UHÝM ULUSLARARASI KADER MÝ? SÖMÜRGE MÝ? HAK ÝHLALLERÝ ÝZLEME MERKEZÝ. w w w. u h i m. o r g INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS

Transkript

1 ÝSTANBUL/2011 RAPOR NO: 6 SOMALi DEKÝ AÇLIK KADER MÝ? SÖMÜRGE MÝ? UHÝM ULUSLARARASI HAK ÝHLALLERÝ ÝZLEME MERKEZÝ INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS w w w. u h i m. o r g

2 ÝÇÝNDEKÝLER SUNUÞ A. GENEL BÝLGÝLER 1. Afrika Kýtasý 2. Somali B. GÖZLEMLER ve MEVCUT DURUM 1. Siyasi Ýstikrarsýzlýk ve Kamu Düzeninin Saðlanamamasý 2. Uluslararasý Þirketler ile Emperyal Ülkelerin Kuraklýðý Hazýrlayan Ekonomi, Tarým ve Hayvancýlýk Politikalarý 3. Korsanlýk Teþvik mi Ediliyor? 4. Eðitimsizlik Bilinçsiz ve Baðýmlý Yýðýnlar Üretmiþtir 5. Bitmeyen Ýçsavaþ ve Tahribatlarý 6. BM nin Kültür ve Ýnanç Deðerlerini Dönüþtürmeye Yönelik Uygulamalarý: Toplu Laboratuar Dadaab Kampý Örneði 7. Ýnsani Yardým Faaliyetlerinde STK larýn Vizyon Sorunu C. GENEL DEÐERLENDÝRME ve ÖNERÝLER

3 Eski Meclis Binasý/ Mogadiþu sunuþ Bugün dünya üzerinde yaþanan sorunlar dikkate alýndýðýnda, hiç þüphesiz, Somali de yaþanan açlýk ve kuraklýk, listenin baþýnda yeralmaktadýr. Geçtiðimiz yýllarda Somali ile beraber Afrika kýtasýndaki baþka ülkelerde de yaþanan bu sorun, yüzbinlerce insanýn ölümüne, milyonlarca insanýn hayatta kalabilmek için göç etmesine ve mülteci kamplarýnda yaþam mücadelesi vermelerine neden olmuþtur. Biz UHÝM olarak, gerek dünya siyasetine yön veren devlet ve kurumlarýn, gerekse medyanýn söylemlerinin etkisiyle, bölgenin coðrafi þartlarýnýn sonucu olduðuna inanýlan Somali deki mevcut kuraklýktan kaynaklý açlýk sorununu ele almayý ve bu durumu hazýrlayan gerekçeleri tesbit etmeyi amaçladýk. Elinizdeki bu rapor, yerinde inceleme yapmak ve bugün Somali nin içinde bulunduðu durumun asýl nedenlerini araþtýrmak üzere Eylül 2011 tarihleri arasýnda baþkent Mogadiþu ve Kenya sýnýrlarý içinde bulunan Daadab mülteci kampýnda incelemelerde bulunan heyetimizin gözlemleri, görüþme notlarý ve tesbitleri doðrultusunda hazýrlanmýþtýr. Ziyaret boyunca Somali ve Kenya daki çeþitli kurumlar, üst düzey devlet yetkilileri ve STK lar ile görüþmeler gerçekleþtirilmiþtir. Bu görüþmelerde edinilen bilgiler ve heyetimizin yerinde yaptýðý gözlemler esnasýnda, bugün Somali de yaþanan dramýn asýl nedeninin kuraklýk ve kýtlýk olmadýðý, kuraklýk ve kýtlýðýn sebep deðil, tabiata ve topluma yapýlan sorumsuz müdahalelerin bir sonucu olduðu tesbit edilmiþtir. Hazýrladýðýmýz bu raporun Somali konusunun insani yardým ýn ötesinde, sorgulayýcý bir yaklaþýmla ve daha kapsamlý bir biçimde yeniden ele alýnmasý sürecine katký saðlamasýný ümid ediyoruz. INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS 3

4 A. GENEL BÝLGÝLER 1. Afrika Kýtasý Dünyanýn en köklü medeniyetlerine evsahipliði yapan Afrika kýtasýnda halen 54 ülkede 1 milyarý aþkýn insan yaþamaktadýr. Kýtada yaþayan 1 milyar insanýn %40 ý Müslüman, %40 ý ise Hýristiyandýr; geri kalan %20 si de geleneksel dinlere mesuptur. Binlerce yýl boyunca, verimli topraklarý, Hint ve Atlas okyanusu ile zenginleþen kýyýlarý ve limanlarý, zengin yeraltý kaynaklarýyla, insanlarýn barýþ ve huzur içerisinde yaþadýklarý Afrika kýtasý, emperyalist ve kapitalist düþüncelere sahip egemen sömürgeci güçlerin kýtayý istila etmesinden sonra, dünyanýn en sorunlu coðrafyasý haline gelmiþtir. Milyonlarca masum insanýn öldürüldüðü, hayatta kalanlarýnýn köleleþtirilerek kullanýldýðý, bütün zenginlikleri iþgalci güçlerce yaðmalanan Afrika, sömürgeci güçlerin 2. Dünya Savaþý sonrasýndaki yeni stratejisi çerçevesinde içsavaþlarýn, siyasi istikrarsýzlýðýn, eðitimsizliðin, açlýðýn ve yoksulluðun kucaðýna terk edilmiþtir. Kabilelerin doðal yaþam alanlarýna göre belirlenmemiþ suni sýnýrlarla þekillendirilen pek çok Afrika devleti, sömürgeci güçlerin kýþkýrtmalarý ve açýk yönlendirmesi ile devam eden içsavaþlarla boðuþmaktadýr. 2. Somali Coðrafi Konumu ve Jeostratejik Önemi Somali jeopolitik ve jeostratejik açýdan oldukça önemli bir konumda bulunmaktadýr Kýzýldeniz, Hind Okyanusu, Arap Yarýmadasý ve Kuzey Afrika hinterlandýnda yeralan konumu, yaklaþýk 10 milyar varil olduðu tahmin edilen petrol rezervleri, Afrika daki en uzun kýyý þeridine sahip olmasý, genç ve dinamik nüfusu ve diðer Afrika toplumlarýna örneklik teþkil edebilecek kültürel derinliði ile Somali bugün dünya kamuoyu nezdindeki itibarýndan çok daha fazlasýný hak edecek konumdadýr. Somali, baþta Avrupa devletleri ve ABD olmak üzere, tüm dünya ülkelerini ilgilendirecek bir coðrafi konuma sahiptir. Dünya ticaretinin Boðazlar, Süveyþ Kanalý ve Kýzýldeniz i takip eden güzergâhýnýn Hind Okyanusu na açýldýðý noktada çok kilit bir konuma sahip olan Somali, benzer konuma sahip diðer ülkelerin de karþý karþýya kaldýðý siyasi baskýlara muhatap olmaktadýr. Siyasi Tarihi Somali topraklarýnda yapýlan arkeolojik incelemeler, bu bölgede yaklaþýk M.Ö yýlýndan bu yana insan yaþamýnýn varlýðýný, kazýlarda bulunan M.Ö lere ait mezar taþlarý ise, bu coðrafyadaki toplumsal yaþamýn ve medeniyetin yaklaþýk 6 bin yýllýk bir geçmiþi olduðunu ortaya koymaktadýr. Bu tarihi gerçek, yaygýn söylem olarak yerleþtirilmeye çalýþýlan, Afrika nýn medeniyetten uzak olduðu yönündeki söylemi geçersiz kýlmaktadýr. Henüz Ýslam ýn ilk yýllarýnda bazý Müslümanlarýn Habeþistan a göç etmesi ile Ýslamiyet le tanýþan Somali, bu dini benimsemiþ ve bugüne kadar da Somali toplumunun tamamýna yakýný Müslümanlýðý kabul etmiþtir. Uzun süre Habeþistan Krallýðý nýn hâkimiyeti altýnda kalan Somali, 14. Afrika Birliði Askerleri / Mogadiþu 4

5 Kýzýlay Kampý / Mogadiþu yüzyýldan itibaren Osmanlý hâkimiyeti altýna girmiþtir. 19. yüzyýlýn baþlarýndan itibaren tüm Afrika kýtasý gibi Somali de, sömürgeci güçlerin istilasýna uðramýþtýr. 2. Dünya Savaþý sonrasýna kadar devam eden Ýngiliz ve Ýtalyan sömürüsünün ardýndan, 1960 yýlýnda, her iki ülkenin kontrolü altýndaki bölgeler ayrý ayrý baðýmsýzlýklarýný ilan ettikten sonra birleþerek baðýmsýz Somali Cumhuriyeti ni kurmuþlardýr yýlýnda gerçekleþtirdiði askeri darbe ile yönetimi ele geçiren Siad Barre nin Somali deki dikdatörlük rejimi Sovyetler Birliði nin himayesinde 1991 yýlýna kadar sürmüþtür. Bu tarihte bir süredir devam eden ve giderek artan muhalif eylemler sonucunda Siad Barre yönetimi terk etmek ve ülkeden ayrýlmak zorunda kalmýþtýr. Ayrýca, çeþitli kýþkýrtmalarla baþlayan, kabileler arasýndaki çatýþmalar, giderek içsavaþa dönüþmüþ ve bugüne kadar da Somali de ülkeyi temsil edebilecek siyasi bir yapý kurulamamýþtýr. Bölgeye her türlü silah ve savaþ techizatýnýn sokulmasý ve baþta BM ve NATO olmak üzere sürece olumlu yönde müdahil olmasý gereken küresel aktörlerin, sorunun çözümünden ziyade derinleþmesine sebep olacak giriþimleri nedeniyle 20 yýldýr süren içsavaþ, yüzbinlerce insanýn ölümüne, milyonlarca insanýn yaþamýnýn altüst olmasýna sebep olmuþtur. Bugünü 1991 yýlýndan bu yana geçici hükümetlerin yönetimi altýnda bulunan Somali, yaklaþýk 10 milyon nüfusa ve 637 bin km 2 yüzölçümüne sahiptir. Bu rakam Etiyopya ve Kenya baþta olmak üzere diðer ülkelerde yaþayan Somalililerle birlikte 17 milyonu bulmaktadýr. Nüfusun tamamýna yakýný Müslüman ve Somalilidir. Ýçsavaþ, hastalýk ve kuraklýk nedeniyle ortalama yaþam süresi yaklaþýk 50 yýldýr. Ayrýca nüfusun yarýsýna yakýný 15 yaþýnýn altýndadýr. Dünyanýn en yoksul ülkelerinden biri konumundaki Somali de kiþi baþýna düþen gelir hesaplamaya elveriþli istatistiki bilgi olmadýðýndan dolayý tesbit edilememiþtir. 20 yýldýr devam eden iç savaþ sebebiyle ülkede uzun zamandýr hiçbir yatýrým yapýlmadýðý gibi, önceden yapýlmýþ olan okul, hastane, iþmerkezi, fabrika gibi yapýlar da tahrip edilmiþ durumdadýr. Baþkent Mogadiþu nun hayalet bir þehre dönüþmüþ olduðunu söylemek yanlýþ olmayacaktýr. Þiddetin ve savaþýn, þehrin fiziki yapýsýný nasýl alt-üst ettiðinin tipik bir örneðini Mogadishu da görmek mümkündür. Bu durum, ayný zamanda büyük bir güvenlik zafiyetine de davetiye çýkarmaktadýr. Mogadiþu da bulunan 6-8 bin kiþiden oluþan Afrika Birliði kuvvetleri dýþýnda, herhangi bir etkinliði olmayan devlete baðlý az sayýdaki güvenlik gücü, ülkede güvenliði saðlayamamaktadýr. Öyle ki, ülke içerisinde bir þehirden bir diðerine geçmek mümkün olmadýðý gibi, baþkent Mogadiþu içerisindeki ulaþým dahi ciddi riskler taþýmakta, elinde silah olan pek çok insan, para karþýlýðýnda güvenlik hizmeti vermektedir. Bütün bunlara raðmen, Somali halkýnda hakim olan umursamazlýk tavrý dikkat çekmektedir. Ýçinde bulunduklarý kaos ortamýna raðmen neþeli olduklarý ve gelecek kaygýsý gütmedikleri gözlenen Somali halkýnýn, sosyal hayatlarý da, yaþamaya çalýþtýklarý çadýrlarýn etrafýnda gezmekten ve komþularýyla sohbet etmekten ibaret gözükmektedir. Aslýnda, Somali toplumunun oldukça dinamik bir yapýya sahip olduðu bilinmektedir. Genç nüfusu ve dinamik yapýsýna karþýn, Somali toplumuna hakim olan bu ruh halinin nedeninin, ülkede uzun yýllardýr devam eden kaos ortamýnýn olduðu söylenebilir. INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS 5

6 B. GÖZLEMLER ve MEVCUT DURUM 1. Siyasi Ýstikrarsýzlýk ve Kamu Düzeninin Saðlanamamasý 1960 yýlýnda baðýmsýzlýðýný ilan eden Somali, yýllarý arasýnda Siad Barre dikdatörlüðü tarafýndan yönetilmiþtir. O tarihten bu yana geçici hükümetler tarafýndan yönetilen ve bir devletin kurumsal görüntüsünden oldukça uzak olan Somali de, iþleyen bir mekanizmanýn olduðunu söylemek imkânsýzdýr. Hukuktan güvenliðe, eðitimden ekonomiye kadar bütün kamusal hizmet alanlarýnda yaþanan bu problemin, Somali nin içinde bulunduðu durumun en büyük nedenlerinden biri olduðu söylenebilir. Öyle ki; bugün Somali nin asýl sorununun açlýk ya da kuraklýk deðil, siyasî istikrarsýzlýk olduðunu söylemek yanlýþ olmaz. Zira, bugün acil müdahaleyi gerektiren ve yýllardýr bir türlü çözülemeyen sorunlarýn halledilmesi için eðitim, ticaret, sanayi, altyapý gibi faaliyetlerin sürdürülebilmesi, adaletin, güvenliðin, kalkýnmanýn gerçekleþtirilebilmesi için iþleyen bir devlet mekanizmasýnýn hayata geçirilmesi ve siyasi istikrarýn saðlanmasý þarttýr. Somali heyetimizin bölgeye yaptýðý ziyaretteki izlenimleri, bu kanýyý kuvvetlendirmektedir. Ziyaret esnasýnda gözlemlenen, yerleþim birimlerinin herhangi bir altyapýya sahip olmamasý, binalarýn büyük çoðunluðunun zarar görmüþ ve terk edilmiþ vaziyette olmasý, güvenlik zafiyetlerinin günlük hayatýn sürdürülmesini dahi engelleyecek seviyeye ulaþmýþ olmasý, okul çaðýndaki çocuklarýn çok büyük bir kýsmýnýn eðitim alamýyor olmasý gibi hususlar, ülkede yaþanan siyasi kaosun derinliði hakkýnda fikir vermektedir. Öte yandan, insanlarýn büyük kýsmýnda silah bulunmasý, günlük yaþam içerisinde vuku bulan en ufak sorunlarýn dahi çatýþma sebebi olmasý, ülkedeki gerginliði had safhaya çýkarmaktadýr. Somali de iþbaþýnda olan geçici hükümet, ülkenin çok sýnýrlý bir bölümünü kontrol edebilmekte, baþkent Mogadiþu ve birkaç küçük yerleþim birimi dýþýnda ülkedeki kontrol el- Þebab adlý örgütün elinde bulunmaktadýr. Geçici hükümet Somali nin tamamýnda etkin olmadýðý ve ülkenin tamamýný temsil edemediði gibi, varlýðýnýn devamýný da 6-8 bin kiþiden oluþan Afrika Birliði silahlý gücüyle saðlamaktadýr. Bugün Somali içerisinde yeralan unsurlar dünya kamuoyuna farklý tanýmlamalarla yansýtýlmakta, tüm Somali toplumu terör söylemi üzerinden mahkum edilmektedir. Öte yandan ülkenin büyük bölümünde etkin olan ve Somali toplumunun reflekslerinin bir yansýmasý olan unsurlar bir terör örgütü olarak lanse edilmektedir. Ulusal ve uluslararasý platformlarda Somali yi temsil edecek ve ülkeyi içinde bulunduðu durumdan kurtarabilecek mekanizmalarýn bir türlü oluþturulamayýþýnýn nedenleri daha gerçekçi araþtýrýlmalý; sadece gýda ve barýnma ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýyla, kaos düzeninin sona erdirilemeyeceði bilinmelidir. Tarým ve Hayvancýlýk Bakaný Abdullah Haji Hassan ve UHÝM Heyeti 6

7 Kuraklýk Araþtýrma Merkezi Baþkaný Mohamoud W. Alasow ve UHÝM Heyeti Öte yandan, güvenli kaynaklardan alýnan istihbari bilgilere göre, Amerikan ordusunun Afrika ülkesi Cibuti'deki üslerden kalkan insansýz uçaklarýnýn Somali ve Yemen'de keþif uçuþu yaptýðý, Amerikan Merkezi Haber Alma Teþkilatý'nýn (CIA) da Yemen üzerine insansýz uçaklar konuþlandýrmak için Arap yarýmadasýnda gizli bir uçak pisti inþa ettiði ifade edilmektedir. Bu üslerin Somali ve Yemen'de El-Kaide'ye baðlý örgütlerle mücadele kampanyasýnýn bir parçasý olduðu belirtilmektedir. Üslerden birinin Etiyopya'ya, diðerinin ise Hint Okyanusu'ndaki Seyþeller'e inþa edildiði aktarýlmaktadýr. Küçük bir insansýz uçak filosunun Eylül 2011 de Seyþel adalarýnda deneysel operasyonlara baþladýðý belirtilirken, bu operasyonlarýn sonucunda, uçaklarýn adalardan Somali'yi etkin bir þekilde denetleyebileceði vurgulanmaktadýr. Bu bilgiler Somali nin siyasi istikrarsýzlýðýnýn sonuçlarýna dair önemli ipuçlarý vermektedir. 2. Uluslararasý Þirketler ile Emperyal Ülkelerin Kuraklýðý Hazýrlayan Ekonomi, Tarým ve Hayvancýlýk Politikalarý Somali, gerek sahip olduðu maden yataklarý, gerek arazilerinin tarýma elveriþliliði, gerekse Afrika kýtasýnýn en geniþ sahil þeridine sahip olmasý bakýmýndan, kendi kendine fazlasýyla yetebilecek özkaynaklara sahip bir ülkedir. Ancak Küresel hegemonik sistemin, dünyanýn dört bir tarafýnda uyguladýðý politikalarýn benzerleri Somali de de uygulanmýþ, IMF ve Dünya Bankasý nýn 1980 lerden itibaren Somali üzerinde uyguladýðý yaptýrým ve yönlendirmeler, Somali nin içinde bulunduðu durumu hazýrlayýcý ve hýzlandýrýcý bir rol üstlenmiþtir yýlýnda iktidarý ele geçiren Siad Barre ülkeyi Sovyetler Birliði nin etkisi ve himayesi altýnda yönetmiþ, ancak 1978 yýlýnda Etiyopya ile gerçekleþen savaþ esnasýnda, SSCB nin Etiyopya yý desteklemesi ile Somali, Sovyetler den uzaklaþmýþ ve yüzünü Batýya dönmeye baþlamýþtýr. Bu tarihten itibaren ülkede ABD ve Avrupa ülkelerinin etkisi giderek artmýþ ve IMF ten borç alma konusu ülke gündemini meþgul etmeye baþlamýþtýr. Yine bu süreçte Dünya Bankasý, Uluslararasý Kalkýnma Ajansý ve çoðunluðunu Avrupa devletlerinin oluþturduðu Paris Club un ülke ekonomisindeki etkinliði artmýþ ve yardým amacýyla baþlayan iliþkiler bir süre sonra çeþitli yaptýrýmlarýn Somali ye dayatýlmasýna dönüþmüþtür. Bu süreç Somali ekonomisini derinden etkilemiþ, nitekim 90 larýn baþýnda ülke ekonomisi çökmüþtür. Birçok Afrika ülkesi gibi, küresel ekonomilerin kendisine biçtiði rolü oynamaya mecbur býrakýlan Somali, yaklaþýk 10 milyon hektar ekilebilir tarým arazisine sahip olmasýna karþýn, bugün bu arazilerin yalnýzca %2 sinde tarým yapýlabilmektedir. Küresel þirketlerce endüstriyel tarým arazisi olarak görülen ve bio-yakýt üretiminde kullanýlmak üzere kiralanan Somali arazileri, hem yerel tarýmýn çökmesine, hem ürün çeþitliliðinin giderek azalmasýna, hem de tüm tarým ürünlerinin ithaline muhtaç hale gelmesine sebep olmaktadýr. Tüm Afrika da olduðu gibi Somali nin tarýmsal faaliyetleri de, Avrupa ülkelerinin tarým ihtiyacýný karþýlayacak bir hüviyete büründürülmüþ, bu politikalar neticesinde her bir Afrika ülkesi belli bir ürünü yetiþtirmeye zorlanmýþtýr. Bu politika çerçevesinde, örneðin Nijerya pamuk, Uganda kahve, Senegal ise yerfýstýðý üretimine yönlendirilmiþtir. INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS 7

8 Simad Üniversitesi nde eðitim sýrasýnda / Mogadiþu Tarýmsal faaliyetler bugün Somali de durma noktasýna gelmiþtir. Ülkede üretimi yapýlan pek çok tarým ürünü, Avrupa ülkeleri ve uluslararasý þirketler tarafýndan cazip tekliflerle hazýr olarak sunulmuþ, bu da ülkedeki üretimi olumsuz etkilemiþtir. Zirai alanda herhangi bir planlamanýn yapýlmayýþý nedeniyle de, üretim ve ihtiyaç dengesi belirlenememektedir. Öte yandan iklimi ve arazileri hayvancýlýk faaliyetleri için oldukça uygun olan Somali, yakýn bir tarihe kadar bu konuda dünyanýn sayýlý ülkeleri arasýnda yer alýyordu. Ancak içsavaþýn baþladýðý ve siyasi istikrarýn ortadan kalktýðý 90 lý yýllarýn baþýndan itibaren, hayvancýlýk faaliyetleri yavaþlamýþ ve son yýllarda durma noktasýna gelmiþtir. Ülkede 1989 yýlýndan bu yana düzenli hayvan sayýmý yapýlamamakla birlikte BM ye baðlý olarak faaliyet gösteren Gýda ve Tarým Örgütü (Food and Agriculture Organization-FAO) nün 1989 yýlýnda gerçekleþtirdiði sayýmýn sonuçlarý bu gerçeði teyid eder niteliktedir. Toplamda 40 milyon küçük-büyükbaþ hayvan kapasitesine sahip olan 10 milyon nüfuslu Somali, bu potansiyeli ile hayvancýlýkta dünyanýn sayýlý ülkeleri arasýna girebilecek niteliktedir. Ayný dönemde 55 milyon nüfuslu Türkiye nin yaklaþýk 80 mliyon küçük-büyükbaþ hayvana sahip olduðu düþünüldüðünde, Somali nin hayvancýlýk sektöründe ne denli önemli bir potansiyele sahip olduðu daha iyi anlatýlacaktýr. Somali heyetimizin yetkili þahýslarla yaptýklarý görüþmeler, bu durumu teyid eder niteliktedir. Simad Üniversitesi bünyesinde kurulan Kuraklýk Araþtýrma Merkezi Baþkaný Mohamoud W. Alasow, heyetimizle yaptýðý görüþmede Avrupa ve ABD kökenli kurum ve þirketlerin Somali de yaþanan kuraklýðýn hazýrlayýcýsý konumunda olduklarýný, sözkonusu kurum ve þirketlerin Somali de çok sayýda aðaç kestiðini ve kesilen aðaçlarýn yerine yenilerinin dikilemediðini, bunun doðal sonucu olarak da yaðmurlarýn azaldýðýný ifade etmiþtir. Heyetimizin Burada uygulanan endüstriyel tarým politikalarýnýn kuraklýkta etkisi var mý? sorusuna, Alasow þu yanýtý vermiþtir: 1969 yýlýna kadar tarým Batýlýlarýn kontrolündeydi. Ve ürettikleri ürünleri iç piyasada deðil, kendi ihtiyaç duyduklarý ülkelerdeki fabrikalarda hammadde ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere götürüyorlardý yýlýnda baþa geçen devlet baþkaný Batýlýlarý buradan kovdu ve kendi sistemini kurdu yýlýna kadar bir sorun yoktu. Ancak 1990 dan itibaren baþgösteren içsavaþ, kurulan bu sistemi da alt-üst etti. Zaten Batýlýlar aðaçlarý keserek kömür yapýp götürüyorlardý ve yeþillikler azalmýþtý. Yok olan yeþilliðin yerine yenisi oluþturulmadýðýndan yaðmur da yaðmaz oldu. Halbuki mülteci kamplarýnda hayatta kalma mücadelesi veren yüzbinlerce insanýn büyük kýsmýný, geçimini suya hayati derecede ihtiyaç duyan tarým ve hayvancýlýkla saðlayan insanlar oluþturmaktadýr. Kuraklýk nedeni ile topraðýný ekip üretim yapamayan ve hayvanlarý telef olan yüzbinlerce insan mülteci kamplarýna birikmiþ ve böylece Somali nin temel geçim kaynaklarý olan tarým ve hayvancýlýk durma noktasýna gelmiþtir. Bu konuda heyetimizle görüþen Tarým ve Hayvancýlýk Bakaný Abdullah Haji Hassan, þunlarý söylüyor: Mülteci kamplarýnda yaþayan insanlar, aslýnda tarým ve hayvancýlýk yapan insanlardýr. Kuraklýktan en çok etkilenen kesim bu kesimdir. Ülkenin %80 i tarým ve hayvancýlýkla uðraþýnca, kuraklýktan en çok bu kesim etkilenmiþ oluyor. 8 ULUSLARARASI HAK ÝHLALLERÝ ÝZLEME MERKEZÝ

9 Simad Üniversitesi Rektörü Abdurrahman M. Addow ve UHÝM Heyeti nden, Ayhan Küçük, Veysel Baþar, Mustafa Demiral, Abdullah Küçükaytekin Öncelikli iþimiz bu insanlarý, terk ettikleri kendi bölgelerine geri göndermektir. Ancak ondan sonra yiyecek içecek bir þeyler vermek ve ilerisi için kendilerini geçindirmek için üretim araçlarýnýn (makine-techizat) temin edilmesi gerekiyor. Somali de iki ayrý bölge var, bölgelerden birinde nehirler var, bu bölgede tarým için gerekli su ihtiyacý nehirlerden temin edilebilir. Ancak diðer yerlerde tarým yapabilmek için yaðmur gerekiyor. Kamplara gelmek zorunda olanlar tarým için yaðmur gerekli olan yerlerden geldi. Ekim ile Ocak ayý arasýnda yaðmur yaðýyor. Yaðmur aylarý üretim için deðerlendirilemezse seneye yine ayný sýkýntýlarý yaþarýz. Gerek siyasi, gerek askeri, gerekse ekonomik açýdan güçsüz býrakýlan ve kendini savunamaz hale getirilen Somali, Afrika kýtasýnýn en geniþ sahil þeridine sahip olmasýna karþýn, bu önemli imkândan faydalanamaz durumdadýr. Somali sahilleri ticaret ve sanayi alanýnda sürdürülebilecek ve Somali yi kalkýndýrmaya fazlasýyla yetecek faaliyetlerden uzak olmasýnýn yanýsýra, güvenlik zaafiyetleri nedeniyle uluslararasý þirketlerin nükleer atýklarýný boþalttýðý bir çöplük olarak istismar edilmektedir. Balýk çeþitliliði ve niteliði açýsýndan dünyanýn en zengin sahillerine sahip Somali nin balýklarý bugün Uzakdoðulular, yumurtalarý ise Avrupalýlar tarafýndan yaðmalanmaktadýr. Somali halkýnýn, kendisine ait olan bu zenginlikten istifade etmesini istemeyen devlet ve þirketler, Somali de balýkçýlýk faaliyetlerini sabote etmektedir. Baþta 2009 yýlýndan beri bölgede olan Balckwater adlý ABD li güvenlik þirketi olmak üzere, Somali açýklarýndan balýkçý teknelerine ateþ açýldýðý bilinmektedir. Somali kýyýlarýndaki küçük balýkçý teknelerine dahi korsan olduklarý öne sürülerek ateþ açýlmakta, böylece zaten sýnýrlý olan balýkçýlýk faaliyetleri sindirilerek durdurudulmaktadýr. 3. Korsanlýk Teþvik mi Ediliyor? Afrika nýn en uzun kýyý þeridine sahip olmasýna karþýn, Somali de balýkçýlýk ve deniz ticareti yapýlmýyor oluþu da, Somali ekonomisi açýsýnda hayati bir kayýptýr. Balýkçýlýk, liman iþletmesi ve turizm açýsýndan son derece müsait olan Somali kýyýlarý, uluslararasý þirketlerin nükleer atýk deposu olarak kullanýlmaktadýr. Kuraklýk Araþtýrma Merkezi Baþkaný Alasow, uzun bir kýyý þeridi olmasýna karþýn neden balýkçýlýk ve deniz ticareti ile ilgilenilmediði yönündeki soruyu þöyle yanýtlamýþtýr: Ýnsanlar daha çok tarým ve göçebe hayvancýlýkla uðraþtýklarýndan balýkçýlýkla ilgilenmediler. Zaten tarým ve hayvancýlýk da iptidai yöntemlerle yapýlýyordu ve insanlar teknoloji gerektiren balýkçýlýða çok uzak durdular. Balýkçýlýðý daha çok yabancýlar yaptýlar ve büyük gemilerle gelip balýklarýn yumurtalarýný topladýklarý için zenginliði yok ettiler. Somali karasularýndan bu þekilde faydalanan küresel þirketler ve devletler, bu istismarýn devamlýlýðýný saðlamak adýna Somali de korsanlýðý teþvik etmekte ve desteklemektedir. Hiçbir ticari faaliyetin yapýlamadýðý, ulusal ve uluslararasý hiçbir siyasi ve hukuki merci tarafýndan kontrol edilemeyen bu bölgelerde, korsanlýk faaliyetleri, Somali toplumunu temsil etmesi mümkün olmayan kimselerce yürütülmektedir. Bununla birlikte, korsanlýk yolu ile elde edilen varlýklarýn, Somali ye girmediði ve korsanlarýn bu kazançlarýný, yine kendilerini korsanlýða teþvik edenlere kaptýrdýðý iddia edilmektedir. INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS 9

10 Eðitim Bakan Yardýmcýsý A. Þeyh Ali Ýbrahim ve UHÝM Heyeti Konuyla ilgili olarak Al-Jazeera English de yayýmlanan 11 Ekim 2008 tarihli haber, Somali deki korsanlýk olaylarýnýn içyüzüne dair önemli ipuçlarý vermektedir. Al-Jazeera nin 2008 yýlýnda yaþanan bir gemi kaçýrma olayý üzerine, Somali deki BM Elçisi Ahmedou Ould-Abdullah ile yaptýðý görüþmede BM Elçisi Avrupa ve Asyalý þirketlerin toksik ve nükleer atýklarýný Somali açýklarýna býraktýklarý konusunda güvenilir bilgiye sahip olduklarýný açýklamýþtýr. Habere göre, yapýlan görüþmeler ve tanýklýklar, þirketlerin yaklaþýk 20 yýldýr atýklarýný Somali açýklarýna býraktýklarýný, ancak bunun Somali halký tarafýndan 2004 yýlýnda Endonezya da gerçekleþen Tsunami felaketinin etkisiyle fark edildiðini ortaya koyuyor. BM Çevre Programý yetkilisi Nick Nuttal, da yaptýðý açýklamada atýk olayýný doðrulamakta ve atýklarýn insan saðlýðý için ölümcül tehlikeler taþýdýðýný ifade etmektedir. Somali açýklarýnda okyanusa býrakýlan uranyum, radyoaktif maddeler, aðýr metaller, kadmiyum, cýva, endüstriyel atýklar, hastane atýklarý ve kimyasal atýklar nedeniyle insanlarýn çeþitli hastalýklara maruz kaldýðýnýn rapor edildiði de yine BM yetkilisi Nick Nuttal tarafýndan aktarýlmaktadýr. Soruna çözüm üretmesi gereken kurumlardan biri olan BM nin, Somali deki diðer sorunlarda olduðu gibi bu konuda da sorunu çözücü deðil derinleþtirici bir tutum içinde olduðu söylenebilir. BM Çevre Programý UNEP tarafýndan yapýlan açýklamada, konuyla ilgili iyileþtirme düþünüldüðü ancak güvenlik nedeniyle çalýþmanýn baþarýsýz olduðu söylenmektedir. Bu da, Somali açýklarýndaki korsanlýk faaliyetlerinin kim tarafýndan planlandýðýný ve neye hizmet ettiðini daha net bir biçimde ortaya koymaktadýr. Öte yandan Somali açýklarýna en çok atýk býrakan ülkelerden biri olan Ýtalya da, atýk imha þirketlerinin %30 unun mafya tarafýndan kontrol edildiði bilinmektedir. Sözkonusu þirketlerin, Somali deki geçici hükümet yetkilileri ile anlaþtýðý ve böylece dünyanýn diðer bölgelerinde oldukça maliyetli olan ve ton baþýna yaklaþýk 1000 Dolar a malolan atýk imha iþleminin, Somali de ton baþýna 2.5 Dolar a gerçekleþebildiði yönündeki iddialar, sorunun Somali ayaðýnýn da olduðu n oktasýn da c iddi þü pheler uyan dýrmaktadýr. 4. Eðitimsizlik Bilinçsiz ve Baðýmlý Yýðýnlar Üretmiþtir Bir ülkenin geliþmesine ve kalkýnmasýna en fazla katký saðlayacak olan, o ülkenin yetiþmiþ insan gücüdür. Ancak Somali nin içinde bulunduðu durumu deðiþtirmesini saðlayacak insanlarýn yetiþeceði eðitim kurumlarýndan mahrum býrakýldýðý ortadadýr. Sömürgeci güçlerin en temel politikalarýndan biri, iþgal edilen topraklarda yaþayan insanlarýn eðitim olanaklarýný ortadan kaldýrmak ve kötü gidiþe dur diyecek bilinçli nesillerin yetiþmesine engel olmaktýr. Somali de bu politikadan nasibini almýþ ve neredeyse ülkedeki tüm eðitim imkânlarý ortadan kaldýrýlmýþtýr. Somali de ne ülke çapýnda eðitim hizmeti verebilecek kurumsal bir yapýdan, ne eðitim için gerekli okul ve malzemeden, ne de bu eðitimi verebilecek yetiþmiþ insan gücünden bahsedilebilir. Bu konuda Eðitim Bakan Yardýmcýsý A. Þeyh Ali Ýbrahim heyetimize þunlarý söylemiþtir: Þu an devlete ait okullarýn verdiði eðitim %1 e tekabül etmektedir. Ancak ekonomik imkâný olanlar ücretli olarak 10 ULUSLARARASI HAK ÝHLALLERÝ ÝZLEME MERKEZÝ

11 Somali lilerin Türkiye ye sevgisi Mogadiþu meydanlarýnda eðitim alabiliyorlar. 10 milyonluk Somali nüfusunun 3 milyonu eðitim çaðýndadýr. Ancak öðrenci sayýsý toplam 500 bini geçmiyor, 2.5 milyon çocuk ve gencimiz eðitim alamýyor. Cahil bir toplum oluþtu. Cahillik ve eðitimsizlik bütün olumsuzluklarý besliyor, savaþ, þiddet, adlî vakalar hepsi cahillikten kaynaklanýyor. Þu an tadilat ile eðitim verilebilir binalarý tespit etmeye çalýþýyoruz ve önümüzdeki 10 yýl içinde en azýndan eðitime katýlým oranýný %50 ye çýkarmayý planlýyoruz. Öncelikle fiziki þartlarý oluþturmaya çalýþýyoruz. Bakan Yardýmcýsýndan, UNICEF in eðitim alanýnda sürdürdüðünü iddia ettiði çalýþmalar hakkýnda bilgi isteyen heyetimize verilen yanýt, BM ve baðlý kuruluþlarýn bölgedeki sorunlara yaklaþýmýný ortaya koyar niteliktedir: Buradaki bütün okullarý denetliyoruz. Ancak dünyada Somalili çocuklarýn eðitimi için toplanan paralarýn çok çok azý buraya ulaþýyor. Yani UNÝCEF burada eðitim adýna hiçbir þey yapmýyor, UNICEF in burada hiç okulu yok! Dünyanýn çeþitli bölgelerinde sürdürdüðü projelerine milyarlarca Dolar lýk fonlar ayýran UNICEF in, Somalili çocuklarýn eðitim ihtiyaçlarýný görmezden gelmeleri oldukça düþündürücüdür. Heyetimizin görüþtüðü Simad Üniversitesi Rektörü Abdurrahman M. Addow, ülkedeki eðitimin durumu ile ilgili þu bilgileri vermektedir: Savaþtan önce, eðitim baþtan sona kadar ücretsizdi. Ýç savaþýn baþlamasýyla birlikte (1991) bütün eðitim kurumlarý kapandý. Hiç kimse eðitim alamadý ve insanlar cahilliðe mahkûm kaldý ten sonra BM kýsmen yardým etmeye baþladý ancak hiçbir þeye çözüm olmadý. Ekonomik imkâný olan aileler çocuklarýný kendi oluþturduklarý özel eðitim kurumlarýnda ücretli olarak okutmaya çalýþtýlar. Fakat bu þekilde eðitim alanlarýn sayýsý çok sýnýrlý kaldý. Daha sonra Müslüman Arap ülkelerinden gelen gönüllüler gelip eðitime destek vermeye çalýþtýlar ve bu nedenle eðitim dili genelde Arapça. Eðitim dili liselerde %60 Arapça ve %40 Ýngilizcedir. Ancak Üniversitede eðitim dili%80 Ýngilizce %20 Arapçadýr. Somali de 22 Üniversite mevcuttur. Üniversitelerdeki toplam öðrenci sayýsý tam olarak bilinmemekle birlikte Simad Üniversitesinin öðrenci sayýsý kadardýr. Heyetimizin Türkiye nin her yýl Somali den 500 öðrenci alacak olmasý hakkýnda ne düþünüyorsunuz? sorusunda Addow þöyle cevap vermiþtir: Güzel bir uygulama olur; ancak, öðrencileri buradan uzaklaþtýrmak yerine liseden itibaren yerinde eðitime destek verilmesi, hem maliyetin düþmesini, hem de daha geniþ bir sayýya eðitim verilmesini saðlar ki, daha verimli olur. Buna ilaveten Türkiye den gelecek hoca ve akademisyenlerin buradaki hocalara, öðretim üyelerine ve öðretmenlere konferans ve tebliðler suretiyle bilgi desteði vermeleri toplam eðitim kalitesini daha da arttýracaktýr. Diðer yandan, baþta Türkiye olmak üzere, dünyanýn çeþitli ülkelerinde, bu sorunun giderilmesine katký sunmak amacýyla Somalili gençlere sunulan eðitim bursu imkânlarýnýn son derece sýnýrlý olduðu ve bu sýnýrlý imkânlarýn kullanýmýnda da pek çok usulsüzlüðün yapýldýðý bilinmektedir. Nitekim son yýllarda Türkiye nin Somali ye verdiði hükümet bursu kontenjaný ile Türkiye ye okumaya gelen gençlerin tamamýna INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS 11

12 Dadaab Kampý Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi Ýstanbul Camii yakýnýnýn baþkent Mogadiþu civarýndan olduðu ve Somalili devlet yöneticilerinin çocuk ve yakýnlarýndan oluþtuðu tesbit edilmiþtir. Eðitim desteðinin, Somali nin tamamýna yönelik olmasý ve burslarýn eðitim sonrasýnda Somali ye dönerek halkýnýn kalkýnmasýna dönük çaba sarfedecek kiþilere verilmesi stratejik açýdan önemlidir. Somalili gençlerin Türkiye de eðitim almasý, dýþ müdahalelerle birbirine düþman ilan edilen ve çatýþtýrýlan unsurlarýn kaynaþmasýnda ve bu suni savaþýn sonlandýrýlmasýnda da önemli katkýlar saðlamasý bakýmýndan hayati önem taþýmaktadýr. 5. Bitmeyen Ýçsavaþ ve Tahribatlarý Ülkede 1990 larýn baþýndan bu yana devam eden içsavaþ, büyük devletler tarafýndan sürekli desteklenmekte ve körüklenmektedir. Dünyanýn güvenlik açýsýndan en zayýf ülkesi kabul edilen Somali de, insanlar açlýk ve kuraklýk nedeniyle yiyecek ekmek dahî bulamazken, henüz çocuk yaþtaki yüzbinlerce gencin elinde silahlarýn bulunmasý çeliþkidir. Dünya silah sanayisini ellerinde bulunduran küresel güçlerce birer pazar olarak görülen Somali ve benzer durumdaki diðer Afrika ülkelerinde, binlerce yýldýr birlikte yaþayan insanlar birbirlerine düþman haline getirilmekte ve çatýþtýrýlmaktadýr. Sürekli körüklenen ve sona ermesine izin verilmeyen bu içsavaþlar, silah tüccarlarýna milyarlarca Dolar lýk satýþlar yapma imkâný vermektedir. Bu haliyle Somali de bir tarafýn zenginleþmesine imkân veren silah satýmý, diðer tarafýn (yerel halkýn) en temel hakký olan hayat hakkýnýn yok edilmesini gerektiren bir iliþki biçimi doðurmuþtur. Egemen güçler tarafýndan bir hâkimiyet mücadelesi alanýna dönüþtürülen Somali de içsavaþ sürerken, kaos ortamýna son vermek ve içsavaþý bitirmek konusunda etkin rol oynamasý gereken Birleþmiþ Milletler ve Afrika Birliði nin sorun çözücü deðil, sorunu derinleþtirici bir misyon üstlendiði açýktýr. Sorunun hala çözülememiþ olmasý, iyi niyetten uzak düþünceleri çaðrýþtýrmaktadýr. Nitekim BM nin 2007 yýlýnda Kenya da sergilediði tavýr, BM nin bu tür olaylara yaklaþýmýndaki samimiyetini ölçmesi bakýmýndan iyi bir turnusol kâðýdý vazifesi görecektir. Kenya da 2007 yýlýnda gerçekleþen seçimlerden sonra, ülkenin iki büyük kabilesi arasýnda yaþanan gerginliðin çatýþmaya dönüþme riski oluþunca, dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan duruma müdahale etmiþ, BM nin aktif arabuluculuðu ile süreç bir içsavaþa dönüþmeden taraflar uzlaþtýrýlmýþtýr. Ancak Somali de 1991 yýlýndan bu yana devam eden içsavaþ milyonlarca insaný olumsuz etkiliyor olmasýna raðmen, BM içsavaþý bitirmek ve Somali de istikrarýn saðlanmasýna zemin hazýrlamak için inisiyatif almamaktadýr. BM nin iki toplum için farklý uygulama yapmasýnýn sebebinin din ve kültürel eksenli olduðu düþünülmektedir. Bu konuda heyetimizin görüþtüðü isimlerden Simad Üniversitesi Rektörü Abdurrahman M. Addow þunlarý söylemektedir: Birleþmiþ Milletler den gelip size yardým edeceðiz ancak þu savaþýn bitmesi gerekir dediler! Öncelikle yardým ve destek konusunda iyi niyet ve samimiyet ile birlikte uzun vadeli planlar yapýlmalýdýr. Buradaki iyi niyetten kastým, yardým görüntüsü altýnda taraflardan birini destekleyip ortalýðýn kýzýþtýrýlmamasýdýr. Yardým ve destekler tüm Somali ye ve herkese yapýlmalýdýr. Batýlý ülkeler hep bazý 12 ULUSLARARASI HAK ÝHLALLERÝ ÝZLEME MERKEZÝ

13 UHÝM Heyeti nden Veysel Baþar, THY Genel Müdürü Temel Kotil, Somali Büyükelçisi C. Kani Torun, TÝKA Baþkaný Serdar Çam ve Somali li devlet yetkililer. gruplara silah yardýmý yaparak ülkemizi karýþtýrdýlar. Yardýmlar Batýlý ülkelerin yaptýðý gibi olmamalýdýr. Yapýlacak yardýmlar insanlara iþ saðlayacak nitelikte olmalýdýr. Çünkü insanlar iþ bulsalar kendi aralarýnda da savaþý býrakacaklar. Zaten þu an þiddetli çatýþmalar bitti ve kabilelerin de etkinliði kalmadý. Sonuç olarak Somali nin düzlüðe çýkabilmesi için iyi niyetli dýþ yardým þart, yardýmlar insanlarýn iþ imkânlarýný arttýracak mahiyette olmalý. Ýçsavaþýn ve siyasi istikrarsýzlýðýn sona erdirilmesi için BM ve BM ye yön veren büyük devletlerce pozitif çaba sarfedilmemesinin nedenlerini, Somali nin siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel temellerinde aramak gerçekliðe uygun olacaktýr. Zengin enerji kaynaklarý, Afrika kýtasýndaki diðer toplumlara örnek olabilecek toplumsal yapýsý, tamamýna yakýný Müslüman olan homojen nüfusu, tarýma, hayvancýlýða, deniz ticaretine ve madenciliðe, elveriþli coðrafi þartlarý ile Somali nin, Batýlý güçlerce potansiyel bir tehlike olarak görüldüðü açýktýr. Bu yüzden Batýlý güçler ve onlarýn güdümünde faaliyet gösteren uluslararasý kurumlarýn, Somali de yaþanan içsavaþýn ve siyasi istikrarsýzlýðýn sürmesi yönündeki çabalarýný bu gözle yeniden deðerlendirmek gerekmektedir. Heyetimizin yaptýðý görüþmelerde verilen beyanatlar da, Batýlý ülkelerin yardým adý altýnda sürdürdükleri faaliyetlerin, ülkenin siyasi istikrarýný bozmaya yönelik olduðu, gruplara (kabilelere) yardým adý altýnda silah verildiði ve bu silahlara sahip olan kabilelerin de silahlanmýþ olmanýn verdiði güvenle, aralarýnda diyalog ve iþbirliði kurmak yerine, savaþ ve þiddete eðilimli hale geldikleri ortaya çýkýyor. Ülkede devam eden içsavaþýn sebep olduðu güvenlik zaafiyetlerinin sonuçlarýný göstermesi bakýmýndan Somali den yapýlan uçuþlarda uygulanan güvenlik önlemleri örnek olarak verilebilir: Somali de sürmekte olan içsavaþ ve ülkeye hakim olan siyasi kaos ortamý, yeterli güvenlik önleminin alýnmasýna imkan tanýmadýðýndan, Somali den kalkan uçaklar, baþka bir havaalanýna zorunlu iniþ yapmakta, güvenlik önlemlerinin alýnmasý için tüm yolcular ve eþyalar tek tek arandýktan sonra, uçak gideceði yere doðru tekrar hareket etmektedir. 6. BM nin Kültür ve Ýnanç Deðerlerini Dönüþtürmeye Yönelik Uygulamalarý: Toplu Laboratuar Dadaab Kampý Örneði Dünya gündemine kuraklýktan etkilenen insanlarýn iltica ettikleri kamp olarak gelen Dadaab Mülteci Kampý, Kenya sýnýrlarý içerisinde bulunmaktadýr. Kamp ismini, Kenya nýn 250 bin nüfuslu Garissa kentine, 90 km lik mesafede bulunan 3 bin nüfuslu Dadaab kasabasýndan almaktadýr. 20 yýl önce baþlayan içsavaþ sebebiyle kurulan Dadaab Kampý, varlýðýný her geçen gün büyüyerek sürdürmüþtür. Bugün resmi rakamlara göre 550, gayriresmi rakamlara göre 680 bin kiþi kamp sýnýrlarý içerisinde yaþam mücadelesi vermektedir. Bu rakam bugün küçük bir ülkenin nüfusuna yaklaþmýþ durumdadýr. Somali deki süreci yerinde görmek ve incelemelerde bulunmak üzere bölgeye giden heyetimizin gözlemleri, Kenya sýnýrlarý içerisinde kalan Dadaab Mülteci Kampý nda, BM nin finans ve program desteði yaptýðý STK lar, kamp halkýnýn yiyecek ve barýnma ihtiyaçlarýný karþýlarken, Somali toplumunun kültürel deðerlerini, toplumsal duyarlýlýklarýný ve inançlarýný dikkate almayýp, tam aksine inanç ve kültürel deðerleri dönüþtürücü faaliyet yürüttüklerini ortaya koymaktadýr. BM nin, tamamýna yakýný Müslümanlardan INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS 13

14 Somali li devlet yetkilileri ile Türkiye den sivil ve resmi heyetlerin bilgi aktarýmý oluþan mülteci kamplarýndaki çalýþmalarý için, Ýslam dünyasýndan herhangi bir STK ile iþbirliði kurmadýðý, mülteci kamplarýnda faaliyet gösteren STK larýn büyük çoðunluðunun Avrupa kökenli, bir kýsmýnýn da kiliselere baðlý faaliyet gösteren STK lar olduðu tesbit edilmiþtir. Kamplara hâkim olan þartlarýn insan onurunu zedeleyecek düzeyde olduðu, okul, ibadethane gibi zaruri ihtiyaçlarýn karþýlanmasý adýna BM ve BM ile birlikte faaliyet gösteren STK larýn herhangi bir giriþimde bulunmadýklarý görülmüþtür. Öte yandan kamplarda yaþam mücadelesi veren yüzbinlerce insanýn birer denek olarak görülmesi ve kampýn doðal bir laboratuar olarak kullanýlmasý, ayný þekilde kamplarda organ kaçakçýlýðýnýn yapýldýðýnýn ve bu faaliyetlere BM nin adýnýn da karýþtýðýnýn belgelenmesi, olayýn vahametini ortaya koymaktadýr. Türkiye gazetesinden Osman Saðýrlý nýn, Dadaab Mülteci Kampý nda þahit olduðu ve fotoðraflarla belgelediði 2 Eylül 2011 tarihli haberi, yardým talebinde bulunan insanlarýn neden kamplara yönlendirildiði ve kampýn neden bu kadar uzun süredir faaliyette olduðu konusunda ciddi ipuçlarý vermektedir. Saðýrlý nýn kampýn yakýnýnda bulunan pistte gözlemlediði hareketlilikten þüphelenerek BM ve hastane yetkilileri ile görüþme talebi karþýlýksýz kalmýþtýr. Organ naklinde kullanýlan soðutucularýn her gün küçük jet uçaklarý ile taþýnmasý ve BM yetkililerinin bu durumun fark edilmesi ve fotoðraflanmasý üzerine yaþadýðý büyük panik, ardýndan iletilen sorularýn ve görüþme taleplerinin yanýtsýz býrakýlmasý, kampta BM kontrolünde organ kaçakçýlýðý mý yapýlýyor? sorusunu akýllara getirmektedir. Bütün bunlar, ailelerin tedavi edilmesi amacýyla hastanelere verdikleri çocuklarýnýn cesetlerini teslim aldýklarý yönündeki açýklamalarýyla birleþtiðinde, ortaya oldukça vahim bir tablo çýkmaktadýr. Keza, teslim edilen cesetlerin vücutlarýndaki dikiþ izleri, organ nakli operasyonlarýný neredeyse kesinleþtirmektedir. Osman Saðýrlý tarafýndan yapýlan bu haber uluslararasý basýnda da yanký uyandýrmýþ ve geniþ yer bulmuþtur. Kamplarýn, Avrupa dan gelen pratisyen hekimlerin staj mekaný haline gelmesi de pek çok saðlýk faciasýna davetiye çýkartmaktadýr. Kampta günlük yemek ihtiyacý BM bünyesinde faaliyet gösteren Dünya Yiyecek Organizasyonu (World Food Organization-WHO) nun kontrolünde sürdürülmektedir. BM nin saðlýk, eðitim, ibadet gibi konularda olduðu gibi, beslenme konusunda da, kamp nüfusunun tamamýna yakýnýnýn Müslüman olduðu gerçeðini dikkate almadýðý gözlemlenmiþtir. Dikkat çeken bir diðer husus ise, Somali deki yardým faaliyetlerinde izlenen politikadýr. Ülkede 20 yýldýr süren içsavaþ boyunca, BM bünyesinde sürdürülen yardým faaliyetleri, ülkenin sýnýrlarý dýþýnda gerçekleþtirilmekte, yardýmlarla, ülke bir anlamda boþaltýlmaya çalýþýlmakta ve insanlar kampta toplanarak hiçbir vasfý olmayan yýðýnlar haline dönüþtürülmektedir. Uzun yýllardýr devam eden bu olumsuz tabloya karþýn, þimdiye kadar Türk hükümetleri dâhil, Türk STK larýn Somali ye sýrtýný çevirdiðini söylemek yanlýþ olmaz. Ýçinde bulunduðu durumdan ancak uzun vadeli plan-program ve projelerle kurtulabilecek Somali için yapýlanlarýn yalnýzca gýda yardýmýndan ibaret kalmasý düþündürücüdür. Bununla birlikte, kampta bir süredir çalýþmalar gerçekleþtiren Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi heyeti, fiili durum (de facto) yaratarak, kamp alaný içinde büyük bir cami inþa etmiþ ve günde yaklaþýk 3 bin kiþiye yemek verebilen bir aþevi 14 ULUSLARARASI HAK ÝHLALLERÝ ÝZLEME MERKEZÝ

15 Somali-Kenya sýnýrýndaki Dadaab Kampý nda yemek kuyruðu kurmuþtur. Ayný þekilde inþaatýna baþlanan eðitim binasýnýn yapýmý da sürmektedir. Bu çalýþma kapsamýnda ÝBB, bir saðlýk ocaðý, bir meslek edindirme kursu, bir su kuyusu, güneþ enerjisiyle çalýþan bir ýsýtma ve aydýnlatma sistemi, bir de hizmet ve faaliyetlerin sürdürülebilmesi için yönetim evi inþa etmeyi planlamaktadýr. Oluþturulan bu kompleks, yardýmlarýn sadece gýda ve barýnma ihtiyaçlarýyla sýnýrlý olmadýðýný göstermesi, kamp halkýnýn moral deðerlerinin yükseltilmesine yönelik bir bütünlük içinde sunulmasý itibariyle diðer yardým kuruluþlarýna da örneklik teþkil etmelidir. Öte yandan bütün bu çalýþmalarýn BM nin örtülü engellemesine raðmen sürdürüldüðü de belirtilmelidir. 7. Ýnsani Yardým Faaliyetlerinde STK larýn Vizyon Sorunu Dünya kamuoyunda acil yardým bölgesi olarak tanýmlanan Somali nin, aslýnda kýsa vadeli çözümler üreten yardýmlardan çok, uzun vadede sonuç verecek ve Somali nin geleceðini kurtaracak kapsamlý projelere ihtiyacý vardýr. Ancak Somali de sürdürülen çalýþmalarýn nitelik itibarýyla çok boyutlu ve uzun vadeli olmayýp, günü kurtarmaya yönelik kýsa vadeli çözümler üzerinde þekillendiði görülmektedir. Ayrýca STK larýn yardým yapýlanlarýn onurunun kýrýlmamasý için geliþtirilen yardým daðýtma kural ve ilkelerine uymayýp, yardým kaynaklarýnýn daha da artmasý amacýna yönelik gereksiz görsellikler için halký yoran bir muameleye tuttuklarý da gözlemlenmiþtir. Gerçek olan þu ki, açlýk ve kýtlýk nedeniyle mülteci kamplarýna toplanan ve çoðu tarým ve hayvancýlýkla uðraþan yüzbinlerce insan, yeniden üretmeye baþlamadýkça, Somali nin geleceði olan genç nesiller eðitim alarak ülkelerinin kalkýnmasýna katký saðlamadýkça, Somali yi ülke içinde ve uluslar arasý kamuoyunda temsil edebilecek yönetici kadrolar iþbaþýna gelmedikçe Somali nin içinde bulunduðu durumdan kurtulma þansý bulunmamaktadýr. Bunun için de, Somali nin yarýnlarýný kurtaracak kalýcý projeler üretilmelidir. Bu noktada, yýllardýr bölgede faaliyet yapan ve süreci takip etme þansý yakalayan sivil yapýlanmalarýn, uluslararasý camiayý bu noktada harekete geçirmesi ve kendi faaliyetlerine de böylesi bir vizyonla yön vermesi gerekmektedir. Ancak ne yazýk ki, bölgede çalýþma yapan STK lar, aralarýndaki rekabet güdülenmesi sebebiyle, paylaþým ve koordinasyon uzak olduklarý tesbit edilmiþtir. Ayrýca sözkonusu STK larýn sadece erzak daðýtýmýný çalýþmalarýnýn merkezine aldýðý, yardýmlarýn insan onurunu zedeleyecek þekilde birer þov malzemesi haline getirildiði tesbit edilmiþtir. Somali de yaþananlara duyarsýz kalmayan Türk toplumunun yardýmlarýný bölgeye ulaþtýran Kýzýlay, ÝHH Ýnsani Yardým Vakfý, Kimse Yok mu, Deniz Feneri, Yardýmeli gibi STK larýn çalýþmalarý takdire deðer olmakla birlikte, yardým faaliyetlerinde görülen bu eksik ve yanlýþlarýn giderilmesi de son derece hayati önem taþýmaktadýr. Bu noktada, bir kamu kuruluþu olan Türkiye Ýþbirliði ve Kalkýnma Ajansý (TÝKA), yürüttüðü faaliyetlerin kapsayýcýlýðý ile bu alanda çalýþma yapan STK lara örneklik teþkil edebilecek niteliktedir. T.C. Baþbakanlýk a baðlý olarak faaliyet gösteren TÝKA nýn, Somali de tesbitlerde bulunmak ve projeler üretmek üzere Dýþiþleri, Çevre ve Þehircilik, Gýda Tarým ve Hayvancýlýk, Orman ve Su, Ulaþtýrma ve Saðlýk Bakanlýðý na baðlý uzman ekiplerle, Somali deki muadilleriyle birlikte yürüttükleri, ayrýca STK larla birlikte insani yardým ve insan haklarý alanýnda sürdürdükleri çalýþmalar (works hop), planlý-programlý ve kýsa-orta-uzun vadeli öngörülerle yapýlmasý sebebiyle, STK lara da ilham oluþturacak niteliktedir. INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS 15

16 C. GENEL DEÐERLENDÝRME ve ÖNERÝLER Somali halkýnýn kültürel dokusuyla uyumlu, devlet yapýsý oluþturulmalý ve toplumun karakteristik özelliðine ters düþmeyen, siyasal içerikli dýþ müdahalelerden arýndýrýlmýþ, demokratik tercihlerle belirlenmiþ yönetimin iþbaþýna getirilmesi gerekmektedir. Türkiye ve Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý nýn aracýlýðýyla ve Somali deki tüm taraflarýn katýlýmýyla bir Somali Konferansý düzenlenerek devlet yapýsýna iliþkin eðilimler tesbit edilmeli, akabinde kurulacak devletle siyasal istikrarýn oluþmasý saðlanmalýdýr. Siyasal istikrar beraberinde askeri ve ekonomik istikrarý da getireceðinden, her türlü bölünmüþlük ortadan kalkacaktýr. Acil olan açlýk ve barýnma ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýndan sonra üretime yönelik programlanmýþ yardýmlar devam ettirilmeli, halkýn moral deðerleri yükseltilerek üretime teþvik edilmelidir. Bu süreçlerde uygulanacak programlar, kalkýnma odaklý ve sürdürülebilir olmalýdýr. Eðitim açýðýnýn hýzlý bir þekilde giderilebilmesi için, kademeli yöntem izlenerek en kolayýndan baþlanmak üzere, eðitime uygun yapýlar tamirattan geçirilerek fiziki mekânlar saðlanmalý ve eðitim hizmetine sunulmalýdýr. Türkiye ye getirilecek öðrencilerin seçimi hýzlý ve titiz bir þekilde yapýlmalý, öðrenci seçiminde Somali nin tüm bölgeleri deðerlendirilmeye alýnmalýdýr. Halkýn geleneksel mesleði olan ve alýþmakta yabancýlýk çekmeyecekleri tarým ve hayvancýlýk modern araç ve yöntemlerle teþvik edilmelidir. Tarým ve hayvancýlýða elveriþli araziler yabancý þirketler ve yerli feodal unsurlardan kurtarýlarak halkýn istifadesine sunulmalýdýr. Ayrýca ülkenin balýkçýlýk ve deniz ticareti için son derece müsait olan yüzlerce kilometrelik kýyý þeridinin bu amaca uygun kullanýlabilmesi için, uluslararasý þirketlerin Somali açýklarýndaki hukuk dýþý uygulamalarýna son verilmelidir. Ýslam coðrafyasýndaki devlet ve STK lar, Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý bünyesindeki mekanizmalarý etkin ve verimli kullanmalýdýrlar. Sözkonusu STK lar, BM nin bölgede gerçekleþtirdiði faaliyetlerde de etkin bir biçimde yeralmalýdýrlar. BM ve Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý, Somali nin altyapýsýný inþa etmeyi amaçlayan TÝKA nýn çalýþmalarýna destek olmalý ve fon ayýrmalýdýr. Ayrýca Birleþmiþ Milletler, yaptýðý çalýþmalara, Ýslam coðrafyasýnýn çeþitli bölgelerinden gelerek Somali de çalýþma yapmak isteyen STK larý da dahil etmelidir. Bölgede yardým faaliyeti gösteren STK lar rekabet duygusuyla deðil, yapacaklarý kýsa, orta ve uzun vadeli çok boyutlu plan ve projelerle Somali halkýnýn maddi ve moral deðerlerini yükseltilmesi amacýyla hareket etmelidirler. Kamplardaki insanlarýn yeniden yurtlarýna dönmelerini saðlayacak çalýþmalar yapýlmalýdýr. Yardýmlar kamplardan Somali içine kaydýrýlmalý, kalýcý projeler Somali içinde gerçekleþtirilmelidir. UHÝM Heyeti Kýzýlay Kampý mültecilerlerle görüþme / Mogadiþu 16

17