareketlilik, dikkat eksikliði ve konuþma bozukluðu, kýzlarda bedensel yakýnmalar ve intihar giriþiminin daha sýk olduðu; 10

7 Ergenlerin klinik özellikleri okul baþarýsýzlýðý ve sinirlilik gibi yakýnmalarýn ise her iki cinsiyette de yüksek oranda görüldüðü anlaþýlmaktadýr. Özellikle DEHB olmak üzere yýkýcý davraným bozukluklarý tanýlarý ile izlenen ergenlerin dikkat eksikliði, hareketlilik, sinirlilik ve okul baþarýsýzlýðý yakýnmalarý ile baþvurduklarý görülmektedir. Major depresyon tanýsý alanlarýn da sýklýkla sinirlilik, okul baþarýsýzlýðý ve intihar giriþimi yakýnmalarý bulunmaktadýr. Ülkemizde yapýlan bir çalýþmada dikkatsizlik yakýnmasý ile baþvuran erkek ergenlerin daha çok DEHB, kýzlarýn ise major depresyon ya da anksiyete bozukluðu tanýlarý aldýðý bildirilmiþtir (Öner ve ark. 2002). Ýzlem çalýþmalarýnda çocukluðunda DEHB tanýsý almýþ ergen ve genç eriþkinlerin akademik baþarýlarýnýn düþük olduðu, eðitim sürelerinin kýsaldýðý ve çoðunun yüksek okul ve fakülte eðitimi alamadýðý gösterilmiþtir (Mannuzza ve ark. 1993, Mannuzza ve ark. 1997). Tüm bu veriler dikkat eksikliði ve/veya okul baþarýsýzlýðý ile baþvuran ergenlerde öncelikle DEHB ve major depresyon tanýlarýnýn akla gelmesi gerektiðini vurgulamaktadýr. Bu çalýþmada intihar giriþimi nedeniyle gelen ergenlerin çoðunun major depresyon ya da kimlik bocalamasý tanýlarý ile izlendiði bulunmuþtur. Yazýnda depresif bozukluðu olan ergenlerde kendine zarar verme davranýþlarý, intihar düþüncesi ve giriþiminin arttýðý bildirilmektedir (Demir ve ark. 1999, Erdoðan ve ark. 2002, Pelkonen ve Marttunen 2005). Ýntihar giriþimi ile psikiyatri kliniklerine baþvuran ergenlerde de duygudurum bozukluklarý ve özellikle major depresyon görülmektedir (Ercan ve ark. 2000, Pelkonen ve ark. 1997, Þener ve Þenol 1996). Veriler intihar giriþimi ile getirilen ergenlerde major depresyon varlýðýný ve major depresyonu olan ergenlerde de intihar düþüncesi ve giriþiminin mutlaka sorgulanmasý gerektiðini göstermektedir. Ergenlerde kimlik bocalamasý ve intihar giriþimi arasýndaki iliþkiyi inceleyen araþtýrma bulunmamakla birlikte, kimlik bocalamasý olan bireylerde sosyal ve psiþik iþlevselliðin bozulduðu bildirilmektedir (Çuhadaroðlu 1999, Türkbay ve ark. 2005). Anksiyete bozukluðu tanýsý ile izlenen ergenler daha çok sinirlilik ve bedensel yakýnmalar nedeniyle getirilmektedir. En sýk görülen bedensel yakýnma ise baþ aðrýsýdýr. Ülkemizde yapýlan çalýþmalarda gerilim tipi baþ aðrýsý olan çocuk ve ergenlerde anksiyete bozukluklarý ve major depresyonun görüldüðü belirtilmektedir (Erermiþ ve ark. 2001, Teber ve ark. 2006). Çocuk ve ergenlerde bedensel yakýnmalar ve psikopatoloji arasýndaki iliþkiyi araþtýran bir çalýþmada, bedensel yakýnmalarýn kýzlarda anksiyete ve major depresyon ile erkeklerde karþý olma karþý gelme ve DEHB ile iliþkili olduðu gösterilmiþtir (Egger ve ark. 1999). Bu çalýþmada bedensel yakýnma ile baþvuran ergenlerin birinde yýkýcý davraným bozukluklarý tanýsý koyulmuþ, anksiyete bozukluðu tanýsý almayan ergenlerin çoðu somatizasyon bozukluðu tanýsý ile izlenmiþtir. Bu çalýþmada kliniðe baþvuran erkek ergenlerin en sýk DEHB olmak üzere yýkýcý davraným bozukluklarý, anksiyete bozukluklarý ve mental retardasyon; kýz ergenlerin ise major depresyon ya da anksiyete bozukluðu tanýlarý aldýðý görülmektedir. Ayrýca dýþa atým bozukluklarý, iletiþim bozukluklarý ve tik bozukluklarý erkeklerde; somatoform bozukluklar, kimlik bocalamasý, uyum bozukluðu ve yeme bozukluklarý kýzlarda daha fazla bulunmuþtur. Ýstanbul Üniversitesi Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý bölümüne iki yýl içinde baþvuran ergen hastalarýn deðerlendirildiði bir çalýþmada erkeklerde en sýk sýrasýyla yýkýcý davraným bozukluklarý, mental retardasyon, dýþa atým bozukluklarý ve anksiyete bozukluklarý; kýzlarda da anksiyete bozukluklarý, duygudurum bozukluklarý, mental retardasyon ve somatoform bozukluklar görülmüþtür (Görker ve ark. 2004). Baþvuran ergenlerin yaklaþýk %15'inde birden fazla psikiyatrik taný bir arada bulunmaktadýr. Diðer psikiyatrik hastalýklarla sýklýkla birliktelik gösteren DEHB'ye en sýk davraným bozukluðu ya da mental retardasyon; major depresyona ise konversiyon bozukluðu ya da kimlik bocalamasý eþlik etmektedir. Araþtýrmalarda çocuk ve ergenlerde DEHB'ye sýklýkla yýkýcý davraným bozukluklarý, duygudurum bozukluklarý, anksiyete bozukluklarý ve madde kullaným bozukluklarýnýn eþlik ettiði bildirilmektedir (Aysev ve Öner 2001, Biederman 2005, Erman ve ark. 1999, Kunwar ve ark. 2007). Özellikle bu çalýþmada olduðu gibi ergenlik dönemine kadar tedavi edilmemiþ DEHB olgularýnda depresyon, anksiyete ve sosyal içe çekilmenin arttýðý gösterilmiþtir (Öncü ve ark. 2004). Klinik ve epi- 11

8 AKDEMÝR VE ÇUHADAROÐLU ÇETÝN demiyolojik araþtýrmalarda depresyonu olan çocuk ve ergenlerin %40-70'inde depresyona eþlik eden bir psikiyatrik hastalýk bulunduðu, bunlarýn da sýklýkla anksiyete bozukluklarý, distimik bozukluk, alkol-madde kullanýmý ve yýkýcý davraným bozukluklarý olduðu bulunmuþtur (Birmaher ve ark. 1996, Lewinsohn ve ark. 1998, Weller ve ark. 2002). Konversiyon bozukluðu olan çocuk ve ergenlerde (Kozlowska ve ark. 2007, Pehlivantürk ve Ünal 2000) ya da kimlik bocalamasý olan ergenlerde (Çuhadaroðlu 1999) major depresyon sýk görülmektedir. Ancak bu çalýþmada DEHB tanýsý ile izlenen ergenlerde duygudurum, anksiyete ve madde kullaným bozukluklarýnýn; major depresyon tanýsý ile izlenen ergenlerde de anksiyete, madde kullaným ve yýkýcý davraným bozukluklarýnýn diðer araþtýrmalarda bildirilenlerden düþük oranda görülmesi, eþlik eden durumlara klinik olarak taný koymanýn zor olabileceðini ve gerektiðinde klinik deðerlendirmenin yanýnda yapýlandýrýlmýþ ölçeklerin de kullanýlmasýnýn uygun olacaðýný düþündürmektedir. Baþvuran ergenlerin yaklaþýk %13'ü hiçbir psikiyatrik taný almamýþ ve izlenmelerine gereksinim duyulmamýþ; %5'i de belirli bir psikiyatrik taný koyulmadan izlenmiþtir. Bu veriler ergenlik döneminde psikiyatri kliniklerine baþvuran bireylerin bir bölümünün bu döneme özgül normal geliþim özellikleri nedeniyle getirildiklerini ve ergenlik dönemindeki sorunlarýn taný kriterleri ile tanýmlanamayabileceðini göstermektedir. Tedavi ile ilgili sonuçlar ergenlik dönemindeki sorunlarýn ele alýnmasýnda psikofarmakoloji ve bireysel psikoterapinin yanýnda ergenin ailesi ile çalýþmanýn gerekliliðini vurgulamaktadýr. Kliniðe baþvuran ve izlenmelerine gereksinim duyulan ergenlerin büyük bir çoðunluðunun 6 aydan daha kýsa süreli izlenmiþ olmasý, ergenleri izlem sürecinde tutmanýn zorluðunu iþaret eden bir bulgudur. Çalýþmanýn geriye dönük olmasý, bu nedenle verilerin deðerlendirilmesinde yalnýzca dosya bilgilerinin kullanýlmasý ve hastalarýn dosyalarýnda almýþ olduklarý psikiyatrik tanýlarýn açýk olarak belirtilmediði durumlarda geriye dönük olarak DSM-IV taný ölçütleri kullanýlarak taný sýnýflandýrmasý yapýlmasý bu çalýþmanýn en büyük kýsýtlýlýðýdýr. Ancak yine de bu çalýþmanýn sonuçlarý ülkemizde üniversite hastanelerindeki çocuk ve ergen psikiyatrisi kliniklerine baþvuran ergen hastalarýn sosyodemografik ve klinik özelliklerini anlamamýz ve çocuk ve ergen psikiyatrisi kliniklerinin ileriye dönük yapýlanmasý açýsýndan önemli olabilir. Çocuk ve ergen psikiyatrisi kliniklerinde ergenlerin izlem sürelerinin kýsa olmasý, bu döneme özgü kimlik geliþim süreciyle iliþkili olarak ergenlerin baðýmsýzlýk ve büyüme gereksinimleriyle birlikte çocuklara özgü birimlere gelmek istememeleriyle açýklanabilir. Çocuk ve ergen psikiyatrisi birimlerinde ergenlerde görülen psikopatolojilerin yanýnda bu döneme özgül normal geliþimsel zorluklarýn ayrý bir ergen birimi içerisinde ayrýntýlý olarak deðerlendirilmesi ve ele alýnmasý uygun olacaktýr. Ayrýca ergenlerin izlem sürelerinin kýsa olmasýnýn diðer nedenleri de araþtýrýlmalýdýr. KAYNAKLAR Amerikan Psikiyatri Birliði (1994) Mental Bozukluklarýn Tanýsal ve Sayýmsal El Kitabý, dördüncü baský (DSM-IV) (Çev.ed.: E Köroðlu) Hekimler Yayýn Birliði, Ankara, Aysev A, Öner P (2001) Çocuklukta dikkat eksikliði hiperaktivite bozukluðu tanýsý almýþ olgularýn ergen görünümleri: kesitsel bir çalýþma. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi 8: Biederman J (2005) Attention-deficit/hyperactivity disorder: a selective overview. Biol Psychiatry 57: Birmaher B, Ryan ND, Williamson DE ve ark. (1996) Childhood and adolescent depression:a review of the past 10 years. Part I. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 35: Costello EJ, Foley DL, Angold A (2006) 10-year research update review: the epidemiology of child and adolescent psychiatric disorders: II. Developmental epidemiology. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 45:8-25. Çuhadaroðlu F (1999) Identity confusion and depression in groups of adolescents having psychiatric and physical symptoms. Turk J Pediatr 41:73-9. Demir T, Eralp Demir D, Kayaalp ML ve ark. (1999) Ergenlerde depresif bozukluklarýn yaygýnlýðý ve depresif bozukluðu olan ergenlerin özellikleri. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi 6:3-11. Egger HL, Costello EJ, Erkanlý A ve ark. (1999) Somatic complaints and psychopathology in children and adolescents: stomachaches, musculoskeletal pains, and headaches. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 38:

9 Ergenlerin klinik özellikleri Ercan ES, Varan A, Aydýn C (2000) Ýntihar giriþiminde bulunan ergenlerde sosyodemografik, psikiyatrik ve ailesel özelliklerin araþtýrýlmasý. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi 7: Erdoðan Ý, Tamar M, Erdoðan E (2002) Major depresif bozukluk tanýlý çocuk ve ergenlerde belirti daðýlýmýnýn karþýlaþtýrýlmasý. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi 9: Erermiþ S, Büküþoðlu N, Tütüncüoðlu S ve ark. (2001) Çocukluk çaðý baþ aðrýlarýnýn psikososyal açýdan deðerlendirilmesi. Ege Týp Dergisi 40: Erikson EH (1965). Childhood and Society. WW Norton, New York. Erman Ö, Turgay A, Öncü B ve ark. (1999) Dikkat eksikliði hiperaktivite bozukluðu olan çocuk ve gençlerde komorbidite: Yaþ ve cinsiyet farklýlýklarý. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi 6: Görker I, Korkmazlar Ü, Durukan M ve ark. (2004) Çocuk ve ergen psikiyatri kliniðine baþvuran ergenlerde belirti ve taný daðýlýmý. Klinik Psikiyatri 7: Kessler RC, Borges G, Walters EE (1999) Prevalence of and risk factors for lifetime suicide attempts in the National Comorbidity Survey. Arch Gen Psychiatry 56: Kim-Cohen J, Caspi A, Moffitt T ve ark. (2003) Prior juvenile diagnoses in adults with mental disorder: developmental follow-back of a prospective-longitudinal cohort. Arch Gen Psychiatry 60: Kozlowska K, Nunn KP, Rose D ve ark. (2007) Conversion disorder in Australian pediatric practice. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 46: Kumpulainen K, Rasanen E, Henttonen I ve ark. (2000) The persistence of psychiatric deviance from the age of 8 to the age of 15 years. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 35:5-11. Kunwar A, Dewan M, Faraone SV (2007) Treating common psychiatric disorders associated with attentiondeficit/hyperactivity disorder. Expert Opin Pharmacother 8: Lewinsohn PM, Rohde P, Seeley JR (1998) Major depressive disorder in older adolescents: prevalence, risk factors, and clinical implications. Clin Psychol Rev 18: Mannuzza S, Klein RG, Bessler A ve ark. (1993) Adult outcome of hyperactive boys. Educational achievement, occupational rank, and psychiatric status. Arch Gen Psychiatry 50: Öncü B, Öner Ö, Öner P ve ark. (2004) Symptoms defined by parents' and teachers' ratings in attentiondeficit hyperactivity disorder: changes with age. Can J Psychiatry 49: Öner Ö, Öncü B, Saðduyu G ve ark. (2002) Dikkatsizlik yakýnmasý ile baþvuran ergenlerin aldýðý tanýlar. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi 9: Pehlivantürk B, Ünal F (2000) Conversion disorder in children and adolescents: clinical features and comorbidity with depressive and anxiety disorders. Turk J Pediatr 42: Pelkonen M, Marttunen M (2005) Adolescent outpatients with depressive disorders:clinical characteristics and treatment received. Nord J Psychiatry 59: Pelkonen M, Marttunen M, Pulkkinen E ve ark. (1997) Characteristics of out-patient adolescents with suicidal tendencies. Acta Psychiatr Scand 95: Pihlakoski L, Sourander A, Aromaa M ve ark. (2006) The continuity of psychopathology from early childhood to preadolescence: a prospective cohort study of 3-12-year-old children. Eur Child Adolesc Psychiatry 15: Rutter M, Caspi A, Moffitt T (2003) Using sex differences in psychopathology to study causal mechanisms: unifying issues and research strategies. J Child Psychol Psychiatry 44: Steinhausen HC (1997) Child and adolescent psychiatric disorders in a public service over seventy years. Eur Child Adolesc Psychiatry 6:42-8. Þener Þ, Þenol S (1996) Ýntihar giriþimi nedeniyle baþvuran ergenlerin deðerlendirilmesi ve kýsa süreli izlemi. 3P Dergisi 4: Teber S, Yýlmaz S, Bilgiç A ve ark. (2006) Migren ve gerilim tipi baþ aðrýsý tanýsý alan çocuk ve ergenlerde emosyonel problemler. Çocuk Dergisi 6: Türkbay T, Özcan C, Doruk A ve ark. (2005) Ergenlerdeki kimlik bocalamasý üzerine cinsiyetin etkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi 12: Volkan V (1999) Kan baðý. Etnik Gururdan Etnik Teröre. Baðlam Yayýnlarý, Ýstanbul. Weller EB, Weller RA, Rowan AB ve ark. (2002) Depressive disorders in children and adolescents. Child and Adolescent Psychiatry: A Comprehensive Textbook içinde, Lewis M (ed), Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia, s: Mannuzza S, Klein RG, Bessler A ve ark. (1997) Educational and occupational outcome of hyperactive boys grown up. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 36:

10 10.ÝZMÝR PSÝKANALÝZ VE PSÝKOTERAPÝ GÜNLERÝ Tarih: EYLÜL 2008 Konu: YAKIN ÝLÝÞKÝLER SUNUMLAR * Öznellikler arasý yaklaþým - Ayhan Eðrilmez * Yakýn Ýliþkiye bir örnek olarak terapi süreci- Nur Engindeniz * Kültürlerarasý psikoterapilerde kolektif aktarým süreçleri - Yesim Erim * Erotik aktarýmýn vaatleri ve tehlikeleri - Norbert Hartkamp * Türkiye'de aile olmak - Çaðan Irmak * Freud ve Ferenczi: Çok yakýn bir 'analiz'iliþkisi- Fatih Karaman * Narsisistik ve libidinal süreçlerin kateksisin düzenlenmesi üzerinden kesiþmesi - Rainer Krause * Yazýnda Ýliþkiler - Celal Odað ÇALIÞMA GRUPLARI * Nesne Ýliþkileri Kuramýnýn Psikoterapiye kazanýmlarý. Olgu örnekleriyle - Celal Odað * Grup terapilerinin kuramsal temelleri: Bion, Foulkes, Heigl-Ewers - Yesim Erim * Tanýyý koyduktan sonra terapötik çalýþmaya nasýl devam etmeli? - Norbert Hartkam * Psikanalatik süreç, nasýl öðrenilir, nasýl dentlenir? - Rainer Krause *Kültürlerarasý Psikoterapiler - Fabregat Krause GENEL BÝLGÝLER-GENERAL INFORMATION Kongre Merkezi Odað Psikanaliz ve Psikoterapi Eðitim Merkezi 63 Sokak No:3 Buca-Ýzmir-Türkiye Tel.+90(232) odagegitim@hotmail.com 14