T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI ANTRENMAN ve HAREKET BİLİMLERİ PROGRAMI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI ANTRENMAN ve HAREKET BİLİMLERİ PROGRAMI YO-YO DAYANIKLILIK TEST VERİLERİ İLE ANAEROBİK EŞİK KOŞU HIZI PERFORMANSININ KARŞILAŞTIRILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hüseyin ÖZKAMÇI Tez Danışmanı Prof. Dr. Kemal TAMER ANKARA ARALIK 2013

2 I

3 İÇİNDEKİLER Kabul ve Onay...I İçindekiler...II Şekiller ve Tablolar...V Simgeler ve Kısaltmalar....VII 1. GİRİŞ GENEL BİLGİLER Enerji Sistemleri Oksijenli Sistem(Aerobik Sistem) Oksijensiz Sistem(Anaerobik Sistem) Alaktik Anaerobik Sistem Laktik Anaerobik Sistem Egzersizde Laktik Asit Üretimi ve Metabolik Sonuçları Anaerobik Eşik Kavramı Maksimal Oksijen Tüketimi VO2max'ı Etkileyen Faktörler VO2max'ın Fizyolojik Kriterleri Anaerobik Eşik ve Dayanıklılık Performansı Arasındaki İlişki VO2max Ölçüm Yöntemleri Laboratuvar Testleri VO2max Ölçümünde Direk Yöntemler Naughton Protokolü Heck Protokolü Oslo Protokolü VO2max Ölçümünde İndirek Yöntemler Bruce Protokolü Balke Protokolü Astrand Rhyming Nomogramı Fox Denklemi Alan Testleri II

4 Metre Mekik Koşusu Testi Cooper Testi Yo-Yo Testi Anaerobik Eşiğin Belirlenmesi Anaerobik Eşiğin Ölçümünün Amacı Anaerobik Eşiğin Belirlenmesinde Alan Testleri Conconi Testi Metre Modifiye Mekik Koşusu Testi Anaerobik Eşik Belirlemede Kullanılan Koşu Bandı Testi YÖNTEM Araştırma Grubu Veri Toplama Araçlar Antropometrik Ölçüm Araçları Kalp Atım Hızı Ölçüm Cihazı Laktik Asit Ölçüm Cihazı Maksimum Oksijen Tüketim Değerleri Verilerin Toplanması Antropometrik Ölçümler Boy Uzunluğu Vücut Ağırlığı Performans Ölçümleri Yo-Yo Dayanıklılık Testi Seviye Modifiye Mekik Koşusu Testi Verilerin Analizi BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ ÖZET SUMMARY KAYNAKÇA...53 III

5 10. EKLER TEŞEKKÜR ÖZGEÇMİŞ...70 IV

6 ŞEKİLLER VE TABLOLAR Şekil 1: Holtain Marka Stadiometre...34 Şekil 2: Tanita Marka Baskül...34 Şekil 3: Polar Marka RS 800 Kalp Atım Hızı Monitörü...35 Şekil 4: Lactate Scout Marka Laktat Analizörü...35 IV

7 Tablo 1: Farklı Koşu Mesafelerinde Aerobik ve Anaerobik Enerji Kaynaklarının Katılımı...8 Tablo 2: Anaerobik Enerji Sistemlerinin Çalışma Süresi ve Aktivitelere Göre Dağılımı...8 Tablo 3: Enerji Sistemlerinin Zamana Göre Kullanımı...9 Tablo 4: Aerobik Gücü Belirleme Yöntemleri...23 Tablo 5: Tanımlayıcı İstatistikler...39 Tablo 6: IRT1VO2max ile MMKAEH Varyans Homojenitesi Tablosu...39 Tablo 7: IRT1VO2max ile MMKAEH Normal Dağılım Tablosu...40 Tablo 8: IRT1VO2max ve MMKAEH Sperman Korelasyonu Tablosu...40 Tablo 9: Koşu Mesafesi ile MMKAEH Varyans Homojenitesi Tablosu...41 Tablo 10: Koşu Mesafesi ile MMKAEH Normal Dağılım Tablosu...41 Tablo 11: Koşu Mesafesi ile MMKAEH Sperman Korelasyonu Tabl...42 Tablo 12: MMKAEH ile IRT1KAHmaks Varyans Homojenitesi Tablosu...42 Tablo 13: MMKAEH ile IRT1KAHmaks Normal Dağılım Tablosu...43 Tablo 14: MMKAEH ile IRT1KAHmaks Sperman Korelasyonu Tabl...43 V

8 SİMGELER VE KISALTMALAR ADP: Adenozin Dipospate AnEKHIZ: Anaerobik Eşik Koşu Hızı AnEVO2: Anaerobik Eşik Oksijen Tüketimi AnE: Anaerobik Eşik AnERS: Anaerobic Threshold Runing Speed ATP: Adenozin Tripospate BFP: Body Fat Persentage CP: Kreatin Fosfat IAE: Anaerobik Eşik Noktası IRT1: Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 1 IRT2: Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 2 IRT1VO2max: Yo-Yo Intermittent Recovery Test VO2max IRT1VO2: Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 1'den Elde Edilen Maksimum Oksijen Tüketim Değeri IRT1KAHmaks: Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 1'den Elde Edilen Maksimum Kalp Atım Hızı Değeri VI

9 IRT1KAHmax: Yo-Yo Intermittent Recovery Test KAHmax KAH: Kalp Atım Hızı KAHmaks: Maksimal Kalp Atım Hızı LA: Laktik Asit LT: Laktat Eşiği MLSS:Maksimal Laktat Sabitlik Durumu MSRTAES: Modified Shuttel Run Test Anaerobic Threshold Runing Speed OBLA: Kan Laktat Konsantrasyonundaki Artış OPLA: Plazma Laktat Birikimi Noktası O2: Oksijen VO2: Oksijen Tüketimi VE: Ventilasyon Eşiği VO2max: Maksimum Oksijen Tüketimi V.Y.Y: Vücut Yağ Yüzdesi VII

10 1. GİRİŞ Futbol oyunu, içerisinde; yürüyüş, koşu, sprint, sıçrama vb farklı şiddetlerdeki hareketleri barındıran ve bu hareketlerin sürekli olmadığı, aralarında dinlenmeler olan bir spor dalıdır. Elit düzeydeki futbolcularda bir maç süresince hareket yapılmaktadır. Bu hareketlerin bir çoğu düsük şiddette hareketleri içermektedir. Tüm oyun boyunca gerçeklestirilen ve aerobik tabanlı olan düşük şiddetteki hareketler yaklaşık %80-85 lik bir orana sahip olmakla birlikte yüksek şiddetteki hareketlere göre daha fazla oyunun bütününü olusturmaktadırlar 1. Futbolcuların katettikleri mesafe oynadıkları mevkilere göre degişmekle birlikte (9000 m ile m) ulusal ve uluslararası maçlarda ortalama m civarındadır 2. Katedilen mesafenin %57 yavas tempo kosu, %30 yürüme, %10 orta siddet kosu, %3 süratli koşu olduğu bilinmektedir 3. Bu bilgiler ışığı altında futbol oyunu yapısının enerjetiği düşünüldüğünde aerobik tabanlı anaerobik bir karekter sergilediği görülmektedir. Buna parelel olarak aerobik dayanıklılığın futbol için ne kadar önemli olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Aerobik güç, yüksek siddetli egzersizde aerobik enerji üretebilme yeteneğidir ve maksimum oksijen tüketimi (VO2max) ile tanımlanır 4. VO2max kardiyovasküler dayanıklılığın değerlendirilmesinde dikkate alınan çok geçerli bir değişkendir 5,6 Uzun süreli dayanıklılık antrenmanlarının etkileri ile ilgili çalışmalarda; antrenmanın, VO2max ve dayanıklılık performansını önemli miktarda değiştirdiği gösterilmiştir 7,8. Futbolda VO2max parametresi dayanıklılık performansının belirlenmesinde ve antrenmanların yönlendirilmesinde antrenörler tarafından etkin olarak kullanılmaktadır. Futbol ve takım sporlarında 1

11 maksimum oksijen tüketimini belirlemek için hem laboratuvar 9,10, hem de alan çalışmaları 11,12,4 yaygın olarak kullanılmaktadır. Direk VO2max ölçümü çok zahmetli bir yöntem olduğu için bir takım VO2max korelasyonu yüksek saha testlerinden tahmin yöntemiyle elde edilen verilerin değerlendirilmesi futbolda daha sık kullanılan pratik bir çözümdür. Bu testlerden son yıllarda en sık kullanılanı Bangsbo tarafından gelistirilen Yo-Yo testleridir. Yo-Yo testleri yüksek güvenirlik ve geçerliğe sahip olmakla birlikte, farklı spor branslarında uygulanabilen 3 farklı protokol ve bu 3 protokole ait iki alt seviyeden olusmaktadır 13. Ayrıca Yo-Yo Aralıklı Testi seviye 1, orjinal ismi ile Yo-Yo İntermittent Recovery Test 1 (IRT1) Protokolü nün sağladığı performans parametreleri açısından güvenilir ve geçerli olduğu yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur 14,15. Ancak antrenmanla VO2max daki gelişme sınırlı olup; VO2max bir üst limite ulaşmasına rağmen dayanıklılığın (koşu performansının) gelişmeye devam ettiği gözlenmiştir. Ortaya çıkan bu durum dayanıklılık performansı açısından yeni soruları gündeme getirmiştir. Yapılan bir çalışmada profesyonel futbol oyuncularının antrenman yapısını değiştirmede kullanılan laktat eşiğinin, VO2max a göre daha duyarlı bir gösterge olduğu belirtilmiştir 16. Benzer çalışmalarda ise dayanıklılık performansındaki bireysel farklılıklar VO2max dan çok, spesifik kan laktat konsantrasyonları ve anaerobik eşik noktası olarak tanımlanan metabolik hız ile daha kuvvetli ilişki içerisinde olduğu gözlenmiştir 8,17,18. Şiddeti artan bir egzersiz sırasında gerekli enerji belirli bir noktaya kadar aerobik mekanizmalarla sağlanır. Ancak, bu noktadan sonra aerobik mekanizmalar yetersiz kalır ve anaerobik mekanizmalar devreye girer. İşte anaerobik mekanizmaların enerji teminine katılmaya başladığı bu noktaya anaerobik eşik(ane) noktası denir. Anaerobik eşik noktası en basit 2

12 anlamda kanda fazla miktarlarda laktik asit birikimine neden olmayan iş yükü olarak tanımlanmıştır 19. Son 20 yıl içerisinde dayanıklılığın değerlendirilmesinde anaerobik eşik koşu hızının (AnEHız) ve anaerobik eşikteki VO2 nin (AnEVO2), VO2max dan daha iyi bir kriter olduğu saptanmıştır. Ayrıca dayanıklılık performansı ile AnEHız arasındaki ilişki, dayanıklılık ile VO2max arasındaki ilişkiden daha yüksek olduğu vurgulanmaktadır 20. Gelinen bu noktada bilim insanları futbolda dayanıklılığın sorgulanmasında kan laktatı ve anaerobik eşik koşu hızı parametrelerini daha çok tercih etmeye başlamışlardır. Ancak bu parametrelerin direk ölçülmesi pahalı teknik ekipmanlar ve deneyimli insan gücü gerektirmektedir. Bu sebeple futbolda yaygın olarak kullanılan testlerin performans değerlerinin anaerobik eşik koşu hızı parametresi ile olan ilişkilerin sorgulanarak ortaya konması daha pratik bir çözüm gibi görünmektedir. Bu çalışmanın amacı; futbolda yaygın olarak kullanılan IRT1 performans parametreleri (indirek VO2max, katedilen koşu mesafesi ve maksimum kalp atım frekansı) ile bir anaerobik eşik belirleme testi olan Modifiye Mekik Testi sonrasında elde edilen anaerobik eşik koşu hızı(mmkaeh) performanslarının değerlendirilerek aralarındaki ilişkinin ortaya konmasıdır. 3

13 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Enerji Sistemleri Enerji, antrenman ve yarışma sırasındaki fiziksel etkinliklerin verim düzeyi için gerekli bir ham maddedir. Enerji, besin depolarının, kas hücresinde depolanan adenozin trifosfat (ATP) olarak bilinen yüksek bir enerji bileşenine dönüşmesinden elde edilir. ATP bir adenosine ve üç fosfat molekülünden oluşur 21. Enerji sistemleri ATP üretmek için kullanılan yollardır. Kas kasılması kas hareketinin gerçekleşmesini sağlar. Bu kasılmaya ATP bileşimi neden olur. ATP olmazsa kasılma olmaz, kasılma olmazsa hareket olmaz 22. Enerji yollarının enerji üretimine ne ölçüde katkıda bulunacakları egzersizin şiddetine ve süresine bağlıdır. insan vücudunda ATP ye bağımlı olarak iki enerji sistemi bulunur. Bunlar; Aerobik enerji sistemi (oksijenli sistem) ve Anaerobik enerji sistemi (oksijensiz sistem) dir Oksijenli Sistem(Aerobik Sistem) Uzun süreli, düşük şiddetteki egzersizlerde aerobik enerji sistemi rol oynar. Uzun süreli, düşük şiddetteki egzersizlerde enerji glikoz ve serbest yağ asitlerinden elde edilmektedir. Genel olarak aerobik sistemin özellikleri; Oksijen gereklidir. Egzersizde oksijen gerektiği zaman devrededir. Kaynak olarak glikoz veya yağa ihtiyaç vardır. 4

14 Besin maddeleri temin edilebildiği sürece çalışma için enerji üretilebilir (Vücut glikoz kaynakları ile yaklaşık 20 km yağ kaynakları ile 80 km). Çalışmanın şiddeti, çalışmakta olan kasa temin edilen oksijen oranına bağlıdır (VO2max) Oksijensiz Sistem (Anaerobik Sistem) Her enerji sisteminin katkısı şiddet, zaman ve dinlenme aralıkları gibi egzersiz parametrelerine dayanır. Genelde, kısa dinlenme periyotlu, uzun ve daha az şiddetteki egzersizler glikotik sisteme dayanırken; kısa süreli, aşırı şiddetli, uzun dinlenme periyotlu aktiviteler alaktik anaerobik yani fosfojen sistemine dayanır. Bu iki enerji sistemi anaerobik aktivitelerde kullanılan enerjinin çoğunu sağlarken, enerji stoklarını iyileştirmekte ve güç çıktısını sürdürmekte aerobik metabolizma da önemli rol oynar Alaktik Anaerobik Sistem (ATP - CP Sistemi) ATP üretiminin en hızlı ve en basit yolu, bir fosfat grubunun ve onun bağ enerjisinin fosfokreatin (PC) 'denadenozin difosfat (ADP)'a aktarılmasıdır. 69 Reaksiyon kreatin kinaz tarafından katalizlenir. ATP yıkılır yıkılmaz yeniden bu enzim ile sentezi sağlanır. Böylece, hızlı ve güçlü hareketlerin gerektirdiği enerji fosfat sistemince sağlanmış olur. Kasları çalıştırırken ATP değişimi, ATP isteğine göre azalmaz. Çünkü ATP hidrolizinin ürünleri adenozin difosfat, inorganik fosfat ve hidrojen iyonları tekrar ATP üretmek için kreatin fosfatla başka bir reaksiyona girer 24. Bu sistemden elde edilen güç hem aerobik sistemden hem de laktik anaerobik sistemden daha fazladır. Ancak güç enerji harcama birimidir ve 5

15 kreatin fosfat (CP) sistemi büyük bir musluk gibidir, yüksek üretime sahiptir ve deposu çabuk boşalır. Depoda fazla CP yoktur ve ancak maksimum eforda 5 saniye için kullanılabilir. Hemen hemen tüm CP depoları egzersizin bitiminden 2 ile 3 dakika sonra tekrar oluşur. Bu, bir sporcunun 30 ila 40 metrelik sürat koşularını sadece birkaç dakika dinlenme ile sürekli tekrarlayabilmesinin nedenidir. Kısaca bu sistemin özellikleri; Oksijen gerektirmez. Anında gereken enerjiyi sağlar. Yalnız birkaç saniye enerji verir. Çok kısa süreli ve güç gerektiren çalışmalarda kullanılır. Alaktik anaerobik sistemi sınırlayıcı etkenler kastaki CP miktarı ile onu kullanabilme kapasitesidir. Kasta sadece küçük bir miktar ATP depolanır ve bu sadece bir saniyelik şiddetli efor içindir 22. Acil enerji elde edilebilirliği, gülle, uzun atlama, koşma gibi kısa süreli sporlarda yada futbol, basketbol, voleybol gibi ileri hücum sporlarında hayati önem taşır. Glikolitik yada anaerobik fizyolojik ortamlarda aşırı güç yetenekleri sergilenmelidir. Bir maratonda koşucunun yakın yarışta bitiş çizgisinde son bir atakla karşı karşıya kalması yada bir güreş maçının 3. periyodunda sporcunun kan konsantrasyonu çok yükselmişken bir vuruş gerçekleştirmesi gibi Laktik Anaerobik Sistem ( Glikoliz ) Anaerobik sistem, oksijen sistemi yeterli sürati sağlayamadığı zaman devreye girer. Glikojen oksijensiz ortamda yanarak ADP ve fosfatı birleştirip ATP oluşturan enerjiyi üretir 22. Glikoliz, esasen, glikozun pürivik aside, onun da laktik aside çevrilerek yakılmasıdır. Kastaki son emilim ve hidrojen iyonları, kas kasılmasını etkiler ve yorgunluğa neden olur (ör; aktin ve myozin çapraz köprü etkileşiminin arasına girerek, asit baz dengesini değiştirir). Püvirik asit ayrıca asetil COA (koenzim A) 'ya 6

16 çevrilebilir ve aerobik enerji yoluna katılabilir. Eğer laktik aside çevrilirse, metabolizma anaerobik sayılır. Karbonhidratlar (ör; glikoz) reaksiyonun glikotik döngüsüne girerler ve aerobik yada anaerobik metabolizmada kullanılarak tükenirler 22,24. Laktik anaerobik sistemin genel olarak özelikleri; Oksijen gerektirmez. Hemen hemen gereken enerjiyi anında sağlar. Glikoz gerektirir. Laktik asit üreterek doku ve kan ph'ını düşürür 2-3 Dakika enerji verebilir 23. Glikozu laktik aside dönüştürmek için gerekli reaksiyonlar dizisi, fosfat sisteminden, enerji üretimi için daha çok zaman gerektirir. Çünkü glikoliz, kas hücresindeki glikoz içeren kimyasal reaksiyonlardan az sayıda gerektirir, ama ATP'nin ikinci elden edilebilir kaynağıdır. Ancak güç çıktısını yüksek tutmak için metabolik kaynağa dayanmanın maliyeti, yorgunluğa ve düşük güç çıktısına neden olan hidrojen iyonlarının ve Laktatın üretilmesidir. Anaerobik glikoliz, şiddetli egzersizle başlar ve aktivitenin süresi ilk birkaç saniyeden sonra uzadıkça ve güç çıktısının maksimum seviyede devam etmesi istendikçe daha çok enerji sağlar. Antrenmanlı sporcularda, antrenmansız yada daha az kondisyonlu sporculara oranla, laktik asidi ve hidrojen iyonları daha yavaş birikim karakteri gösterir ve kandaki yüksek birikimi tolere edilebilir 22,24. Yaklaşık olarak 2-3 dakikalık maksimum düzeyde devam eden m gibi egzersizlerde enerji daha çok bu yola dayalı olarak sağlanmakta ve ATP, ATP-PC ve laktik asit sistemi ile birlikte oluşturulmaktadır 22,24. 7

17 Tablo1: Farklı Koşu Mesafelerinde Aerobik ve Anaerobik Enerji Kaynaklarını Katılımı 24 METRE AEROBİK ANANEROBİK 200 5% 95% % 83% % 66% % 50% % 40% % 20% % 10% ½ Maraton 94% 6% Maraton 98% 2% Tablo 2: Anaerobik Enerji Sistemlerinin Çalışma Süresi Ve Aktivitelere Göre Dağılımı 24 ÇALIŞMA SÜRESİ ENERJİ YOLLARİ AKTİVİTE TÜRÜ 0-30 saniye ATP - CP Sprint, Atma, Atlama saniye ATP - CP ve LA 200m - 400m saniye Laktik asit ve O2 800m 8

18 Tablo 3: Enerji Sistemlerinin Zamana Göre Kullanımı 24 ZAMAN SINIFLANDIRMA ENERJİ KAYNAĞI 1-4 saniye Anaerobik ATP (kaslarda) 4-20 saniye Anaerobik ATP + PC saniye Anaerobik ATP + PC + kas glikojeni saniye Anaerobik, Laktik Kas glikojeni saniye Aerobik + Anaerobik saniye Aerobik Kas glikojen+ laktik asit Kas glikojen + yağ asitleri 2.2. Egzersizde Laktik Asit Üretimi ve Metabolik Sonuçları İskelet kaslarının kasılması esnasında kullanılan tek enerji kaynağı ATP' dir 25,26. Egzersizde iskelet kaslarının ATP ihtiyacı hızla artar. Kasta ATP depoları sınırlı olduğundan (24 mmol.kg -1. kuru kas -1 ) 27, kullanım hızına eşdeğer hızda sentezlenir. Egzersiz sırasında aktif kasların ATP ihtiyacı egzersizin şiddetine bağlı olarak ATP-CP, anaerobik glikoliz veya aerobik enerji yollarından karşılanır. Bu enerji yollarının enerji üretimine ne oranda katkıda bulunacağını egzersizin şiddeti ve süresi belirler 27,28. Submaksimal bir egzersizde kasın ATP ihtiyacı metabolik denge kurulana kadar ATP-CP ve anaerobik glikolizden karşılanır. Metabolik denge oluştuktan sonra oksidatif fosforilasyon ATP sentezinin ana kaynağı haline gelir. Maksimal egzersizde kasların ATP gereksinimi daha da artar. Anaerobik glikoliz baskın metabolik yol haline gelir ve kasta yorgunluk ortaya çıkar 27,28. 9

19 Kas ve kan laktat konsantrasyonundaki artış, egzersiz şiddetinin bir fonksiyonu olarak ortaya çıkar 29,30. Bununla beraber kasta laktik asidin hangi metabolik şartlar altında üretildiği tam olarak anlaşılamamıştır. Mitokondride oksidatif fosforilasyon (pirüvatın oksidasyonu) mitokondri içerisindeki NAD + /NADH+H + konsantrasyonuna, stoplazmanın enerji durumuna (ATP/ADP+Pi) ve hücre içi oksijen basıncına bağlıdır 31. Bu üç faktör oksidatif fosforilasyonu birbirinden bağımsız olarak düzenler. Mitokondride oksijenli solunumun hızı, hücrenin ATP kullanım hızı tarafından belirlenir 31. Egzersizin şiddeti arttığında kasın metabolik gereksinim aerobik metabolizmanın kapasitesini aşar ve anaerobik metabolizma ile kas glikojeni laktik aside parçalanarak aerobik metabolizmayı destekler. Aerobik metabolizmadaki sınırlılık dokudaki O2 yetersizliği sonucu ortaya çıkar. Mitokondri ve elektron transfer zincirinde O2'nin azalması oksidatif fosforilasyonu yavaşlatır. Bu durum mitokondri ve sitoplazmada NAD + /NADH+H + ve ATP/ADP+Pi oranlarının düşmesiyle sonuçlanır. Bu değişimler glikolizi artırır. Böylece oksijen yetersizliği nedeniyle oksidatif fosforilasyon yavaşlarken glikolisiz uyarılır. Stoplazmada pürivik asit ve NADH+H + konsantrasyonu yükselir. Bu dengesizlik laktik asit oluşumunda bir artışla sonuçlanır. Pürivik asit ve NADH+H + aynı hızda mitokondri tarafından stoplazmadan uzaklaştırılamadığından aşağıdaki reaksiyon kütlenin etkisi kanununa göre sağa kayar ve laktik asit üretimi hızlanır: Pürivik Asit + NADH+H + Laktik Asit + NAD + Yapılan çalışmalar, mitokondriyal ATP üretiminin O2 ile sınırlı olduğu ve bu nedenle Laktik asit(la) üretildiği şeklindeki basit yaklaşımı geçersiz kılmaktadır. Hipoksi söz konusu olmaksızın aktif kaslarda laktik asit üretiminin nedeni; glikolizin, oksidatif fosforilasyondan daha hızlı bir şekilde aktive olması olduğu düşünülmektedir 33,32. 10

20 Çok düşük egzersiz şiddetlerinde (%40 VO2max) kas gerekli enerjiyi tümüyle aerobik enerji metabolizmasından sağlarken kas içi NAD + / NADH+H + oranı dinlenik durumun üstündedir 34. Bu nedenle kas ve kan La konsantrasyonu dinlenik değerlerden farklı değildir 34,35. Egzersizin şiddeti arttıkça kas ve kan La konsantrasyonu yükselir 29,36,37. VO2max'ın % 50-60'ına yakın şiddetlerde uzun süreli egzersizlerde kas ve kan La konsantrasyonu yükselir ancak sabit kalır 35,38. Egzersizin şiddeti maksimale yaklaştıkça anaerobik metabolizmanın katkısı büyür ve buna paralel olarak kas içi ve kan La konsantrasyonundaki artış hızlanır. Kana geçen La aynı anda aktif ve inaktif kaslar 39,40, böbrekler, karaciğer ve kalp kası gibi dokular tarafından metabolize edildiği ve kasdan kana La geçişi belirli bir hızdan sonra sabitleştiği için 35, kan La konsantrasyonu her zaman kas La konsantrasyonundan daha düşüktür 36. Bu nedenle; kas içi La artışı ile kan La artışı birbirine paralel olmakla beraber, kan La konsantrasyonu kas içindeki anaerobik metabolizmayı tam olarak yansıtmaz 29. Yüksek şiddette egzersizlerde arteriyal PCO2'nin iki temel kaynağı vardır. Birincisi; aerobik metabolizma sonucunda oluşan CO2'dir. İkincisi ise; La'nın tamponlanması sonucu üretilen CO2'dir. Egzersizin şiddeti arttıkça anaerobik metabolizmadan gelen CO2 ve H + miktarı arttığı için solunum hızı da artar Anaerobik Eşik Kavramı Anaerobik eşik (AnE) ; terminolojisi, tarihçesi, ölçme yöntemleri, değerlendirilmesi, yorumlanması, güvenirliği ve geçerliliği en çok çalışılan 11

21 ve egzersiz fizyolojisi literatüründe yoğun olarak üzerinde durulan bir konudur 42,43. Şiddeti artan bir egzersiz sırasında gerekli enerji belirli bir noktaya kadar aerobik mekanizmalarla sağlanır. Ancak, bu noktadan sonra aerobik mekanizmalar yetersiz kalır ve anaerobik mekanizmalar devreye girer. İşte anaerobik mekanizmaların enerji teminine katılmaya başladığı bu noktaya AnE denir. AnE en basit anlamda kanda fazla miktarlarda laktik asit birikimine neden olmayan iş yüküdür 44. AnE metabolik asidoz ve solunumsal gaz değişiminin oluştuğu noktanın hemen altındaki çalışma veya O2 temini düzeyi olarak tanımlanmıştır. Bu eşik anaerobik metabolizma ve asit oluşumuyla sonuçlandığı sırada çalışan kaslara yetersiz O2 iletimi olarak nitelendirilmiştir 45. Kan laktat konsantrasyonundaki bu artışın ortaya çıktığı fazlar, farklı tanımlarla da ele alınmaktadır. Bunlar AnE, Laktat eşiği (LT), Kan Laktat Birikimi Başlangıcı (OBLA), Plazma Laktat Birikimi Başlangıcı (OPLA) ve Maksimal Laktat Sabitlik Durumu (MLSS)' dur 46. Anaerobik teriminin metabolik anlamı konusunda literatürde bir fikir birliği yoktur. Bazı çalışmalarda anaerobik terimi; belirli bir egzersiz şiddetinde kasta lokal olarak ortaya çıkan hipoksi sonucu kas LA konsantrasyonundaki artış anlamında kullanılmıştır. Yine bu çalışmalara göre anaerobik terimi, çalışan kaslara oksijen taşınışında ortaya çıkan bir yetersizlik sonucu, aerobik metabolizmadan sağlanan enerjinin anaerobik metabolizma tarafından desteklenmesini ifade eder 47. Ancak bu anlam tüm araştırmacılar tarafından kabul görmemiştir. Bazı araştırmacılar belirli bir iş yükünde La konsantrasyonundaki artışın hipoksiden kaynaklandığına karşı 12

22 çıkmışlardır 36. Bu araştırmacılara göre kan La konsantrasyonundaki artış, LA üretimi ile eliminasyonu arasında doğan dengesizliğin bir sonucudur. Kan LA konsantrasyonundaki artış kas La üretimindeki artıştan (hipoksi) çok eliminasyondaki yavaşlamadan kaynaklanmaktadır 48. Anaerobik eşik terimi büyük kas gruplarını içeren egzersiz şiddeti olarak tanımlanabilir. Diğer bir deyişle, egzersiz şiddeti laktat birikimi ile enerji kullanımını net olarak değiştirmelidir. Çünkü oksijen tüketiminin ölçülmesi ile gerekli olan enerji ihtiyacı hesaplanamaz 49. Anaerobik eşik noktasının saptanmasında çok çeşitli metodolojik yaklaşımlar bulunmaktadır. Anaerobik eşik terimi ilk kez 1964 yılında Wasserman ve McIlroy tarafından kullanılmıştır. Kalp hastalarında VO2'deki artışa karşılık solunum katsayısı (R)'ında ani yükselmenin meydana geldiği VO2 veya iş yükü anaerobik eşik noktası olarak tanımlanmıştır 47. Daha sonra Wasserman ve arkadaşları 1973 yılında tanımı biraz değiştirerek; şiddeti giderek artan bir egzersizde kan LA konsantrasyonundaki ani artış nedeniyle meydana gelen metabolik asidoz sonucu dakika ventilasyonundaki (VE) artış ile VO2 veya iş yükü artışı arasındaki doğrusallığın bozulduğu noktayı anaerobik eşik olarak tanımlamışlardır. Bu araştırmacılara göre kas ve kan La konsantrasyonu eş zamanlı olarak değişmekte ve kan La konsantrasyonundaki artış metabolik asidoza neden olarak VE-VO2 artışındaki ilişkiyi bozmaktadır 47. Ancak kastan LA difüzyon (yayılma, geçme)' undaki gecikme 50 ve kan LA konsantrasyonu aşırı değerlere ulaştığında difüzyon hızında azalma 35 bu ilişkiyi bozmaktadır. Daha sonra yapılan çalışmalarda, VE artışındaki doğrusallığın bozulması ile kan LA konsantrasyonundaki artışın bir sebep sonuç ilişkisi olmadığı gösterilmiştir 51,52. Bununla beraber her iki eşik noktasının da kastaki anaerobik metabolizmayı tam olarak yansıtmadığı; kas hücresi içerisinde anaerobik metabolizmanın, solunum parametreleri 13

23 ve kan LA konsantrasyonlarından belirlenen eşik noktalarındaki iş yüklerinden daha önce hızlandığı saptanmıştır 36. Solunum parametreleri ve KAH-şiddet eğrileri gibi kan alınmasına gerek duyulmayan yöntemlerin dışında, değişik ergometrelerde submaksimal egzersiz şiddetlerinde kan LA konsantrasyonlarından anaerobik eşiğin saptanması, yaygın olarak kullanılan diğer bir yöntemdir. Şiddeti giderek artan egzersizlerde kan LA konsantrasyonlarından belirlenen eşik noktaları ile ilgili terminoloji oldukça karmaşıktır 53. Dinlenik kan LA konsantrasyonun artmaya başladığı nokta laktat eşiği veya laktat kırılma noktası olarak tanımlanmıştır 54,52. Bu nokta aynı zamanda aerobik eşik noktası olarak da tanımlanmıştır 55,56. 2 mm.l -1 sabit kan LA konsantrasyonu da aerobik eşik noktası olarak kabul edilmektedir 57. Kan LA konsantrasyonundaki artışın hızlanmaya başladığı nokta ise anaerobik eşik noktası olarak tanımlanmıştır. Bazı çalışmalar, LA konsantrasyonunun artmaya başladığı noktadaki plazma LA değerini plazma LA birikim noktası (OPLA) olarak tanımlamışlardır 58. Plazma LA konsantrasyonunu ölçmek ek teknik işlem gerektirdiğinden, 4 mm.l -1 'ye karşılık gelen kan LA konsantrasyonunu, kan La konsantrasyonundaki artış noktası (OBLA) olarak tanımlamışlardır 59. Bazı kaynaklarda, dinlenik La'nın 1 mmol.l -1 üstünü eşik noktası olarak kullanılmıştır 60,61. Bundan başka 2 mm.l - 1(60,62), 2.5 mm.l -1(61,63) sabit kan LA konsantrasyonları da anaerobik eşik noktası olarak kullanılmıştır. Yapılan diğer bir çalışmada; VO2max'ın % 40, 50 ve 60'ına karşılık gelen kan LA konsantrasyonlarının doğrusal ilişkide olduğunu, daha ileri egzersiz şiddetlerinde doğrusallığın bozulmaya başladığını gözlemişler ve egzersiz şiddeti ile doğrusal olan bu üç noktayı temel seviye olarak adlandırmışlardır. Bu yazarlar sözü edilen bu doğruyu daha yüksek çalışma şiddetlerine doğru uzatarak laktat eğrisinin bu noktadan ayrıldığı noktanın (temel seviyenin) 1 mm.l -1 üstünü eşik noktası olarak tanımlamışlardır

24 Bazı araştırmacılar, birçok sporcunun 4 mm/l'lik hızda yaklaşık 30 dk çalışabildiklerini saptayarak, 4 mm/l'lik laktat değerini AT noktası olarak belirlediler 65. Bazı araştırmacılar ise, AT terimini uzun zamandan beri laktat eşiği ile aynı anlamda kullandıklarını ve kan laktat sapma noktasını ise 2.5 mm/l olarak belirtmişlerdir. Yine bu araştırmacılara göre maksimal laktat steady state (kararlı denge), (MLSS); kan içerisine taşınan laktat ile kan içerisinden uzaklaştırılan laktat arasındaki dengeyi ifade ettiğini belirtmişlerdir. Ayrıca kan laktat birikiminin başladığı noktayı (OBLA); düzenli olarak artan yüklemeli egzersiz testleri esnasında kan laktat konsantrasyonunun 4 mm/l seviyesine ulaşması olarak tanımlamışlardır. 4 mm.l -1 laktat seviyesinin kullanılmasının avantajının OBLA' nın tahmin edilmesi için bir kriter olduğunu, bunun da laktat eşiğinin belirlenmesinde daha fazla objektiflik sağlayacağını savunmuşlardır. Çünkü daima 4 mm/l seviyesinde gerçekleşeceğini ve sabit olduğunu buna karşın iş yükü, kalp atımı ve O2 tüketiminin ise sabit olmadığını belirtmişlerdir. Diğer bir avantajının da 4 mm.l -1 gerçekten istirahat değerinin üzerinde gerçekleştiğini ve bunun anlamının 4 mm.l -1 seviyesi; düzenli olarak artımlı bir egzersiz testi esnasında şiddetin belirlenmesinde önemli bir gösterge olduğunun altını çizmişlerdir 49. Anaerobik eşik seviyesinde bir egzersiz, maksimal O2 tüketiminin %60-80 kadarıdır ve ortalama olarak 60 dakika kadar sürdürülebilir. Bir çalışmada sabit bir zaman içerisinde O2 solunumu artmasına rağmen aynı zaman içerisinde iskelet kas lifleri içerisindeki O2 miktarının azaldığı gözlenmiştir. Bu gözlem; egzersizin başlamasıyla beraber O2 solunumunun yavaş artması, O2 dağıtımındaki sınırlamaya bağlı olmadığını doğrulamaktadır

25 Kan laktat konsantrasyonu istirahat halinde bile 0,5-1,0 mmol/l civarında olduğu bilinmektedir. Glikolisizin oluşmasını uyaran durumun ortamda oksijenin yokluğu veya eksikliği değil, aksine egzersizin başlamasıyla beraber enerji ihtiyacının artması ve laktik asitin oluşmaya başlamasıdır 49. Egzersiz esnasında La'nın kastan kana geçiş hızı ile kandaki LA' nın eliminasyon hızının eşit olduğu en yüksek metabolik hız veya iş yükü bireysel anaerobik eşik noktası(iae) olarak tanımlanmıştır 66,67. IAE'nin hesaplanması veya saptanması şiddeti giderek artan bir submaksimal egzersiz ve pasif toparlanma esnasında kan LA konsantrasyonunun ölçümüne dayanır. Egzersizden sonra La üretimi azaldığı için kastan kana geçen LA miktarı da azalır. IAE'nin orijinal tanımı dikkate alınırsa; pasif toparlanma esnasında kandaki La konsantrasyonu ile testin sonlandırıldığı andaki en yüksek egzersiz şiddeti sonunda ölçülen LA eşitlendiğinde, La'nın kastan kana geçiş hızı ile kandan eliminasyon hızının eşitlendiği kabul edilir. Bu arada geçen süre bu eşitlenmenin gerçekleştiği toparlanma süresini temsil eder. Toparlanma laktatının bu noktasından egzersize ait LA-şiddet eğrisine çizilen doğrunun bu eğriyi teğet geçtiği noktaya karşılık gelen metabolik hız veya iş yükü IAE noktası olarak kabul edilir. Yüksek şiddette bir egzersiz sonrasında toparlanmanın tipi kandan LA'nın eliminasyon hızını önemli ölçüde değiştirir 20. Düşük şiddetli aerobik egzersiz şeklinde aktif toparlanmada LA eliminasyonu pasif toparlanmadan daha yüksektir 68. Profesyonel futbolcular üzerinde yapılan bir araştırmada; LA'yı ortamdan uzaklaştırmak için aktif toparlanmanın, pasif toparlanmadan daha etkili bir yöntem olduğunu, ancak 20 dk'dan sonra ortamdaki LA seviyesinde bir düşme olmadığını gözlemişlerdir 69. Toparlanmanın tipine bağlı olarak La eliminasyon hızındaki bu değişim antrenmanlılarda IAE noktasını etkilemezken 53,70, antrenmansızlarda aktif toparlanma pasif toparlanmadan daha yüksektir. Bununla beraber dayanıklılık antrenmanları her iki şekilde hesaplanan IAE'yi önemli ölçüde 16

26 geliştirmektedir 70. IAE noktasının saptanmasında kullanılan test protokollerinin submaksimal ve maksimal olması da önemli bir etkendir. Maksimal test protokollerinden elde edilen IAE' deki VO2, submaksimal testlerden daha yüksektir Maksimal Oksijen Tüketimi (VO2max ) Büyük kas gruplarının katıldığı ve şiddeti giderek artan bir egzersizde bireyin kullanabildiği en yüksek oksijen miktarıdır 71. Maksimal aerobik güç ya da maksimal aerobik metabolizma olarak da tanımlanır. Bir başka deyişle bireye giderek artan şiddette bir iş yaptırıldığında kullandığı oksijen miktarı linear bir şekilde artar ve belirli bir düzeye erişir, bu noktadan sonra iş yükü artsa bile oksijen kullanımı aynı kalır. Bu noktada kişinin kullandığı oksijen miktarı VO2max olarak tanımlanır ve şu şekilde hesaplanır: VO2max = KAHmax X Max. Atım volümü X A- VO2 farkı 72. Bu noktada kişinin kullandığı oksijen maksimaldir ve maksimal oksijen tüketimi (VO2max) denir. VO2max değeri dakikada litre veya ml cinsinden kullanılan oksijen miktarı olarak ifade edilebildiği gibi bireyin vücut ağırlığının kilogramı başına düşen VO2max (ml/kg/dk) miktarı olarak da yazılabilir. Spor bilimciler bugün kişinin yağsız vücut kitlesine düşen maksimal oksijen tüketimini hesaplanmakta ve bunun daha ideal bir kavram olduğu ifade edilmektedir 107. VO2max' ın diğer bir ifadesi ise VO2max'ın nabızla olan ilişkisidir. Kişinin maksimal O2 kullanımı maksimal nabıza bölünür buna maksimal oksijen nabzı denir ve bu kriter ne kadar büyükse bireyin aerobik kapasitesi o kadar yüksektir. VO2max'ın artırılabilinen önemli bir bölümünün genetik olduğu söylenmektedir. Gelişimi büyük oranda (% 80-85) kalıtsal faktörlere 17

27 bağlıdır. Antrenmanlarla (%20-15) lik kısım geliştirilebilmektedir 73. VO2max doğumdan sonra yaşla birlikte artmaktadır ve en yüksek değerine yaşları arasında erişmektedir. Cinsiyetler arasında 12 yaşından itibaren farklılık oluşmaya başlar. VO2max büyüme ile kızlarda yaşa kadar, erkeklerde yaşa kadar artış gösterir. Büyümeye bağlı olan bu artış, özellikle düzenli, yoğun ve uzun süreli çalışmalar ile önemli derecede geliştirilebilir. VO2max ortalama olarak erkek çocuklarda kızlara oranla daha yüksektir, yetişkin yaştan itibaren yaş ile azalır. Sedanterlerde (durağan yaşayanlarda) bu azalış hızlı olur. Kadınlarda VO2max değeri, erkeklere oranla % daha küçüktür 72. Dayanıklılığı iyi olan sporcularda dolaşıma açılan kapiller sayısı, kas lifi başına düşen kapiller sayısı ve kas lifinin oksijenlenme miktarı artar. Maksimal ve supramaksimal çalışmalarda kas lifinin kolay oksijenlenmesini sağlar. Yüksek oksijen tüketimi antrenman / müsabaka anında gerekli olan enerjinin daha büyük oranda aerobik sistemden elde edilmesini sağlamaktadır. Sporcularda yüksek VO2max değerinin olması kadar VO2max değerinin büyük yüzdesini kullanabilmekte önemlidir. Kişinin VO2max değeri ne kadar yüksekse yani birim zamanda kullandığı 02 miktarı ne kadar fazla ise aerobik kapasitesi o kadar yüksek demektir. Dayanıklılığı iyi olan sporcularda yağ asitlerinin beta oksidasyonu ile ilgili enzimler yüksek bulunmuş, mitokondri sayısında ve içeriğinde, kas glikojeninde artış kasın oksijeni kullanabilme, karbonhidrat ve yağları enerji kaynağı olarak kullanabilme yeteneğinde artış gözlenmiştir. Bunların dışında yüksek düzeyde oksijen tüketimine sahip olmak ve oksijen tüketim oranını yüksek yüzdelerde kullanmanın sağladığı avantajlar vardır. İyi bir VO2max Performansı; Yüksek şiddet ve uzun süreli egzersizleri desteklemeye 18

28 Yoğun bir egzersizden sonra çabuk toparlanmaya Aşırı yorgunluk göstermeden daha aktif olmaya Şiddeti yüksek antrenmanları desteklemeye Uzun süreli dayanıklılık gerektiren performanslarda daha başarılı olmaya olanak sağlar. Dayanıklılık sporlarında yetişkinlerde başarıyı belirleyen temel fizyolojik faktörler, VO2max, koşu ekonomisi ve anerobik eşik' tir. Yetişkinlerde VO2max solunum dolaşım ve kas sistemi tarafından sınırlandırılır ve büyüklüğü büyük oranda kalıtsal özelliklere bağlı olmakla birlikte antrenmanlarla gelişim %15-25 oranlarında sağlanabilmektedir. Buna karşın anaerobik eşik noktasının gelişimi antrenmanlara bağlıdır. Koşu ekonomisi gelişimi ise sadece dayanıklılık antrenmanları sonucu değil aynı zamanda anaerobik karakterdeki çalışmalar sonucunda geliştiği gözlenmesine karşın biyomekaniksel faktörlerinde koşu ekonomisine etki ettiği belirtilmektedir. Bu üç fizyolojik faktör yetişkinlerin uzun mesafe performanslarıyla yüksek ilişki göstermektedir 73. Maksimal oksijen tüketimi genetik ve gelişmeyle ilişkili olduğu gibi mutlak anlamda vücut ölçüleriyle yakından ilişkilidir ve daha büyük vücut kitlesine sahip olan insanlarda maksimal oksijen tüketimi daha küçük vücut kitlesine sahip olan insanlara nazaran daha yüksektir VO2 max'ı Etkileyen Faktörler Kalıtım (Fibril Tipi, Aerobik Enzim Aktivitesi, Kalbin Boyutları, Kapiler Yoğunluk, Mitokondri Yoğunluğu) Yaş Cinsiyet Antrenman Yaşam Şekli Aktif / Sedanter Yükselti Çevre Şartları (Hava Kirliliği) 19

29 Ergometre / Protokoller 75, VO2max'ın Fizyolojik Kriterleri Birincil kriter İkincil Kriterler VO2'de PLATO Son iki yük arasında < 150 ml VO2 (Oksijen Tüketimi) Laktik asit (>8 mmol/l) RER (>1.10) KAHmax'ın (220 - yaş) yüzdesi (% 90) Borg Skalası (>18) Bu kriterlerden birincil olanın gerçekleşmesi durumunda yani bireyin egzersiz sırasında iş yükü artsa bile oksijen kullanımı aynı kalıyorsa VO2max'ına ulaştığı söylenir. Bazen VO2max'da belirgin bir plato gözlenemez. Bu durumda ise ikincil kriterlerden üç tanesinin gerçekleşmesi beklenir. 3 kriter gerçekleşirse sporcu VO2max değerine ulaşılmış kabul edilir Anaerobik Eşik ve Dayanıklılık Performansı Arasındaki İlişki Egzersiz fizyolojisinde üzerinde en çok çalışılan konulardan birisi anaerobik eşik ve VO2 dayanıklılık performansı arasındaki ilişkilerdir. Üç fizyolojik faktör olan VO2max, anaerobik eşik ve koşu ekonomisi dayanıklılığı önemli ölçüde belirler 58,76. Bu faktörlerin aerobik dayanıklılıkla ilişkileri her iki cinsiyette, hem elit hem de elit olmayan sporculardan 20

30 elde edilmiştir 76,77. Bu konudaki ilk çalışmalardan birisi 1970'li yılların sonunda Farrel ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. Anaerobik eşik; dayanıklılık performansının ölçümü olarak güçlü bir gösterge olarak kabul edilmekle beraber, sporculara uygun şiddetlerde çalışma olanağı da sağlar. Genellikle de laktat eşiği olarak adlandırılır ve düzenli artan şiddetlerdeki testler esnasında kan laktat seviyesinin aniden arttığı noktalar değerlendirmeye alınır 78. Dayanıklılığın VO2max'dan çok spesifik La konsantrasyonlarındaki hız ve VO2 ile yakın ilişki içerisinde olduğunu göstermekle beraber, gözlemlerin yapıldığı farklı araştırma gruplarında bu konuda elde edilen bilgiler farklıdır. Teorik olarak laktat eşiğindeki VO2, VO2max'la sınırlıdır. Bu nedenle laktat eşiğinin üst sınırını VO2max belirler. Antrenmanlı uzun mesafe koşucularda laktat eşiğindeki VO2 genellikle %75-85 VO2max'a karşılık gelir 58,79. Aynı anaerobik eşik VO2 değerine sahip bireyler farklı anaerobik eşik hıza sahip olabilirler. Bu nedenle anaerobik eşik hız bireyler arası koşu ekonomisi farklılıklarını da temsil ettiği için 64, dayanıklılığın bir göstergesi olarak anaerobik eşik VO2'den daha iyi bir kriterdir. Uygulama açısından daha da önemlisi; anaerobik eşik hızın aerobik dayanıklılıkla ilgili antrenman programlarının şekillendirilmesinde şiddet kriteri olarak kullanılması veya antrenmanın etkilerinin takip edilmesinde saha koşullarında da kullanılabilecek en pratik ölçüm olması açısından diğer kriterlere tercih edilebilir. Bununla beraber saha şartlarında ve çevresel faktörlerde meydana gelebilecek değişimler kan La konsantrasyonunu değiştirerek 66,67 anaerobik eşik hız güvenirliğini olumsuz etkileyebilir. Ancak ilgili spor branşına özgün olarak yapılacak testler, o branşa ait daha gerçekçi sonuçlar verebilecektir. Bu amaçla yapılan bir çalışmada profesyonel futbol oyuncuları arasında maksimal aerobik güç (VO2max) ve AnE antrenman yapısını belirleyici kriterler olup olmadığı araştırılmıştır. 21

31 Bunun için İngiltere Birinci Liginde futbol oynayan 12 erkek profesyonel futbolcu (yaş: 26.2 ± 3.3 yıl, boy: 1.77 ± 0.05 m, vücut ağırlığı: 79.3 ± 9.4 kg) bu çalışmaya gönüllü olarak katılmıştır. Çalışmanın sonunda profesyonel futbol oyuncularının antrenman yapısını değiştirmek için laktat eşiği, VO2max'a göre daha duyarlı bir gösterge olduğu gözlenmiştir 80. Buna benzer olarak 19 antrenmansız bayan öğrenci üzerinde yapılan diğer bir çalışmada, 4 farklı şiddet seviyesinde gerçekleşen laktat artışı araştırılmıştır. Bu şiddetler; 1)laktat eşiği (LT); artırmalı egzersiz testinde kan laktat seviyesinin istirahat seviyesi üzerinde artmaya başladığı noktadaki VO2 miktarı. 2)LT1; kan laktat seviyesinin istirahat seviyesi üzerinde 1 mm.l -1 arttığı noktadaki VO2 miktarı. 3)LT2; kan laktat seviyesinin istirahat seviyesi üzerinde 2 mm.l -1 arttığı noktadaki VO2 miktarı. 4)OBLA; kan laktat seviyesinin 4 mm.l -1 seviyesindeki VO2 miktarı. Sonuç olarak; laktat eşiğin, aerobik kapasite ve dayanıklılık koşu performansı için çok iyi bir gösterge oluşturduğu belirtilmiştir VO2 Max Ölçüm Yöntemleri VO2maks 'ın belirlemesi için kullanılan birçok yöntem vardır. Bunlardan bazı VO2maks 'ı doğrudan ölçerken, doğrudan olmayan (indirek) yöntemler de mevcuttur. Bunun yanı sıra bu yöntemleri laboratuar ve alanda uygulanan yöntemler olarak da sınıflandırmak mümkündür. Yine başka bir açıdan bakıldığında bazı testlerin önce direk yöntemler olarak ortaya çıktığı ancak ilerleyen süreçte bilim insanlarının kullanımının daha kolay, pratik ve ekipman gereksiniminin azaltılması için bu testlere korelasyonlar yardımıyla birtakım formüller geliştirmiş oldukları görülmektedir. 22

32 Tablo 4: VO2maks Belirleme Yöntemleri LABORATUAR TESTLERİ Direk Yöntemler İndirek Yöntemler BruceProtokolü Astrand-Rhyming Balke Protokolü Fox Denklemi Oslo Protokolü Naughton Protokolü Heck Protokolü ALAN TESTLERİ 20m Mekik Testi Modifiye Mekik Koşusu Testi Cooper Testi Yo-Yo Testi Laboratuar Testleri VO2 Max Ölçümünde Direk Yöntemler Naughton Protokolü Artan eğim sabit hız protokolüdür ve sadece kalp hastalığı bulunan bireyler için önerilmektedir. Hız 3 km/s olarak başlar ve böyle devam eder eğim ise %0 ile başlar ve her 3 dakikada bir %3.5 artırılarak devam ettirilir Heck Protokolü Sabit eğim artan hız protokolüdür. Test 8.4 km/sa hız ile başlar ve her iki dakikada bir 1.2 km/s hız artış yapılır. Eğim %3 ile başlar ve test sonuna kadar sabit tutulur 89. Santos ve arkadaşları 2007 yılında 11 erkek futbolcunun katıldığı çalışmada 15 gün arayla Heck protokolünü uygulamışlardır çalışma sonucu 2 testin koşu şiddeti ve VO2maks değerleri sırasıyla 15.6 ± ± 1.2 km/sa (p>0.05) ve 54.5 ± ± 4.4 ml/kg/dak; (p>0.05). 23

33 15 gün arayla yapılan her iki test de VO2maks ile yüksek ilişki göstermiştir (r = 0.97; P < 0.001) Oslo Protokolü Artan eğim artan hız protokolüdür. Protokol %2 eğimle başlar ve her iki dakikada hem hızda ve hem de eğimde artış yapılır ± 2.43 yaş 28 kızın ve 12.6± erkeğin katıldığı çalışmada Oslo protokolü ile Bruce Protokolü karşılaştırılmıştır. VO2maks ve KAHmaks değerleri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır. Ancak La değerlerin Bruce protokolü sonrası Oslo protokolüne göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir VO2 Max Ölçümünde İndirek Yöntemler VO2maks parametresini indirek olarak belirleyen protokoller aynı zamanda bir VO2maks ölçüm cihazı kullanılmak kaydıyla bu özelliği direkt olarak da ölçebilmektedir Bruce Protokolü Artan eğim ve artan hız protokolüdür. Test, 2.7 km/sa hızla, %10 eğim ile başlar ve her üç dakikada bir hız ve eğimde artış yapılır. Sporcu teste devam edemeyinceye kadar test sürdürülür. Aktif ve sedanter erkeklerde; Formül 1: VO2maks = (1.379 x T) + (0.451 x T2) - (0.012 x T3) r = 0.98 SEE = 3.35 ml/kg/dk 87 24

34 Aktif ve sedanter bayanlarda; Formül 2: VO2maks = 4.38 x T r = 0.91 SEE = 2.7 ml/kg/dk Balke Protokolü Artan eğim sabit hız protokolüdür. Sporcu 3.3 mph (90 m/dak) hızla ve %0 eğim ile teste başlar ilk bir dakika test bu şekilde sürdürüldükten sonra koşu bandının eğimi %2 arttırılır bunu takip eden her bir dakika da eğim %1 artırılır test boyunca hız sabittir 82,83,84. Aktif ve sedanter erkeklerde VO2maks Formülü Formül 1: VO2maks = 1.444(zaman) r=0.92, SEE=2.50 ml/kg/dk 85 Aktif ve sedanter bayanlarda VO2maks Formülü Formül 2: VO2maks = 1.38(zaman)+5.22 r=0.94, SEE=2.20 ml/kg/dk 85 Froelicher ve ark (1975) yaptıkları çalışmada Balke protokolü ile Bruce Protokolünü karşılaştırmışlardır yaş ortalamalı 34 sedanter ve 32 yaş ortalamaya sahip 45 sporcu denek Balke protokolünü 38.2 yaş ortalamalı 32 sedanter denek ve 34.2 yaş ortalamalı 45 sporcu denek Bruce protokolünü uygulamıştır. Sporcuların Balke ve Bruce protokollerinde tespit edilen maksimum kalp atım hızları(kahmaks) arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulmamışlardır. Sporcu grubun Bruce protokolünde VE değerleri diğer üç gruptan yüksek çıkmıştır

35 Astrand Rhyming Nomogramı Efor yoğunluğu ile kalp hızı veya oksijen kullanımı arasındaki lineer ilişkiden yararlanarak VO2maks'ı submaksimal verilerden tahmin etmek için geliştirilen bir yöntemdir 90. Sağlıklı yetişkinlerde en sık kullanılan indirekt VO 2maks ölçüm protokollerinden biridir 91. Bisiklet ergometresi, koşu bandı, hatta step kullanılarak uygulanabilir. Kişinin VO 2maks değeri nomogram yardımıyla belirlenir Fox Denklemi Tek aşamalı, 5 dakika süreli bir test protokolüdür 92. Bisiklet ergometresinde 150 wattlık bir egzersiz yükünün 5. dakikasında kaydedilen kalp atım hızı ile, direkt olarak ölçülen VO2maks arasındaki lineer ilişkiyi esas almaktadır. Denklem şu şekildedir: VO2maks = x (5. dakikadaki KAH) Laboratuar testlerinin uygulanması; çevresel koşullardan kaynaklı değişkenlerin (ısı, nem, rüzgar vb...) ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi bakımından alan testlerine göre daha avantajlıdır. Bu anlamda bu testlerin güvenirlikleri alan testlerinden daha yüksektir. Ancak müsabaka veya yarışma ortamından farklı olmalarından dolayı testlerin geçerlikleri düşüktür Alan Testleri m Mekik Koşusu Testi 26

36 Dışarıdan verilen sesli uyaran (bip sesi) ile 20 m'lik 2 işaret arasında hıza bağlı olarak artan seviyelerde sürekli koşu testidir. Denekler test öncesi 5-10 dk ısınma yaparlar. Başlangıç 8,5 km/sa hızdadır ve sonraki her seviyede 0,5 km/sa hız artışı yapılır. Sporcu sesli uyaranı 2 veya 3 defa ard arda yakalayamazsa test sonlanır. Bitirilen seviye ve mekik sayısı not edilir yılında Kevin ve arkadaşları birer hafta arayla üç kez tekrarlanan 20 metre mekik testi performanslarını karşılaştırmışlardır. 22 erkek, 13 bayan olmak üzere toplam 35 okul takımlarında yer alan sporcunun katıldığı çalışmada; VO2maks değerleri Brewer ve arkadaşlarının 1988 yılında bulmuş oldukları VO2maks = 6.0x (x= Testin bitirildiği hız) formülü yardımıyla tespit edilmiştir. Çalışma sonucu testler arasında istatistiksel olarak fark bulunurken (F2,33 = 6.1, P = 0.004), Bu farkın ilk yapılan mekik testinden kaynaklandığı 2 ve 3. sırada yapılan testler arasında fark olmadığı tespit edilmiştir yılında yapılan ve 20 metre mekik testiyle 5km koşu testinin karşılaştırıldığı 36 erkek ve 38 bayanın katıldığı çalışmada VO2maks ile mekik seviyesi arasında r= km koşu testi ise VO2maks arasında r = 0.94 yüksek bir ilişki bulunmuştur. İki test birbirleriyle karşılaştırıldığında r = 0.96 yüksek bir ilişki tespit edilmiştir 94. Leger ve Lambert 1982 yılında 27.3±9.2 yaş 32 bayan ve 24.8±5.5 yaş 59 erkek denekle gerçekleştirmiş oldukları çalışmada 8 km/sa hız ile başlayan ve her hızın 0.5 km/sa arttığı protokolü kullanarak VO2maks = 5.857x (x = Testin sonlandığı hız) formülünü oluşturmuşlar ve VO2maks değeri ile r = 0.84 (SEE=5.4) değerinde yüksek bir ilişki bulmuşlardır. Sproule ve arkadaşları Singapurlu Beden Eğitimi Okulu öğrencilerinin üzerinde yapmış oldukları bir araştırmada koşu bandı (direk) 27

37 ve mekik testi (indirek) aerobik güç ölçüm metotlarını karşılaştırmıştır. Araştırmalarının sonucunda koşu bandı ve mekik testi aerobik güç ölçüm metotları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. VO2maks ile mekik testi performansı arasında (r = 0,91) yüksek ilişki bulunmuştur Cooper Test Dr. Kenneth Cooper tarafından geliştirilen test; 12 dk sürede kat edilen mesafeyi ölçmeyi amaçlar. Testin yapılacağı parkurda her 100m'yi belirleme amacıyla bir işaret yerleştirilir. Testin sonlandığı yere en yakın 100m işaretlenir ve toplam mesafe hesaplanır. Testin VO2maks ve 12 dk koş - yürü mesafe koşusu arasındaki korelasyonu r= 0,90 'dır 94,95. Aerobik gücü belirlemek için kullanılan formül: VO2maks : (Katedilen mesafe (m) -504,9) / 44, Yo-Yo Testi Mekik Testinde olduğu gibi 20m uzaklıkta iki işaret bulunur. Ancak bu testte mekikten farklı olarak 2. işaretten 5m uzakta 3. bir işaret daha vardır. Bunun amacı 20 m geçildikten sonra arada dinlenmeli koşu içeren bir test olmasıdır. Testin başlangıç hızı 10 km/sa dır. Ancak Yo-Yo testinin birden fazla versiyonu vardır ve bunlara göre de başlangıç hızı farklılık göstermektedir. (Endurance için 8km/sa ). Her 40 m 'de protokole bağlı hızda 0,5 km/sa ya da 1 km/sa artış gerçekleşir 14,93, birinci lig oyuncusunun sezonun değişik dönemlerinde yapmış oldukları Yo-Yo performanslarının karşılaştırılmasında hazırlık dönemi ortası ve hazırlık dönemi sonunda sergilenen performansların hazırlık döneminin başında sergilenen performanslara göre daha iyi olduğu tespit edilmiştir

38 Metaxas ve arkadaşları 2005 yılında yapmış oldukları çalışmada 97 Yo-Yo Dayanıklılık Testi, Yo-Yo aralıklı Dayanıklılık test, aralıklı koşu bandı ve aralıksız koşu bandı performansları karşılaştırılmıştır. 35 elit futbolcunun katıldığı çalışmada (18.1 ± 1 yaş), Yo-Yo aralıklı dayanıklılık test VO2maks tablosu kullanılarak elde edilen VO2maks değerleri Yo-Yo aralıklı dayanıklılık testten bulunan değerden %10.5 aralıklı koşu bandı testinden %11.4 aralıksız koşu bandı testinden %13.3 düşük çıkmıştır (p< 0.05). Yo-Yo ve koşu bandının aralıklı protokolleri arasında (p<0.001) ve aralıksız protokollerin birbiri arasında da (p<0.001) anlamlı fark bulunmuştur. Çalışma sonunda Yo-Yo aralıksız test ile koşu bandı aralıksız test (r=0.47, p <0.005) ve aralıklı Yo-Yo testi ile aralıklı koşu bandı testi ile (r = 0.59, p<0.001) koşu bandı testlerinin birbiri arasında (r = 0.79, p<0.001) ilişki bulunmuştur. Krustrup ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada Yo-Yo aralıklı dayanıklılık test protokolü sonucu 16 elit bayan orta saha oyuncusunun (1656±121m) 4 kaleci (775±182m) 14 savunma oyuncusu (1331±77m) ve 6 forvetten (1347±207m) daha iyi bir performans sergilediği ortaya çıkmıştır (p<0.05). Ayrıca Yo-Yo performansının erkeklerde de bayanlarda da yarışma seviyesine göre değiştiğini tespit etmişlerdir. Buna göre Danimarka'nın en üst liginde oynayan birinci sıradaki takımda yer alan 18 futbolcunun, dördüncü sırada yer alan takımda oynayan 16 futbolcudan %24 daha iyi performans sergilediği tespit edilmiştir 14 (p<0.05). Farklı spor dallarında ve farklı seviyelerde yarışmacı olarak yer alan sporcuların Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 2 (IRT2) performanslarının karşılaştırıldığı bir çalışmada badminton oyuncuları (1020±53m) elit futbol oyuncularıyla (1060±57m) yakın bir performans sergilerken, Yarı elit Avustralya futbolu oyuncuları 720±35m, yarı elit futbol 29

39 oyuncuları 830±44m, yarı elit buz hokeyi oyuncuları 510±44m, orta düzey antrenmanlı maraton koşucularının 460±46m olarak tespit edilmiştir doğumlu 39 ve 1985 doğumlu 30 olmak üzere, toplam 69 futbolcu üzerinde yapılan çalışmada ortalama Yo-Yo aralıklı dayanıklılık test ortalaması 2469±673 m olarak bulunurken, 29 savunma oyuncusu 2469±627 m, 30 orta saha oyuncusu 2529±736 m ve 10 forvet 2288±639 m performansı ortaya koymuştur. Bu sonuçlara göre mevkiler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (F=0.47; p=0.05) 98 Alan testlerinin uygulanmasında ise; çevresel koşullara bağlı olan değişkenlerden dolayı (ısı, zemin, rüzgar vb...) bu testlerin güvenirlikleri laboratuar testlerine göre daha düşüktür. Ancak müsabaka veya yarışma ortamlarına olan benzerliklerinden dolayı testlerin geçerlikleri yüksektir Anaerobik Eşiğin Belirlenmesi Bugün AnE belirlenmesinde çeşitli yöntemler invasif ve noninvasif metodlar kullanılmaktadır. Limit hızlarda ölçülen kan laktat değeri AnE değerini yansıtmakta ve birçok araştırmacı tarafından 4 mmol /l kan laktat değeri olarak belirtilmektedir 99. Hollman (1985) 100 'a göre anaerobik enerji kazanma yoluyla, vücut oksijensiz ortamda belli bir süre içerisinde yüksek bir verimliliği ortaya koyabilecek duruma erişir. Sportif oyunlarda birçok yüklenmeler anaerobik enerji oluşumunda yapılmaktadır Anaerobik Eşiğin Ölçümünün Amacı 30

40 Çalışma yükünün (şiddet) ayarlanması. Antrenman gelişiminin (dayanıklılığın) gözlenmesi. Yorgunluğun (aşırı antrenman) gelişiminin engellenmesi Anaerobik Eşik Belirlemedeki Alan Testleri Conconi testi Giderek artan koşu hızı ile kalp atım hızı (KAH) arasında doğrusal ilişki vardır. Koşu, hız, kalp atım hızı (KAH) ve laktat ilişkisinden anaerobik eşik düzeyini indirekt yolla belirlemek amacı ile yapılan bir testtir. Sporcunun fiziksel kapasitesine göre belirli bir tempodan sonra koşu hızı ile KAH arasındaki doğrusallığın bozulduğu görülmüştür. Diğer bir deyişle şiddet arttıkça KAH artışı yavaşlayarak sabitlenmektedir. Conconi Testi bu değerlendirmeden yola çıkılarak hazırlanmış bir testtir. Doğrusallığın bozulduğu noktadaki koşu hızı ile 4 mmol sabit laktat eşiğine karşılık gelen koşu hızı (anaerobik eşik) arasında yüksek ilişki olduğu saptanmıştır. Bu test uygulamasında kandaki laktat düzeyine bakılarak doğrudan anaerobik eşik düzeyinde belirlenebilir. Testin uygulaması; genelde başlangıç koşu hızı yavaş olur. Sporcu düzeyine ve amaca göre başlama koşu hızı olarak 8, km/saat sesli uyaran sinyal aralıklarından biri seçilir. Bu sinyaller her 200 m de bir 0,5 km/saat artar, hız artıkça sinyal aralıklarının geliş süresi azalır 101. Saha testi için hazırlanan parkur; toplamda çevresi 100 m olan, 20 şer metre aralıklı her 20 m de huni konularak belirlenen, yarıçapı 15,90 m olan dairesel bir alandır. 31

41 Test sonunda elde edilen veriler grafik üzerine yerleştirilir. X ekseninde (yatay eksen) koşu hızı (km/h), Y ekseninde (dikey eksen) KAH ile ilgili veriler belirtilir. Grafik oluştuktan sonra KAH-koşu hızı ilişkisi çizgi ile belirtilir. Bu ilişkinin düzgün doğrusal ilişki olması beklenir. Doğrusallığın bozulduğu (kırıldığı) noktadaki hız AnE koşu hızı, buna karşılık gelen KAH ise anaerobik eşikteki KAH olduğu kabul edilir Metre Modifiye Mekik Koşusu Testi Bu testin amacı, saha koşullarında anaerobik eşik düzeyini belirlemektir. Test uygulamasında; koşu hızı ve ona karşılık gelen kan laktik asit ilişkisinden yola çıkarak anaerobik eşiğin tespit edilmesi amacıyla uygulanan invasif (kan alınarak) bir yöntemdir. Hız-laktik asit grafiğinden 4 mmol/l laktik asit konsantrasyonuna karşılık gelen koşu hızı, anaerobik eşik koşu hızı olarak saptanır. Modifiye mekik koşusu testi 8 km/saat hızla başlar. Sporcu bu hızda 3 dk koşar. Bu hız ısınma ve teste alışma koşusudur. 3.dk sonunda 1 dk ara verilir. Bu esnada kulak memesinden bir damla kan alınır ve analizörde ölçüm yapılır. KAH kayıt edilir. Bundan sonra 9 veya 10 km/saat hızdan itibaren 3dk da bir hız 1 km/saat artacak şekilde teste devam edilir. 4 mmol seviyesine gelen oyuncunun testi sonlandırılır. Hız -laktat ilişkisi grafiğinden de eşik değerine karşılık gelen hız belirlenir 102. Saha testi için hazırlanan parkur; Saha testi için hazırlanan parkur; toplamda çevresi 100 m olan, 20 şer metre aralıklı her 20 m de huni konularak belirlenen, yarıçapı 15,90 m olan dairesel bir alandır Anaerobik Eşik Belirlemede Kullanılan Laboratuar Testi Koşu bandı testi 32

42 Bu testin amacı laboratuar koşullarında (koşu bandı) anaerobik eşik seviyesini belirlemektir. Modifiye mekik testi protokolünde olduğu gibi; Sporcu 8km/s hızda 3 dk koşar. Bu hız ısınma ve teste alışma koşusudur. 3.dk sonunda 1 dk ara verilir. Bu esnada kulak memesinden bir damla kan alınır ve analizörde ölçüm yapılır. KAH kayıt edilir. Bundan sonra 9 veya 10 km/saat hızdan itibaren 3dk da bir hız 1 km/saat artacak şekilde teste devam edilir. 4 mmol seviyesine gelen oyuncunun testi sonlandırılır. Hızlaktat ilişkisi grafiğinden de eşik değerine karşılık gelen hız belirlenir. AnE yüksek olması demek, sporcunun ihtiyacı olan enerjinin büyük bir kısmını kısıtlayıcı metabolitler olmaksızın aerobik yollardan sağlaması anlamına gelmektedir. Bu sayede sporcu anaerobik eşik seviyesine yani anaerobik glikolizin başladığı noktaya daha geç ulaşmakta ve yorgunluk daha yüksek fizyolojik şiddetlerde ortaya çıkmaktadır. 33

43 3. GEREÇ VE YÖNTEM 3.1. Araştırma Grubu Bu çalışmaya Gençlerbirliği Spor Kulübü U19 Futbol Takımındaki 12 erkek sporcu gönüllü olarak katılmıştır. Her katılımcıya yapılacak test ve ölçümlerle ilgili bilgi verilmiş, aynı zamanda gönüllü olur formu imzalatılmıştır Veri Toplama Araçları Antropometrik Ölçüm Araçları: Araştırmaya katılan deneklerin boy uzunlukları Holtain marka, hassasiyeti ± 1mm olan stadiometre(şekil 1) ile yapılmıştır. Vücut yağ yüzdesi ve Vücut ağırlığı ölçümü ise Tanita marka hassasiyeti ± 100 gr. olan elektronik baskül(şekil 2) ile gerçekleştirilmiştir. Şekil 1: Holtain Stadiometre Şekil 2: Tanita Baskül 34

44 Kalp Atım Hızı ölçüm Cihazı: Deneklerin kalp atım hızları her atım frekansını kaydedebilen Polar marka RS 800 model kalp atım hızı monitörleri(şekil 3) ile takip edilmiştir. Veriler kızılötesi iletici yardımıyla Polar Trainer 5 Programında bilgisayara aktarılmıştır. Şekil 3: RS 800 Polar Laktik Asit Ölçüm Cihazı: Deneklerin kan laktik asit değerleri Lactate Scout Plus marka taşınabilir laktik asit analizörü(şekil 4) ile ölçülmüştür. Şekil 4: Lactat Scout Pro 35

45 Maksimum Oksijen Tüketim Değerleri: Deneklerin Maksimum oksijen tüketim değerleri IRT1 ölçümü sonrasında Mikrosoft Excel Programında aşağıdaki formülle hesaplanmıştır. Vo2 max(ml/kg/dk): Mesafe(m) x 0, , Verilerin Toplanması Deneklere ilk olarak boy uzunluğu, vücut ağırlığı ve vücut yağ yüzdesi ölçümleri yapılmıştır. Öncelikle Yo-yo Dayanıklılık level 1 testi uygulanmış, ardından bir hafta sonra aynı gün Modifiye Mekik Testi bir önceki test ile aynı saatte uygulanmıştır. Testlerin tamamı Gençlerbirliği İlhan Cavcav Beştepe Tesislerinde çim sahada gerçekleştirilmiştir Antropometrik Ölçümler Boy Uzunluğu: Deneklerin boy uzunlukları; anatomik duruşta, çıplak ayak, ayak topukları birleşik, denek nefesini tutmuşken, bas frontal düzlemde, bas üstü tablası verteks noktasına değer şekilde pozisyon alındıktan sonra ölçülmüş ve değerler cm cinsinden kaydedilmiştir Vücut Ağırlığı: Vücut ağırlıkları; deneklerin üzerinde sadece şort varken, çıplak ayak ve anatomik duruş pozisyonunda kg cinsinden alınmıştır Performans Ölçümleri Yo-Yo Dayanıklılık Testi Seviye 1: 36

46 Test düzeneği 20m uzaklıktaki 2 işaret ve 2. işaretten 5m uzaklıkta yer alan 3. bir işaret seklindedir. Test esnasında, testin protokolüne bağlı olarak artış gösteren ve deneğe protokole uygun hızda koşmasına yardımcı olan bilgisayara bağlı ses düzeneği kullanılmıştır. Denek teste ortada yer alan işaretten başlamıştır. 20m uzaklıktaki işarete ses düzeneğinden gelen uyaranın verdiği tempoda git-gel seklinde koşu yaptıktan sonra 10sn sürede, 5m uzakta yer alan 3.işaretin çevresinde dolaşarak gelmiş ve başlangıç noktasında beklemiştir. Bu döngü test protokolünün ön gördüğü şekilde tekrarlanmıştır. Test, denek testi bırakana kadar ya da üst üste 3 sinyal kaçırana kadar devam ettirilmiştir Modifiye Mekik Koşusu Testi: Test yarı çapı 15,90 m, çevresi 100 metre dairesel bir parkurda yapılmıştır. Test 9 km/s hız ile başlatılmış her 3 dakikada bir 1 km/s hız arttırılmıştır. Deneklere 3 dakikalık bölüm aralarında 1 dakikalık pasif toparlanma yaptırılmış ve kulak memelerinden venöz kan alınmıştır. Test temposu bant kaydından gelen sinyaller yardımıyla takip edilmiş ve denek testi bırakana kadar yada üst üste 3 sinyal kaçırana kadar devam ettirilmiştir Verilerin Analizi Test verilerinin normal dağılım gösterip göstermediği Shpiro-Wilk Testi ile varyans homojenitesi ise Levens Testi ile SPSS 17 paket programıyla hesaplanmıştır. Elde edilen maksimum oksijen tüketimi, maksimum kalp atım hızı, anaerobik eşik koşu hızı ve toplam kat edilen mesafe değerleri arasındaki ilişki yine SPSS paket programında Sperman 37

47 Korelasyonu hesaplanarak değerlendirilmiştir. Tüm istatistiksel işlemler p<0,05 güven aralığında yorumlanmıştır. 38

48 4. BULGULAR Tablo 5:Tanımlayıcı İstatistikler(n=12) x ss Yaş(yıl) 18,00 0,00 Boy(cm) 178,33 6,24 Kilo(kg) 72,17 5,47 V.Y.Y(%) 9,00 1,52 Tablo6: IRT1VO2max ile MMKAEH Varyans Homojenitesi Tablosu Levene İstatistik Serbestlik Derecesi (df1) Serbestlik Derecesi (df2) Anlamlılık Derecesi (Sig.) Ortalama 9, ,05* Temel Ortalama 8, ,08 Belirlenebilir serbestlik derecesi ile Temel Ortalama 8, ,636 0,13 Düzeltilmiş Ortalama 9, ,05 p<0,05* Varyans Homojenitesi Testi sonrasında IRT1VO2max ve MMKAEH parametrelerinin varyanslarının homojen olmadığı görülmektedir(p<0,05). 39

49 Tablo 7: IRT1VO2max ile MMKAEH Normal Dağılım Tablosu Grup Serbestlik Derecesi Shapiro-Wilk Anlamlılık Derecesi IRT1VO2max 12 0,101 MMKAEH 12 0,611 p>0,05 Shapiro-Wilk Testine Göre IRT1VO2max ve MMKAEH parametrelerinin normal dağılım gösterdikleri görülmektedir(p>0,05). Tablo 8: IRT1VO2max ve MMKAEH Sperman Korelasyonu Tablosu n x SS r p IRT1VO2max (ml/kg/dk) 12 54,85 3,62 0,86 0,000** MMKAEH (km/s) 13,45 0,87 (p<0,05)* Yapılan testler sonrasında IRT1VO2max 54,85 ± 3,62 ml/kg/dk iken MMKAEH 13,45 ± 0,87 km/s olarak bulunmuştur. IRT1VO2max ve MMKAEH parametreleri arasında istatistiksel olarak anlamlı yüksek ilişki tespit edilmiştir(p<0,05)*,(p<0,01)**. 40

50 Tablo9: Koşu Mesafesi ile MMKAEH Varyans Homojenitesi Tablosu Levene İstatistik Serbestlik Derecesi (df1) Serbestlik Derecesi (df2) Anlamlılık Derecesi (Sig.) Ortalama 19, ,000** Temel Ortalama 16, ,000 Belirlenebilir serbestlik derecesi ile Temel Ortalama 16, ,000 0,002 Düzeltilmiş Ortalama 19, ,000 Varyans Homojenitesi Testi sonrasında Koşu Mesafesi ve MMKAEH parametrelerinin varyanslarının homojen olmadığı görülmektedir(p<0,05). Tablo 10: Koşu Mesafesi ile MMKAEH Normal Dağılım Tablosu Grup Serbestlik Derecesi Shapiro-Wilk Anlamlılık Derecesi Koşu Mesafesi 12 0,101 MMKAEH 12 0,611 (p>0,05) Shapiro-Wilk Testine Göre Koşu Mesafesi ve MMKAEH parametrelerinin normal dağılım gösterdikleri görülmektedir(p>0,05). 41

51 Tablo 11: Koşu Mesafesi ile MMKAEH Sperman Korelasyonu Tablosu n x SS r p Koşu Mesafesi (m) ,66 431,97 0,86 0,000* MMKAEH (km/s) 13,45 0,87 p<0,05* Elde edilen bulgularda Koşu Mesafesi değerleri 2196,66 ± 431,97 m iken MMKAEH 13,45 ± 0,87 km/s olarak bulunmuştur. Koşu Mesafesi ile MMKAEH arasında istatistiksel olarak anlamlı yüksek ilişki tespit edilmiştir(p<0,05)*,(p<0,01)**. Tablo 12: MMKAEH ile IRT1KAHmaks Varyans Homojenitesi Tablosu Levene İstatistik Serbestlik Derecesi (df1) Serbestlik Derecesi (df2) Anlamlılık Derecesi (Sig.) Ortalama 16, ,001* Temel Ortalama 11, ,003 Belirlenebilir serbestlik derecesi ile Temel Ortalama 11, ,132 0,006 Düzeltilmiş Ortalama 16, ,001 42

52 Varyans Homojenitesi Testi sonrasında MMKAEH ile IRT1KAHmaks parametrelerinin varyanslarının homojen olmadığı görülmektedir(p<0,05). Tablo 13: MMKAEH ile IRT1KAHmaks Normal Dağılım Tablosu Grup Serbestlik Derecesi Shapiro-Wilk Anlamlılık Derecesi IRT1KAHmaks 12 0,724 MMKAEH 12 0,611 Shapiro-Wilk Testine Göre MMKAEH ve IRT1KAHmaks parametrelerinin normal dağılım gösterdikleri görülmektedir(p>0,05). Tablo 14: MMKAEH ile KAHmaks Sperman Korelasyonu Tablosu n x SS r p KAHmaks (atm/dk) ,50 7,59 0,36 0,240 MMKAEH (km/s) 13,45 0,87 p>0,05 43

53 Yine yapılan testler sonrasında MMKAEH 13,45 ± 0,87 km/s iken KAHmaks 186,50 ± 7,59 atm/dk olarak bulunmuştur. MMKAEH ile KAHmaks parametreleri arasında istatistiksel olarak anlamlı yüksek ilişki tespit edilmemiştir(p>0,05). 44

54 5. TARTIŞMA Bu çalışma Modifiye Mekik Testinden elde edilen anaerobik eşik koşu hızı parametresi ile yo-yo Testinden elde edilen performans parametrelerinin karşılaştırılarak aralarındaki ilişkinin ortaya konulması amacı ile yapılmıştır. IRT1 yapıldıktan sonra ortaya çıkan en önemli değer sporcunun test sırasında kat ettiği mesafedir ve test sırasında kat edilen mesafe maksimum oksijen tüketimi belirlemek için oluşturulmuş olan formülde yerine konarak maksimum oksijen tüketimi hesaplanır. Testin yapılma dönemi (hazırlık dönemi, sezon başı, sezon ortası, sezon sonu), sporcunun oynadığı alan (kaleci, stoper, orta saha, forvet) sporcunun durumu (profesyonel veya amatör), gibi değişkenlerinde test performanslarını doğrudan etkileyeceği gözden kaçırılmamalıdır 103,96. Özellikle literatüre bakıldığında IRT1 ile futbolda maç içerisinde kat edilen mesafe arasında yüksek bir ilişki olduğu görülmektedir 96. Özellikle maksimum oksijen tüketimini formülle tahmin edilmesi söz konusu olduğunda IRT1'in oldukça başarılı olduğu ortaya konulmuştur 103. Ancak son dönemde araştırmacılar anaerobik eşik koşu hızı parametresinin, maksimum oksijen tüketimine göre dayanıklılığı tahmin etmek ve yorumlamak adına daha iyi bir gösterge olduğunu savunmuşlardır 80. Bu yapılan çalışmada Modifiye Mekik Testinden elde edilen anaerobik eşik koşu hızı ile IRT1 den elde edilen koşu mesafesi ve hesaplanan maksimum oksijen tüketimi arasında anlamlı yüksek ilişki tespit edilmiştir(r=0.865),(p<0,05;p<0,001). 45

55 Aslan ve ark.'nın(2009) 105 yaptığı çalışmada IRT1 den elde edilen koşu mesafesi ve hesaplanan maksimum oksijen tüketimi ile koşu bandında elde edilen maksimum oksijen tüketimi arasında yüksek anlamlı ilişki saptanmıştır(r=0.89), (p<0,05). Başka bir çalışmada Tomas ve ark.(2006) 15 yaptığı çalışmada rekrasyonel takım sporu yapan deneklerde IRT1 maksimum oksijen tüketimi verileri ile dayanıklılık özelliğinin yorumlanmasında sık kullanılan 20 metre mekik koşusu performansı arasında yüksek anlamlı ilişki saptanmıştır(r=0.87),(p<0,01) Yine başka bir çalışmada Rampini ve ark.(2010) 106 elit futbolcularda IRT1 den hesaplanan maksimum oksijen tüketimi verileri ile koşu bandında elde edilen maksimum oksijen tüketimi verileri arasında yüksek ilişki saptamışlardır(r=0.74),(p<0,005). Literatürde anaerobik eşik koşu hızı ile IRT1 den elde edilen maksimum oksijen tüketimini karşılaştıran tek çalışma Ueda ve ark. (2011) 107 Japon üniversite futbolcuları üzerinde yapmış olduğu çalışmadır. Bu çalışmada IRT1 den elde edilen maksimum oksijen tüketimi verileri ile koşu bandında elde edilen anaerobik eşik koşu hızı verileri arasında orta düzeyde anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir(r=0.64),(p<0,01). yine aynı çalışmada IRT1 den elde edilen maksimum oksijen tüketimi verileri ile koşu bandında elde edilen maksimum oksijen tüketimi verileri arasında yüksek anlamlı ilişki tespit edilmiştir(r=0.79),(p<0,001) Bu verilerden yola çıkarak görülmektedir ki literatürdeki çalışmaların büyük bir kısmı bu yapılan çalışmayla aynı doğrultuda ve destekler niteliktedir. 46

56 Bunların yanı sıra yapılan çalışmada çalımada Modifiye Mekik Testinden elde edilen anaerobik eşik koşu hızı ile IRT1 den elde edilen maksimum kalp atım hızı verileri arasında yüksek anlamlı ilişki bulunmamıştır(r=0.36),(p>0,05). Bu sonucun maksimum kalp atım hızı parametresinin dayanıklılıkla anaerobik eşik koşu hızı parametresine göre daha az ilişkili bir parametre olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Özkamçı ve arkadaşları (2007) 108 yaptığı çalışmada dairesel mekik testi, 20 metre mekik testi, IRT1 testi ve 220-yaş formülü yardımıyla elde ettikleri KAHmaks değerlerini karşılaştırmış ve bu değerler arasında anlamlı fark bulunmamıştır. yapılan başka bir çalışmada ise Edis ve arkadaşları (2007) 109 sahada ve laboratuar da belirlenen KAHmaks değerleri arasında fark bulunmamıştır. Aerobik kapasiteyi belirlemede kullanılan maksimal testler sonucu elde edilen KAHmaks değerlerinin çok belirleyici bir değişken olmadığını ve birbirinden çok fark göstermediği bilinmektedir 86,95,110. Bu veriler düşünüldüğünde literatürün bu çalışmayı desteklediği görülmektedir. Elde edilen verilerin ışığı altında bugün dayanıklılığın yorumlanmasında kullanılan indirek bir yöntem olan IRT1' den elde edilen maksimum oksijen tüketimi parametresi ile direk bir yöntem olan Modifiye Mekik Testinden elde edilen anaerobik eşik koşu hızı parametresinin arasındaki ilişki ortaya konmuş olduğu düşünülmektedir. Bu sayede dayanıklılığın futbolun dayanıklılık yapısına uygun olan indirek bir yöntem ile daha masrafsız, daha az insan gücü gerektirerek ve daha zahmetsiz bir şekilde hesaplanıp, yorumlanabileceği tespit edilmiştir. 47

57 6. SONUÇ Bu çalışmada 12 erkek sporcu iki farklı dayanıklılık testine tabi tutulmuş elde edilen veriler ilişkilendirilerek değerlendirilmiştir. Yapılan ölçümler sonucunda Modifiye Mekik Testinden elde edilen anaerobik eşik koşu hızı ile IRT1 den elde edilen koşu mesafesi ve karşılığı olan maksimum oksijen tüketimleri arasında anlamlı yüksek ilişki tespit edilmiştir(r=0.86),(p<0,05;p<0,01). Ancak Mekik Testinden elde edilen anaerobik eşik koşu hızı ile IRT1 den elde edilen maksimum kalp atım hızı verileri arasında anlamlı yüksek ilişki saptanmamıştır (r=0.36),(p>0,05). Sonuç olarak bilimsel olarak geçerlilik kazanmış direk bir ölçümle elde edilmiş olan MMKAEH parametresi, yine bilimsel olarak geçerlilik kazanmış ancak indirek bir yöntemle elde edilen IRT1VO2max parametresiyle karşılaştırılmıştır. Yapılan değerlendirmeler sonrasında bu iki parametrenin birbirleri yerine kullanılabilecek parametreler olduğu görülmüştür. 48

58 7. ÖZET YO-YO TEST VERİLERİ İLE ANAEROBİK EŞİK KOŞU HIZI PERFORMANSININ KARŞILAŞTIRILMASI Bu araştırmanın amacı Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 1 den elde edilen performans parametreleri ile Modifiye Mekik Testinden elde edilen AneKHız parametresi arasındaki ilişkiyi sorgulamaktır. Çalışmaya Gençlerbirliği Spor Kulübünün U19 Takımında oynayan boy uzunlukları 178,33 ± 6,24cm, vücut ağırlıkları 72,17 ± 5,47kg, Vücut Yağ Yüzdeleri 9,00 ± 1,52% ve yaşları 18,00 ± 0,00 olan 12 futbolcu gönüllü olarak katılmıştır. Deneklerin öncelikle boy uzunluğu, vücut ağırlığı ve V.Y.Y ölçümleri yapılmıştır. Daha sonra Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 1 uygulanmış, ardından bir sonraki haftanın aynı günü ve aynı saati Modifiye Mekik Testi Uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS 17.0 paket programında değerlendirilmiştir. Değerlendirme Sperman Korelasyon Testi ile yapılmıştır. Yapılan Değerlendirmede IRT1VO2max ile MMKAEH arasında istatistiksel olarak yüksek anlamlı ilişki tespit edilmiştir(r=0,86),(p<0,05). Benzer bir şekilde Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 1 den elde edilen Koşu Mesafesi ile MMKAEH arasında istatistiksel olarak yüksek anlamlı ilişki tespit edilmiştir(r=0,86),(p<0,05). Son olarak MMKAEH ile IRT1KAHmaks verileri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir(r=0,36),(p>0,05). Bütün bu veriler göz önünde bulundurulduğunda Yo-Yo Aralıklı Dayanıklılık Testi Seviye 1 den elde edilen performans parametreleri Modifiye Mekik Testinden elde edilen AneKHız parametresinin yerine güvenilir bir şekilde kullanılabileceği düşünülmektedir. 49

59 Anahtar Kelimeler: Yo-Yo Testi, Modifiye Mekik Testi, Anaerobik Eşik Koşu Hızı, VO2max 50

60 8. SUMMARY COMPARISON OF DATA OBTAINED FROM YO-YO ENDURANCE TEST AND ANAEROBIC THRESHOLD RUNNING SPEED PERFORMANCE The aim of this study is to question the relationship between the performance parameters obtained from Yo-Yo Intermittent Recovery Test Level 1 and AnERS parameter obtained from Modified Shuttel Run Test. 12 football players in U19 team of Gençlerbirliği Sports Club were participated in this study player's mean values for height was 178,33±6,24 cm, for body weights was 72,17±5,47 kg, for body fat indexes was 9,00%±1,52% and for ages were 18±0,00. First, body hights, body weights and BFP measurements of the subjects were taken. Then, Yo-Yo Intermittent Recovery Test was implemented and then, a week later on the same day and at the same hour, Modified Shuttle Run Test was implemented. The obtained data were evaluated with SPSS 17.0 package program. Evaluation was made with Sperman Correlation Test. As a result of the study, statistically highly meaningful relation was detected between IRT1VO2max and MSRTAES (r=0,86), (p<0,05). In a similar way, statistically highly meaningful relation was detected between the Running Distance obtained from Yo-Yo Intermittent Recovery Test Level 1 and MSRTAES (r=0,86), (p<0,05). However, a statistically meaningful relation wasn t detected between MSRTAES and IRT1KAHmax data (r=0,36), (p>0,05). Considering all these data, it is presumed that the performance parameters obtained from Yo-Yo Intermittent Recovery Test Level 1 can be used in place of the AnERS parameter obtained from Modified Shuttel Run Test reliably. 51

61 Key Words: Yo-Yo Test, Modified Shuttel Run Test, Anaerobic Threshold Running Speed, VO2max 52

62 9. KAYNAKÇA 1-Bangsbo, J., Mohr, M., Krustrup, P. Physical and metabolic demands of training and match - play in the elite football players. Journal of Sports Sciences. 24(7): ; (2006). 2-Reilly, T. Energetics of high-intensity exercise (Soccer) with particular reference to fatique. Journal of Sport Sciences, 17: ;(1997). 3-Akgün, N.. Egzersiz Fizyolojisi. (4.Basım). (I. Cilt). İzmir Ege Üniversitesi Basım Evi; (1992). 4-Reilly T, J. Bangsbo; Franks, A. Anthropometric and physiological predispositions for elite soccer. Journal of Sports Sciences, 18, ;(2000). 5-Torok, D.J., Duey, W.J., Bassett, Dr., Howley, Jr E.T., Mancuso, P. Cardiovascular responses to exercise in sprinters and distance runners. Med. Sci. Sports Exerc., 27(7), ; (1995). 6-Mitchell, J.H., Sproule, B.R., Chapman, C.B. The Physiological meaning of the maximal oxygen intake test. J. Clin. Invest., 37, ;(1958). 7-Hickson, R.C., Bomze, H.A., Holloszy J.O. Linear increase in aerobic power induced strenuous training. J. Appl. Physiol., 42, ; (1977). 8-Tanaka, K., Matsuura, Y., And Et Al. A longitudinal assessment of anaerobic tbreshold and distance-running performance Med. Sci. Sports Exerc, 16(3), ; (1984). 53

63 9-Drust B, Reılly T. And Cable N. T. Physiological Responses to Laboratory-Based Soccerspecific İntermittent and Continuous Exercise Journal of Sports Sciences,, 18, ; (2000). 10-Hoff, J. Wısløff, U. Engen, L. C., Kemı O. And Helgerud, J. Soccer Specific Aerobic Endurance Training British Journal of Sports Medicine. ;36; ; (2002). 11-Hugg, P.J. The Selection of Australian Youth Soccer Players Based On Physical and Physiological Characteristics. Unpublished Masters Thesis, University of Canberra;(1994). 12-Reilly, T., Physiological Profile of The Player. In Football (Soccer) (Edited By B. Ekblom ), Pp Oxford: Blackwell Scientiw C; (1994). 13-Bangsbo,J.,.YO-YO Tests. HO + Strom,Copenhagen,Denmark; (1996). 14- Krustrup, P, Mohr, M. Amstrup, T. Torben R, Johansen, J. Steensberg, A. Preben, K. P. and Bangsbo, J. The Yo-Yo Intermittent Recovery Test: Physilogical Response, Reliability, and Validity. Medıcıne & Scıence In Sports & Exercıse; (2003). 15-Thomas, A. Brıan D, Carmel G. The Yo-Yo Test: Reliability And Association With A 20-M Shuttie Run and VO2max. International Journal of Sports Physiology And Performance,:1: Human Kinetics, Inc; (2006). 16-Edwards, A.M., Clark, N., Macfadyen, A.M. Lactate and ventilatory thresholds reflect the training status of professional soccer players where maximum aerobic power is unchanged. Journal of Sports Science and Medicine; 2, 23 29; (2003). 54

64 17-Powers, S.K., Dodd, S., Deadson, R., Byrd, R., Mc Knight. J. Ventilatory threshold, running economy, and distance running performance of trained athletes. Research Quarterly for Exercise and Sport, 54: ; (1983). 18-Allen, W.K., Seals. D.R., Hurley, B.F., Ehsani, A.A., Hagberg, J.M. Lactate threshold and distance-running performance in young and older endurance athletes. J. AppL Physiol., 58, ; (1985). 19-Hilderbrand, A., Lormes, W. Lactate concentration in plasma & red blood cells during incremental exercise. Int. Jnl. Sp. Med., 21(7) p96-101;(2000). 20-Mcmillan, J Helgerud, S J Grant, J Newell, J Wilson, R Macdonald, J Hoff. Lactate Threshold Responses to a Season of Professional British Youth Soccer. Br J Sports Med 2005;39: ; (2005). 21- Bompa, T.O. Antrenman Kuramı ve Yöntemi. Çev: İlknur Keskin, A. Burcu Tuner. Ankara- Kültür Ofset; (2003) 22- Kin A. Enerji sistemleri ve 400m. koşusu. Atletizm Bilim ve Teknoloji Dergisi. 13:1;(1994) 23- Açıkada C. Bilim ve Spor. 3.Baskı. Ankara, Büro-Tek Matbaası; (1991). 24-Kramer JW. Physiological adaptations to anaerobic and aerobic endurance training programs. Essentials of Strength Training and Conditioning, Second Edition; (1995). 55

65 25-Günay M., Tamer K., Cicioğlu İ.: Spor fizyolojisi ve performans ölçümü: Enerji metabolizması, Solunum Sistemi ve Egzersiz. s:39-72, Gazi Kitabevi, Ankara, (2006). 26-Powers S.K., Howley E.T., Exercise Physiology, Brown and Benchmark Publishers, (1997). 27- Connet, R J, et.al. Energy sources in fully aerobic rest-work transitions: a new role for glycolysis. Am. J. Physiol., 248 (17), , (1985). 28-Bangsbo, J., and et al.; Elevated muscle glycogen and anaerobic energy production exhaustive exercise in man. J. Physiol., 451, , (1992). 29-Ivy, J.L., et.al.; Progresive metabolite changes in individual human muscle fibers with increasing work rates. Am. J. Physiol., 252, C630-C639, (1987). 30-Hughson, R.L., et al.; Blood lactate concentration increases as a continuous function in progressive exercise. J. Apply. Physiol, 62 (5), , (1987). 31-Wilson, D.F.: Factors affecting the rate and energetics of mitochondrial oxidative phosphorylation. Med. Sci. Spors Exerc., 26(1), 3743, (1994). 32- Connett, R.J., et al.; Lactate accumulation in fully aerobic, working, dog gracilis muscle. Am. J. Physiol., 246, H120-H128, (1984). 33-Stainsby, W.N.: Biochemical and physiological bases for lactate production. Med. Sci. Sports Exerc., 18(3), , (1986). 56

66 34-Sahlin, K., Katz, A., Henriksson, J.: Redox state and lactate accumulation in human skeletal muscle dynamic exercise. Biochem J., 245, ,(1987). 35-Jorfeldt, L., Juhlin-Danfeit, A., Karlsson, J.: Lactate release in relation to tissue lactate in human skeletal muscle during exercise.j. AppLPhysiol.: Respirat. Environ. Exercise Physiol., 44, , (1978). 36-Green, H.J., Hughson, R.L., Orr, G.W., Ranney, D.A.: Anaerobic threshold blood lactate, and muscle metabolites in progressive exercise. J. Appl. Physiol. Respirat. Eviron. Exercise Physiol., 54 (4), , (1983). 37-Karlsson, J.: Pyruvate and lactate ratios in muscle tissue and blood during exercise in man. Acta Physiol. Scand., 81, , (1971). 38-Knuttgen, H.G., Saltin, B.: Muscle metabolites and oxygen uptake in short term submaximal exercise in man. J. AppI. Pbysiol., 32, , (1972). 39-Poortmans, J.R., et al.; Lactate uptake inactive by forearm during progressive leg exercise. J. Appl. Physiol., 45(6), , (1978). 40-Gladden, L.B.: Net lactate uptake during progressive steady-level contractions in canine skeletal muscle. J. AppJ. Physiol., 71(2), , (1991). 41-Fox, E.L., and et al.; The Physiological Basis of Physical Education and Athletics. Fourth Edition, Philedelphia: W.B. Saunders Company, (1988). 42-Karlsson, J., Jacobs, I.: Onset of blood lactate accumulation during 57

67 muscular exercise as a threshold concept. I. Theroretical considerations. Int. J. Sports Med., 3, , (1982). 43-Conconi, F., Grazzi, G.. and et.al.: The Conconi Test: Methodology after 12 years of application. Int. J. Sports Med., 17, , (1996). 44-Hilderbrand, A., Lormes, W.: Lactate concentration in plasma & red blood cells during incremental exercise. Int. Jnl. Sp. Med., 21(7) p96-101, (2000). 45-Casaburi, R., et al.: A new perspective in pulmonary rehabilitation: anaerobic threshold as a discriminant in training. Eur Respir J; 2 (Suppl): , (1989). 46-Wilmore, J.H., Costill, D.L.: Physiology of Sport and Exercise: 3rd Edition.Champaign, IL: Human Kinetics, (2005). 47-Wasserman, K., McIlroy, M.B.: Detecting the threshold of anaerobic metabolism in cardiac patients during exercise. Am. J. Cardiology, 14, , (1964). 48-Mazzeo, RS., et al.; Dispozal of blood lactate in humans during rest and exercise. J. Apply. Physiol, 60(1), , (1986). 49-Krista Svedahl, Brian R. M.; Anaerobic Threshold: The Concept and Methods of Measurement. Can. J. Appi. Physiol. 28(2): , (2003). 50-Harris, R.C., Sahlin, K., Hultman, C.: Phosphagen and lactate contents of m. Quadriceps femoris of man after exercise. J. Appl Physiol.: Respirat. Environ. Exercise Physiol., 43, , (1977). 58

68 51-Hagberg, J.M., Coyle, E.F., Carroll, J.E., Miller, J.M.; Exercise hyperventilation in patients with McArdle's disease. J. AppI. Physiol.,52, , (1982). 52-Nearly, P.J., MacDoughall, J.D., Bachus, R., Wenger, H.A.: The relationship between lactate and ventilatory threshold: coincidental or cause and effect? Eur. J. Appl. Physiol., 54, , (1985). 53-McLellan, T.M., and et al.; Inscremental test protocol, recovery mode and the individual anaerobic threshold. Int. J. Sports Med., 12(2), , (1991). 54-Brooks, G.A.: The lactate shuttle during exercise and recovery. Med. Sci. Sports Exerc., 18(3), , (1986). 55-Rusco, H., Luhtanen, P., Rahkila, P., Viitasalo, J., Rehunen, S.; Muscle metabolism, blood lactate and oxygen uptake in steady state exercise at aerobic and anaerobic thresholds. Eur. J. AppI. Physiol. 55, , (1986). 56-Belman, M., Gaesser, G.: Exercise Training below and above lactate threshold in elderly. Med. Sci. Sports Exerc., 23, , (1990). 57- Oyono-Enguelle, S., Heitz, A., Marbach, J., Ott, C., Gartner, M., Pape, A., Vollmer, J.C., Freund, H.: Blood lactate during constant-load exercise at aerobic and anaerobic thresholds. Eur. J. Appl. PhysioL, 60, , (1990). 58-Farrell, P.A., Wilmore, J.H., Coyle, E.F., Billing, J.E., Costill, D.L.: Plasma lactate accumulation and distance running performance. Med. Sci. Sports, 11(4), , (1979). 59

69 59-Sjödin, B., Jacobs, I., Svedenhag, J.: Changes in onset of blood lactate accumulation (OBLA) and muscle enzymes after training at OBLA. Eur. J. Appl. Physiol., 49, 45-57, (1982). 60-Yoshida, T.: Effect of dietary modifications on lactate threshold and onset of blood lactate accumulation during inscremental exercise. Eur.J. Appl. Physiol., 53, , (1984). 61-Pfitzinger, P., Freedson, P.S.: The reliability of lactate measurements during exercise. Int. J. Sports Med., 19: , (1998). 62-Weltman, A., Snead, D., et al.: Reliability and valitidy of a continuous incremental treadmill protocol for the determination of lactate threshold fixed blood lactate concentration, and VO2max Int. J. Sports Med., 11(1), Hurley, B.F., Hagberg, J.M., and et.al.: Effect of training on blood lactate levels during submaximal exercise. J. AppI. Physiol.: Respirat. Environ. Exercise Physiol., 56(5), , (1984). 64-Coyle, E.F.: Integration of the physiological factors determining endurance performance ability. In: J.O. Holloszy (ed.) Exerc. Sports Sci. Rev., Baltimore: Williams & Wilkins. 23, 25-63, (1995). 65-Harris, J., Dudley, G.: Exercise alters the distribution of Lactate in the blood. Jnl. Appl. Phys.; 66: , (1989). 66-Stegmann, H., Kindermann, W., Schnabel, A.: Lactate kinetics and individual anaerobic threshold. Int. J. Sports Med., 2, , (1981). 60

70 67-Stegmann, H., Kindermann, W.: Comparison of prolonged exercise tests at the individual anaerobic threshold and the fixed anaerobic threshold of 4 mmol. -1 lactate. Int. J. Sports Med., 3, , (1982). 68-Belcastro, A.N., Bonen, A.: Lactic acid removal rates during controlled and uncontyolled recovery exercise. J. Appl. Physiol., 39, , (1975). 69-Baldari, C., Videira, M., and et al.: Lactate removal during active recovery related to the individual anaerobic and ventilatory thresholds in soccer players. Eur J Appl Physiol.; 94(1-2):220, (2005). 70-McLellan, T.M., Jacobs, I.: Active recovery, endurance training, and the calculation of the individual anaerobic threshold. Med. Sci. Sports Exerc., 21(5), , (1989). 71-Joyner, M. 'Physiological Limiting Factors And Distance Running: Influence Of Gender And Age On Record Performances.Exercise Sports Science Rev. Baltimore: Williams &Wilkins; (1994). 72-Astrand P.O., Rodahl K.. The Muscle And Its Contraction. Textbook Of Work Physiology: Physiological Basis Of Exercise, 3. Edit ion, Mcgraw-Hill Book Company, Printed Đn The U.S.A., S.12-53; (1986) 73-Bouchard C, Godbout P, Mondor Jc, Leblanc C. Specifity of maximal aerobic power. European Journal of Applied Physiolology; 40: 85;(1979). 74- Açıkada C, Ergen E. Bilim Ve Spor. Ankara ;(1990) 75-Bompa, T.O.. Theory and methodology of trainning second edition.kendall/hunt Publishing Company; (1991). 76-Louanne, F., and et.al.: Physiological parameters related to distance 61

71 running performance in female athletes. Med. Sci. Sports Exerc., 21(1), , (1989). 77-Allen, D., Freund, B. J., Wilmore, J.H.: Interaction of test protocol and horizontal training on maximal oxygen uptake. Med. Sci. Sports Exerc., 18(5), , (1986). 78-Bodner, M.E., Rhodes, E.C.: A Review of the Concept of the Heart Rate Deflection Point. Database: Academic Search Premier. Sports Medicine, , Vol. 30, Issue 1, Jul (2000). 79-Rhodes, E.C., McKenzie, D.C.: Predicting maraton time from anaerobic threshold measurement. The Physician and Sports Medicine, 12(1), 95-98, (1984). 80-Edwards, A.M., Clark, N., Macfadyen, A.M.: Lactate and ventilatory thresholds reflect the raining status of professional soccer players where maximum aerobic power is unchanged. Journal of Sports Science and Medicine; 2, 23-29, (2003). 81-Rhodes, E.C., McKenzie, D.C.: Predicting maraton time from anaerobic threshold measurement. The Physician and Sports Medicine, 12(1), 95-98, (1984). 82-Balke, B.. Ware, Rw.. An Experimental Study Of Physical Fitness Of Air Force Personnel. U.S. Armed Forces Medicine Journal 10: ; (1959). 83-Froelıcher, V.F, Thompson, Davıs G., Stewart And Trıebwasser J.H, prediction of maximal oxygen consumption comparison of the Bruce and 62

72 Balke treadmill protocols. Col, Usaf, Mc; (1975). 84-Tamer, K.. Sporda fiziksel-fizyolojik performansın ölçülmesi ve değerlendirilmesi. Bağırgan Yayınevi. Ankara;(2000). 85-Pollock, M; L.,Foster,C.;Schımdt, D.; Hellman, C.; Ward, A; LınneRUD, A.C.. Comparative analysis of physiologic responces to three different maksimal graded exercise test protocols on healty woman. American Heart Journal 103: ; (1982). 86-Fredriksen, P. M., Ingjer, F., Nystad, W., Thaulow, E.,. Aerobic endurance testing of children and adolescents - a comparison of two treadmill- protocols. Scand J Med Sci Sports 1998: 8: ;(1998). 87-Foster,C., Jackson, A. S., Pollock, M. L., Taylor, M. M., Hare, J., Sennett, S. M., Rod, J. L., Sarwar, M. And Schmđdt, D. H.. Generalized equations for predicting functional capacity from treadmill performance. American Heart Journal 107: 1229: 1234; (1984). 88-Heyward,V.H. Anvanced fitness assessment and exercise prescription. University of New Mexico. 4. Edition; (1998). 89-Santos-Silva, P, R,. Alfredo J, F., Anita W, C,. Júlia, M, D,. Arnaldo J, H,. Reproducibility of maximum aerobic power (VO2max) among soccer players using a modified Heck Protocol; (2007). 90-Astrand, P. O.. Rhyming I. A Nomogram for calculation of aerobic capacity (physical fitness) from pulse rate during submaximal work. J Appl 63

73 Physiol 1954; 7: ; (1954). 91-Legge, Bj., Banister, Ew.. The Astrand-Rhyming Nomogram revisited. J Appl Physiol 1986;61:1203-9; (1986). 92-Fox El.. A Simple, Accurate technique for predicting maximal aerobic power. J Appl Physiol 1973;35:914-6; (1973). 93-Svensson, B. Drust. Testing soccer players. Journal of Sports Sciences, 23:6, ; (2004). 94-Cooper, K. H.. Testing and developing cardiovascular fitness. Exercise, Science and Fitness; (1980). 95-Castagna, C.. Grant, A.. Dıottavıoı, S.. Competıtıve-Level Dıfferences ın Yo-Yo Intermıttent Recovery And Twelve Mınute Runtest performance ın soccer referees. Journal of Strength and Conditioning Research, 19 (4), ; (2005). 96-Krustrup, P., Mohr, M., Nybo, L., Majgaard, J. J, Nıelsen, J.J. Ve Bangsbo, J. :The Yo-Yo IR2 Test: physiological response, reliability, and application to elite soccer. American Collegeof Sports Medicine.;(2006). 97-Metaxas, T.I., Koutlıanos, N.A., Kouıdı, E.J. And Delıgıannıs A.P.. Comparative study of field and laboratory tests for the evaluation of aerobic capacity on soccer players. Journal of Strength and Conditioning Research 19, 79-84;(2005). 98-Malına, R.M., Eısenmann, J.C., Cummıng, S. P., Rıbeıro, B. And Aroso, J.. Maturity-Associated variation ın the growth and functional capacities of youth football (soccer) players Years. European 64

74 Journal Of Applied Physiology 91, ; (2004). 99-Demirel H. Anaerobik eşiğin fizyolojik anlamı, Spor Bilimleri 1. Ulusal Sempozyomu Bildirileri. Spor Toto Teşkilat Müdürlüğü, Ankara,; ; (1990). 100-Hollmann W. Historical remarks the development of the aerobic - anaerobic threshold up to Int. J.Sports Medicine.;6: ; (1985). 101-Conconi F. Ferrari M. Zıglio PG. Droghetti P.Codeca L. Detarmination of the anaerobic threshold By A Noninvasive Field Test on Runners. J. Applied Physiology;(1982). 102-Özkara A. Futbolda testler ve özel çalışmalar, Kuşçu Etiket ve Matbaacılık, Ankara; (2004). 103-Bangsbo, J., Laila, F,M., Kurstrup, P.Yo-Yo İntermittent Recovery Test. Sports Medicen, 38:(1), 37-61; (2008). 104-Hızal, A., Açıkada, C., Hazır, T., Tınazcı, C. Modifiye Mekik Koşusu Testinin güvenilirliği ve geçerliliği. Spor Bilimleri Dergisi, 4:(8), 3-12;(1997) 105-Aslan, E., Müniroğlu, S.,Alemdaroğlu, U., Karakoç, B. Investıgatıon of the performance responses of Yo-Yo And Shuttle Run Tests wıth the treadmıll run testin young soccer players,3:(3), ;(2009) 106-Rampinini, E., Sassi., Azzalin, A. ve Ark. Physiological determinants of Yo-Yo intermittent recovery tests in male soccer players. Eur J Appl Physiol, 108, ; (2010). 65

75 107-Uleda, S., Yamanaka, A ve Ark. Diferences in physiological characterizationbetween Yo-Yo Intermittent Recovery Test Level 1 and Level 2 in Japanese college soccer players,international Journal Sports Health Science, 9,33-38;(2011). 108-Özkamçı, H, Hazır, S., Evren, E., Açıkada, C. Maksimum kalp atım hızının farklı yöntemlerle belirlenerek karşılaştırılması. Antrenman Bilimi Sempozyumu - II, 29 Haziran 1Temmuz 2007, Ankara; (2007). 109-Edis, A., Hazır T., Şahđn, Z., Hazır, S., Aşçı, A., Açıkada, C.. Genç futbol oyuncularında saha ve laboratuvar koşullarında submaksimal ve maksimal egzersiz şiddetlerine verilen fizyolojik cevaplar. Hacettepe J. Of Sport Sciences 2007, 18 (2), 57-67; (2007). 110-Köklü,Y. Genç sporcularda anaerobik güç ve kapasite testlerinin İlişkisinin İncelenmesi (Yayınlanmış Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi. S.B.T.Y.O; (2007). 66

76 10. EKLER EK 1: ETİK KURUL RAPORU 67