Ana hatlarýyla Darfur çatýþmasý

Transkript

1 DARFUR ÇATIÞMASI Ana hatlarýyla Darfur Çatýþmasý Darfur Çatýþmasýnýn arkaplaný Güneye karþý ittifak Afrikalýlýk / Müslümanlýk ikilemi Darfur daki isyancý gruplar Ýsyanýn baþlamasý Hükümetin Darfur daki savaþ taktikleri Hükümet insanî yardýmlarý engelliyor Darfur Çatýþmasýnýn kronolojik seyri Ne yapýlmalý? Hasan el-beþir dönemi politikalarý Bu çalýþma, 2003 yýlýndan bu yana Sudan ýn Darfur bölgesinde süren çatýþmayý ve bu çatýþmanýn yarattýðý büyük insanî krizi ana hatlarýyla ortaya koyuyor.

2 Ana hatlarýyla Darfur çatýþmasý elde ettiði gelirin yüzde 70 i Sudan ordusunu finanse etmekte kullanýlýyor. Darfur bölgesi güney Sudan da yer alýyor ve Libya, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti ile sýnýrdaþ. Burasý çok geri kalmýþ bir bölge. Darfur un 6 milyon nüfusu Afrika nýn en yoksul kesimi arasýnda bulunuyor. Bu insanlar geçimlerini büyük ölçüde çiftçilik ve göçebe hayvancýlýkla kazanýyorlar. Darfur daki þimdiki kriz 2003 yýlýnda baþladý. Darfur da onyýllarca süren kuraklýk, baský ve küçük çaplý çatýþmalardan sonra iki isyancý grup Sudan Özgürlük Ordusu/Hareketi (SLA/M) ve Adalet ve Eþitlik Hareketi (JEM) merkezî hükümete karþý ayaklanma baþlattýlar. Bu gruplar, çoðu Arap olmayan Siyah Afrikalý çiftçileri temsil ediyor. Bunlar farklý kabilelerden Müslümanlar. Bu ayaklanmaya Sudan Hükümetinin tepkisi acýmasýz oldu. Ýsyancý hareketleri bastýrmak için Hükümet Cancavid olarak bilinen ve çoðunlukla Arap Siyah Afrikalý Müslümanlardan oluþan yerel milisleri silahlandýrdý ve destekledi. A frika daki en büyük ülke olan Sudan Mýsýr ýn hemen güneyinde ve Sahra çölünün doðu ucunda yer alýyor. Ülkenin temel ekonomik Çad daki bir mülteci kampý kaynaðýný petrol oluþturuyor. Ama diðer kalkýnmakta olan ülkelerde olduðu gibi bu kaynak Sudan halkýnýn yararýna kullanýlmýyor. Sudan ýn petrol ihracatýndan Cancavidler köyleri yerlebir ettiler, gýda ve su kaynaklarýný yok ettiler ve yüzbinlerce Darfurluyu sistematik bir þekilde öldürdüler, iþkence ve tecavüz ettiler. Sudan Hükümetinin Darfurlu sivillere yönelik bu saldýrýlarý sonucu, doðrudan þiddet, hastalýk ve açlýk yüzünden en az 400 bin kiþi hayatýný kaybetti. Toplam 2.3 milyon

3 Darfurlu evlerinden kaçtý ve þu anda Darfur un daha güvenli bölgelerindeki kamplarda yaþýyorlar. 200 bin Darfurlu ise Çad daki mülteci kamplarýnda bulunuyor. Bu insanlarýn hepsi gýda, su, barýnma ve saðlýk gibi temel ihtiyaçlarý konusunda tümüyle Birleþmiþ Milletler ve diðer insanî yardým kuruluþlarýna muhtaç durumdalar. Yaklaþýk 1 milyon Darfurlu bombalanma, saldýrý, cinayet, tecavüz ve iþkence tehdidi altýnda hala köylerinde yaþýyorlar. BM Güvenlik Konseyi nin 1769 Sayýlý Kararý ylayetkilendirilmiþ Birleþmiþ Milletler barýþgücü gelene kadar bu sivillerin güvenliði, yetersiz durumdaki Afrika Birliði Barýþgücüne dayanýyor. Ekim 2004 ten beri bölgede bulunan ve AMIS olarak adlandýrýlan bu kuvvet 7400 asker ve personelden oluþuyor. AMIS in görevleri arasýnda sivilleri korumak bulunmuyor ve þiddeti durdurmak için yeterli donanýmdan yoksun durumda. AMIS in tek görevi ateþkes ihlallerini izlemek ve rapor etmekten ibaret. Cancavid milislerinin baðlý olduðu bazý Arap kabileler arasýnda yaþanan çatýþmalar 2007 yazýnda daha sýk ortaya çýkmaya baþladý. Bu da krizin sürekli deðiþen dinamiðine iþaret ediyor. Geçenlerdeki bir Birleþmiþ Milletler raporuna göre bu kabile ve fraksiyon çatýþmalarý, þu sýralarda hükümet ve isyancýlar arasýnda yaþanan çatýþmalarýndakinden daha çok insanýn ölümüne sebep oluyor. Çeþitli haber kaynaklarýnýn bildirdiði bir diðer yeni dinamik de onbinlerce Darfurlu olmayan sivilin geçtiðimiz aylarda Darfur a gelerek yerinden edilmiþ Darfurlularýn topraklarýna yerleþmeleri. Nijer ve Çad gibi komþu ülkelerdeki Arap gruplarýn Darfur a yerleþtirildiði ve bunlara Sudan hükümeti tarafýndan Sudan kimlik kartlarý verildiði söylentiler arasýnda baþýndan beri 30 bin kiþinin Çad dan Darfur a geçtiði biliniyor. Þimdiki insanî durum 2003 yýlýnda kriz baþladýðýndan bu yana Darfur'da çok büyük bir insanlýk ve insan haklarý trajedisi yaþanýyor. Büyük çoðunluðu sivil olmak üzere her ay 5000 insan ölüyor. Durum kötüleþmeye devam ediyor: Gaddarca iþlenen suçlar sürüyor, insanî yardýmýn artmasýna raðmen çok sayýda insan kötü beslenme ve hastalýktan ölüyor. Uluslararasý toplum sivilleri korumayý veya Sudan hükümetinin bunu yapmasýný saðlamayý baþaramýyor. Bölgede, baþta hükümet ve müttefiki Cancavid milislerince çok büyük boyutlarda gaddarlýklar yapýlýyor ün son çeyreðinden bu yana durum bir dizi negatif eðilim gösteriyor: güvenlik kötüleþiyor, insanî yardým yapanlar bile hedef alýnýyor; sivil ölümleri artýyor; ateþkes ayak sürüyor; görüþme süreci kesintiye uðramýþ durumda; Çad da sýnýr ötesi baskýnlar artýyor ve Darfur da ve komþu devletlerde yeni silahlý hareketler ortaya çýkýyor. Kaos ve yaptýðýnýn yanýna kâr kalmasý kültürü bölgede kök salýyor. Devlet destekli þiddet, yardýmlarýn önündeki engel üstüne engeller, genel bir insanî stratejik planýn yokluðu ve yerinden edilmiþ Sudanlýlarýn zayýf durumlarý yüzünden insanî durum hala feci. Mülteciler ve yerinden edilmiþ sivillerin çok büyük bir kesimi kadýn ve çocuk ve bunlar çok zayýf durumdalar. Kadýnlar cinsel saldýrýlara uðruyorlar ve uygun bir barýnaktan yoksunlar. Risk altýndaki sivillerin sayýsý artýyor. Ve ihtiyaçlar, yapýlan yardýmlarýn çok ötesinde olduðu için açlýk tehlikesi var. Birleþmiþ Milletler yetkilileri kýrýlgan insanî destek sisteminin çökmesi halinde Darfur da ölü sayýsýnýn ayda 100 bin kiþiye kadar týrmanabileceðini söylüyorlar.

4 Darfur çatýþmasýnýn arkaplaný Darfur daki savaþ siyah Afrikalýlar ile Sudan hükümeti ve onun yerel müttefikleri olan Cancavid milisleri arasýnda. Ayaklanmanýn derin sebebi Araplar ýn üstünlük ve kültürel elitizm duygusu ile "Afrikalýlar"ýn güceniklik, baskýlanmýþlýk ve ihmal edilmiþlik duygusunda yatýyor. Afrikalý isyancýlar, Müslüman kuzeyin sadýk bir parçasý olmalarýna raðmen, Darfur un eðitimsizlik, altyapý yokluðu ve ekonomik geri kalmýþlýk yönünden en az Hýristiyan güney kadar kötü durumda olduðunu söylüyorlar.

5 S udan ýn en batýdaki bölgesi olan Darfur, 400 bin kilometrekarelik geniþ bir bölge. Darfur da yaklaþýk 4 milyon insan yaþýyor (Sudan ýn toplam nüfusu 40 milyon). Darfur, Libya ve Çad ile sýnýrdaþ. Yaðýþ miktarý kuzeyden güneye geniþ þeritler halinde uzanan Darfur nüfusunun karakterini belirliyor: kuzeydeki kurak kuþakta deve çobanlarý, ortada yerleþik köylüler ve güneyde sýðýr yetiþtiren göçebeler yaþýyor. Bölgede kuzeyden güneye mevsimsel göçler yaþanýyor. Siyah Afrikalý Fur kabilesi Darfur nüfusunun yarýdan fazlasýný oluþturuyor. Darfur adý da buradan geliyor: Fur Yurdu. Ve geri kalaný 15 in üzerinde etnik/dilsel gruplara bölünmüþ durumda. Bölgede yaþayanlarýn hepsi Sünni Müslüman. Darfur da 17. yüzyýlýn ortalarýndan 1916 yýlýna kadar baðýmsýz Kayra Sultanlýðý bulunuyordu da Ýngiliz-Mýsýr yönetimindeki Sudan a ilhak edildi. Ýktidar merkezinden bu uzun baðýmsýzlýk geleneði Darfur la Sudan ýn geri kalan Müslüman kuzeyi arasýnda süregiden bir yabancýlaþma kaynaðý olageldi daki baðýmsýzlýkta bölge çok geçmeden Mehdici Ensar hareketinin ve onun siyasi kanadý olan Ümmet Partisi nin kalesi haline geldi. Sudan tarihinde iki kere (1968 ve 1986 da) Darfur daki Ümmet Partisi seçmen bloðu partiyi ve lideri Sadýk el-mehdi yi iktidara taþýdý. EL-MEHDÝ VE ENSAR HAREKETÝ Darfur daki Ümmet Partisi nin lideri olan Sadýk el-mehdi, 19. yüzyýlda yaþamýþ Muhammed Ahmed el- Mehdi nin ( ) torununun torunu. El-Mehdi, Sufi kökenli Müslüman bir dinî liderdi yýlýnda kendini Mehdi ilan ederek, Sudan daki Osmanlý-Mýsýr yönetimine cihad ilan etti. Baþarýlý bir savaþ yürüttü ve Hartum u aldýktan kýsa bir süre sonra öldü. Kurduðu devlet 1899 da Ýngiliz denetimine geçti. Takipçileri Ensar olarak adlandýrýlýyordu. El-Mehdi nin katý öðretilerini izleyen Ensar hareketi, günümüzde, Ümmet Partisi etrafýnda birleþmiþ bulunuyor. El-Mehdi nin soyundan gelen Sadýk-el Mehdi bir dönem Ümmet Partisi nin lideriydi. Yaðýþ miktarý kuzeyden güneye geniþ þeritler halinde uzanan Darfur nüfusunun karakterini belirliyor: kuzeydeki kurak kuþakta deve çobanlarý, ortada yerleþik köylüler ve güneyde sýðýr yetiþtiren göçebeler yaþýyor. Bölgede kuzeyden güneye mevsimsel göçler yaþanýyor. Mehdici rejim, ortaya çýktýðý dönemde, Þeriat ý ve Mehdi nin emirlerini uyguladý. El-Mehdi, gerçek iman için kendisine sadakatin gerekli olduðunu söyledi. Þehadete, Muhammed Ahmed Allah ýn Mehdisi dir ve onun Resulü nün temsilcisidir ibaresini ekledi. Hac farizasý yerine cihad farizasýný koydu.

6 Güneye karþý ittifak Darfur da yaþayanlar, ister Afrikalý yerleþik köylüler, isterse Arap göçebe kabileler olsun, 1955 ten 2005 e kadar süren kuzeygüney çatýþmasýnda, Hýristiyan ve animistlere (yani, yerli Afrika dinlerine mensup olanlara) karþý hep Müslüman kuzeyin yanýnda yer aldýlar. Çoðu Afrikalý olmak üzere çeþitli Darfur etnik gruplarýnýn üyeleri ve yýllarý arasýnda güneyli isyancýlarla çatýþan kuzey birliklerinin çok büyük bir oranýný oluþturuyordu (yüzde 40 ila yüzde 60). Bu baðlamda Ýslam, ýrksal/kültürel kökenlerden daha güçlü bir kimlik faktörü olarak kendini gösterdi lerde Darfur, Araplar ve Afrikalýlar arasýnda tekrarlanan etnik çarpýþmalara sahne oldu. Bu yýllar kuraklýk yýllarýydý ve yerleþik Afrikalýlar ile göçebe Araplar arasýnda su ve toprak kullanýmý konusunda yaþanan geleneksel çekiþme kuraklýk yüzünden derinleþti. Ama ayný zaman zarfýnda, Araplar ve Afrikalýlar arasýndaki siyasî ayrýlýk 1960 larýn ortalarýndan bu yana geniþledi. (Aslýnda Darfur da saf Araplar yok. Beyaz tenli olmayan bu Araplar anadilleri Arapça olmakla birlikte farklý etnik kökenlerin bir karýþýmý.) 1980 lerde Darfur, Araplar ve Afrikalýlar arasýnda tekrarlanan etnik çarpýþmalara sahne oldu. Bu yýllar kuraklýk yýllarýydý ve yerleþik Afrikalýlar ile göçebe Araplar arasýnda su ve toprak kullanýmý konusunda yaþanan geleneksel çekiþme kuraklýk yüzünden derinleþti da yerel arabulucular yoluyla varýlan bir barýþ anlaþmasýyla çaprýþmalar sona erdi. Ayný yýl, þu anda da iktidarda bulunan radikal Ýslamcý örgüt Ulusal Ýslamî Cephe askerî bir darbeyle iktidarý ele geçirmiþti. Afrikalýlýk / Müslümanlýk ikilemi Dolayýsýyla, Afrikalý kabilelerin ulusal siyasi pozisyonlarý ile (yani ülkenin kontrolünü elde tutmak için Arap müslümanlarla birlik olup Müslüman-olmayan güneylilere karþý müttefik olmalarý ile) kendi bölgesel pozisyonlarý (yani bu ayný Araplarýn Darfur daki temsilcileriyle savaþmalarý) arasýnda bir çeliþki vardý de Fur etnik kökenli bir Müslüman Kardeþler eylemcisi olan Davud Bolad baþlangýçta yeni Ulusal Ýslamî Cephe rejimini destekledi. Ama siyah bir Afrikalý olarak Araplarýn sosyal dengi olmadýðýný Kuzey-Güney Çatýþmasý Sudan da, kuzeydeki Müslümanlarla, güneydeki Hýristiyan ve animistler arasýnda onyýllar süren savaþlar yaþandý. Birinci Sudan Ýç Savaþý yýllarý arasýnda yaþandý. Ýkinci Sudan Ýç Savaþý ise yýllarý arasýnda sürdü. Savaþlarda 2 milyona yakýn sivil öldü ve 4 milyondan fazla insan evlerini terketmek zorunda kaldý. Kuzey ve Güney arasýndaki çatýþma 2005 yýlýnda varýlan anlaþma ile sona erdi. Bu anlaþma ile Hýristiyanlar ve yerli dinlere mensup kiþilerden oluþan Güney otonomi kazandý.

7 olduðuna iþaret ediyorlar. Darfur daki isyancý gruplar Hükümet güçlerine karþý mücadele eden iki isyancý hareket var. Biri Sudan Özgürlük Hareketi (SLM). Bu hareket baþlangýçta adýný Darfur Özgürlük Hareketi olarak koydu. Ama sonra, daha fazla insana ulaþabilmek için, Sudan Darfur un yerine geçti. Sudan Özgürlük Hareketi çoðunlukla Fur ve Masalit kabilelerine dayanýyor ve siyasî olarak ýlýmlý bir çizgide. Kendini Ulusal Demokratik Ýttifak ile müttefik kýlmaya çalýþtý. Ulusal Demokratik Ýttifak ister kuzeyli ister güneyli olsun bütün Sudan muhalefet gruplarýný birleþtiren bir þemsiye örgüt. Örgütün merkezi Asmara da bulunuyor. 20 Ocak 2006 da, Darfur daki Hükümete karþý mücadele eden iki isyancý hareket, yani Adalet ve Eþitlik Hareketi (JEM) ile Sudan Özgürlük Hareketi (SLM) birleþerek Batý Sudan Devrimci Güçler Ýttifaký ný oluþturdular. farkedince eski arkadaþlarýna karþý bir ayaklanma örgütlemeye çalýþtý. Bozguna uðradý ve öldürüldü ama onun ayaklanma giriþimi Darfur daki birçok insanýn bilincinde bir dönüm noktasý oldu. Darfur daki savaþ temelde siyah Afrikalýlar ile Sudan hükümeti ve onun yerel müttefiki olan Cancavid milisleri arasýnda. Ayaklanmanýn derin sebebi Araplar ýn üstünlük ve kültürel elitizm duygusu ile Afrikalýlar ýn güceniklik, baskýlanmýþlýk ve ihmal edilmiþlik duygusunda yatýyor. Afrikalý isyancýlar, Müslüman kuzeyin sadýk bir parçasý olmalarýna raðmen, Darfur un eðitimsizlik, altyapý yokluðu ve ekonomik geri kalmýþlýk yönünden en az Hýristiyan güney kadar kötü durumda Ýkinci isyancý grup Adalet ve Eþitlik Hareketi (JEM). Çoðunlukla Zaghava kabilesine dayanýyor. Ýslamcý Hasan el-turabi nin önderliðindeki radikal Vatansever Halk Meclisi partisi (Popular Patriotic Congress) ile baðlantýlý. (Örgütün liderleri ve Turabi bunu reddediyor.) JEM ve SLM arasýndaki iliþki, her ne kadar askerî olarak iþbirliði yaptýklarýný söyleseler de, Darfur Çatýþmasý ndaki karanlýk noktalardan biri olarak duruyordu. 20 Ocak 2006 da, Adalet ve Eþitlik Hareketi (JEM) ile Sudan Özgürlük Hareketi (SLM) birleþerek Batý Sudan Devrimci Güçler Ýttifaký ný oluþturdular.

8 Ýsyanýn baþlamasý Ýsyan Þubat ve Mart 2003 te yavaþ bir þekilde baþladý 25 Nisan da büyük bir ivme kazandý. Bu tarihte Sudan Özgürlük Hareketi (SLM) isyancýlarý bölgenin baþkentine saldýrarak garnizondaki 72 askeri öldürdüler yerdeki dört uçaðý tahrip ettiler ve garnizon komutanýný ele geçirdiler. Hartum hükümetinin tepkisi panikle siyasi gerçekliðin inkarýnýn bir karýþýmýydý. Gerçekçi olmayan bir biçimde Ýsrail, ABD, güney Sudan isyan hareketi SPLA ve Eritre ayaklanmadan sorumlu tutuldu. Ýsyancýlar ya silahlý haydutlar veya otlatma haklarý üzerinde geleneksel ihtilaf baðlamýnda birbiriyle çatýþan gruplar olarak nitelendi. (Bu son iddia küçük de olsa bir doðruluk payý taþýyor. Araplar göçebe ve Afrikalýlar yerleþik köylüler ve kuraklýk döneminde çatýþma sebepleri kýsmen otlatma ve su alanlarýnýn kullaným hakký ile ilgiliydi.) Ama ortaya çýkan bu isyanýn kilit sebepleri ekonomik mahrumiyet, kültürel kin ve idarî marjinalizasyondu. Güneyli muhalif örgüt SPLA nýn müdahalesi görünüþe göre az. Eritre nin dahli teyit edilmiþ durumda, ama düþük bir düzeyde. Ýsyancýlardan Sudan Özgürlük Hareketi ne ana malî destek Fur diasporasýndan geliyor (Körfez ülkelerinde, Hartum da, Port Sudan da ve Gezira da çalýþan çok sayýda Fur var). Adalet ve Eþitlik Hareketi ne ise Hükümetin desteklediði Cancavid milislerinden bir grup Darfur daki bir köyün içinde ilerliyor. Birazdan katliam ve yaðma baþlayacak...

9 Hasan el-turabi nin kontrolündeki dýþ malî kaynaklardan geliyor. Bu malî kaynaðýn önemi, isyancý kuvvetlerin oldukça etkileyici ve modern donanýmlarýný açýklýyor. Hükümetin Darfur daki savaþ taktikleri Mayýs ve Haziran 2003 te çatýþmalarýn þiddeti arttý ve hükümet kuvvetleri sivil halka artan bir þekilde þiddetli saldýrýlarla karþýlýk verdi. Bölgeden uzakta yaþayan birçok genç Zargava ve Fur savaþa katýlmak üzere geri döndü. Gerillalar Cebel Mara nýn ýssýz yamaçlarýnda eðitim kamplarý açtýlar ve çok sayýda yeni üye isyan saflarýna katýldý. Hükümet, az sayýda birliði olduðu için (ve bunlarýn çoðu kardeþleriyle savaþmayý reddeden Darfurlular dan oluþtuðu için) durumu Savaþ helikopterleri sivilleri geliþigüzel bombaladýlar ve makineli tüfeklerle taradýlar. Antonov An-12 nakliye uçaklarý köyleri ve yerinden edilmiþ insanlarýn bulunduklarý kamplarý bombaladýlar. kontrol edemeyince, gerilla faaliyetlerini durdurmak için üç farklý taktik kullandý: 1. Hava gücünün yaygýn bir þekilde kullanýlmasý. Savaþ helikopterleri sivilleri geliþigüzel bombaladýlar ve makineli tüfeklerle taradýlar. Antonov An-12 nakliye uçaklarý köyleri ve yerinden edilmiþ insanlarýn bulunduklarý kamplarý bombaladýlar. 2. Cancavid adý verilen çok sayýda Arap milisin kullanýlmasý. Bunlar kültürel/ýrksal bir önyargý ve yaðmanýn cazibesi karýþýmýyla hareket ettiler. Bunlar köyleri yaktýlar, yaðmaladýlar ve sivilleri acýmasýzca katlettiler. 3. Halkýn geçim vasýtalarýnýn yok edilmesi. Kuyular dolduruldu, büyükbaþ hayvanlar öldürüldü ve gýda satan dükkanlar tahrip edildi. Bunun üzerine siviller kitlesel olarak bulunduklarý yerleri terk ettiler. Bunlar ya bölgedeki daha güvenli olduðunu düþündükleri yerlere ya da Çad a kaçtýlar. Hükümetin amacý, sivillerin yýldýrýlarak teslimiyete zorlanmasý ve gerillalarýn siyasî ve lojistik tedarikleri için baðýmlý olduklarý sivil havuzunu kurutmaktý. Görünüþe göre bu ikisi de olmadý. Eylül baþlarýnda bazý görüþme giriþimleri oldu. Bir Hükümet heyeti Çad ýn Abeçe þehrinde bir ateþkes anlaþmasý imzaladý. Ama çok geçmeden görüldü ki hükümetin istediði þey gerçekte herhangi bir siyasî görüþme deðil sadece gerillalarýn teslim olmasýydý. Bu olmayýnca, askerî operasyonlar, sivillere yönelik ayný þiddet eylemleriyle yeniden baþladý. Sudan hükümetinin saldýrýlarda kullandýðý bir Antonov An-12 nakliye uçaðý. Ýþte Sudan hükümetinin savaþý nasýl yürüttüðüne iliþkin bir örnek: Sudan ordusu saldýrý uçaklarýnýn birçoðunu uluslararasý insanî yasalara raðmen beyaza boyuyor ve bu BM insanî yardým uçaklarýnýn rengi. Bir uçak yaklaþtýðýnda köylüler bunun bir yardým uçaðý mý yoksa saldýrý uçaðý mý olduðunu bilemiyor.

10

11

12 Cancavidler Darfur yerleþimlerine yapýlan saldýrýlardan sonra yaðmaladýklarý mallar ile birlikte...

13

14 Hükümet insanî yardýmlarý engelliyor Hartum hükümeti insanî yardýmlarýn Darfur halkýna ulaþmasýný önlemek için olabilecek her türlü mazereti kullandý. Örneðin, 16 Kasým da Darfur a gidecek olan ABD nin gýda yardýmýný, içerisindeki tahýllarýn genetik olarak modifiye edilmiþ olduðunu söyleyerek boþaltmayý reddetti. Gerçek böyle deðildi, ama gýda yardýmý yine de daðýtýlmadý. Ocak 2004 baþlarýnda iki Ýsviçreli sivil toplum kuruluþu olan Henri Dunant Merkezi ve Ýnsanî Diyalog Merkezi Darfur a yardým organize etmek için Cenevre de bir insanî konferans düzenlediler. Sudan hükümeti katýlma sözü verdiði halde, son dakikada gelmeyi reddetti. Hükümet, çatýþmayý uluslararasý arenaya taþýmak istemediðini ve böylesi bir konferansýn Sudan da, hükümetin kendisi tarafýndan düzenlenmesi gerektiðini söyledi.

15 Darfur çatýþmasýnýn seyri D arfur daki çatýþma Þubat 2003 te Adalet ve Eþitlik Hareketi (JEM) ve Sudan Özgürlük Hareketi (SLM) isyancýlarýnýn hükümet kuvvetlerine ve askerî garnizonlarýna saldýrmasýyla baþladý. Hükümet için bu beklenmedik bir saldýrý oldu. Hükümetin bölgede çok az askeri bulunuyordu ve Sudanlý askerlerin büyük bir bölümü Darfur kökenli olduðu için, kendi birliklerinin çoðuna güvenmiyordu. Hükümetin bu saldýrýlara tepkisi bir hava bombardýmaný harekatý baþlatmak oldu. Bu harekat, bir Arap milis grubu olan Cancavid in kara saldýrýlarýyla desteklendi. Cancavid mahalli kabilelerden toplanmýþ ve hükümet tarafýndan silahlandýrýlmýþ kiþilerden oluþuyordu. (Hükümet, ne var ki, Cancavid milisleriyle iliþkisini reddediyor ve onlarý hýrsýzlar ve çeteciler olarak nitelendiriyor.) Çatýþmanýn siyasî bir temeli var ama ayný zamanda etnik ve ekonomik bir boyut da taþýyor. Siviller etnik kökenleri doðrultusunda hedef alýnýyor. Ekonomik boyut ise genelde Arap olan göçebelerle genelde Arap-olmayan çiftçilerin toprak ve su konusundaki çekiþmeleriyle ilgili te Çad, Çad ýn baþkenti N Djamena daki görüþmelere arabuluculuk yaptý ve Sudan Hükümeti ile JEM ve SLM arasýnda 8 Nisan Ýnsanî Ateþkes Anlaþmasý na varýldý. Nisan da bir grup JEM den ayrýldý (Ulusal Reform ve Kalkýnma Hareketi) ve Nisan daki ateþkes

16 2004 baharýna gelindiðinde onbinlerce kiþi çoðu Arap-olmayan nüfus olmak üzere öldürüldü ve 1 milyon kiþi de yerinden edildi. Bölgedeki bu büyük insanî kriz, Cancavid milislerinin peþinde olduðu 100 bin mülteci komþu Çad a akýn edince, uluslararasý bir boyut kazandý. görüþmelerine katýlmadý. Cancavid ve isyancý saldýrýlarý ateþkes boyunca sürdü. Afrika Birliði 8 Nisan Ateþkesi ne uyulup uyulmadýný izlemek için bir Ateþkes Komisyonu kurdu. Bir Birleþmiþ Milletler gözlemci ekibi Arapolmayan köylerin yerle bir edilirken Arap köylerin dokunulmamýþ olarak kaldýðýný bildirdi: Þattaya Ýdarî Birimindeki 23 Fur köyü tümüyle boþaltýlmýþ, yaðmalanmýþ ve yakýlmýþ durumda (ekip iki gün boyunca bu durumda olan çeþitli yerler gördü). Ayný zamanda, bu yanmýþ yerler boyunca, noktalar halinde, zarar görmemiþ ve içinde insanlarýn yaþadýðý Arap yerleþimleri bulunuyordu. Bazý bölgelerde yýkýlmýþ bir Fur köyüyle bir Arap köyü arasýndaki mesafe 500 metreden azdý. (BM Aracýlýk Raporu, 25 Nisan 2004) Cancavid milislerinin ayný zamanda düzinelerce camiyi ateþe verdikleri, Kur an nüshalarýný yýrttýklarý söylendi (The Economist, 15 Mayýs 2004). Her iki taraf da sivil halka yönelik kitlesel öldürme, yaðmalama ve tecavüz gibi ciddi insan haklarý ihlalleri iþlemekle suçlandý. Ne var ki, daha iyi silahlanmýþ Cancavid kýsa bir süre içerisinde üstün konuma geçti baharýna gelindiðinde onbinlerce kiþi -çoðu Arap-olmayan nüfus olmak üzereöldürüldü ve 1 milyon kiþi de yerinden edildi. Bölgedeki bu büyük insanî kriz, Cancavid milislerinin peþinde olduðu 100 bin mülteci komþu Çad a akýn edince, uluslararasý bir boyut kazandý. Çad hükümet kuvvetleriyle Cancavid milisleri sýnýr boyunca çatýþtý. Nisan daki silahlý çatýþmada 70 den fazla milis ve 10 Çad askeri öldü. Krizin boyutu yakýn bir felaket uyarýlarýnýn yapýlmasýna neden oldu. Birleþmiþ Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan Darfur da soykýrým riskinin korkutucu bir þekilde gerçek olduðu uyarýsýnda bulundu. Cancavid harekatýnýn boyutu, Ruanda soykýrýmýyla karþýlaþtýrmalar yapýlmasýna yol açtý. Böylesi bir paralellik Sudan hükümeti tarafýndan reddedildi. Baðýmsýz gözlemciler taktiklerin Yugoslav Savaþlarý nda kullanýlan etnik temizliðe daha yakýn olduðunu belirttiler ama bölgenin uzaklýðýnýn yüzbinlerce kiþinin yardýmdan yoksun kalacaðý anlamýna geldiði uyarýsýnda bulundular. Brüksel merkezli Uluslararasý Kriz Grubu, 350 binden fazla insanýn açlýk ve hastalýktan ölebileceðini bildirdi. Temmuz 2004 Temmuz 2004 baþlarýnda Annan ve dönemin ABD Dýþiþleri Bakaný Collin Powell Sudan ý ve Darfur bölgesini ziyaret etti ve Sudan hükümetinden Cancavid milislerini desteklemeye son vermesini istedi. Annan gezinin yapýcý olduðunu söyledi. Afrika Birliði ve Avrupa Birliði, 5 Temmuz Çad askerleri Cancavid milislerinin sýnýrý geçerek mültecilere saldýrmalarýný önlemek için sýnýrda bekliyor...

17 Temmuz 2004 baþlarýnda BM Genel Sekreteri Kofi Annan ve dönemin ABD Dýþiþleri Bakaný Collin Powell Sudan ý ve Darfur bölgesini ziyaret etti itibariyle, 8 Nisan 2004 te imzalanan ateþkesi gözlemlemek üzere denetçiler gönderdi. Ne var ki Cancavid saldýrýlarý durmadý. Temmuz 2004 te, BBC ye göre, analistler, çatýþmayý sona erdirmek için en az 15 bin askerin gerekeceði tahmininde bulunuyordu. 23 Temmuz 2004 te ABD Senatosu ve Temsilciler Meclisi Darfur bölgesindeki silahlý çatýþmanýn soykýrým olduðunu beyan eden ve Bush yönetiminden bunu durdurmak için uluslararasý çabaya liderlik etmesini isteyen ortak bir kararý onayladý. 30 Temmuz da Birleþmiþ Milletler 1556 Sayýlý Güvenlik Konseyi kararýyla Sudan hükümetine Cancavid milislerini silahsýzlandýrmak ve adalet önüne çýkarmak için 30 gün verdi; karar, eðer 30 gün içerisinde istenilenler yerine getirilmeyecek olursa müeyyide uygulamayý düþünme niyetini ifade ediyordu. Arap Birliði daha uzun bir süre istedi ve Sudan ýn yeni bir Irak olmamasý konusunda uyardý Sayýlý karar ayný zamanda Cancavid ve diðer milislere yönelik silah ambargosunu içeriyordu. Sudan hükümetinin bakýþ açýsýndan Darfur da olanlar hafif çatýþmalardan ibaretti. Sudan Devlet Baþkaný Ömer Hasan el-beþir, Darfur üzerindeki uluslararasý ilgi gerçekte Sudan daki Ýslam Devleti ni hedef alýyor. Sudan Ýngiltere yi ve ABD yi içiþlerine karýþmamasý konusunda uyardý; lojistik destek isterken, herhangi bir askerî yardýmý reddedeceðini söyledi. Aðustos 2004 Aðustos 2004 te Afrika Birliði 150 Ruanda askerini ateþkes denetçilerini korumak üzere gönderdi; ne var ki yetkileri sivillerin korunmasýný içermiyordu. Ruanda Devlet Baþkaný Paul Kagame eðer sivillerin tehlikede olduðu görülecek olursa kuvvetlerimiz elbetteki müdahale edecek ve sivilleri korumak için kuvvet kullanacaktýr dedi. Ne var ki böylesi bir çaba hiç kuþkusuz 150 den fazla asker gerektiriyordu. Ay sonlarýnda bu askerlere 150 Nijerya askeri katýldý. 17 Temmuz da Adis Ababa da kesilmiþ olan barýþ görüþmeleri 23 Aðustos ta Abuja da yeniden baþladý. Görüþmelerde SLM, hükümeti Nisan ateþkesine uymamakla suçladý. Birleþmiþ Milletler in 30 günlük mühleti 29 Aðustos ta doldu. Bunun üzerine Genel Sekreter çatýþmanýn durumu hakkýnda bilgi verdi. Ona göre, durumda bazý iyileþmeler saðlanmýþtý ama bu geliþme bir bütün olarak bakýldýðýnda sýnýrlý kalýyordu. Özelde, Cancavid milislerinin hala silahlý olduklarýný ve sivillere saldýrmayý sürdürdüklerini ve silahsýzlanmanýn belli bir milis grubunda, Halk Savunma Kuvvetleri nde planlanmýþ bir yüzde 30 luk indirimle sýnýrlý olduðunu kaydetti. Ayný zamanda, Sudan hükümetinin silahlý 30 Temmuz da Birleþmiþ Milletler 1556 Sayýlý Güvenlik Konseyi kararýyla Sudan hükümetine Cancavid milislerini silahsýzlandýrmak ve adalet önüne çýkarmak için 30 gün verdi.

18 9 Eylül 2004 te o zamanki ABD Dýþiþleri Bakaný Colin Powell ABD Senatosu nu Darfur da soykýrýmýn varolduðunu beyan ederek, bundan Sudan Hükümeti ni ve Cancavid i sorumlu tuttu. kuvvetlerine iliþkin taahhütlerinin sadece kýsmen yerine getirildiðini ve mülteciler tarafýndan hükümet kuvvetlerinin dahil olduðu çeþili saldýrýlar düzenlendiðinin bildirildiðini belirtti. Sözlerini þöyle tamamladý: Sivillere yönelik saldýrýlar sürüyor ve silahlý milislerin büyük çoðunluðu henüz silahsýzlandýrýlmýþ deðil. Benzer bir þekilde, milis liderlerinin veya bu saldýrýlarý düzenleyenlerin adalet önüne çýkarýlmasý ve hatta kimliklerinin belirlenmesi konusunda hiçbir somut adým atýlmamýþtýr. Ve bu da insan haklarý ve temel savaþ yasalarý ihlallerinin bir cezadan muafiyet ortamýnda sürmesine yol açmaktadýr. Çatýþmanýn baþlamasýndan 18 ay sonra ve 1556 Sayýlý Karar ýn kabulünden 30 gün sonra Sudan Hükümeti Darfur daki krizi çözememiþtir ve bulunduðu temel taahhütlerden bazýlarýný yerine getirmemiþtir. Genel Sekreter ayrýca çatýþmayý izlemek için Darfur da uluslararasý mevcudiyetin önemli ölçüde artýrýlmasý tavsiyesinde bulundu. Ne var ki, 1556 Sayýlý Karar da Birleþmiþ Milletler in ifade etmiþ olduðu müeyyide uygulamayý düþünme tehdidinde bulunmadý veya bunu ima etmedi. Eylül Eylül 2004 te o zamanki ABD Dýþiþleri Bakaný Colin Powell ABD Senatosu nu Darfur da soykýrýmýn varolduðunu beyan ederek, bundan Sudan Hükümeti ni ve Cancavid i sorumlu tuttu. Bu tutum Sudan Dýþiþleri Bakaný Necip Abdülvahab tarafýndan þiddetle reddedildi. Birleþmiþ Milletler, Afrika Birliði ve Avrupa Birliði Darfur çatýþmasýnýn bir soykýrým eylemi olduðunu beyan etmedi. Herhangi bir ülkede bir soykýrým eyleminin ortaya çýkmasý durumunda, uluslararasý hukukun diðer ülkelerin müdahalesine izin verdiði düþünülüyor. Yine 9 Eylül 2004 te, ABD Sudan ý petrol endüstrisine yönelik müeyyidelerle tehdit eden bir Birleþmiþ Milletler karar taslaðý ortaya koydu. Bu deðiþmiþ bir þekilde 18 Eylül 2004 te 1564 Sayýlý Karar olarak benimsendi. 13 Eylül 2004 te Dünya Saðlýk Örgütü (WHO) Darfur daki ölümler üzerine bir inceleme yayýnladý. Bu, Darfur daki ölümler hakkýndaki ilk güvenilir göstergeydi. Rapor Darfur da her ay 6 bin ile 10 bin arasýnda insanýn ölüyor olduðunu bildiriyordu. Bunlardan çoðunun sebebi ishaldi, ama en önemli ölüm sebebi yaþ arasýndakiler için þiddet yoluyla ölümdü. Darfur daki ölüm oranlarý acil durum eþiðinden hayli yüksekti ve Afrika daki normal ölüm oranlarýndan 3 ile 6 kat arasýnda yüksekti. 18 Eylül 2004 te Birleþmiþ Milletler 13 Eylül 2004 te Dünya Saðlýk Örgütü (WHO) Darfur daki ölümler üzerine bir inceleme yayýnladý. Rapor Darfur da her ay 6 bin ile 10 bin arasýnda insanýn ölüyor olduðunu bildiriyordu. Bunlardan çoðunun sebebi ishaldi, ama en önemli ölüm sebebi yaþ arasýndakiler için þiddet yoluyla ölümdü.

19 Güvenlik Konseyi 1564 Sayýlý Kararý kabul etti. Bu karar, 1556 Sayýlý Karar a uymamayý veya Afrika Birliði barýþ gücünün geniþlemesini kabul etmeyi reddetmeyi sürdürecek olursa petrol müeyyidesi ihtimaliyle tehdit ederek, acil bir þekilde durumu iyileþtirmesi yolunda Sudan hükümetine baský yapýyordu Sayýlý Karar ayný zamanda insan haklarý ihlallerini araþtýrmak ve bir soykýrýmýn varolup varolmadýðýný belirlemek için bir Uluslararasý Soruþturma Kurulu oluþturdu. Bu kararýn ardýndan barýþ gücü askerlerinin sayýsý 4500 e çýkarýldý. 30 Eylül 2004 te, üç ABD Baþkanlýðý tartýþmasýnýn ilkinde, tartýþmayý yöneten Jim Lehler niçin iki adayýn da Darfur a asker göndermeyi tartýþmadýðýný sordu. Senatör John Kerry bunu yapamayacak oluþumuzun bir nedeni fazla yayýlmýþ oluþumuz cevabýný verdi ama Amerikan güçlerinin Afrika Birliði ile bir ölçüde birlikte kullanýlabileceðini söyledi. Baþkan Bush bölgeye gönderilen yardýmý zikretti ve eyleme Afrika Birliði yoluyla geçilmesi gerektiðini vurguladý. Her iki aday da Darfur da olmakta olan þeyin soykýrým olduðunda birleþti. Ekim Ekim 2004 te Dünya Saðlýk Örgütü yetkilisi David Nabarro Mart tan bu yana Darfur da hastalýk ve kötü beslenme yüzünden tahminen 70 bin kiþinin 2 Kasým 2004 te Birleþmiþ Milletler, Sudanlý birliklerin Darfur da Nyala yakýnlarýndaki Ebu Þerif ve Otaþ mülteci kamplarýna saldýrdýðýný, mültecilerin bir kýsmýný oradan çýkarýrken, yardým ekiplerinin içeride kalanlara ulaþmasýna izin vermediðini bildirdi. öldüðünü söyledi. 17 Ekim 2004 te Libya, Sudan, Mýsýr, Nijerya ve Çad liderleri bunun tümüyle Afrika nýn bir meselesi olduðuna inandýklarýný söylediler. Mýsýr Devlet Baþkaný sözcüsü Macid Abdülfettah uluslararasý topluluðun baský yapmak veya tehditler savurmak yerine Sudan a, Birleþmiþ Milletler kararlarý gereði olan yükümlülüklerini yerine getirebilmesi için yardým etmesi gerektiðini söyledi. Afrika Birliði, Kasým ayýnda bölgeye 3000 askerin daha gönderilmesini umuyordu ama para yokluðu ve lojistik güçlükleri zikrederek bunu geciktirdi. Ama, 20 Ekim de toplanan Barýþ ve Güvenlik Konferansý, Nijeryalý ve Ruandalýlardan oluþan bu Afrika Birliði askerlerinin 30 Ekim de gönderilmesine karar verdi. Birleþmiþ Milletler, bu askerlerin bir yýl boyunca burada konuþlandýrýlmasýnýn masrafý olan 221 milyon dolarýn 100 milyon dolarýný karþýlamayý taahhüt etti. Geri kalan parayý Avrupa Birliði verdi ve buna ek olarak ateþkes anlaþmasýnýn uygulanmasýný izleyecek 3144 kiþilik Afrika Birliði misyonunun gönderilmesi ve desteklenmesi amacýyla 80 milyon euro verdi. Sudan hükümeti ve Darfur isyancýlarý arasýndaki görüþmelerin 21 Ekim de Nijerya nýn Abuja þehrinde yeniden baþlamasýna karar verildi. Ama isyancýlar geç geldi ve görüþmeler 25 Ekim de baþlayabildi. Kasým Kasým 2004 te Birleþmiþ Milletler, Sudanlý birliklerin Darfur da Nyala yakýnlarýndaki Ebu Þerif ve Otaþ mülteci kamplarýna saldýrdýðýný, mültecilerin bir kýsmýný oradan çýkarýrken, yardým ekiplerinin içeride kalanlara ulaþmasýna izin vermediðini bildirdi. Bu sýrada, Darfur üzerinde bir uçuþa yasak bölge oluþturulmasý, ateþkes yapýlmasý ve milislerin silah býrakýlmasý konularýnda Abuja görüþmeleri sürdü.

20 Çatýþmanýn bir an önce sona erdirilmesi çaðrýsý yapan üçüncü bir BM kararý düþünüldü. 9 Kasým da Sudan hükümeti ve iki önde gelen isyancý grup, yani Adalet ve Eþitlik Hareketi (JEM) ve Sudan Özgürlük Hareketi (SLM) arasýnda iki mutabakat imzalandý. Ýlk mutabakat, Darfur daki isyancýlarýn denetimi altýnda bulunan bölgeler üzerinde uçuþa yasak bölge oluþturulmasýný öngörüyordu - bu, Sudan ordusunun bölgedeki isyancý köyleri bombalamasýný önleyecekti. Ýkinci mutabakat, uluslararasý insanî yardým kuruluþlarýnýn Darfur bölgesine herhangi bir kýsýtlama olmaksýzýn girebilmesini garanti ediyordu. Mutabakatlar 25 Ekim de Afrika Birliði nin himayesinde Abuja da baþlayan barýþ görüþmelerinin sonucuydu. Delegeler, görüþmelerin bir sonraki turunun Aralýkortasýnda baþlayacaðýný umduklarýný ve uzun vadeli siyasî mutabakat üzerine çalýþacaklarýný bildirdi. Görüþmelerden bu mutabakatlarýn çýkmýþ olma sebebi Birleþmiþ Milletler Güvenlik Konseyi nin yakýnlardaki toplantýsý olabilir. Pek çok kiþi, eðer bir ilerleme kaydedilemiþ olmasý durumunda, bu toplantýda Sudan hükümetine petrol müeyyideleri getirilmesini bekliyordu. 9 Kasým mutabakatlarýna raðmen þiddet sürdü. 10 Kasým da -mutabakattan bir gün sonra- Sudan ordusu Darfur daki mülteci köylerine saldýrdý. Saldýrý Birleþmiþ Milletler Bazý Güvenlik Konseyi üyeleri savaþ suçlularýnýn Uluslararasý Ceza Mahkemesi nde yargýlanmasýný isterken, ABD buna karþý çýktý. Karþý önlem olarak bir Afrika mahkemesi önerildi ve davalarýn Tanzanya ve Nijerya da görülmesi önerilerinde bulunuldu. ve Afrika Birliði gözlemcileri tarafýndan izlendi. 22 Kasým da, iddiaya göre, Cancavid üyelerinin Kuzey Darfur daki Tavilla kasaba pazarýnda satýn aldýklarý hayvanlarýn parasýný ödememeleri üzerine isyancýlar þehrin hükümet-denetimindeki polis karakollarýna saldýrdý. Sudan ordusu kasabayý bombalayarak misillemede bulundu. Ocak 2005 Darfur Uluslararasý Soruþturma Komisyonu 25 Ocak ta raporunu Genel Sekreter e sundu. Komisyon, Sudan hükümetinin ve Cancavid in uluslararasý insan haklarýna yönelik ciddi ihlallerden sorumlu olduðunu ama Sudan hükümetinin Darfur da bir soykýrým politikasý izlemediðini ortaya koydu. Komisyon insan haklarý ihlallerinden sorumlu 51 kiþiyi tespit etti ve bunlarýn Uluslararasý Ceza Mahkemesi nde hemen yargýlanmasýný salýk verdi. Mart Mart ta, Birleþmiþ Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan Birleþmiþ Milletler Güvenlik Konseyi nde bir konuþma yaparak Darfur daki barýþ gücünün, halihazýrda bulunan 2000 Afrika Birliði askerine destek olmak üzere artýrýlmasýný istedi. Ama, 10 bin barýþgücü askerinin daha gönderilmesi yolundaki karar ertelendi. Çünkü Güvenlik Konseyi savaþ suçlularýný yargýlamada kullanýlacak mekanizma ve müeyyidelerin uygulanmasý ve müeyyidelerin geniþliði konusunda anlaþamadý. Bazý Güvenlik Konseyi üyeleri savaþ suçlularýnýn Uluslararasý Ceza Mahkemesi nde yargýlanmasýný isterken, ABD buna karþý çýktý. Karþý önlem olarak bir Afrika mahkemesi önerildi ve davalarýn Tanzanya ve Nijerya da görülmesi önerilerinde bulunuldu. Ayný zamanda, varolan Karar, barýþgücünün Darfur a mý gönderileceði yoksa Sudan ýn güneyindeki barýþý mý izleyeceði konusunda belirsizlik içerdiði için eleþtirildi. 24 Mart ta bir barýþgücünün Sudan ýn güneyindeki barýþý izlemesi onaylandý. 29 Mart ta, 1591 Sayýlý Güvenlik Konseyi

21 Kararý kabul edildi. Karar silah ambargosunu güçlendirdi ve Darfur daki gaddarlýklardan sorumlu görülenlerin malvarlýklarýnýn dondurulmasý ve bu kiþilere seyahat yasaðý getirilmesini ortaya koydu. Savaþ suçlularýnýn Lahey deki Uluslararasý Ceza Mahkemesi nde (ICC) yargýlanmasýna karar verildi. Birleþmiþ Milletler 18 aylýk çatýþma sürecinde 180 bin kiþinin hastalýk ve kötü beslenmeden öldüðünün tahmin edildiðini açýkladý. Bu rakam þiddet yoluyla öldürülenleri kapsamýyordu. Nisan Nisan da, Birleþmiþ Milletler, Uluslararasý Ceza Mahkemesi ne 51 savaþ suçlusu þüphelisinin ismini verdi. Liste Sudan daki üst düzey devlet yöneticilerini içeriyor olabilir. Sudan hükümeti þüphelileri teslim etmeyeceðini açýkladý. Lahey deki Uluslararasý Ceza Mahkemesi ne sunulan mühürlü liste, Birleþmiþ Milletler in, Darfur daki hükümet kuvvetleri ve milisler tarafýndan iþlenmiþ cinayet, iþkence ve tecavüz iddialarýna yönelik araþtýrmasý sonucunda hazýrlanmýþtý. Hartum da Birleþmiþ Milletler e karþý büyük protestolar düzenlenirken, Sudan Devlet Baþkaný Ömer el-beþir þüphelilerin mahkemeye çýkarýlmasýný öngören Birleþmiþ Milletler kararýný hiçe sayarak hiçbir Sudanlý yý ABD Darfur çatýþmasýný bir soykýrým olarak nitelendirmeyi býraktý ve BM nin ölü sayýsý tahmininin gerçek ölü sayýsýndan çok yüksek olabileceðini iddia etti. Bush yönetiminin Sudan daki durumu tasvirindeki bu dikkat çekici yumuþamanýn, terörizme karþý savaþta Sudanlý yetkililerle artan iþbirliðinden kaynaklandýðý iddialarý su yüzüne çýkmaya baþladý. yabancý bir mahkemeye teslim etmeyeceðini söyledi. 29 Nisan da, The Los Angeles Times ABD yönetiminin (Sudan ýn ABD nin uluslararasý terörü destekleyen ülkeler listesinde bulunmasýna ve eski Dýþiþleri Bakaný Colin Powell ýn Darfur da soykýrým yapýldýðýný beyan etmiþ olmasýna raðmen) Sudan hükümetiyle yakýn istihbarat ortaklýðý ný ilerlettiðini bildirdi. Mayýs 2005 Libya lideri Kaddafi Sudan, Nijerya, Mýsýr Çad ve Eritre liderlerini Darfur çatýþmasýyla ilgili olarak Tripoli de bir zirveye çaðýrdý. Darfur daki iki ana isyancý grup olan Sudan Özgürlük Hareketi (SLM) ve Adalet ve Eþitlik Hareketi (JEM) barýþ görüþmelerini yeniden baþlatmak istediklerini açýkladý. Önceki görüþmeler, aradaki farklýlýklarýn çözülmesine yönelik yeni bir diyalog lehine daðýtýlmýþtý. Sýnýr Tanýmayan Doktorlar Örgütü nden doktor Paul Foreman Darfur da kadýnlara yönelik yüzlerce tecavüz olayýný ayrýntýlý bir þekilde ortaya koyan raporunu yayýnlamasý üzerine Sudanlý yetkililer tarafýndan tutuklandý. Bush yönetiminin Sudan daki durumu tasvirindeki dikkat çekici yumuþamanýn (ABD Darfur çatýþmasýný bir soykýrým olarak nitelendirmeyi býraktý ve BM nin ölü sayýsý tahmininin gerçek ölü sayýsýndan çok yüksek olabileceðini iddia etti) terörizme karþý savaþta Sudanlý yetkililerle artan iþbirliðinden kaynaklandýðý iddialarý su yüzüne çýkmaya baþladý. Ýddiaya göre Cancavid milislerini eðitenlerden biri olan General Salah Abdullah Goþ global terörizmle ilgili olarak ABD li meslektaþlarýyla üst düzey görüþmeler yapmak üzere Washington a uçtu. Temmuz 2005 Afrika Birliði barýþgücü kuvvetinin

22 komutanýna göre bölgedeki güvenlik artýyordu. Ocak tan bu yana büyük çatýþmalar meydana gelmemiþti ve köylere yapýlan saldýrýlarýn sayýsý azalýyordu. Barýþý korumak için 3000 kiþilik bir birlik bulunuyordu ve Eylül ayý itibariyle bu sayýnýn 7000 e çýkmasý bekleniyordu. Barýþ ve Güvenlik Konseyi nin kararý gereðince Nijerya, daha sonra iki birlik daha gönderilmek üzere 13 Temmuz 2005 te 680 kiþilik bir birlik yolladý. (Ruanda, Senegal, Gambia, Kenya ve Güney Afrika da birlikler gönderecekti. Kanada, Sudan daki Afrika Birliði misyonuna (AMIS) destek olmak üzere 105 zýrhlý araç tedariðinde bulunuyordu.) 10 Temmuz da güneyli eski isyancý lider John Garang Sudan ýn Devlet Baþkan Yardýmcýsý olarak yemin etti. Yeni bir anayasa kabul edildi. ABD politik deðiþimi ve artan güvenliði olumlu bulduðunu açýkladý. Kofi Annan ve Güney Afrika Devlet Baþkaný Thabo Mbeki töreni izledi. Aðustos Aðustos ta Sudan Halk Özgürlük Ordusu (SPLA) eski lideri John Garang bir helikopter kazasýnda öldü. Birçok kiþi tarafýndan soykýrýmdan arýnmýþ bir Sudan için kilit bir unsur olarak görülüyordu. Ölümü, uluslararasý toplulukta Sudan ýn soykýrýma raðmen birleþebilmesi konusundaki kaygýlarý yeniden canlandýrdý. 10 Temmuz 2005 te güneyli eski isyancý lider John Garang Sudan ýn Devlet Baþkan Yardýmcýsý olarak yemin etti. Yeni bir anayasa kabul edildi. Fotoðrafta Garang ve Sudan devlet baþkaný el- Beþir el sýkýþýrken görülüyor. Artan güvenliðe raðmen Darfur daki barýþ görüþmeleri yavaþ ilerledi. Eylül Eylül de Afrika Birliði, Nijerya daki Abuja da baþlayan görüþmelere arabuluculuk etti. Görüþmelere Sudan hükümetinin ve iki ana isyancý grubun temsilcileri katýlýyordu. Ne var ki, Sudan Özgürlük Hareketi görüþmeye katýlmayý reddetti ve görüþmelerde kabul edilen hiçbir þeyi tanýmayacaklarýný bildirdi. Ekim Eylül de hükümetin desteklediði Arap milislerin Aro Þarov mülteci köyüne saldýrmasý ve en az 32 kiþinin hayatýný kaybetmesinin ardýndan, Afrika Birliði 1 Ekim de hem Sudan hükümetini hem de isyancýlarý ateþkesi ihlal etmekle suçladý. 9 Ekim de isyancý bir grup Afrika Birliði barýþgücünden 18 kiþiyi kaçýrdý. Görüþmelerden sonra bunlarýn çoðu serbest býrakýldý. Bölgedeki çatýþmalarýn artmasý üzerine Birleþmiþ Milletler, 13 Ekim de, Darfur daki elzem olmayan bütün personelini geri çekeceðini açýkladý. Batý Darfur un yardým kuruluþlarý açýsýndan çok tehlikeli olduðu söyleniyordu. Kasým 2005 Afrika Birliði barýþgücüne yönelik isyancý saldýrýlarý üzerine Sudan hükümeti Kanada tarafýndan baðýþlanan 105 zýrhlý personel taþýyýcýsýnýn Batý Darfur daki Afrika Birliði barýþgücü kuvvetlerine yollanmasýný kabul etti. Yedinci tur barýþ görüþmeleri 21 Kasým da baþladý. Aralýk 2005 Sudan sýnýrý yakýnýndaki Adre adlý Çad kasabasýna yönelik bir saldýrýda 300 isyancý öldü. Üç gün içerisinde ikinci kez olan bu saldýrýdan Sudan sorumlu tutuldu. Bölgedeki artan gerginlik üzerine Çad hükümeti Sudan a yönelik savaþ hali ilan

23 etti ve Çadlý yurttaþlarýn ortak düþman a karþý seferber olmalarýný istedi. 24 Aralýk ta ABD Kongresi Condoleezza Rice ýn Afrika Birliði ne yönelik olarak 50 milyon dolarlýk yardým talebini geri çevirdi. Ocak Ocak 2006 da Cancavid milisleri Sudan sýnýrýndan Çad a geçerek Borota, Ade ve Moudaina þehirlerine saldýrdýlar. 9 sivil ölürken üç kiþi de aðýr yaralandý. 20 Ocak 2006 da, Adalet ve Eþitlik Hareketi ile Sudan Özgürlük Hareketi birleþerek Batý Sudan Devrimci Güçler Ýttifaký ný oluþturdular. Þubat Þubat 2006 da BM Güvenlik Konseyi nde ABD nin bir aylýk baþkanlýðý baþladýðýnda, ABD BM barýþgücünü Darfur a yollama konusunda planlara baþlanmasýný önerdi. 12 bin ila 20 bin arasýnda asker gönderilmesini ve halihazýrdaki 7000 kiþilik Afrika Birliði askerlerinin yeni silahlar verilerek BM misyonuna dahil edilmesini önerdi. Dahasý sivilleri koruma konusunda daha fazla bir yetkiye sahip olacaklardý. Ne var ki, BM misyonuna asker katkýsý yapmaya istekli ülke bulmakta güçlük yaþanmasý bekleniyor. Hareketi ABD önerse de, ABD nin misyona asker katkýsý yapmasý beklenmiyor. Öte yandan, Sudan Devlet Temmuz 2006 da Darfur daki Kalma yerleþiminde odun toplamak için mülteci kampýndan ayrýlan yedi kadýn Cancavid milisleri tarafýndan defalarca tecavüze uðradý, dövüldü ve ellerindeki herþey alýndý. Ýþlerini bitirdiklerinde, saldýrganlar, onlarý çýrýlçýplak soydular ve kaçarlarken arkalarýndan dalga geçtiler. Baþkaný Ömer Beþir Sudan da Birleþmiþ Milletler barýþgücüne karþý olduðunu defalarca belirtti. Bütün bunlar gözönüne alýnýnca yakýn bir zamanda Birleþmiþ Milletler birliklerinin Darfur a gönderilmesi muhtemel görünmüyor. 8 Þubat 2006 da Çad Devlet Baþkaný Ýdris Debi, Sudan Devlet Baþkaný Ömer Hasan el-beþir ve Libya lideri Muammer Kaddafi, Sudan ve Çad arasýndaki ihtilafa son veren Tripoli Anlaþmasý ný imzaladý. Anlaþmaya Tripoli deki küçük-zirveden sonra ulaþýldý. Mayýs Mayýs 2006 da Sudan hükümeti Minni Minnawi önderliðindeki SLA nýn bir fraksiyonuyla bir anlaþma imzaladý. Ama anlaþma daha küçük olan diðer iki grup tarafýndan reddedildi. Bunlardan bir Adalet ve ve Eþitlik Hareketi ve diðeri de SLA nýn rakip bir fraksiyonuydu. Anlaþma Cancavid milislerinin silahlandýrýlmasýný ve isyancý güçlerin daðýtýlarak orduya katýlmasýný öngörüyordu. Temmuz-Aðustos 2006 Temmuz ve Aðustos 2006 da savaþ yeniden canlandý ve dünyanýn en büyük yardým operasyonunu tehdit eder hale geldi. Çünkü uluslararasý yardým kuruluþlarý personellerine yapýlan saldýrýlardan dolayý bölgeden ayrýlmayý düþündüler. BM Genel Sekreteri Kofi Annan 7000 kiþilik Afrika Birliði gücünün (AMIS) yerini almak üzere bölgeye kiþilik bir uluslararasý barýþ gücü gönderilmesi çaðrýsýnda bulundu. 17 Aðustos ta BM Ýnsan Haklarý Komisyonu özel müfettiþi Sima Samar Mayýs Anlaþmasýna raðmen Sudan Hükümetinin

24 bölgedeki çabalarýnýn zayýf kaldýðýný söyledi. 18 Aðustos ta BM Barýþgücü Kuvvetlerinin üst düzey yöneticilerinden Hedi Annabi, özel bir toplantý sýrasýnda, görünüþe göre Sudan ýn bölgeye büyük bir askerî saldýrý hazýrlýðýnda olduðu uyarýsýnda bulundu. 19 Aðustos ta Sudan 7,000 Afrika Birliði askeri yerine 17,000 Birleþmiþ Milletler askeri getirilmesine karþý olduðunu tekrarladý. Bunun üzerine ABD, bu pozisyonunun olasý sonuçlarý ndan dolayý Sudan ý uyardý. 24 Aðustos ta Uluslararasý Yardým Komitesi (International Rescue Committee) son birkaç haftadýr Kalma mülteci kampý çevresinde yüzlerce kadýnýn tecavüze ve cinsel saldýrýya uðradýðýný bildirdi. Cancavid milisleri tecavüzü bir silah olarak kullanýyordu. Kültürel olarak bölgede tecavüze uðramýþ kadýnlar kirli kabul ediliyor ve toplumdan dýþlanýyor. Kendilerini ve ailelerini daha da aþaðýlayabilmek için kadýnlara, hatta, açýkta, baþkalarýnýn görebileceði yerlerde tecavüz ediliyor. Saldýrýlardaki tecavüzlerin yaygýnlýðý muhtemelen belgelenenlerden daha fazla. Çünkü tecavüze uðrayan kadýnlar genellikle bunu anlatmak konusunda gönülsüz davranýyorlar. 31 Aðustos 2006 da BM Güvenlik Konseyi bölgeye 17,300 kiþilik yeni bir barýþgücünün gönderilmesini öngören bir kararý onayladý. Sudan karara þiddetle karþý çýktý. Cancavid milisleri tecavüzü bir silah olarak kullanýyor. Kültürel olarak bölgede tecavüze uðramýþ kadýnlar kirli kabul ediliyor ve toplumdan dýþlanýyor. Kendilerini ve ailelerini daha da aþaðýlayabilmek için kadýnlara, hatta, açýkta, baþkalarýnýn görebileceði yerlerde tecavüz ediliyor. Saldýrýlardaki tecavüzlerin yaygýnlýðý muhtemelen belgelenenlerden daha fazla. Çünkü tecavüze uðrayan kadýnlar genellikle bunu anlatmak konusunda gönülsüz davranýyorlar. Eylül Eylül 2006 da Afrika Birliði yetkilileri Sudan hükümetinin Darfur da büyük bir saldýrý baþlattýðýný ve saldýrýlarda 20 kiþi ölürken 1,000 kadar kiþinin de yerinden edildiðinini bildirdiler. 5 Eylül de Sudan hükümeti, 30 Eylül de görev süresi sona erecek olan Darfur daki Afrika Birliði kuvvetinin ay sonuna kadar bölgeden ayrýlmasýný istedi. 8 Eylül 2006 da Birleþmiþ Milletler Mülteciler Yüksek Komiserl António Guterres Darfur un insanî bir felaketle yüzyüze olduðunu söyledi. 12 Eylül de Sudan ýn Avrupa Birliði temsilcisi Pekka Haavisto Sudan ordusunun Darfur daki sivilleri bombaladýðýný iddia etti. Bir Dünya Gýda Programý yetkilisi gýda yardýmýnýn bölgedeki en az 355,000 kiþiye artýk yapýlmadýðýný bildirdi. BM Genel Sekreteri Kofi Annan Darfur daki trajedinin kritik bir noktaya ulaþtýðýný ve BM Güvenlik Konseyi nin yakýn ilgisini ve acil eylemi hak ettiðini söyledi. 14 Eylül 2006 da, bugün itibariyle feshedilmiþ olan Sudan Özgürlük Hareketi nin lideri ve halihazýrda Darfur Geçici Otoritesi Devlet Baþkaný nýn Baþyardýmcýsý olan Minni Minnawi, yeni BM barýþgücü kuvvetine itirazlarý olmadýðýný ve yetkileri çok sýnýrlý olan Afrika Birliði gücünün yapacak bir þeyi olmadýðýný açýkladý. Sudan hükümeti ise BM Barýþgücü kuvvetine þiddetle karþý çýkmayý sürdürüyordu. Sudan devlet Baþkaný El- Beþir bunu sömürgeci bir plan olarak görüyor ve Sudan ýn bir diðer Irak olmasýný istemiyoruz diyordu. Ekim Ekim 2006 da, BM gücü planýnýn Sudan hükümetinin karþý çýkmasý üzerine süresiz olarak askýya alýnmasý üzerine, Afrika Birliði, bölgedeki varlýðýný 31 Aralýk

25 2006 ya kadar uzatacaðýný açýkladý. Afrika Birliði gücünü kuvvetlendirmek üzere 200 BM askeri gönderildi. 6 Ekim de Birleþmiþ Milletler Güvenlik Konseyi Sudan daki Birleþmiþ Milletler Misyonu nun görev süresini 30 Nisan 2007 ye kadar uzattý. 9 Ekim de, Gýda ve Tarým Örgütü, Rekolte Beklentisi ve Gýda Durumu adlý raporunda Sudan ýn Darfur bölgesini gýda açýsýndan dünyanýn en kötü durumda olan bölgesi olarak gösterdi. 10 Ekim de Birleþmiþ Milletler Ýnsan Haklarý Yüksek Komiseri Louise Arbour, Cancavid milislerinin, yüzlerce sivilin ölümüyle sonuçlanan Buram daki saldýrýlarýndan Sudan hükümetinin bir ay önceden haberi olduðunu iddia etti. Sudan daki Afrika Birliði Misyonu parasal yönden ve teçhizat yönünden yetersiz olduðu için, 31 Aralýk 2006 ya kadar, Darfur daki, Hükümet askerleri, hükümete müttefik milisler ve isyancý gruplardan kaynaklanan þiddetin artacaðý söyleniyor. Ama bu tarihten sonra ne olacaðý konusunda þimdilik bir anlaþma bulunmuyor. Yardým çalýþanlarý savaþ yüzünden yardým çalýþmalarýnýn son derece kýsýtlý olduðunu söylüyorlar. Bunlardan bazýlarý, Birleþmiþ Milletler yetkililerinin Darfur da yaþananlarý dünyanýn en kötü insanî krizi olarak adlandýrdýklarý 2003 ve 2006 sonlarýnda Darfur Araplarý kendi isyancý gruplarýný (Halk Güçleri Birliði) oluþturmaya baþladý ve 6 Aralýk günü Kas-Zallingi de Sudan ordusu tarafýndan saldýrýya uðradýklarýný açýkladýlar. Yayýnladýklarý bir bildiride Cancavid paralý askerlerinin Darfur Araplarýný temsil etmediðini açýkladýlar yýllarýnda görülen seviyelere gerileyebileceði uyarýsýnda buluyor. Kasým Kasým 2006 da ABD, Sudan hükümetinin tatmin olacaðýný umduklarý bir uluslararasý plan formüle edeceðini açýkladý sonlarýnda Darfur Araplarý kendi isyancý gruplarýný (Halk Güçleri Birliði) oluþturmaya baþladý ve 6 Aralýk günü Kas- Zallingi de Sudan ordusu tarafýndan saldýrýya uðradýklarýný açýkladýlar. Yayýnladýklarý bir bildiride Cancavid paralý askerlerinin Darfur Araplarýný temsil etmediðini açýkladýlar ten beri çeþitli Darfur Arap gruplarý hükümetin yürüttüðü savaþa karþý olduklarýný açýklamýþlardý ve bazýlarý isyancý güçlerle siyasi anlaþmalar imzalamýþlardý. Arap güçleri arasýndaki ayrýlýklarýn bazýlarý kabile temelliydi sonlarýnda, örneðin, çiftçi Tercem kabilesi ve deve çobaný Mahriya kabilesi arasýndaki iliþkiler gerginleþti. Tercem önde gelenleri Mahriyalarý bir Tercemli çocuðu kaçýrmakla suçladýlar. Mahriya önde gelenleri ise Tercemlerin hayvanlarýný çaldýklarýný söylediler. Güney Darfur valisi Ali Mahmud Muhammed, Aralýk ayýnda, mahriyalarýn mevsimsel göç sýrasýnda develerini güneye sürdükleri sýrada Bülbül Deresi yakýnlarýndaki Tercem topraklarýndan geçerken çatýþmalarýn baþladýðýný söyledi. Çatýþmalar Haziran 2007 de yeniden baþlayacaktý. 18 Kasým da Afrika Birliði, Sudan ordusunun ve Sudan destekli milislerin bölgede 70 sivilin ölümüyle sonuçlanan bir kara ve hava operasyonu baþlattýðýný bildirdi. Afrika Birliði bunun güvenlik anlaþmalarýnýn aleni bir ihlali olduðunu belirtti. 25 Kasým da Birleþmiþ Milletler Ýnsan Haklarý Yüksek Komiserinin sözcüsü Louise Arbour Sudan Hükümetini 11 Kasým da Sirba yerleþimindeki sivillere karþý en az 30

26 kiþinin öldüðü kasýtlý ve sebepsiz bir saldýrýda bulunmakla suçladý. Ocak - Nisan 2007 Save Darfur Koalisyonuna göre New Mexico Valisi Bill Richardson ve Devlet Baþkaný el-beþir bir ateþkes üzerinde anlaþtýlar: Buna göre, Sudan hükümeti ve isyancý gruplar 60 gün boyunca saldýrýlara son verecekler ve bu arada kalýcý bir barýþ için çalýþacaklardý. Buna ek olarak, Save Darfur un basýn açýklamasýna göre anlaþma Darfur a insanî yardým ve medya eriþimini iyileþtirme konusunda bir dizi önlem içeriyordu. Ama ateþkese raðmen kýyýmlar ve diðer þiddet olaylarý sürdü. 15 Nisan 2007 günü Afrika Birliði Barýþgücü askerleri hedef alýndý ve öldürüldü. The New York Times gazetesine göre gizli bir Birleþmiþ Milletler raporu Sudan hükümetinin Güvenlik Konseyi kararlarýný ihlal ederek Darfur a asker ve askerî aðýr teçhizat gönderdiklerini ve Sudan askerî uçaklarýný, Birleþmiþ Milletler veya Afrika Birliði uçaðýymýþ gibi göstermek için beyaza boyadýklarýný söylüyordu. Þiddet sýnýrdan Çad a yayýldý. 31 Mart 2007 de Cancavid milisleri Sudan yakýnýndaki Çad la doðu sýnýr bölgesinde 400 kadar kiþiyi öldürdü. Saldýrý Tiero ve Marena sýnýr köylerinde gerçekleþti. Köylülerin etrafý çevrildi ve sonra üzerlerine ateþ açýldý. Kaçan köylüler takip edildi. Bu ilk saldýrýdan kurtulanlarýn çoðu kaçarken yorgunluk ve susuzluktan öldüler. 14 Nisan da ayný bölgede yeni saldýrýlar yaþandý. 18 Nisan da ABD Baþkaný Bush, ABD Soykýrýmý Anma Müzesinde Sudan hükümetini eleþtirdi ve eðer durum iyileþmeyecek olursa yaptýrýmlar uygulanmasý tehdidinde bulundu. Yaptýrýmlar Sudan hükümeti ve 29 Sudanlý þirketle ticaretin kýsýtlanmasýný içeriyordu. Mayýs 2007 Sudan Devlet Baþkaný Ömer Hasan el-beþir ve Çad Devlet Baþkaný Ýdris Debi ülkeleri arasýndaki gerginliði azaltmak amacýyla 3 Mayýs 2007 de bir barýþ anlaþmasý imzaladýlar. Suudi Arabistan, iki ülke arasýnda arabuluculuk yaptý. Bu anlaþma her iki ülkenin diðer hükümete muhalif silahlý hareketleri desteklememesini garanti altýna almayý amaçlýyordu. Ama, International Crisis Group ta Çad ve Darfur uzmaný olarak çalýþan Colin Thomas- Jensen, bu yeni anlaþmanýn iliþkilerde ve güvenlik durumunda herhangi gerçek bir iyileþme saðlayacaðýndan büyük þüpheleri olduðunu söyledi. Öte yandan, 2006 dan beri Devlet Baþkaný Debi nin doðu Çad taki kuvvetlerine karþý vur-kaç savaþý sürdüren Çadlý isyancý UFDD (Demokrasi ve Kalkýnma Güçleri Birliði) Suudi destekli barýþ anlaþmasýnýn askerî harekatlarýný durdurmayacaklarýný açýkladý. ÇÝNLÝLER VE RUSLAR YAPTIRIMLARI DELÝYOR... SEBEP: SUDAN PEROLÜ Uluslararasý Af Örgütü nün yayýnladýðý bir rapor Rusya ve Çin i Sudan a silah, cephane ve askerî araç satmakla suçluyor. Bu askerî malzemeler hükümet askerleri ve Cancavid milislerinin kullanýmý için Darfur a gönderiliyor ve bu da Sudan a yönelik Birleþmiþ Milletler ambargosunun ihlali anlamýna geliyor. Ama Çin ve Rusya, Birleþmiþ Milletler yaptýrýmlarýný ihlal ettiklerini inkar ediyorlar. Çin in Sudan la yakýn iliþkileri var ve Sudan hükümetiyle askerî iliþkilerini 2007 baþlarýnda artýrdý. Sudan ýn çok miktardaki petrolü yüzünden Çin, kendi büyüyen ekonomisi için Sudan la iyi iliþkiler kurmayý stratejik bir gereklilik olarak görüyor. Öte yandan Çin in Sudan petrolüyle doðrudan ticari iliþkisi bulunuyor. Çin devletinin sahibi olduðu CNPC þirketi Sudan ýn toplam petrol üretiminin yüzde 60 ila yüzde 70 ini kontrol ediyor. Öte yandan bu þirket, Sudan ýn milli petrol þirketinin yüzde 40 hissesine sahip bulunuyor. Çin, Sudan a yönelik ekonomik ve askerîolmayan yaptýrýmlara hep karþý çýkýyor. Ama uluslararasý baský yüzünden Çin in Darfur konusundaki tavrýný deðiþtirebileceði bekleniyor.