Hasankeyf'leri Kurtarmak

Transkript

1 Hasankeyf'leri Kurtarmak Necati PÝRÝNÇÇÝOÐLU Hasankeyf'i Kurtarma Giriþimi Hasankeyf'i Yaþatma Giriþiminin Kuruluþu ve Yaptýðý Çalýþmalar? 90'lý yýllarýn sonunda Ilýsu projesi gündeme gelince Diyarbakýr ve Batman merkezli Hasankeyf'i Yaþatma Platformu kuruldu. Bu platform 1999 ile 2002 arasý bazý faaliyetler yürüttü. Proje gündemden düþünce bu platform da daðýldý. Ayný dönemde Avrupa'da, özellikle de Ýngiltere'de, Ilýsu projesine karþý yürütülen güçlü bir kampanya Ilýsu projesinin daðýlmasýnda epey etkili oldu yýlýnýn ilkbaharýnda Ilýsu projesi gündeme gelince kampanya geliþtirmek için çabalar gösterilmeye baþlandý. 5 Ocak 2006 tarihinde Ilýsu projesinin etkilediði illerden çok sayýda sivil toplum kuruluþu, belediyeler, mesleki kuruluþlar ve sendikalar bir araya gelerek Hasankeyf'i 92 Yaþatma Giriþimi'ni kurdular. Bugün 80'e yakýn üye kuruluþtan oluþan giriþim, toplumun tüm kesimlerinden destek görmektedir. Giriþim bugüne kadar çok sayýda alan araþtýrmalarý yaptý, etkinlikler düzenledi ve projeyi inceleyerek tüm boyutlarý iþleyen raporlar hazýrladý ve hazýrlattý. Ilýsu Barajý ile ilgili çalýþmalar 1 Temmuz 2008 tarihinde Batman merkez alarak yürütülmeye baþlandý ve Batman Hasankeyf'i Yaþatma Giriþimi kuruldu. Bu giriþim Batman Milletvekilleri Av. Ayla AKAT ATA ve Av. Bengi YILDIZ, Batman Belediyesi, Hasankeyf Gönüllüleri, Batman Yerel Gündem 21, Göç-Der Batman Þubesi, Ýnsan Haklarý Batman Þubesi, Eðitim Sen Batman Þubesi, Batman Tabipler Odasý, Saðlýk Emekçileri Sendikasý Batman Þubesi, Genel Ýþ Sendikasý Batman Þubesi öncülüðünde ve 25 sivil toplum örgütü tarafýndan oluþturuldu.

2 Ilýsu Barajýna karþý düzenlenen en temel faaliyetler þunlar: Þubat 2006'da Diyarbakýr'da Hasankeyf Sempozyumu, 4-5 Aðustos 2006'da Hasankeyf'te 10 bin kiþinin katýldýðý konserle er tesi gün baþbakan Erdoðan tarafýndan sembolik olarak yapýlan temel atma törenini protesto edildi, 23 Mart 2007'de Hasankeyf'e yakýn Suçeken köyünde Hasankeyf Umut ve Dayanýþma Parký'nýn açýlýþý, 20 Mayýs 2007'de projeden etkilenen 2000 insanla Kesmeköprü II köyünden Hasankeyf'e yürüyüþ, 31 Temmuz 2007'de Diyarbakýr'da geniþ bir basýn toplantýsý düzenlenmesi Eylül'ünde Hasankeyf'te 1500 kiþinin katýlýmýyla protesto mitingi, Aralýk 2007'de Allianoi giriþimiyle Ýstanbul'da panel düzenlenmesi, 4 Mart 2008'de 100 etkilenen insan Ankara'ya giderek Almanya, Avusturya ve Ýsviçre büyükelçiliklerine 1500 tane protesto mektubun verilmesi, 19 Mar t 2008'de Hasankeyf'te 2. Hasankeyf Umut ve Dayanýþma Parký'nýn açýlýþý. Bu etkinliklerin yanýnda bazý fuarlarda Hasankeyf-Ilýsu konulu standlar açýldý. Eylül 2006'da Diyarbakýr Barosunun yürütücülüðüyle 4 köylü yeni Hasankeyf ilçesi için öngörülen arsalarýn yasalar ihlal edilerek kamulaþtýrmasýna karþý dava açýldý. Aralýk 2006'da Allianoi giriþimiyle ortak hükümetin yeni çýkardýðý ve sonuçta Hasankeyf ve Allianoi gibi 1. derecede sit alanlarýn sular altýnda býrakýlmasý için yasal uygunluk arayan bir ilke kararýna karþý dava açtý. Bunun dýþýnda Hasankeyf belediyesi ve baþka kurumlarýn Ankara Danýþtay'ta 1999 yýlýndan beri ve Av. Murat Cano'nun 2003'den bu yana Diyarbakýr Ýdari Mahkemesinde yürüttüðü davalar halen sürmekteler. Buna ek olarak Ýstanbul ve Ankara'dan 5 mimar ve çevreci Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesinde (AÝHM) Mart 2006'de dava açtýlar. Ayrýca Giriþim olarak etkilenen insanlar adýna AÝHM'de dava açma hazýrlýðý içindeyiz. Giriþim Türkiye'de ve uluslararasý çapta deðiþik kuruluþlarla iliþki kurarak deðiþik çevreleri de kampanyalara dahil etti. Avrupa'da 6 STK'dan oluþan Ilýsu barajý kampanyasýyla düzenli iliþki kurulup ortak çalýþýlýyor ve 2007 yýllarýnda üç defa Avrupa'ya heyet gönderilip Alman, Avusturya ve Ýsviçre'de ilgili hükümet ve ECA yetkilileriyle Ilýsu projesine ihracat kredi teminatý verilmemesi amaçlý görüþmeler de gerçekleþtirildi. Yeni dönem çalýþmalarý olarak; 26 Temmuz 2008'de Hasankeyf'te bölge milletvekilleri, 93 belediye baþkanlarý, Sivil Toplum Örgütü temsilcilerinin katýlýmýyla Hasankeyf'in korunacaðý ve yeni nesillere aktarýlacaðýna dair yemin töreni düzenlendi. Yine bu çalýþmanýn devamýnda Ilýsu barajýndan etkilenen Diyarbakýr, Batman, Siirt, Þýrnak ve Mardin'de Hasankeyf ile ilgili etkinlikler düzenlendi. Ayrýca Ilýsu Barajýndan etkilenen köylerde de Ilýsu Barajý neler getirecek, barajýn yaratacaðý sorunlar kapsamýnda bilinçlendirme çalýþmalarýna baþlandý. 2-5 Ekim'de 5. Batman Hasankeyf Kültür ve Sanat Festivali kapsamýnda Hasankeyf Koþusu, Uluslararasý Hasankeyf Sempozyumu ve Hasankeyf'te sabaha kadar süren nöbet tutma eylemi gerçekleþtirildi. Ilýsu Barajýna Karþý Çýkmamýzýn Nedenleri Dicle nehri üzerinde kurulmasý planlanan Ilýsu barajýnýn neden olacaðý olumsuz etkileri toparlarsak þunlarý belirtebiliriz: - Baþta insanlýðýn ortak mirasý olan 12 bin yýllýk antik kent Hasankeyf olmak üzere, Dicle vadisindeki yüzlerce arkeolojik sit alanlarý ve çok sayýda kültürel deðerler su altýnda kalacaktýr. - Onbinlerce insan ( kadar insan) Ilýsu barajý projesinden dolayý yerinden göç ettirilip kentlerde ekonomik, sosyal ve psikolojik sorunlarý arttýracaktýr. - Bölgemiz açýsýndan çok büyük deðeri olan Dicle vadisinin zengin bitki örtüsü ve canlý varlýklarý yok olacaktýr. - Bölgedeki diðer baraj projelerinden de görüldüðü gibi bölgemizin ekonomik ve sosyal yaþamýna olumlu bir etkisi beklenmemektedir. Doðrudan ve dolaylý etkilenecek olan ve asýl söz sahibi olmasý gereken Ilýsu baraj alaný halký ve bölge halkýnýn (paydaþlar), hiçbir þekilde onayýna baþvurulmadan Ilýsu barajý projesi gerçekleþtirilmek istenmektedir yýllýk bir tarihe ve olaðanüstü bir doðal bütünlülüðe, dokuya ve güzelliðe sahip olan Hasankeyf, sular altýnda kaldýðý takdirde yitecek olan, sadece Hasankeyflilere veya ülkemize deðil, tüm insanlýða ait ortak kültürel ve tarihi mirasýmýzdýr. Hasankeyf bize uygarlýk tarihinin ve gelecek nesillerin emanetidir, onu koruma sorumluluðu da hepimizindir. ILISU BARAJI ÝLE ÝLGÝ BÝLGÝLER Ilýsu Baraj Projesinin Tarihçesi Ilýsu Barajý Dicle Nehri üzerinde Mardin'in Dargeçit

3 ilçesine baðlý Ilýsu Köyünde yapýlmasý planlanmaktadýr. Baraj yapýmýyla Diyarbakýr, Batman, Siirt, Þýrnak, Mardin illerinin sýnýrlarý içerisindeki 9 bin yýllýk tarihe sahip antik kent Hasankeyf ilçe merkezi ile birlikte toplam 199 yerleþim yerini ya tamamen ya da kýsmen sular altýnda býrakmaktadýr. Ayný zamanda en az 289 arkeolojik sit alaný da sular altýnda kalacaktýr yýlýnda projesi hazýrlanmaya baþlanan Ilýsu HES'in 1975 yýlýnda projesi bitti. Proje 1982'de GAP çerçevesinde kararlaþtýrýldý yýlýnda finansmanýn saðlanmasý için proje yap-iþlet-devret modeliyle ihaleye sunuldu. Ama hiçbir þirket ihaleye girmedi. 20 Mart 1997'de Ilýsu Barajý'nýn yapýmý için Bakanlar Kurulu kararý çýkarýldý. Proje, uluslararasý bir ihale açýlmadan Sulzer Hydro isimli Ýsviçre þirketine sunuldu. (Sulzer Hydro, 1999 yýlýnda Avusturya'nýn VA Tech firmasý tarafýndan satýn alýndý. 2006'da da VA Tech Avusturyalý Andritz firmasý tarafýndan satýn alýndý) 23 Haziran 1997 tarihinde tarihli Çevresel Etki Deðerlendirme Yönetmeliði güncellendi ve Ilýsu Barajý, 07 Þubat 1993 tarihinden önce yatýrým programýna alýndýðý için ulusal ÇED mevzuatýndan muaf tutuldu 2001/2002 yýlýnda 1. Ilýsu konsorsiyum protesto ve kampanyalar sonucunda Ýngiliz þirketi, Balfour Beatty, Ýtalyan þirketi Impregli ve bir Ýsveç þirketin ile Ýsviçre bankasý UBS konsorsiyumdan çekilmesi sonucu, daðýldý ve finansman ihtiyacý karþýlanamadý yýlýnda Ilýsu Barajý için 4 Türk (Nurol, Cengiz, Çelikler ve Temelsu Uluslararasý) ve 6 Avrupalý þirket (Bu þirketler Avusturya, Almanya ve Ýsviçre'den) bir araya gelinip 2. konsorsiyum oluþturuldu. Konsorsiyumun baþýný Avusturyalý þirket Andritz (VA Tech) aldý. Kasým 2005'de dýþ finans temini için, Ilýsu projesinin güncelleþtirilmiþ ÇED ve Yeniden Yerleþim Eylem Planý (YYEP) açýklandý. Ilýsu Barajý'nýn temel atma töreni 5 Aðustos 2006 tarihinde baþbakan Erdoðan tarafýndan yapýldý. Projenin finansmaný dýþ kredi ile saðlanmakta, kritik olan kredi teminatý Almanya, Avusturya ve Ýsviçre hükümetlerine baðlý çalýþan ECA'lar (Ýhracat Kredi Kuruluþlarý) tarafýndan Aðustos 2007'de verildi. Mart 2008 Proje ortaklarý tarafýndan Kurulan Bilirkiþiler Türkiye'nin yerine getirmesi gereken (TOR) 153 þartý denetlemek için Türkiye ye geldi. Uzmanlar Komitesi araþtýrma sonucunu açýkladý. Öngörülen yükümlülüklerden hemen hemen hiç biri yerine getirilmediði gibi, uluslararasý standartlar da uygulanmamýþtýr. Bundan kaynaklý Uzmanlar Komitesi baraj inþaatýna baþlamanýn en az iki sene daha ertelenmesi gerektiðini önermektedirler. ILISU BARAJI ÝLE ÝLGÝLÝ TEKNÝK VERÝLER Kurulu Güç Projenin Ortaklarý: Ýhaleyi veren :DSÝ- Devlet Su Ýþleri Kredi Veren Ülkeler:Avusturya (Kontrollbank AG - ÖKB), Almanya (Euler Hermes) ve Isviçre (Isviçre Export Risk Garantisi - SERV) Firmalar :Andritz AG (Avusturya)- Konsorsiyum baþkanlýðý Ýnþaat Firmalarý :Züblin AG (Avusturya / Almanya), Alstom Ltd., Stucky, Maggia, Colenco (Isvicre), Nurol, Cengiz, Celikler, Temelsu (Türkiye) Bankalar :Bank Austria Creditanstalt (Avusturya), DekaBank (Almanya),Société Générale (Fransa), Garanti Bankasý ve Akbank (Türkiye) Hasankeyf Taþýnabilir mi? : 1200 MW (Megawatt) Yýllýk Enerji Üretimi : Milyar KWhgTürkiye'de 4. Güvenilir Enerji Üretimi : Milyar KWh Türkiye Toplam Kurulu Gücü : MW (2007) Kurulu Güce Katkýsý : %1,5 (2007 tüketimine göre) Baraj Gölünün Kaplayacaðý Alan : 331 km2gtürkiye'de 2. Gölün Hacmi :10,4 milyar m3 gtürkiye'de 2. Baraj Gölü Max. Su Kodu Hasankeyf Merkez Su Kodu : 526 m : 463 m Baraj gövdesinin toplam yüksekliði: 138 m Gölün uzunluðu : 136 km (yan kollarla en az 200 km) Toplam maliyeti : 2 Milyar Euro (800 Milyon, Euro Ýnþaa süresi Ön görülen baþlama tarihi : 2008 Ekonomik kullanýlabilirlik Süresi yeniden yerleþim1.2 Milyar Euro inþaat) : 7 Yýl (yaklaþýk olarak) :50 60 yýl Hasankeyf'in tarihsel deðerini taþýyan yapýlarýnýn bir baþka alana taþýnmasý hem bu binalarýn yapým malzemelerinin özellikleri hem de bu alanda sürdürülmekte olan kazýlarýn ancak yýl sonra tamamlanabilecek olmasý dolayýsýyla olanaklý deðildir. Taþýnma adýna yapýlacak sýnýrlý kapsamlý projeler bir kandýrmacadan ibaret 94

4 olacaktýr. Taþýnma stratejisi tümüyle ve kesin olarak terk edilmelidir. Hasankeyf ve bölgenin gerek kültür turizmine gerekse daha geniþ çaplý bilimsel ve arkeolojik araþtýrmalara nasýl açýlacaðý, buradan nasýl daha fazla bilgi üretilebileceði ve bu bilginin nasýl her anlamda bu bölgeye geri dönüþünün olacaðý hakkýndaki saðlýklý tartýþmalar ancak sürekli ertelenen ve bölgedeki hayatý sürüncemede býrakan Ilýsu Barajý projesi hakkýnda nihai ve olumsuz bir karar alýndýktan sonra mümkün olacaktýr. Sadece Enerji Amaçlý Ilýsu Projesi Türkiye Elektrik Sorununa Çözüm müdür? Ilýsu barajý 1200 MW (Megawatt) kurulu güce göre tasarlanmýþ olup elektrik enerjisi üretmek temel amacýyla baraj gölünün kaplayacaðý 331 km²'lik alan ile yýllýk enerji üretimi milyar KWh düzeyinde olacaðý hesaplanmýþtýr. (Güvenilir Enerji Üretim deðeri milyar kwh'dýr) yýlý Türkiye Elektrik tüketiminin %2'sine yakýn tüketimi karþýlayabilecektir. Ancak barajýn su altýnda býraktýðý alan çok fazla (Atatürk barajýndan sonra en fazla göl hacmi olacaktýr) olmasýna raðmen kurulu güç olan 1200 MW'a göre yýlda maksimum milyar kwh enerji üretmesi gerekirken ancak %36 oranýnda düþük bir verimle üretim yapabilecektir. Ayný kurulu güce sahip olan Keban HES'in son 5 yýllýk ortalama enerji üretimi ile karþýlaþtýrýldýðýnda Ilýsu HES'in enerji açýsýndan Keban HES'in yarýsýndan çok daha az verimli olacaðý görülecektir. Doðru Enerji Poltikalarý ile Ilýsu gibi Barajlardan Tasarruf Edilebilir. Ülke ve Bölge Enerji Politikalarý açýsýndan durum incelendiðinde; Ülkemizdeki önlenebilir daðýtým kayýplarý ve kaçaklar %10 oranýnda düþürülebilirse bu deðer 3600 MW gücündeki bir santrale eþdeðer olup 3 adet Ilýsu barajý büyüklüðüne eþdeðerdir. Yine ülkemiz elektrik enerjisi tüketiminin yaklaþýk %20'ye yakýný aydýnlatmada kullanýlmaktadýr. Sadece konutlardaki aydýnlatmada yapýlabilecek potansiyel elektrik enerjisi tasarruf oraný %60 olarak dikkate alýndýðýnda (Örneðin: her eve maliyeti 70 yýl boyunca devlet tarafýndan saðlanacak bedava 1 adet tasarruflu armatür verilse maliyeti Ilýsu'dan çok daha az olacaktýr.) ortaya çýkan bu deðerle de Ilýsu barajýndan tasarruf edilebilir. GAP ve Ilýsu GAP projesinin enerji alanýnda %80'e yakýn gerçekleþme oraný tarýmsal sulama alanýnda %14'lere yakýn gerçekleþme oraný ile karþýlaþtýrýldýðýnda entegre projenin hedeflerinin tutturulamadýðý görülmektedir. Bu durum ortadayken Ilýsu baraj projesinin bölgeye bu haliyle katký sunmasý beklenmemektedir. Üstelik Enerji üretim kaynaklarý açýsýndan zengin olan bölge; elektrik kesintileri açýsýndan Türkiye'nin en problemli bölgesidir. Ilýsu baraj projesine aktarýlacak kaynak bölgedeki saðlýklý tarýmsal sulama yöntemlerinin veya hayvancýlýðýn geliþtirilmesi ya da elektrik altyapýsýnýn iyileþtirilmesi için aktarýlýrsa hem bu alanda boþa harcanan enerji önlenmiþ olur, hem de bölge kalkýnmasýna daha fazla katký sunacaktýr. Bölge için Yeni Ýstihdam Alaný oluþturacaðý Söylemleri Gerçekçi Deðil Bölgede kiþiye istihdam alaný açacaðý þeklindeki beyanlar gerçekten uzaktýr. Zira Hidroelektrik santraller Enerji üreten elektrik santralleri içerisinde en az istihdam yapýlanlardýr. Ilýsu barajý biterse güvenlikçi, teknisyen, mühendis vb tamamýyla en fazla 200 kiþi sürekli olarak çalýþabilecektir. Ýnþaat safhasýnda ise bölgede niteliksiz asgari ücretle ve en fazla birkaç yýl çalýþabilecek personel çalýþtýrýlacaktýr. (Resmi belgelerde 7 yýl inþaat süresi boyunca ortalama 2315 kiþiye iþ saðlanacaðý belirtilmektedir.) Bölgeyi Kalkýndýracaðý Söylemleri de Gerçekçi Deðil Bölgede bu santralden daha büyük Atatürk, Keban, Karakaya gibi santraller yapýldý ve yýllardýr çalýþmakta. Ancak bölgenin geri kalmýþlýðýnda herhangi bir deðiþiklik olmamýþtýr. Dolayýsýyla bölgenin kalkýnacaðý söylemleri halký ve kamuoyunu kandýrmacýdan ibarettir. Elbette ki ülke ekonomisine üreteceði enerji ile belli bir katkýsý olacaktýr. Ancak getirecekleri kaybettiklerimizden daha fazla olacaktýr. Hasankeyf'i Yaþatma Giriþimi Üyeleri Yerel Gündem 21, Diyarbakýr Yerel Gündem 21, Batman Diyarbakýr Göç Edenler Yardýmlaþma ve Dayanýþma Batman Göç Edenler Sosyal Yardýmlaþma Ve Kültür Ýnsan Haklarý (IHD), Diyarbakýr 95

5 Ýnsan Haklarý (IHD), Batman ÇEKÜL - Çevre ve Kültür Mirasý Koruma ve Geliþtirme Vakfý Diyarbakýr Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yaþatma Arkeoloji, Kültür ve Sanat, Diyarbakýr Selis Kadýn Danýþma Merkezi, Diyarbakýr Epi-Dem (Eðitim ve Psikolojik Danýþma Merkezi), Diyarbakýr Dikasum Diyarbakir Kadýn Sorunlarýný Araþtýrma Uygulama Merkezi Baðlar Kadýn Kooperatifi, Diyarbakýr Ceren Kadýn, Diyarbakýr Bahar Kültür Merkezi, Batman Dicle-Fýrat Kültür Merkezi, Diyarbakýr Her Yerde Sanat Organizasyonu Sarmaþýk, Yoksullukla Mücadele ve Sürdürülebilir Kalkýnma, Diyarbakýr Nefel, Yoksullukla Mücadele, Batman Çevre Gönüllüleri, Diyarbakýr Hasankeyf Gönüllüleri, Batman Saðlýk Emekçileri Sendikasý (SES), Diyarbakýr Saðlýk Emekçileri Sendikasý (SES), Batman TES-ÝÞ 1 No.lu Þube TES-ÝÞ 2 No.lu Þube Genel-Ýþ, Batman Petrol-iþ, Batman Enerji, Sanayi ve Maden Çalýþanlarý Sendikasý (ESM), Diyarbakýr Tek-Gýda Ýþ Sendikasý 1 nolu Diyarbakýr Þubesi Tabipler Odasý, Diyarbakýr Eðitim-Sen, Diyarbakýr Eðitim-Sen, Batman Diyarbakýr Barosu 96 Mimarlar Odasý, Diyarbakýr Ýnþaat Mühendisleri Odasý, Diyarbakýr Elektrik Mühendisleri Odasý, Diyarbakýr Çevre Mühendisleri Odasý, Diyarbakýr Jeoloji Mühendisleri Odasý, Diyarbakýr Þehir Plancýlarý Odasý, Diyarbakýr Makine Mühendisleri Odasý, Diyarbakýr Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasý Diyarbakýr Ziraat Mühendisleri Odasý, Diyarbakýr Makine Mühendisleri Odasý, Batman Mimarlar Odasý, Batman Ýnþaat Mühendisleri Odasý, Batman Elektrik Mühendisleri Odasý, Batman Güneydoðu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliði, Diyarbakýr Büyükþehir Belediyesi Batman Belediyesi, Hasankeyf Belediyesi, Batman Bismil Belediyesi, Diyarbakýr Kurtalan Belediyesi, Siirt Beþiri Belediyesi, Batman Gercüþ Belediyesi, Batman Yeniþehir Belediyesi, Diyarbakýr Sur Belediyesi, Diyarbakýr Kayapýnar Belediyesi, Diyarbakýr Baðlar Belediyesi, Diyarbakýr Þýrnak Belediyesi, Nusaybin Belediyesi, Mardin Kýzýltepe Belediyesi, Mardin Yalým Belediyesi, Mardin Ýdil Belediyesi, Þýrnak Ergani Belediyesi, Diyarbakýr Silvan Belediyesi, Diyarbakýr Viranþehir Belediyesi, Urfa Bulanýk Belediyesi, Muþ Malazgirt Belediyesi, Muþ