TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİNE TOPLUMSAL BAKIŞ

Transkript

1

2 TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİNE TOPLUMSAL BAKIŞ Dr. Salih AKYÜREK - Mehmet Ali YILMAZ BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ RAPOR NO:56 NİSAN 2013

3 TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİNE TOPLUMSAL BAKIŞ Proje Yöneticisi: Dr. Salih Akyürek Anket Tasarımı: Dr. Salih Akyürek Proje Danışmanı: Prof. Dr. Cengiz Yılmaz, Doç. Dr. Atilla Sandıklı Veri Analizi ve Raporlama: Dr. Salih Akyürek, Mehmet Ali Yılmaz Kapak Tasarımı: Mehmet Ali Yılmaz Çalışmaya Katkı Sağlayan Diğer Kişiler: Müstecep Dilber - Esra Atalay - Fatma Serap Koydemir - Mustafa Taşkıran Hasan Öztürk Anket Uygulama: Sanoveri BİLGESAM YAYINLARI Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies Çalışmayı Destekleyen Kurum: Sivil Toplumu Geliştirme ve Destekleme Derneği (STD) ISBN: Basım-Cilt:SAGE Matbacılık / Sertifika No:14721 Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: Faks: Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A. Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : Faks: bilgesam@bilgesam.org Copyright BİLGESAM Nisan 2013 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz.

4 İÇİNDEKİLER SUNUŞ VII YÖNETİCİ ÖZETİ 1 1. YÖNTEM VE ÖRNEKLEM 8 2. TSK YA GÜVEN TSK ya Güvenin Diğer Kurumlarla Karşılaştırılması TSK ya Güveni Belirleyen Diğer Görüşler Davalar ve TSK Algısına Etkisi TSK Algısını Olumsuz Etkileyen Diğer Faktörler ASKERİ MÜDAHALELER VE DARBELERE BAKIŞ ORDU TOPLUM MESAFESİ SİVİL ASKER İLİŞKİSİ TSK Hükümet Bağı General Terfi ve Atamaları TSK Hükümet İlişkisi ZORUNLU ASKERLİK Zorunlu Askerliğin Şekli ve Süresi Zorunlu Askerlik Uygulamasının Bireysel ve Toplumsal Sonuçları Profesyonel Orduya Geçiş Bedelli Askerlik Uygulaması Zorunlu Askerlik Yapmak İstemeyenler Askerlikte Kötü Muamele Zorunlu Askerlikte Rehberlik ve Danışmanlık TERÖRLE MÜCADELE KURUMSAL ETKİNLİK ASKERİ YARGI VE DENETİM 75 EK- UYGULANAN ANKET FORMU 77

5

6 SUNUŞ Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), Türkiye de üzerinde en az alan çalışması yapılan kurumlardan birisi olan Türk Silahlı Kuvvetleri ve Askerlik konularında çalışmalar gerçekleştirmekte ve bu konudaki gelişmeleri yakından takip etmektedir. BİLGESAM, Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış başlıklı bu çalışma ile alan araştırmaları noktasındaki eksikliği biraz da olsa gidermeyi amaçlamaktadır. BİLGESAM, 2010 yılında Dr. Salih Akyürek tarafından hazırlanan Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu adlı kapsamlı raporu, 2011 yılında Prof. Dr. Ali L. Karaosmanoğlu tarafından hazırlanan Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi raporunu, 2012 yılında İnsansız Hava Araçları raporunu ve yine 2012 yılında Doç. Dr. Atilla Sandıklı editörlüğünde hazırlanan Teoriler Işığında Güvenlik, Savaş, Barış ve Çatışma Çözümleri kitabını yayınlamıştır. BİLGESAM Ayrıca, terörle mücadele ve Kürt Meselesi konusunda TSK ile ilgili başlıkları da içeren, bazıları alan çalışmasına dayanan 10 un üzerinde rapor ve kitap yayınlamış ve TSK nın gelecek vizyonuna katkı sağlayacak söyleşiler gerçekleştirerek güvenlik alanında literatüre önemli katkılar sağlamıştır. Türkiye de Türk Silahlı Kuvvetleri ve askerlik konularında çalışmalarına devam eden BİLGESAM, Ocak 2013 ayında internet yoluyla gerçekleştirilen anket uygulaması neticesinde elde edilen 5173 kişilik örnekleme ait verilerle hazırladığı Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış raporunda, Türk Silahlı Kuvvetlerine güven, askeri müdahaleler ve darbelere bakış, ordu-toplum mesafesi, sivil-asker ilişkileri, zorunlu askerlik ve profesyonel ordu, terörle mücadele, kurumsal etkinlik ve benzeri konularda toplumsal algıları ortaya koymaktadır. Çalışmanın ilgili kuruluşların karar mercilerindeki yöneticilere ve akademisyenlere faydalı olmasını temenni eder, çalışmanın gerçekleşmesi için destek sağlayan Uluslararası Sivil Toplumu Destekleme ve Geliştirme Derneğine ( STD ), proje danışmanı Prof. Dr. Cengiz Yılmaz a, raporu hazırlayan Dr. Salih Akyürek ve Mehmet Ali Yılmaz a ve raporun yayına hazırlanmasında emeği geçen BİLGESAM çalışanlarına teşekkür ederim. Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı

7

8 YÖNETİCİ ÖZETİ Türk Silahlı Kuvvetleri ile ilgili toplumsal algılar Ek te nihai şekli bulunan 62 soruluk anket formu ile sorgulanmış ve elde edilen 5173 kişiye ait anket verisi analiz edilerek dokuz ana konu başlığında raporlaştırılmıştır. Çalışmaya ait bulguların özeti bu bölümde kendi konu başlığı altında verilmiştir. TSK ya Güven Çalışmada TSK ya güven, Parlamento, Hükümet, Yargı ve Polis Teşkilatı ile birlikte aynı soru grubu içinde ölçülmüştür. Bulgular, yüzlü ölçekte 63,9 luk değeri ile TSK ya güvenin diğer kurumlara göre daha yüksek olduğunu göstermektedir. Diğer dört kurumun güven değerleri ise sırasıyla; Polis Teşkilatı 50, Hükümet 43,9, Parlamento 39,2 ve Yargı 38,5 dir. Son yıllardaki gelişmeler ve TSK nın merkezde olduğu yıpratıcı tartışmaların da etkisiyle TSK ya güvende göreceli bir düşüş gözlenmekle birlikte, TSK diğer kurumların çok daha üzerinde bir güvene sahiptir. TSK ya güven genel olarak orta düzeyin üzerinde ve olumlu olmakla birlikte; bulgular, kişilerin kurumdaki kaza ve vukuatlar konusunda ve çocuklarını gözleri arkada kalmadan askere gönderme noktasında güven değerine göre daha olumsuz düşündüklerini göstermektedir. TSK da yaşanan kazalar, kayıplar ve askerlik uygulamaları konusunda kişiler genelde olumsuz görüşlere sahip olmasına rağmen; TSK ya güvenin yüksek sayılabilecek düzeyde olması, tüm eleştirilere rağmen kurumun görüldüğü değil görülmek istendiği yeri daha fazla işaret etmektedir. Bu bulgular, son yıllardaki tüm gelişmeler ve değişimlere rağmen insanların TSK yı diğer kamu kurumlarından çok daha özel ve ayrıcalıklı bir yere koyduğunu göstermektedir. Ordu, dünyada genelde en güvenilen kurumlar arasında görülmektedir. Ancak, orduya güvenin yüksek olduğu ülkelerde ve özellikle Avrupa da güven değeri temelinde ordular ile kurumlar arası makasın Türkiye deki kadar açık olmadığı görülmektedir. Davalar ve TSK Algısına Etkisi Çalışmada Ergenekon yapılanmasının varlığına inanç düzeyi yüzlü ölçekte 53,5 olarak bulgulanmıştır. Bu inanç düzeyi 87,5 ile AKP ve 82,1 ile BDP seçmeni arasında oldukça yüksek iken, MHP seçmeni arasındaki 38,6 değeri Ergenekon yapılanmasına fazla inanılmadığını ve şüpheler olduğunu, CHP seçmeni arasında aldığı 18,2 değeri ise bu yapılanmaya inanılmadığını göstermektedir. Ergenekon ve Balyoz iddianamesi AKP ve BDP seçmeninin TSK ya güvenini olumsuz etkilerken, iddianameler MHP ve CHP seçmeninin TSK ya güven algısını çok fazla olumsuz etkilememiştir. Bu bulgulara benzer şekilde, AKP ve BDP seçmeni Balyoz davasındaki mahkeme kararını adil bulurken, CHP ve MHP seçmeni adil bulmamaktadır. Bulgular, Ergenekon ve Balyoz davalarına bakışta siyasi görüşlerin ön plana çıktığını, konunun nerdeyse tamamen siyasallaştığını ve toplumsal kutuplaşmayı görünür kılan bir araç haline getirildiğini göstermektedir. Buradaki önemli bir diğer bulgu ise, davalara yönelik görüşlerde AKP-BDP ve CHP-MHP bloklaşmasının çok açık gözleniyor olmasıdır. Dava süreçleri ile bağlantılı olarak, CHP ve MHP seçmeni son dönemde Ordu nun maksatlı olarak yıpratıldığını düşünürken AKP ve BDP seçmeni bu görüşe fazla katılmamaktadır. Ergenekon yapılanmasına inanç ve bunun TSK algısına olumsuz etkisinin profesyonel askerler arasında yüzlü ölçekte 45 değeri ile orta düzeye yakın olması, TSK personelinin de bu davalardan önemli derecede etkilendiğini göstermektedir. TSK Algısını Olumsuz Etkileyen Diğer Faktörler Ergenekon ve Balyoz davaları dışında TSK algısını olumsuz etkileyen faktörler sorgulandığında, TSK içinde terör dışında yaşanan kaza ve kayıplar %67 oranında TSK algısını en fazla olumsuz etkileyen faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Terörle mücadelede verilen kayıplar %65,5 oranı ile bu konuda ikinci 1

9 sırada gelirken, ordu evleri ve kullanım şekli %53,3 ile TSK algısını olumsuz etkileyen en önemli üçüncü neden olarak öne çıkmaktadır. TSK algısını olumsuz etkileyen diğer nedenler ise şu şekilde sıralanabilir: Astlara ve yükümlü askerlere yönelik kötü muamele TSK nın yeni komuta kademesindeki bazı komutanların hükümet ile teslimiyetçi bir uyumla çalışması TSK nın dine ve dini uygulamalara karşı geçmişteki olumsuz tutumu TSK nın geçmişte siyasete müdahil olması ve yaşanan darbeler TSK nın kendini toplumdan üstün ve ayrı bir yerde konumlandırması TSK bütçesinin yüksekliği, harcamalar ve TSK nın denetimi sorunu Erbaş ve erlerin askerlik amacı dışında ve özel işlerde kullanılması TSK nın kullandığı zorunlu askerlik modeli Bu sekiz kategori içinde; AKP seçmenleri arasında TSK nın geçmiş darbe girişimleri, TSK nın dine mesafesi ön plana çıkarken, CHP seçmeni arasında TSK nın komuta kademesinin hükümet ile teslimiyetçi bir uyumla çalışması ağırlıklı olarak vurgulanmaktadır. MHP seçmeni arasında sıkça vurgulanan konular ise, TSK içerisinde üst rütbelilerin astlarına kötü muamelesi, TSK nın ve yönetici kadroların kendini toplumdan üstün görmesi ve TSK nın terörle mücadele konusunda tavizler vererek hükümet ile uyumlu çalışması olarak sıralanabilir. Ayrıca, TSK ya güven konusunda en yüksek değerlendirmeyi yapan MHP seçmeninin, TSK algısını olumsuz etkileyen konularda güven sıralamasında ikinci sırada yer alan CHP ye göre kuruma karşı daha eleştirel bir tutum takındığı görülmektedir. Askeri Müdahaleler ve Darbelere Bakış Çalışmada darbeler ve askeri müdahalelerle ilgili olarak sorgulanan dört konudan; 12 Eylül davası ve yargılamalarını doğru buluyorum görüşü 59,2 değeri ile orta düzeyde katılım bulurken, Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı buluyorum görüşü 30,7 değeri ile ve Ordu gerekli durumlarda yönetime müdahale etmelidir görüşü yüzlü ölçekte 30,6 değeri ile düşük düzeyde katılım bulmuştur. Gelecekle ilgili darbe beklentisini sorgulayan Gelecekte yeni bir darbe/askeri müdahale yaşanabilir görüşü ise 27,5 ile daha düşük düzeyde katılım bulmuştur. Bu bulgular, darbelere ve askeri müdahalelere bakışın genel olarak olumsuz olduğunu göstermekle birlikte, düşük düzeyde de olsa, bazı kişilerin bu müdahaleleri savunma ve yenilerini destekleme tutumu sergilediğini göstermektedir. 12 Eylül davası ve yargılamalarına en yüksek destek yüzlü ölçekte 80 ile AKP seçmeni ve sonrasında 69,6 ile BDP seçmeni arasındayken, 36,7 ile en düşük destek düzeyi CHP seçmeni arasındadır. Burada AKP-BDP ve CHP-MHP seçmenleri arasında görüşlerde bir benzeşim ve bloklaşma olduğu değerlendirilebilir. Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı buluyorum görüşü 54,1 ile en yüksek değerde CHP seçmeni ve sonrasında 38,8 ile MHP seçmeni arasında destek bulmuştur. Benzer şekilde, Ordu gerekli durumlarda yönetime müdahale etmelidir görüşüne destek yüzlü ölçekte 49,3 ile en yüksek değerde CHP seçmeni ve sonrasında 43,1 ile MHP seçmeni arasındadır. Gelecekte yeni bir darbe/askeri müdahale yaşanabilir görüşü diğer sorulardan farklı olarak tüm parti seçmenleri arasında aralığında yakın değerlerde destek almıştır. Bu durum, Türkiye de tüm farklı siyasi görüşlerdeki kişilerde darbe beklentisinin düşük olduğunu, ancak yine de bu konuda şüphelerin devam ettiğini göstermektedir. 2

10 Ordu - Toplum Mesafesi Ordu-toplum mesafesinin farklı boyutları beş soru ile ölçülmüştür. Bu sorulardan, TSK da komuta kademesinin halka yabancı olduğunu düşünüyorum görüşü 64,7 değerinde destek bulurken, TSK kendisini diğer kamu kurumlarının üzerinde görmektedir görüşüne destek değeri 61,6, Askerler kendilerini toplumum üzerinde görmektedir görüşüne destek değeri 57 ve TSK nın halkla ilişkiler ve toplumla bütünleşme konusunda son dönemde önemli adımlar attığını düşünüyorum görüşüne destek değeri 50,7 dir. Soru değerlerine genel olarak bakıldığında, ordu ve toplum arasında orta düzeyin üzerinde bir mesafe algılandığı görülmektedir. Bu konudaki beşinci sorunun bulgularına göre, insanların %40,5 i komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına uzak bulurken, %26,9 u kayıtsız ve %32,5 i yakın bulmaktadır. Komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına uzak bulanların oranı AKP seçmeni arasında %59,2 ye, BDP seçmeni arasında %75,9 a çıkmaktadır. Aynı oran MHP seçmeni arasında %35,9 iken CHP seçmeni arasında %18,7 ile en düşük orandadır. Sivil Asker İlişkileri Sivil-asker ilişkileri çalışmada toplam yedi soru ile ölçülmüştür. TSK hükümet bağına ait iki farklı soruya ait bulgular incelendiğinde; Genelkurmay Başkanlığının MSB ye bağlanması görüşünün 52,9 değerinde ve Jandarma ve Sahil Güvenlik komutanlıklarının İçişleri Bakanlığına bağlanması görüşünün 51,1 düzeyinde destek bulduğu görülmektedir. Her iki görüş de AKP ve BDP seçmeni arasında yüzlü ölçekte orta düzeyde destek görürken, CHP ve MHP seçmeni arasında yüzlü ölçekte 30 lar düzeyinde düşük bir destek bulmuştur. Genelkurmay Başkanlığının MSB ye bağlanması konusunda hem AKP ve hem de CHP tarafından deklere edilmiş görüşler olmasına rağmen; çalışma bulguları, bu konudaki görüşün toplumsal düzeyde yüksek bir destek bulmadığını göstermektedir. Bu konudaki temel toplumsal endişenin ordunun siyasallaşması olduğu da değerlendirilebilir. General terfi ve atamalarına hükümetin etkisi ile ilgili soruya ait bulgular incelendiğinde ise; hükümetin general terfi ve atamalarına hiç karışmamasını savunanların oranı %50,2 dir. Sadece Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları düzeyinde müdahaleyi uygun bulanların oranı %26,7 iken hükümetin generallerin tamamı için müdahil olması gerektiğini savunanların oranı %19,1 dir. Soru değerleri, kişilerin yaklaşık %80 i tarafından genel olarak TSK yı koruyucu bir tavır sergilendiğini ve general terfi ve atamalarının siyasallaştırılmasının istenmediğini göstermektedir. General terfi ve atamalarına hükümetin hiç karışmamasını savunanların genel oranı %50,2 iken, bu oran MHP seçmeni arasında %60,6 ya, CHP seçmeni arasında %75,9 a çıkmaktadır. Aynı oran AKP seçmeni arasında %24,7 dir. Terfi ve atamalara Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları düzeyinde müdahaleyi savunanlar ile hiç karışılmamasını savunanların toplam oranının TSK nın siyasallaşmasını istemeyen ve korumacı davranan kitle olarak tanımlanması yerinde olacaktır. Bu iki kitlenin toplam oranı temelinde bulgulara baktığımızda; bu oranın AKP seçmeni arasında dahi %60 düzeyinde olduğunu, aynı oranın MHP seçmeninde %85 ve CHP seçmeninde %93 düzeyine çıktığını görebiliriz. TSK-Hükümet ilişkisi çalışmada iki soru ile ölçülmüştür. Ordunun son dönemde siyasetten uzak durmasını ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasını doğru buluyorum görüşü 75,5 düzeyinde destek bulurken, bu değer AKP seçmeni arasında 88,7 ye çıkmaktadır. Aynı görüş, BDP seçmeninde 81,1 ve MHP seçmeninde 73,3 düzeyinde destek bulurken, bu destek CHP seçmeninde 59,3 düzeyindedir. Bulgular, ordunun siyasetten uzak durması konusunda tüm partiler arasında ortak bir mutabakatın olduğunu göstermektedir. CHP nin diğer partilere göre, ordunun siyasetten uzak 3

11 durması ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasına karşı çekimser tutumu, CHP seçmeni arasında orduyu rejimin garantörü olarak görme eğiliminin bulunmasıyla açıklanabilir. TSK Hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olmasını olumlu buluyorum görüşü ise 62,8 düzeyinde destek bulmuştur. Bu değer AKP seçmeni arasında 88,5 e çıkmaktadır. Aynı görüş MHP seçmeninde 55,7 düzeyinde destek bulurken, bu destek CHP seçmeninde 32,9 düzeyine düşmektedir. Bu uyum dönemi ile ilgili algıların CHP kadar yüksek olmamakla birlikte MHP ve BDP seçmeni içinde de genelde olumsuz karşılandığı görülmektedir. TSK-Hükümet ilişkisinin son dönemde daha uyumlu olması konusunda göreceli en olumlu algı AKP seçmeni arasındadır. Bulgular, TSK-Hükümet ilişkisinin genel olarak olumlu algılandığını gösterse de, bu ilişkide TSK nın teslimiyetçi bir tutum içine girmesinden kaygı duyulduğunu da göstermektedir. Son dönemdeki tüm gelişmeler dikkate alındığında, kişilerin %44,6 sının TSK ile ilgili görüşleri değişmemişken, %29,3 ünün görüşlerinin olumsuz yönde, %26,1 inin de olumlu yönde değiştiği görülmektedir. CHP-MHP-BDP seçmeni arasında son dönemde TSK algısı daha fazla olumsuz yönde değişirken, AKP seçmeni arasında TSK algısı ağırlıklı olarak olumlu yönde değişmiştir. Bu durum Türkiye deki temel kutuplaşmanın göstergelerinden birisi olarak da görülebilir. Zorunlu Askerlik Çalışmada, zorunlu askerlikle ilgili sekiz soru uygulanmıştır. Zorunlu askerlik uygulaması sonlandırılarak profesyonel orduya geçilmelidir görüşü sorular içinde 65,4 değeriyle en yüksek desteği alırken, bu görüş henüz askerlik yapmayanlar ile askerliğini yedek subay ve kısa dönem olarak yapanlarca askerliğini uzun dönem yapanlara göre daha fazla desteklenmektedir. Görüşe en yüksek katılım değeri ise 76,5 ile henüz askerlik yapmayanlar arasındadır. Zorunlu askerlik uygulaması, pek çok kişinin meslek ve kariyer hedefini olumsuz etkilemektedir görüşü 61,1 değerinde destek almıştır. Bu görüş, askerlik yapmayanlar ile askerliğini yedek subay ve kısa dönem olarak yapanlarda askerliğini uzun dönem yapanlara göre daha fazla desteklenmektedir. Zorunlu askerliğin olumlu yönlerini sorgulayan iki sorudan biri olan Zorunlu askerlik gençlerin eğitimi ile ilgili önemli bir süreçtir 50,3 ile orta düzeyde destek bulurken, bu görüş askerliğini uzun dönem yapanlar arasında daha fazla destek bulmuştur. Genel olarak 44,3 ile orta düzeyin altında destek bulan ve katılmama eğiliminin öne çıktığı, Zorunlu askerlik uygulamasının sonlandırılması ordutoplum bağına zarar verir görüşü ise askerlik yapmayanlar ile askerliğini yedek subay ve kısa dönem olarak yapanlarda askerliğini uzun dönem yapanlara göre daha az desteklenmektedir. Görüş en yüksek desteği ise 49,3 değeri ile uzun dönem askerlik yapanlar arasında bulmaktadır. Yukarıda bulguları verilen toplam dört soru birlikte değerlendirildiğinde, zorunlu askerliğin olumsuz etkisinin daha fazla öne çıktığı ve uygulamanın sonlandırılması yönünde önemli bir talebin olduğu görülmektedir. Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda, bedelli askerliğin hiç uygulanmamasını savunanların oranı %41,4 iken, ihtiyaç olduğunda uygulanmasını savunanların oranı %30,5 ve sürekli uygulama olmasını savunanların oranı %28,2 dir. Bu sonuçlar, toplamda %59 luk bir kesimin bedelli askerlik uygulamasının devamından yana olduğunu göstermektedir. Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda süresinin kısalması gerektiğini düşünenlerin oranı %70 ler düzeyindedir. Yaklaşık her üç kişiden birisi askerliğin 12 ay olması gerektiğini, yine yaklaşık her üç kişiden birisi askerliğin 9 ay veya daha kısa (6 veya 3 ay) olması gerektiğini düşünmektedir. Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda, askerlik görevini yapmak istemeyenlerle ilgili sunulan üç uygulama alternatifinden; bedel karşılığı muafiyet %21 oranında destek bulurken, bu kişilerin zorla 4

12 askere alınması %34,3 oranında ve kamu hizmeti uygulaması %44,7 oranında destek bulmuştur. Bu sonuçlar, toplamda %65,7 lik bir kesimin, askerlik görevini yapmak istemeyenler için bedelli askerlik veya kamu hizmeti seçeneğini desteklediğini göstermektedir. Çalışma bulguları; kişilerin %29,8 inin askerlik hizmeti sırasında fiziksel şiddete, %41,9 unun ise küfür ve hakaret içeren sözlere maruz kaldığını göstermektedir. Askerlikte fiziksel şiddete veya hakarete maruz kalmayan ve şahit olmayanların oranı ise %20,5 dir. Küfür ve hakaret içeren sözlere maruz kalma genel oranı %41,9 iken, bu oran uzun dönem askerlik yapanlar arasında %53,2 ye yükselmektedir. Aynı oran kısa dönem askerlik yapanlarda %33,8 e, yedek subay olarak askerlik yapanlarda %21,6 ya düşmektedir. Genel ortalaması %29,8 olan, dayak ve fiziksel şiddete maruz kalma oranı ise uzun dönem askerlik yapanlar arasında %51,1 e yükselmektedir. Aynı oran kısa dönem askerlik yapanlarda %9 a, yedek subay olarak askerlik yapanlarda ise %2,6 ya düşmektedir. Bu sonuç, kişilerin askerlik statüsünün fiziksel şiddete maruz kalma durumunu doğrudan belirlediğini göstermektedir. Dayak ve fiziksel şiddete maruz kalma oranı yükselen yaş ile birlikte artmaktadır. Bu durum, zorunlu askerlik tarihi günümüze yaklaştıkça dayak ve fiziksel şiddete maruz kalma oranının düştüğünü göstermektedir. Terörle Mücadele ve Kurumsal Etkinlik Çalışmada, terörle mücadele ve bu mücadeledeki kuvvet yapılanması üç soru ile ölçülmüştür. Terörle mücadele, jandarma ve özel harekat (polis) birliklerinden oluşan kolluk kuvvetlerince yürütülmelidir görüşü 68,8 düzeyinde destek bulurken, Terörle mücadelede aktif olan tüm unsurların profesyonelleştirilmesi yönünde atılan adımları yeterli buluyorum görüşü 42,4 ve Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyorum görüşü ise genel olarak 48,9 düzeyinde destek bulurken, bu destek BDP seçmeni arasında 14,8 e düşmekte, MHP seçmeni arasında ise 52,6 ya çıkmaktadır. Bu sonuçlar, terörle mücadelede güvenlik güçlerinin sorumluluğu, profesyonelleşme ve terörle mücadelenin başarısı noktasında TSK ve uygulamalarının orta düzeye yakın desteklendiğini ve genel olarak eleştirel bir yaklaşımın ortaya çıktığını göstermektedir. TSK nın kurumsal etkinliği ile ilgili algılar beş soru ile ölçülmüştür. Erbaş ve erlerin askeri sosyal tesislerde askerlik amacı dışında kullanımının sonlandırılması yönündeki adımları olumlu buluyorum görüşü beş soru içinde 75,2 ile en yüksek katılım değerini almıştır. Bu bulgu, erbaş ve erlerin askerlik amacı dışındaki hizmetlerde kullanımını engellemeyi amaçlayan bu uygulamanın toplum tarafından olumlu algılandığını göstermektedir. TSK nın savaşma yetkinliğini sorgulayan iki sorudan Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek yetkinlikte personele sahiptir görüşü 60,5 Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek silah ve teçhizata sahiptir görüşü ise 53,5 değerinde destek bulmuştur. Bu bulgular TSK nın savaşma yetkinliğinin, dünyadaki modern ordularla kıyaslandığında orta düzeyin üzerinde algılandığını göstermektedir. Zorunlu askerlikle silahaltına alınan kişilerin kurumsal etkinliğe katkısını sorgulayan sorulardan TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü başarılı bir askeri eğitim almaktadır görüşü 39 ve TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü amacına uygun kullanılmaktadır görüşü 38,3 değerinde destek bulmuştur. Bu bulgular, silahaltına alınan kişilerin aldıkları askeri eğitim ve askeri etkinliğe katkıları anlamında olumsuz algılara sahip olduklarını ve bu süreçlerin sorgulanması gerektiğini göstermektedir. 5

13 Görüşlerdeki Temel Farklılaşmalar ve Sonuç Yerine Çalışma bulguları, Türk Silahlı Kuvvetlerinin sorgulanan pek çok konuda eleştirildiğini veya kuruma mevcut uygulamalara dönük değişimi gerektiren öneriler getirildiğini göstermektedir. Son yıllardaki gelişmeler ve TSK nın merkezde olduğu yıpratıcı tartışmaların da etkisiyle TSK ya güvende göreceli bir düşüş gözlenmekle birlikte; bu çalışmaya ait bulgular göstermiştir ki, kurum diğer kurumların çok daha üzerinde bir güvene sahiptir. TSK ya güvenin yüksek sayılabilecek düzeyde olması, tüm eleştirilerine rağmen kişilerin kurumu gördükleri değil, görmek istedikleri yeri işaret etmektedir. Bu bulgular, son yıllardaki tüm gelişmeler ve değişimlere rağmen, her kesimden insanın TSK yı diğer kamu kurumlarından çok daha özel ve ayrıcalıklı bir yere koyduğunu da göstermektedir. Kuruma güven değerlerine rağmen; sivil-asker ilişkileri bağlamında TSK ile ilgili olarak yaşanan değişime, MHP ve CHP seçmeni tarafından şüphe ile bakılırken, AKP ve BDP seçmeni bu değişimi desteklemektedir. TSK ve uygulamaları ile ilgili algılar, kişilerin siyasi görüşleri ve demografik özellikleri temelinde farklılaşmalar göstermektedir. Ancak, algılardaki temel kırılma kişilerin demografik özelliklerinden daha çok siyasi görüşlerine göre oluşmaktadır. TSK ya en yüksek güven ve kurumu ve uygulamalarını savunma/destekleme tutumu en yüksek oranda MHP seçmeni arasında gözlenirken, CHP seçmeni bu konuda ikinci sırada gelmektedir. AKP seçmeninde TSK ya güven değeri orta düzeyin üzerinde olmakla birlikte, parti seçmeni arasında TSK ya eleştirel yaklaşımların daha egemen olduğunu söylemek gerekmektedir. BDP seçmeni ise TSK ya güven ve ilgili tüm konularda oldukça olumsuz ve tepkisel değerlendirmelere sahip parti seçmeni durumundadır. Bu çalışmada TSK ile ilgili olarak sorgulanan pek çok konuya ait görüşte, AKP-BDP ve CHP-MHP yakınlaşması gözlenmektedir. AKP ve BDP seçmeni açısından söz konusu benzer tutumların farklı motivasyonlara dayandığı söylenebilir. AKP, bir kurum olarak TSK yı kendisine yakın bir çizgide tutmak isterken; BDP nin TSK ya güvensizliğinin, hem geçmiş TSK uygulamalara tepki, hem de TSK nın Kürt hareketinin talepleri önünde engel olarak görülmesinden kaynaklandığı değerlendirilebilir. Son dönemde özellikle AKP seçmeni arasında TSK ya karşı olumlu bir bakış gelişmiş olsa da, BDP ve AKP seçmenin de geçmişe dönük uygulamalar temelinde TSK ya karşı geliştirilen olumsuz bakışın nedenleri arasında, askeri müdahaleler ve halen devam eden Ergenekon ve Balyoz davalarının önemli bir etkisinin olduğunu da görmek gerekmektedir. Parti seçmeni temelinde ve özellikle Ergenekon ve Balyoz davalarına bakışta ve görüşlerde ortaya çıkan önemli farklılaşmalar, bu konularda siyasi görüşlerin ön plana çıktığını, konunun nerdeyse tamamen siyasallaştığını ve davaların toplumsal kutuplaşmayı görünür kılan bir araç haline geldiğini göstermektedir. TSK ya duyulan güven ve yakınlık ile TSK nın uygulamalarını doğru bulma eğilimi genel olarak yaş arttıkça yükselmekte ve özellikle 40 yaş ve üzeri grupta diğer gruplardan olumlu anlamda farklılaşmaktadır. Bu durum, Türkiye de askeri toplum düzenini deneyimlemiş ve askerin toplumsal ve siyasal hayatı düzenlediği çağda yaşamış olan kuşağın, TSK yı ve uygulamalarını sorgulama konusunda daha çekimser olduğunu göstermektedir. TSK ya ve uygulamalarına karşı eleştirel görüşler üniversite mezunları arasında diğer öğrenim düzeylerine göre daha fazla öne çıkmaktadır. Bulgular, yükselen öğrenim düzeyi ile birlikte, Ordu ya güven ile bu kuruma atfedilen kutsallığın yerini sorgulamanın ve eleştirel tutumların aldığını göstermektedir. Askerlik durumu eğitim durumu üzerinden belirlenmesine rağmen, aynı eğitim düzeyine sahip farklı askerlik statüsündeki kişilerin görüşlerindeki farklılaşmalara da değinmek gerekmektedir. Kısa dönem askerlik yapan kişilerin TSK ile ilgili algılarının yedek subaylara göre daha olumsuz olması açıklanmaya ihtiyaç duyan bir bulgu niteliğindedir. Bu durum, TSK da kalış süresine bağlı olarak askeri sosyalizasyon süresinin daha uzun olması ve yedek subayların askeri kültürü kısa 6

14 dönemlere göre daha fazla içselleştirmesi temelinde açıklanabilir. Ayrıca, kısa dönem askerlik yapanların öğrenim düzeylerine rağmen erbaş statüsünde askerlik yapması ve askerlik görevinin kısa olmasının da etkisiyle azalan iş tatmini bu süreç ile ilgili olumsuz algılardaki temel belirleyicilerden birisi durumundadır. Bu noktada uzun dönem askerlik yapan kişilerin TSK ile ilgili algılarının diğer iki askerlik statüsüne göre genelde daha olumlu olduğunun da vurgulanması gerekmektedir. Bu konudaki belirleyici unsurun askerlik statüsünden daha çok öğrenim düzeyi olduğu da görülmektedir. Kendisi profesyonel asker olanlar ile ailesinde profesyonel asker bulunanların diğer gruplara göre TSK ya ve uygulamalarına karşı daha olumlu tutumlara sahip oldukları söylenebilir. Bu kişilerin, kendilerini bir parçası olarak gördükleri kuruma karşı daha savunmacı bir tutuma sahip olmaları ve kurum ile birlikte onun uygulamalarını sahiplenmeleri beklenen ve anlaşılabilir bir durumdur. Bu konudaki önemli bir diğer ayrıntı ise subayların TSK ve uygulamaları hakkındaki görüşlerinin astsubaylara göre çok daha olumlu olmasıdır. Bu durum, diğer pek çok konuda olduğu gibi subayların daha statükocu ve kurumu koruyucu tavır sergilediğini, astsubayların ise TSK ya daha eleştirel ve tepkisel yaklaştığını göstermektedir. Astsubayların orduya karşı subaylara göre daha eleştirel ve bir anlamda tepkisel yaklaşımlarının temelinde, astsubayların ordu içerisinde maruz kaldıklarını düşündükleri ayrımcılığın etkisi olduğu değerlendirmesi de yapılabilir. TSK ya yönelik yapılan eleştirilerin çoğu, daha ziyade TSK nın uygulamaları ve süreçleri hakkındaki olumsuzlukları ve endişeleri kapsamaktadır. Bunun yanında, TSK nın sivil iradeye tabi olması genel kabul görürken; Ordu nun siyasetten uzak, kendi atamalarını kendi yapan ve bu anlamda kendi kendisini yönetebilen özerk bir konumda görülmek istendiğini söylemek gerekmektedir. Bir başka deyişle, TSK nın uygulamalarına getirilen pek çok eleştiriye rağmen, insanlar TSK nın denetlenebilir olmasını istemekle birlikte, kurumun iç işleyişine fazla müdahale edilmemesi taraftarıdır. Bu durum, en çok güvenilen kurum olarak TSK nın toplum tarafından hala önemli ölçüde korunmak istendiğinin bir göstergesidir. 7

15 1. YÖNTEM VE ÖRNEKLEM Sivil-asker ilişkileri, diğer kurumlarla kıyaslamalı olarak TSK ya güven, darbe ve müdahaleler, Ergenekon ve Balyoz davalarına bakış, zorunlu askerlik ve uygulamaları, ordu-toplum mesafesi konularındaki toplumsal algıları incelemek amacıyla başlatılan alan çalışmasına dayalı proje çerçevesinde Ek te nihai şekli bulunan 62 soruluk anket formunun taslağı hazırlanmıştır. Uzman görüşlerinin alınması ve 43 kişilik bir pilot uygulamayı müteakip anket formuna son şekli verilerek uygulama aşamasına geçilmiştir. Hazırlanan anket Sanoveri tarafından internet tabanlı olarak uygulanmıştır. Anketler, internet kullanan ve e-postası olan 850 bin üye içinden, yaş, öğrenim durumu ve coğrafi bölge kriterleri de dikkate alınarak rastgele seçilen 89 bin kişiye anket linkinin e-posta yoluyla gönderilmesi yöntemi ile uygulanmıştır. Anket uygulaması 16 Ocak 2013 tarihinde başlatılmış ve doldurulan 5738 anket yeterli görülerek 25 Ocak 2013 tarihinde sonlandırılmıştır. Çalışmaya Türkiye nin tüm illerinden katılım olması nedeniyle, TUİK tarafından belirlenen Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) il grupları temelinde de temsili bir örnekleme ulaşılmıştır. Anket cevaplarında farklı sorular arasında önemli çelişkiler tespit edilen 234 kişi ile anketi başlangıç düzeyinde terk eden 331 kişi elimine edilerek analizler 5173 kişinin anket verisi üzerinden gerçekleştirilmiştir kişilik örneklem ile, yaş, yaşanan il/coğrafi bölge ve oy verilen siyasi parti temelinde Türkiye örneklemine oldukça yakın bir profil oluşturulmakla birlikte; çalışmanın interneti ve sosyal medyayı aktif olarak kullanan bir kitle üzerinde yapılmış olması nedeniyle, örneklemin öğrenim durumu Türkiye profilinin üzerindedir (%69 u ön lisans ve üzeri öğrenime sahip). Ancak, çalışmada ölçülen algıların öğrenim durumuna göre çok fazla farklılaşma göstermemesi (farklılaşma genelde yüzlü ölçekte 1-2 puan düzeyindedir.) ve görüşlerin asıl olarak oy verilen siyasi parti temelinde farklılaşması, örneklemin Türkiye temsili özelliğini yükseltmektedir. Bu özellikleri nedeniyle, 5173 kişilik örneklemin interneti ve sosyal medyayı daha aktif kullanan, öğrenim düzeyi ve sosyal sorumluluğu daha yüksek ve toplumda kanaatleri belirleyen ve etkileyen bir kitlenin görüşlerini daha fazla ortaya koyduğu ifade edilebilir. Örneklemin bu özellikleri nedeniyle, çalışmada soruların Türkiye geneli ortalaması verilmiş olmakla birlikte, sonuçların öğrenim durumu ve oy verilen siyasi parti değişkenlerinin alt kırılımları temelinde okunması daha isabetli tespit ve yorumlara ulaşılmasına katkı sağlayacaktır. Çalışmaya 163 profesyonel asker veya emeklisinin de katılması nedeniyle, subay ve astsubayların görüşlerindeki farklılaşma analizlere dahil edilmiş, yetersiz örneklem nedeniyle aynı şey uzman erbaş ve sözleşmeli erler için yapılamamıştır. Anketlerin herhangi bir aracı olmaksızın doğrudan bu konudaki gönüllü kişilerce doldurulmuş olması da, alan çalışması aşamasında oluşabilecek pek çok hatayı ortadan kaldırmış ve çalışma verilerinin geçerliliği ve güvenirliğini artırmıştır. Anket formlarından elde edilen veriler SPSS programı marifetiyle değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yapılan analizlerinden elde edilen bilgiler en anlaşılır ve kısa şekilde kamuoyu ile nasıl paylaşılır düşüncesi ile değerlendirilerek rapor haline dönüştürülmüştür. Raporun teknik bir rapor olması nedeniyle, tablo değerlerinin istatistiki okuması ve kısa yorumları ile yetinilmiş ve analizlere ait istatistiki anlamlılık değerleri verilmemiştir. Ayrıca, 5173 gibi yüksek bir örneklem hacmi sözkonusu olduğunda tablo değerleri arasındaki çok küçük farkların bile istatistiki olarak anlamlı olacağı gerçeğini de dikkate almak gerekmektedir. 8

16 Uygulanan ve Ek te verilen anket formundaki ilk 42 soruya ait görüşler, 0-10 ölçeğinde (0 hiç katılmıyorum, 10 tamamen katılıyorum cevaplarına karşılık gelmek üzere) ölçülmüş ve değerler rapora aktarılırken daha kolay okunacağı düşünülerek 10 ile çarpılmış ve sonuçlar ölçeğindeki katılım değerleri olarak verilmiştir. Buna göre 50 nin üzerindeki değerler genel olarak görüşe katılım anlamına gelmektedir ve bu değer büyüdükçe katılım derecesi artmaktadır. Aynı şekilde, 50 nin altındaki değerler genel olarak görüşlere katılmama anlamına gelmektedir. Örneğin, bir görüşün 55 katılım değeri alması yanıt verenlerin %55 inin katıldığı anlamına gelmemekte; bu değer, yanıt verenlerin ilgili ifadeye 0 ile 100 arasında verdikleri katılım puanlarının ortalama değerini ifade etmektedir. Bu nedenle, ilgili sorulara ait bulgular raporda yüzde olarak değil yüzlü ölçekte katılım değerleri olarak okunmuştur. 9

17 2. TSK YA GÜVEN 2.1 TSK ya Güvenin Diğer Kurumlarla Karşılaştırılması TSK ve Diğer Kurumlara Güven Değerleri (yüzlü ölçek) Türk Silahlı Kuvvetlerine güveniyorum. 63,9 Polis Teşkilatına güveniyorum. Hükümete güveniyorum. Parlamentoya güveniyorum. Yargıya güveniyorum. 50,0 43,9 39,2 38, TSK ya ve diğer dört farklı kuruma duyulan güven yukarıda verilen beş farklı soru ile ölçülmüştür. Çalışma bulguları, geçmişte yapılan pek çok çalışmaya benzer şekilde, yüzlü ölçekte 63,9 luk değeri ile TSK ya güvenin diğer kurumlara göre daha yüksek olduğunu göstermektedir. TSK ya güvene oy verilen siyasi parti bazında bakıldığında, görüşe katılım ortalaması 100 lü ölçekte 75,4 ile en yüksek oranda MHP seçmeni arasında gözlenmektedir. CHP seçmeni arasında 68,6 ve AKP seçmeni arasında 64,5 olan katılım değeri TSK ya duyulan güveni göstermektedir. BDP seçmeni ise 18,3 katılım değeri ile TSK ya güvenmediğini belirtmektedir. TSK ya güven genel olarak diğer kurumlardan yüksek olmakla birlikte, bir istisna olarak AKP seçmeni arasında Hükümete ve Polis Teşkilatına güven TSK ya güvenden daha yüksektir. TSK ve diğer kurumlara güven değerlerinin demografik faktörlere göre farklılaşması sonraki tabloda verilmiştir. TSK ya güven, lise mezunları arasında diğer öğrenim düzeylerine göre ve 40 yaş ve üzeri grupta yaş grubuna göre daha yüksektir. TSK ya güven hane geliri 2 bin TL nin üzerinde olan grupta, 2 bin TL ve altında olanlara göre daha düşüktür. Güven değerleri kişilerin zorunlu askerlik statülerine göre incelendiğinde ise; kısa dönem askerlik yapanların TSK ya güven değerinin, askerliğini uzun dönem ve yedek subay olarak yapanlara göre daha düşük olduğu görülmektedir. Aile ve yakınları arasında profesyonel asker olmayanların TSK güven değerleri, kendisi profesyonel asker olan ve birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlara göre daha düşüktür. Bulgularla ilgili diğer bir çarpıcı veri ise; astsubayların TSK güven değerinin ile genel ortalamanın ve subayların altında olmasıdır Türk Silahlı Kuvvetlerine güveniyorum (yüzlü ölçek). 75,4 64,5 68,6 18,3 AKP CHP MHP BDP 10

18 TSK ve Diğer Kurumlara Güven Değerleri (yüzlü ölçek) TSK Polis Teşkilatı Parlamento Yargı Hükümet Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 64,3 50,9 39,1 41,4 45,8 Lise mezunu 70,4 52,6 37,5 39,8 43,1 Üniversite mezunu ve üzeri 64,9 47,9 35,1 36,3 36,3 Yaş ,4 49,0 34,9 36,2 36,4 MHP ,5 50,8 36,8 39,5 40, ,2 50,7 38,1 38,5 41,8 50 yaş ve üzeri 69,1 40,3 32,3 31,1 32,3 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 67,9 51,5 34,5 38,3 39, TL 68,4 50,9 37,3 38,8 41, TL 65,3 50,9 36,7 37,7 39, TL ve üzeri 65,3 43,5 33,7 35,4 33, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 64,5 65,3 56,3 51,5 71,8 CHP 68,6 30,9 19,8 24,0 12,7 MHP 75,4 49,2 26,4 34,0 22,6 BDP 18,3 15,9 20,0 12,1 11,4 Askerlik Durumu Yükümlü değilim / Askerlik yapmadım 66,5 47,7 33,3 36,1 33,8 Uzun dönem askerlik yaptım 67,9 52,6 38,5 39,8 44,8 Kısa dönem askerlik yaptım 60,8 47,0 36,0 35,6 37,0 Yedek subay olarak askerlik yaptım 67,4 48,7 37,0 39,1 38,2 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 70,1 46,5 33,7 33,8 36,5 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 72,4 48,6 33,3 36,2 34,0 64,2 48,7 36,1 37,1 38,9 Subay 80,8 45,0 33,3 30,8 29,2 Astsubay 63,4 44,3 34,0 34,8 40,4 11

19 2.2 TSK ya Güveni Belirleyen Diğer Görüşler TSK'ya Güveni Belirleyen Diğer Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) TSK diğer kamu kurumlarına göre daha sağlam bir yapıya ve kültüre sahiptir. 57,3 Çocuğumu gözüm arkada kalmadan askere gönderecek kadar TSK ya güveniyorum. 40,8 TSK içindeki kaza ve vukuatlar gerektiği şekilde ve adil olarak soruşturulmaktadır. 39, Araştırmada, yukarıdaki üç farklı soru ile TSK ya güvenin farklı boyutları da ölçülmüştür. TSK diğer kamu kurumlarına göre daha sağlam bir yapıya ve kültüre sahiptir görüşü 57,3 değeri ile orta düzeyde destek bulmuştur. Çocuğumu gözüm arkada kalmadan askere gönderecek kadar TSK ya güveniyorum görüşü 40,8 ve TSK içindeki kaza ve vukuatlar gerektiği şekilde ve adil olarak soruşturulmaktadır görüşü ise 39,7 değerinde düşük düzeyde destek bulurken, bu bulgular her iki konu özelinde de güvensizliğe işaret etmektedir. Bu üç spesifik konuda TSK ya güven değerlerinin, genel olarak ölçülen TSK güven değerlerinden daha düşük olduğunu da vurgulamak gerekmektedir TSK diğer kamu kurumlarına göre daha sağlam bir yapıya ve kültüre sahiptir (yüzlü ölçek). 48,7 64,6 69, ,8 AKP CHP MHP BDP TSK diğer kamu kurumlarına göre daha sağlam bir yapıya ve kültüre sahiptir görüşü en yüksek desteği 69 değeri ile MHP seçmeni arasında bulurken, bu değer CHP seçmeni arasında 64,6, AKP seçmeni arasında 48,7 dir. BDP seçmeninin ise yüzlü ölçekte 11,8 değeri ile bu görüşe katılmadığını söylemek gerekmektedir. 12

20 80 Çocuğumu gözüm arkada kalmadan askere gönderecek kadar TSK ya güveniyorum (yüzlü ölçek) ,3 38,8 53, AKP CHP MHP BDP 9,7 AKP, CHP ve MHP seçmeninin TSK ya orta düzey ve üzerinde güvenine rağmen, bu üç parti ve BDP seçmeni arasında çocuğunu güvenerek askere gönderme konusunda tereddütler olduğu gözlenmektedir. Çocuğumu gözüm arkada kalmadan askere gönderecek kadar TSK ya güveniyorum görüşü en yüksek desteği orta düzey 53,6 katılım değeri ile MHP seçmeni arasında bulmaktadır. CHP ve AKP seçmeni arasında 38,3 düzeyinde olan katılım değeri ise her iki parti seçmeninde de bu konudaki tereddüt ve güvensizliğin daha yüksek olduğunu göstermektedir. BDP seçmenindeki 9,7 katılım değeri güvensizliğin en üst düzeyde olduğunu göstermektedir. 80 TSK içindeki kaza ve vukuatlar gerektiği şekilde ve adil olarak soruşturulmaktadır (yüzlü ölçek) ,9 40,5 47, ,9 AKP CHP MHP BDP Meclisteki dört partinin seçmeni arasında, TSK içindeki kaza ve vukuatlar gerektiği şekilde ve adil olarak soruşturulmaktadır görüşüne katılım değerleri diğer güven sorularına göre daha düşük ve ölçek ortasının (50) altında olması nedeniyle olumsuzdur. Bununla birlikte, bu görüş göreceli en yüksek desteği 47,7 değeri ile yine MHP seçmeni arasında bulurken, katılım değeri CHP seçmeni arasında 40,5, AKP seçmeni arasında 35,9 ve BDP seçmeni arasında 13,9 dur. 13

21 TSK diğer kamu kurumlarına göre daha sağlam bir yapıya ve kültüre sahiptir (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 57,6 Lise mezunu 62,4 Üniversite mezunu ve üzeri 54,6 Yaş ,5 MHP 56, ,0 50 yaş ve üzeri 65,2 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 58, TL 59, TL 54, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 56,8 AKP 48,7 CHP 64,6 MHP 69,0 BDP 11,8 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 55,4 Uzun dönem askerlik yaptım 60,1 Kısa dönem askerlik yaptım 49,6 Yedek subay olarak askerlik yaptım 59,5 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 64,6 TSK diğer kamu kurumlarına göre daha sağlam bir yapıya ve kültüre sahiptir görüşüne destek, TSK ya güven genel değerinde olduğu gibi, lise mezunları arasında diğer öğrenim düzeylerine göre ve 40 yaş ve üzeri grupta yaş grubuna göre daha yüksektir. Aynı görüşe destek hane geliri 2 bin TL ve altında olanlarda 2 bin TL nin üzerinde olanlara göre daha yüksektir. Görüşe katılım değeri, kısa dönem askerlik yapanlar arasında, askerliğini uzun dönem ve yedek subay olarak yapanlara göre daha düşüktür. Aile ve yakınları arasında profesyonel asker olmayanların aynı görüşe katılım değeri, kendisi profesyonel asker olan veya birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlara göre daha düşüktür. Bulgularla ilgili diğer bir veri ise, astsubayların söz konusu görüşe katılım değerinin subayların katılım değerinden çok daha düşük olmasıdır. Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok 65,6 54,1 Profesyonel / Emekli Asker Statüsü Subay 79,6 Astsubay 54,7 14

22 Çocuğumu gözüm arkada kalmadan askere gönderecek kadar TSK ya güveniyorum (yüzlü ölçek). TSK içindeki kaza ve vukuatlar gerektiği şekilde ve adil olarak soruşturulmaktadır (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 42,1 46,1 Lise mezunu 43,5 47,1 Üniversite mezunu ve üzeri 37,2 37,5 Yaş ,0 36,3 MHP 38,3 40, , ,4 45,7 50 yaş ve üzeri 41,1 47,7 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 43,0 44, TL 40,9 42, TL 38,0 39, TL ve üzeri 37,7 37, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 35,9 38,3 CHP 40,5 38,8 MHP 47,7 53,6 BDP 13,9 9,7 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 38,6 33,6 Uzun dönem askerlik yaptım 41,7 47,6 Kısa dönem askerlik yaptım 30,7 34,8 Yedek subay olarak askerlik yaptım 38,8 42,9 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Çocuğumu gözüm arkada kalmadan askere gönderecek kadar TSK ya güveniyorum ve TSK içindeki kaza ve vukuatlar gerektiği şekilde ve adil olarak soruşturulmaktadır görüşüne katılım değeri, üniversite mezunlarında lise mezunu ve altındaki öğrenim düzeylerine göre daha düşüktür. Aynı görüşlere katılım değerleri 40 yaş ve üzeri grupta yaş grubuna göre ve hane geliri 2 bin TL ve altında olanlarda 2 bin TL nin üzerinde olanlara göre daha yüksektir. Görüşlere katılım oranı kişilerin zorunlu askerlik statülerine göre incelendiğinde ise; her iki görüşe katılım oranı da, askerliğini uzun dönem olarak yapanlarda en yüksek düzeydeyken, askerliğini kısa dönem yapanlarda en düşük düzeydedir. Aile ve yakınları arasında profesyonel asker olmayanların aynı görüşlere katılım değerleri, kendisi profesyonel asker olan veya birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlara göre çok daha düşüktür. Diğer bir bulgu ise; astsubayların söz konusu görüşlere katılım oranının, TSK güven algısında olduğu gibi subayların çok daha altında olmasıdır. Profesyonel askerim 53,0 52,3 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok 46,8 49,3 36,5 37,9 Profesyonel / Emekli Asker Statüsü Subay 67,7 66,5 Astsubay 41,5 41,8 15

23 2.3 Davalar ve TSK Algısına Etkisi Ergenekon ve Balyoz Davalarına Ait Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) Son dönemde ordunun maksatlı olarak yıpratıldığını düşünüyorum. Ergenekon yapılanmasının varlığına inanıyorum. Ergenekon ve Balyoz iddianamesi TSK ya güvenimi olumsuz etkiledi. 53,5 50,1 60,9 Balyoz davasında açıklanan mahkeme kararını adil buluyorum. 40, Ergenekon-Balyoz davaları ve bu kapsamda TSK ya bakış yukarıdaki dört farklı soru ile ölçülmüştür. Dört sorunun ortalama değerlerine bakıldığında; Son dönemde Ordu nun maksatlı olarak yıpratıldığını düşünüyorum görüşü 60,9 ile sorular arasında en yüksek katılım değerini almıştır. Ergenekon yapılanmasının varlığına inanıyorum görüşüne katılım değeri 53,5 ve Ergenekon ve Balyoz iddianamesi TSK ya güvenimi olumsuz etkiledi görüşüne katılım değeri 50,1 olmuştur. Balyoz davasında açıklanan mahkeme kararını adil buluyorum görüşüne katılım ise 40,8 değeri ile 50 olan ölçek ortasının altında ve olumsuzdur Son dönemde ordunun maksatlı olarak yıpratıldığını düşünüyorum (yüzlü ölçek). 38,4 82,3 77,6 19,7 AKP CHP MHP BDP Son dönemde ordunun maksatlı olarak yıpratıldığını düşünüyorum görüşüne katılım 82,3 değeri ile en yüksek düzeyde CHP seçmeni arasındayken, aynı görüşe katılım MHP seçmeni arasında da 77,6 değeri ile oldukça yüksektir. Aynı görüşe katılım AKP seçmeni arasında 38,4 ile CHP ve MHP seçmenine göre oldukça düşük iken aynı değer BDP seçmeni arasında 19,7 ile en düşük düzeydedir. Bulgular temelinde AKP ve BDP seçmeninin bu görüşe katılmadığını söylemek yanlış olmayacaktır. 16

24 Ergenekon yapılanmasının varlığına inanıyorum (yüzlü ölçek). 87,5 18,2 38,6 82,1 AKP CHP MHP BDP Ortalama değeri 53,5 olan Ergenekon yapılanmasının varlığına inanıyorum görüşüne en yüksek değerde katılım 87,5 ile AKP ve 82,1 ile BDP seçmeni arasındadır. Aynı görüşe katılım MHP seçmeni arasında 38,6 ile AKP ve BDP seçmenine göre oldukça düşük iken aynı değer CHP seçmeni arasında 18,2 ile en düşük düzeydedir. Bu bulgular; Ergenekon yapılanmasının varlığına inancın AKP ve BDP seçmeninde çok yüksek olduğunu, bunun yanında MHP seçmeni içinde bu konuda önemli şüphelerin olduğunu, CHP seçmeninde ise şüpheler olmakla birlikte bu yapılanmanın varlığına fazla inanılmadığını göstermektedir. Bu konudaki önemli bir diğer bulgu ise, parti seçmenleri arasında her beş kişiden dördünün (yaklaşık %80) 0-10 ölçeğinde sorulan bu soruda ölçeğin uçlarında (0-1 ve 9-10) cevap vermiş olmasıdır. Bu durum, Ergenekon yapılanmasına ve davasına bakışta aslında büyük oranda siyasi görüşlerin ön plana çıktığını, konunun nerdeyse tamamen siyasallaştığını ve toplumsal kutuplaşmayı görünür kılan bir araç haline getirildiğini göstermektedir Ergenekon ve Balyoz iddianamesi TSK ya güvenimi olumsuz etkiledi (yüzlü ölçek). 70,6 29,0 40,6 77,6 AKP CHP MHP BDP Ortalama değeri 50,1 olan Ergenekon ve Balyoz iddianamesi TSK ya güvenimi olumsuz etkiledi görüşüne en yüksek değerde katılım 77,6 ile BDP ve 70,6 ile AKP seçmeni arasındadır. Aynı görüşe katılım MHP seçmeni arasında 40,6 ile AKP ve BDP seçmenine göre oldukça düşük iken aynı değer CHP seçmeni arasında 29 ile en düşük düzeydedir. Bu bulgular, AKP ve BDP seçmenleri arasında daha yüksek olmakla birlikte, Ergenekon ve Balyoz iddianamelerinin tüm seçmenlerin TSK algısını az ya da çok olumsuz etkilediğini göstermektedir. 17

25 80 Balyoz davasında açıklanan mahkeme kararını adil buluyorum (yüzlü ölçek). 74,9 68, ,5 26,9 0 AKP CHP MHP BDP Ortalama değeri 40,8 olan Balyoz davasında açıklanan mahkeme kararını adil buluyorum görüşüne en yüksek değerde katılım 74,9 ile AKP ve 68,5 ile BDP seçmeni arasındadır. Aynı görüşe katılım MHP seçmeni arasında 26,9 ile AKP ve BDP seçmenine göre oldukça düşük iken aynı değer CHP seçmeni arasında 11,5 ile en düşük düzeydedir. Bu bulgular; bire bir karşılaştırma temeli olmasa da, Balyoz davasında açıklanan mahkeme kararına desteğin Ergenekon yapılanması ve bu konudaki görüşlere göre daha düşük olduğunu göstermektedir. Bu konudaki önemli bir diğer bulgu ise, parti seçmenleri arasında her dört kişiden üçünün (yaklaşık %70-75), 0-10 ölçeğinde sorulan bu soruda ölçeğin uçlarında (0-1 ve 9-10) cevap vermiş olmasıdır. Bu durum, Ergenekon yapılanmasına ve davasına bakışta olduğu gibi, Balyoz davası kararına bakışın da büyük oranda siyasi yanlılık içerdiğini ve yine Türkiye deki siyasi kutuplaşmanın varlığını göstermektedir. 18

26 Ergenekon yapılanmasının varlığına inanıyorum (yüzlü ölçek). Ergenekon ve Balyoz iddianamesi TSK ya güvenimi olumsuz etkiledi (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 57,0 61,0 Lise mezunu 49,8 55,8 Üniversite mezunu ve üzeri 49,3 52,4 Yaş ,1 54,6 MHP ,1 56, ,4 51,5 50 yaş ve üzeri 45,2 39,2 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 49,1 54, TL 52,5 57, TL 51,4 55, TL ve üzeri 45,0 47, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 70,6 87,5 CHP 29,0 18,2 MHP 40,6 38,6 BDP 77,6 82,1 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 45,9 48,6 Uzun dönem askerlik yaptım 53,5 59,3 Kısa dönem askerlik yaptım 51,5 53,9 Yedek subay olarak askerlik yaptım 51,7 56,8 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 44,4 45,0 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 39,7 43,5 51,3 55,1 Subay 35,2 29,8 Astsubay 49,1 53,4 Ergenekon yapılanmasının varlığına inanıyorum görüşüne katılım değeri öğrenim durumu yükseldikçe düşmektedir. Ergenekon ve Balyoz iddianamesi TSK ya güvenimi olumsuz etkiledi görüşüne katılım değeri de lise mezunu ve üzerinde öğrenime sahip kişiler arasında ilköğretim mezunu veya altında öğrenime sahip kişilere göre daha düşüktür. Her iki görüşe katılım oranı, 50 yaş ve üzeri grupta diğer yaş gruplarına göre ve hane geliri 4 bin TL ve üzerinde olan grupta diğer gelir gruplarına göre daha düşüktür. Askerlik deneyimi olanlar arasında, her iki görüşe katılım oranı orta düzeyde olsa da, askerliğini uzun dönem olarak yapanlarda diğer iki askerlik statüsüne göre daha yüksektir. Aile ve yakınları arasında profesyonel asker olmayanların aynı görüşlere katılım oranları, kendisi profesyonel asker olan veya birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlara göre çok daha yüksektir. Burada, Ergenekon yapılanmasına inanç ve bunun TSK algısına etkisinin profesyonel askerler (emekli veya muvazzaf olduğu bilinmemektedir) arasında 45 değeri ile orta düzeye yakın olması da oldukça çarpıcı bir bulgudur ve bu olaylardan TSK personelinin de önemli derecede etkilendiğini göstermektedir. Bu bulgulara iki temel statü ayrımında bakıldığında ise her iki görüşe katılım oranının astsubaylarda subaylara göre çok daha yüksek olduğu görülmektedir. 19

27 Balyoz davasında açıklanan mahkeme kararını adil buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 51,9 Lise mezunu 43,3 Üniversite mezunu ve üzeri 39,4 Yaş ,7 MHP , ,0 50 yaş ve üzeri 29,1 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 41, TL 44, TL 43, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 34,3 AKP 74,9 CHP 11,5 MHP 26,9 BDP 68,5 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 36,1 Uzun dönem askerlik yaptım 47,0 Balyoz davasında açıklanan mahkeme kararını adil buluyorum görüşüne katılım değeri öğrenim durumu yükseldikçe düşmektedir. Görüşe katılım değeri, 50 yaş ve üzeri grupta diğer yaş gruplarına göre ve hane geliri 4 bin TL ve üzerinde olan grupta diğer gelir gruplarına göre çok daha düşüktür. Balyoz davası kararını adil bulma oranı, askerliğini uzun dönem olarak yapanlarda diğer iki askerlik statüsüne göre daha yüksektir. Aile ve yakınları arasında profesyonel asker olmayanların Balyoz davası kararını adil bulma oranı, kendisi profesyonel asker olan veya birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlara göre çok daha yüksektir. Bulgulara iki temel profesyonel askerlik statüsü ayrımında bakıldığında ise, Balyoz davası kararını adil bulanların astsubaylarda subaylara göre çok daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu konudaki diğer sorularda olduğu gibi bu soruda da aynı kurum mensupları olmalarına rağmen subay ve astsubaylar arasında önemli görüş farklılıkları olduğu görülmektedir. Kısa dönem askerlik yaptım 41,5 Yedek subay olarak askerlik yaptım 40,9 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 33,9 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok 30,9 42,2 Profesyonel / Emekli Asker Statüsü Subay 17,9 Astsubay 44,0 20

28 Son dönemde ordunun maksatlı olarak yıpratıldığını düşünüyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 57,8 Lise mezunu 60,8 Üniversite mezunu ve üzeri 61,1 Yaş ,1 MHP , ,5 50 yaş ve üzeri 66,1 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 64, TL 62, TL 58, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 61,4 AKP 38,4 CHP 82,3 MHP 77,6 BDP 19,7 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 66,1 Uzun dönem askerlik yaptım 57,7 Kısa dönem askerlik yaptım 56,8 Yedek subay olarak askerlik yaptım 56,2 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 68,0 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 66,5 59,0 Subay 84,9 Astsubay 58,7 Son dönemde ordunun maksatlı olarak yıpratıldığını düşünüyorum. görüşüne katılım değeri öğrenim durumu yükseldikçe artmaktadır. Görüşe katılım oranı, 50 yaş ve üzeri grupta diğer yaş gruplarına göre ve hane geliri 2 bin TL ve daha düşük olan grupta diğer gelir gruplarına göre daha yüksektir. Ordunun maksatlı olarak yıpratıldığı görüşü, zorunlu askerlik yapan kişilerin askerlik statüsüne göre anlamlı olarak farklılaşmamaktadır. Aile ve yakınları arasında profesyonel asker olmayanların ordunun maksatlı olarak yıpratıldığı görüşüne katılımı, kendisi profesyonel asker olan veya birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlara göre daha düşüktür. Bulgulara iki temel profesyonel askerlik statüsü ayrımında bakıldığında ise, ordunun maksatlı olarak yıpratıldığı görüşünün astsubaylarda subaylara göre çok daha düşük destek bulduğu görülmektedir. Bu konuda da subay ve astsubaylar arasında önemli görüş farklılıkları olduğu görülmektedir. 21

29 2.4 TSK Algısını Olumsuz Etkileyen Diğer Faktörler TSK Algısını Olumsuz Etkileyen Diğer Faktörlere Katılım Değerleri (%) TSK içinde terör dışındaki kaza ve kayıplar Terörle mücadelede verilen kayıplar 67,0 65,5 Ordu evleri ve kullanım şekli 53,3 Askeri kamplar ve kullanım şekli Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) Askeri lojmanlar 26,2 31,8 34, Ergenekon ve Balyoz davaları dışında TSK algısını olumsuz etkileyen faktörler, yukarıda grafikte verilen altı faktör ile ve ilave olarak açık uçlu olarak sorgulanmıştır. TSK içinde terör dışında yaşanan kaza ve kayıplar %67 oranında TSK algısını en fazla olumsuz etkileyen faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Terörle mücadelede verilen kayıplar %65,5 oranı ile bu konuda ikinci sırada gelirken, ordu evleri ve kullanım şekli %53,3 ile TSK algısını olumsuz etkileyen en önemli üçüncü neden olarak öne çıkmaktadır. Soruya açık uçlu verilen yaklaşık 500 cevap arasında TSK algısını olumsuz etkileyen nedenlerden sıklık olarak en çok öne çıkan sekiz konu aşağıda verilmiştir. Rütbelilerin, astlarına ve yükümlü askerlere yönelik kötü muamelesi TSK nın yeni komuta kademesinin hükümet ile teslimiyetçi bir uyumla çalışması TSK nın dine ve dini uygulamalara karşı olumsuz tutumu TSK nın geçmişte siyasete müdahil olması ve yaşanan darbeler TSK nın kendini toplumdan üstün ve ayrı bir yerde konumlandırması TSK bütçesinin yüksekliği, harcamalar ve TSK nın denetimi sorunu Erbaş ve erlerin askerlik amacı dışında ve özel işlerde kullanılması TSK nın kullandığı zorunlu askerlik modeli Bu sekiz kategori altında toplanan ifadelerin parti düzeyinde dağılımlarına bakıldığında, soruya açık uçlu yanıt veren AKP seçmenleri arasında TSK nın geçmiş darbe girişimleri, TSK nın dine mesafesi ön plana çıkarken, CHP seçmeni arasında TSK nın komuta kademesinin hükümet ile teslimiyetçi bir uyumla çalışması ağırlıklı olarak vurgulanmıştır. MHP seçmeni arasında sıkça vurgulanan konular ise, TSK içerisinde üst rütbelilerin astlarına kötü muamelesi, TSK nın ve yönetici kadroların kendini toplumdan üstün görmesi ve TSK nın terörle mücadele konusunda tavizler vererek hükümet ile uyumlu çalışmasıdır. 22

30 69,3 66,8 48,1 35,1 44,2 69,9 TSK Algısını Olumsuz Etkileyen Diğer Faktörlere Katılımın Partilere Göre Farklılaşması (%) 65,7 65,5 13,5 17,2 26,1 33,5 62,3 72,4 55,2 68,1 41,4 28,2 41,4 23,7 41,4 31,5 51,1 72,4 AKP CHP MHP BDP TSK içinde terör dışındaki kaza ve kayıplar Terörle mücadelede verilen kayıplar Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) Askeri lojmanlar Askeri kamplar ve kullanım şekli Ordu evleri ve kullanım şekli Yukarıda genel sonuçları verilen bu altı faktörün oy verilen siyasi partiye göre farklılaşması incelendiğinde; TSK içinde terör nedeniyle ve terör dışında yaşanan kaza ve kayıplar TSK algısını en fazla olumsuz etkileyen faktörler olarak öne çıkmakla birlikte bu iki faktör de farklı parti seçmenleri temelinde çok fazla farklılaşmamaktadır. Bunun yanında, OYAK, askeri lojmanlar, askeri kamplar ve ordu evlerinin AKP ve BDP seçmeninin TSK algısını MHP ve CHP seçmenine göre çok daha fazla olumsuz etkilediği görülmektedir. Bu dört konuya ve ilgili uygulamalara AKP ve BDP seçmeninin tepkileri MHP ve CHP ye göre daha fazla olduğu değerlendirmesi yapılabilir. Burada, TSK ya güven konusunda en yüksek değerlendirmeyi yapan MHP seçmeninin, tabloda verilen sözkonusu dört konuda da CHP ye göre daha eleştirel bir tutum takındığı da görülmektedir. TSK algısını olumsuz etkileyen altı faktörün demografik değişkenlere göre farklılaşması sonraki tabloda verilmiştir. Tablo ile ilgili temel bulgular bu ve müteakip iki paragrafta özetlenmiştir. Terörle mücadelede verilen kayıplar, özellikle yaş grubundaki kişiler olmak üzere askerlik çağındaki kişilerin TSK algısını daha fazla olumsuz etkilemektedir. Bu etki ilköğretim mezunları ve daha düşük öğrenime sahip olanlar arasında ve hane geliri 2 bin TL ve altında olanlarda daha fazladır. Aynı etki; yükümlü olmayan veya henüz askerlik yapmamış olanlarda, ailesi ve yakınları arasında profesyonel asker bulunmayanlarda ve profesyonel askerler arasında astsubaylarda daha yüksektir. TSK da terör dışındaki kaza ve kayıpların TSK algısına olumsuz etkisi kişiler arasında öğrenim düzeyi yükseldikçe artmakta, yaş yükseldikçe düşmektedir. Bu etki hane geliri 2 bin TL ve altında olanlarda daha fazladır. Aynı etki; yükümlü olmayan veya henüz askerlik yapmamış olanlarda, ailesi ve yakınları arasında profesyonel asker bulunmayanlarda ve profesyonel askerler arasında astsubaylarda daha yüksektir. OYAK, askeri lojmanlar, askeri kamplar ve ordu evleri ile ilgili konuların, TSK algısına olumsuz etkisi üniversite mezunları arasında diğer öğrenim düzeylerine göre daha yüksektir. Bu etki yaş grubundakilerde diğer yaş gruplarına göre ve hane geliri 2 bin TL ve altında olanlarda daha düşüktür. Aynı etki; yükümlü olmayan veya henüz askerlik yapmamış olanlarda daha düşük iken, profesyonel askerler arasında bu imkanlardan daha sınırlı olarak faydalanan astsubaylarda subaylara göre çok daha yüksektir ve bunu sözkonusu imkanların eşit paylaşılmaması noktasındaki bir tepki olarak da görmek gerekmektedir. Askerliğini yedek subay olarak yapanlar arasında OYAK ın TSK algısını diğer statülere göre daha olumsuz etkilediği görülmektedir. Bu etkiyi yedek subayların OYAK kesintilerinin kendilerine ödenmemesi yönündeki uygulama ile ilişkilendirmek de yanlış olmayacaktır. 23

31 Aşağıdakilerden hangileri TSK ile ilgili algılarınızı olumsuz etkilemektedir? (%) Ordu evleri ve kullanım şekli Askeri kamplar ve kullanım şekli Askeri lojmanlar Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) Terörle mücadelede verilen kayıplar TSK içinde terör dışındaki kaza ve kayıplar Öğrenim Durumu İ.Ö. veya daha düşük 50,8 30,1 24,6 28,8 69,9 58,1 Lise mezunu 54,5 32,3 24,4 29,4 65,5 64,8 Üniversite mezunu ve üzeri Mezunu Yaş 53,1 36,0 27,0 33,1 65,2 68, ,8 27,0 23,5 25,9 69,8 75,1 MHP ,1 37,8 28,9 35,1 65,8 64, ,2 43,1 27,6 36,4 59,3 58,8 50 yaş ve üzeri 47,0 40,5 22,2 34,5 56,4 58,7 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 47,2 27,8 24,7 25,9 66,7 69, TL 51,2 31,1 25,3 28,6 71,0 69, TL 55,6 36,3 27,8 33,9 65,3 65, TL ve üzeri 53,8 38,7 24,5 33,7 60,3 66, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 69,9 44,2 35,1 48,1 66,8 69,3 CHP 33,5 26,1 17,2 13,5 65,5 65,7 MHP 51,1 31,5 23,7 28,2 68,1 62,3 BDP 72,4 41,4 41,4 41,4 55,2 72,4 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/ Askerlik yapmadım 41,6 24,3 20,3 21,6 70,3 74,1 Uzun dönem askerlik yaptım 59,8 38,5 28,6 34,9 65,4 62,4 Kısa dönem askerlik yaptım 62,2 40,6 30,0 38,2 65,4 71,4 Yedek subay olarak askerlik yaptım 62,0 43,9 27,1 44,4 58,7 63,8 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 48,0 49,2 35,8 41,9 45,3 40,2 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 39,9 33,4 24,7 25,3 58,1 59,0 54,8 34,3 26,7 32,1 67,7 69,9 Subay 25,5 21,6 11,8 21,6 29,4 29,4 Astsubay 52,1 57,3 42,7 55,2 54,2 51,0 24

32 3. ASKERİ MÜDAHALELER VE DARBELERE BAKIŞ Askeri Müdahaleler ve Darbelere Ait Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) 12 Eylül davası ve yargılamalarını doğru buluyorum. 59,2 Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı buluyorum. Ordu gerekli durumlarda yönetime müdahale etmelidir. Gelecekte yeni bir darbe/askeri müdahale yaşanabilir. 30,7 30,6 27, Çalışmada askeri müdahaleler ve darbelerle ilgili yukarıdaki grafikte verilen dört ayrı soru uygulanmıştır. 12 Eylül davası ve yargılamalarını doğru buluyorum görüşü 59,2 değeri ile orta düzeyde katılım bulurken, Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı buluyorum görüşü 30,7 değeri ile ve Ordu gerekli durumlarda yönetime müdahale etmelidir görüşü yüzlü ölçekte 30,6 değeri ile düşük düzeyde katılım bulmuştur. Gelecekle ilgili darbe beklentisini sorgulayan Gelecekte yeni bir darbe/askeri müdahale yaşanabilir görüşü ise 27,5 ile daha düşük düzeyde katılım bulmuştur. Bu bulgular, darbelere ve askeri müdahalelere bakışın genel olarak olumsuz olduğunu göstermekle birlikte, düşük düzeyde de olsa, kişilerin bu müdahaleleri savunma ve yenilerini destekleme tutumu sergilediğini göstermektedir Eylül davası ve yargılamalarını doğru buluyorum (yüzlü ölçek). 80,0 36,7 45,0 69,6 AKP CHP MHP BDP 12 Eylül davası ve yargılamalarını doğru bulanlar 80 ile en yüksek değerde AKP seçmeni ve sonrasında 69,6 ile BDP seçmeni arasındayken, 36,7 ile en düşük düzeyde CHP seçmeni arasındadır. Burada AKP- BDP ve CHP-MHP seçmenleri arasında görüşlerde bir benzeşim ve bloklaşma olduğu değerlendirilebilir. 25

33 Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı buluyorum (yüzlü ölçek). 54,1 38, ,2 13,0 0 AKP CHP MHP BDP Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı buluyorum görüşü 54,1 ile en yüksek değerde CHP seçmeni ve sonrasında 38,8 ile MHP seçmeni arasında destek bulmuştur. 80 Ordu gerekli durumlarda yönetime müdahale etmelidir (yüzlü ölçek) ,0 49,3 43,1 9,6 0 AKP CHP MHP BDP Ordu gerekli durumlarda yönetime müdahale etmelidir görüşüne destek yüzlü ölçekte 49,3 ile en yüksek değerde CHP seçmeni ve sonrasında 43,1 ile MHP seçmeni arasındadır. 80 Gelecekte yeni bir darbe/askeri müdahale yaşanabilir (yüzlü ölçek) ,5 29,3 27,3 30, AKP CHP MHP BDP Gelecekte yeni bir darbe/askeri müdahale yaşanabilir görüşü diğer sorulardan farklı olarak tüm parti seçmenleri arasında aralığında yakın değerlerde destek almıştır. Bu durum, Türkiye de tüm farklı siyasi görüşlerdeki kişilerde darbe beklentisinin çok düşük olduğunu, ancak yine de bu konuda şüphelerin devam ettiğini göstermektedir. 26

34 Gelecekte yeni bir darbe/askeri müdahale yaşanabilir (yüzlü ölçek). Ordu gerekli durumlarda yönetime müdahale etmelidir ( yüzlü ölçek ). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 39,1 29,4 Lise mezunu 35,7 29,2 Üniversite mezunu ve üzeri 28,2 26,9 Yaş ,0 29,3 MHP ,9 26, ,8 26,8 50 yaş ve üzeri 32,4 29,2 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 38,1 34, TL 34,5 28, TL 28,2 26, TL ve üzeri 28,6 26, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 15,0 28,5 CHP 49,3 29,3 MHP 43,1 27,3 BDP 9,6 30,7 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 35,9 30,5 Uzun dönem askerlik yaptım 31,5 26,4 Kısa dönem askerlik yaptım 22,9 26,2 Yedek subay olarak askerlik yaptım 23,8 26,5 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 28,7 22,2 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 35,3 25,4 29,8 27,5 Subay 30,0 24,8 Astsubay 26,8 20,7 Öğrenim düzeyi yükseldikçe askeri darbe karşıtı tutum artmaktadır. Gelecekte yeni bir darbe ihtimali olduğunu düşünenler ise üniversite mezunları arasında diğer öğrenim düzeylerine göre daha azdır. Her iki görüş de ve 50 yaş üzeri grupta diğer yaş gruplarına göre daha fazla destek bulmuştur. Kişilerin gelir durumu yükseldikçe her iki görüşe destekleri de azalmaktadır. Askerliğini uzun dönem yapanların darbeleri daha fazla desteklediği görülmektedir. Ancak bu durumu öğrenim durumu ile birlikte yorumlamak gerekmektedir. Uzun dönem askerlik yapanların lise mezunu ve altında öğrenime sahip olması burada temel belirleyici durumundadır. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar darbeleri daha fazla desteklemektedir. Profesyonel askerler arasında darbe taraftarlığının Türkiye ortalamasının üzerinde olmadığının ve subayların darbe taraftarlığının astsubaylardan daha yüksek olduğunun özellikle vurgulanması gerekmektedir. Ayrıca, Türkiye de yeni bir darbe ihtimali olduğunu düşünenlerin profesyonel askerler arasında sivillere göre daha düşük olduğu görülmektedir. 27

35 Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 34,6 Lise mezunu 33,4 Üniversite mezunu ve üzeri 29,5 Yaş ,5 MHP , ,9 50 yaş ve üzeri 37,4 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 36, TL 31, TL 28, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 32,2 AKP 13,2 CHP 54,1 MHP 38,8 BDP 13,0 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 33,5 Uzun dönem askerlik yaptım 30,6 Kısa dönem askerlik yaptım 26,9 Yedek subay olarak askerlik yaptım 25,5 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 39,1 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 37,1 29,7 Subay 51,3 Astsubay 32,4 Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı bulma düzeyi öğrenim durumu yükseldikçe düşmekte ve aynı görüş 50 yaş üzeri grupta daha fazla destek bulmaktadır. Hane geliri bin TL ve altında olanların bu görüşe desteği diğer gelir gruplarına göre daha yüksektir. Askerliğini uzun dönem yapanların bu iki müdahaleyi daha fazla desteklediği görülmektedir. Ancak bu durumu öğrenim durumu ile birlikte yorumlamak gerekmektedir. Uzun dönem askerlik yapanların lise mezunu ve altında öğrenime sahip olması burada temel belirleyici durumundadır. Ayrıca, yükümlü olmayan veya henüz askerlik yapmamış olanların bu müdahalelere desteğinin diğer gruplara göre daha yüksek olduğu da görülmektedir. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar bu iki müdahaleyi daha fazla desteklemektedir. Profesyonel askerler arasında darbe taraftarlığı Türkiye ortalamasının üzerinde olmamakla birlikte bu insanların bu iki müdahaleye sivillere göre daha fazla destek verdiği görülmektedir. Ayrıca, subayların bu müdahalelere destek düzeyi astsubaylardan çok daha yüksektir. 28

36 12 Eylül davası ve yargılamalarını doğru buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 56,6 Lise mezunu 59,9 Üniversite mezunu ve üzeri 59,2 Yaş ,0 MHP 61, ,7 50 yaş ve üzeri 49,7 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 59, TL 58, TL 61, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 56,6 AKP 80,0 CHP 36,7 MHP 45,0 BDP 69,6 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 57,6 Uzun dönem askerlik yaptım 60,8 Kısa dönem askerlik yaptım 61,9 Yedek subay olarak askerlik yaptım 60,0 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 46,1 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 51,5 60,5 Subay 31,8 Astsubay 51,6 12 Eylül davası ve yargılamalarını doğru bulma düzeyi lise mezunu ve üzeri öğrenime sahip kişilerde daha yüksektir. 40 yaş ve üzeri grupta bu uygulamaya destek düşmektedir. 12 Eylül davası ve yargılamalarına destek, hane geliri 4 bin TL ve üzerinde olanlarda diğer gelir gruplarına göre daha düşüktür. Bu davaya destek kişilerin askerlik yaptığı statüye göre farklılaşmazken, yükümlü olmayan veya henüz askerlik yapmamış olanlarda bu destek askerliğini yapanlara göre daha düşüktür. Profesyonel askerler ile birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanların 12 Eylül davasına, yakınları arasında profesyonel asker bulunmayanlara göre daha olumsuz baktığı görülmektedir. Ayrıca, subayların bu davaya bakışı astsubaylara göre çok daha olumsuzdur. 29

37 4. ORDU TOPLUM MESAFESİ TSK komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına... (%) Uzak buluyorum; 40,5 Yakın buluyorum; 32,5 Kayıtsız buluyorum; 26,9 Çalışmada ordu-toplum mesafesi beş farklı soru ile ölçülmüştür. Değerleri grafik olarak yukarıda verilen ilk soruda komuta kademesindeki askerlerin toplumun inançlarına yaklaşımı üç şıklı olarak sorgulanmıştır. Bulgulara göre, insanların %40,5 i komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına uzak bulurken, %26,9 u kayıtsız ve %32,5 i yakın bulmaktadır. Bulguların oy verilen siyasi parti temelinde büyük oranda farklılaştığı görülmektedir. TSK komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına... (%) 59,2 27,1 13,7 18,7 24,7 56,6 35,9 28,1 36,1 75,9 17,2 6,9 Uzak Buluyorum Kayıtsız Buluyorum Yakın Buluyorum AKP CHP MHP BDP Komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına uzak bulanların oranı genelde %40,5 iken bu oran AKP seçmeni arasında %59,2 ye, BDP seçmeni arasında %75,9 a çıkmaktadır. Aynı oran MHP seçmeni arasında %35,9 iken CHP seçmeni arasında %18,7 ile en düşük orandadır. Komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına yakın bulanlar %56,6 ile en yüksek oranda CHP seçmeni arasındadır. 30

38 Komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına uzak bulanların oranı öğrenim ve hane gelir durumuna göre farklılaşmazken 50 yaş ve üzerindeki kitlede %28,6 ile diğer yaş gruplarına göre daha düşüktür. Askerliğini yapanlar, askerlikle yükümlü olmayan ve henüz askerliğini yapmayanlara göre komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına daha uzak bulmaktadır. Aile ve yakınları arasında profesyonel asker bulunmayanlar, birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlara göre ve profesyonel askerler arasında astsubaylar subaylara göre komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına daha uzak bulmaktadır. TSK Komuta Kademesindeki Askerleri Toplumun İnançlarına (%) Yakın buluyorum Kayıtsız buluyorum Uzak buluyorum Toplam Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 33,2 26,5 40,3 100 Lise mezunu 33,2 26,6 40,2 100 Üniversite mezunu ve üzeri 32,3 27,1 40,6 100 Yaş ,1 29,6 39,3 100 MHP ,8 26,3 44, ,0 23,3 40, yaş ve üzeri 46,6 24,9 28,6 100 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 33,8 27,4 38, TL 32,0 28,3 39, TL 31,7 26,7 41, TL ve üzeri 34,3 25,8 39, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 13,7 27,1 59,2 100 CHP 56,6 24,7 18,7 100 MHP 36,1 28,1 35,9 100 BDP 6,9 17,2 75,9 100 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 36,4 30,2 33,4 100 Uzun dönem askerlik yaptım 30,6 24,0 45,4 100 Kısa dönem askerlik yaptım 27,1 27,9 45,0 100 Yedek subay olarak askerlik yaptım 30,6 26,2 43,3 100 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 41,9 18,4 39,7 100 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok 43,9 28,5 27, ,2 27,9 41,9 100 Profesyonel / Emekli Asker Statüsü Subay 64,7 13,7 21,6 100 Astsubay 29,2 18,8 52,

39 Ordu - Toplum Mesafesine Ait Diğer Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) TSK da komuta kademesinin halka yabancı olduğunu düşünüyorum. 64,7 TSK kendisini diğer kamu kurumlarının üzerinde görmektedir. 61,6 Askerler kendilerini toplumun üzerinde görmektedir. TSK nın halkla ilişkiler ve toplumla bütünleşme konusunda son dönemde önemli adımlar attığını düşünüyorum. 50,7 57, Ordu-toplum mesafesinin farklı boyutları yukarıdaki dört soru ile ölçülmüştür. TSK da komuta kademesinin halka yabancı olduğunu düşünüyorum görüşü 64,7 değerinde destek bulurken, TSK kendisini diğer kamu kurumlarının üzerinde görmektedir görüşüne destek değeri 61,6, Askerler kendilerini toplumum üzerinde görmektedir görüşüne destek değeri 57 ve TSK nın halkla ilişkiler ve toplumla bütünleşme konusunda son dönemde önemli adımlar attığını düşünüyorum görüşüne destek değeri 50,7 dir. Soru değerlerine genel olarak bakıldığında, ordu ve toplum arasında orta düzeyin üzerinde bir mesafe algılandığı görülmektedir TSK da komuta kademesinin halka yabancı olduğunu düşünüyorum (yüzlü ölçek). 95,0 79,2 61,0 48,2 AKP CHP MHP BDP TSK da komuta kademesinin halka yabancı olduğunu düşünüyorum görüşü genel olarak 64,7 değerinde destek bulurken, aynı değer AKP seçmeni arasında 79,2 ve BDP seçmeni arasında 95 değerine yükselmektedir. Bu konudaki en düşük değer 48,2 ile CHP seçmeni arasında olmasına rağmen, bu bulgu orta düzeyde bir yabancılaşmanın CHP seçmenince de kabul edildiğini göstermektedir. 32

40 TSK kendisini diğer kamu kurumlarının üzerinde görmektedir (yüzlü ölçek). 78,8 44,6 55,9 95,7 AKP CHP MHP BDP TSK kendisini diğer kamu kurumlarının üzerinde görmektedir görüşüne destek değeri genel olarak 61,6 değerinde destek bulurken, aynı değer AKP seçmeni arasında 78,8 ve BDP seçmeni arasında 95,7 değerine yükselmektedir. Bu konudaki en düşük değer 44,6 ile CHP seçmeni arasında olmasına rağmen, bu bulgu da kurumlar arasında orta düzeyde bir mesafe ve yabancılaşmaya işaret etmektedir Askerler kendilerini toplumun üzerinde görmektedir (yüzlü ölçek). 73,6 40,7 52,1 95,0 AKP CHP MHP BDP Askerler kendilerini toplumum üzerinde görmektedir görüşü genel olarak 57 değerinde destek bulurken, aynı değer diğer sorulara benzer şekilde AKP seçmeni arasında 73,6 ve BDP seçmeni arasında 95 değerine yükselmektedir. Bu konudaki en düşük değer ise 40,7 ile yine CHP seçmenine aittir TSK nın halkla ilişkiler ve toplumla bütünleşme konusunda son dönemde önemli adımlar attığını düşünüyorum (yüzlü ölçek). 62,8 41,3 53,4 23,5 AKP CHP MHP BDP TSK nın halkla ilişkiler ve toplumla bütünleşme konusunda son dönemde önemli adımlar attığını düşünüyorum görüşüne destek değeri genel olarak 50,7 dir. Aynı değer MHP seçmeni arasında 53,4 ve AKP seçmeni arasında 62,8 değerine yükselirken, aynı değer CHP seçmeni arasında 41,3 ve BDP seçmeni arasında 23,5 e düşmektedir. 33

41 Askerler kendilerini toplumun üzerinde görmektedir (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu TSK kendisini diğer kamu kurumlarının üzerinde görmektedir (yüzlü ölçek). İlköğretim veya daha düşük 59,3 54,0 Lise mezunu 58,5 53,4 Üniversite mezunu ve üzeri 63,3 59,0 Yaş ,4 54,2 MHP ,7 60, ,0 57,7 50 yaş ve üzeri 55,7 52,9 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 56,7 51, TL 60,6 56, TL 63,5 58, TL ve üzeri 62,1 58, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 78,8 73,6 CHP 44,6 40,7 MHP 55,9 52,1 BDP 95,7 95,0 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 57,2 51,3 Uzun dönem askerlik yaptım 63,2 59,6 Kısa dönem askerlik yaptım 67,6 64,6 Yedek subay olarak askerlik yaptım 69,0 65,3 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 53,4 44,1 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 51,1 45,8 63,3 59,4 Subay 38,5 32,1 Astsubay 61,6 51,8 Askerlerin kendilerini toplumun ve diğer kamu kurumlarının üzerinde görmesini sorgulayan her iki görüş üniversite mezunları arasında daha fazla destek bulmuştur. Her iki görüş de 50 yaş ve üzeri grupta ve hane geliri 1000 TL ve altında olan grupta diğer yaş ve gelir gruplarına göre daha az destek bulmuştur. Görüşlere destek; yükümlü olmayan ve henüz askerlik yapmayanlar arasında en düşük düzeydeyken, üniversite mezunu olduğu için askerliğini kısa dönem ve yedek subay olarak yapanlarda uzun dönem yapanlara göre daha yüksektir. Kısa dönem ve yedek subay olarak askerliğini yapanların yakın değerlere sahip olması görüşlerdeki farklılaşmanın askerlik statüsünden değil öğrenim durumundan kaynaklandığını göstermektedir. Yakınları arasında profesyonel asker bulunmayanlar bulunanlara göre her iki görüşü de daha fazla desteklemektedir. Askerlerin kendilerini toplumun ve diğer kurumların üzerinde görmesi konusundaki görüşler profesyonel askerler arasında da önemli bir destek bulmakla birlikte, astsubayların her iki görüşe katılımının da subaylara göre çok daha yüksek olduğu görülmektedir. 34

42 TSK da komuta kademesinin halka yabancı olduğunu düşünüyorum (yüzlü ölçek). TSK nın halkla ilişkiler ve toplumla bütünleşme konusunda son dönemde önemli adımlar attığını düşünüyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 55,5 57,0 Lise mezunu 54,4 63,0 Üniversite mezunu ve üzeri 49,0 66,3 Yaş ,1 63,9 MHP 51, , ,7 63,5 50 yaş ve üzeri 48,5 57,3 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 51,5 61, TL 53,3 63, TL 51,0 66, TL ve üzeri 47,0 64, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 62,8 79,2 CHP 41,3 48,2 MHP 53,4 61,0 BDP 23,5 95,0 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 47,7 60,8 Uzun dönem askerlik yaptım 54,7 65,1 Kısa dönem askerlik yaptım 48,1 69,1 Yedek subay olarak askerlik yaptım 53,3 70,5 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 45,2 70,8 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 52,9 57,1 50,2 65,8 Subay 53,4 50,8 Astsubay 37,7 82,1 TSK komuta kademesinin halka yabancı olduğu görüşü öğrenim durumu yükseldikçe daha fazla destek bulmaktadır. Bunun yanında, TSK nın halkla bütünleşme konusunda önemli adımlar attığı görüşü üniversite mezunları arasında daha az destek bulmuştur. Her iki görüş de 50 yaş ve üzeri grupta diğer yaş gruplarına göre daha az destek bulmuştur. Hane gelir durumu 2 bin TL ve altında olan grup TSK komuta kademesinin halka yabancı olduğu görüşüne diğer gelir gruplarına göre daha az inanmaktadır. Her iki görüşe destek yükümlü olmayan ve henüz askerlik yapmayanlar arasında en düşük düzeydeyken, üniversite mezunu olduğu için askerliğini kısa dönem ve yedek subay olarak yapanlarda TSK komuta kademesinin halka yabancı olduğu görüşüne destek uzun dönem yapanlara göre daha yüksektir. Yakınları arasında profesyonel asker bulunmayanlar bulunanlara göre TSK komuta kademesinin halka yabancı olduğu görüşüne daha fazla destek vermektedir. TSK komuta kademesinin halka yabancı olduğu görüşü profesyonel askerler arasında diğer toplum kesimlerine göre daha fazla destek bulmakla birlikte, astsubayların bu görüşe katılımı (%82,1) subayların ve farklılaşmasına bakılan tüm demografik grupların üzerindedir. Bunun yanında, TSK nın son dönemde halkla bütünleşme konusunda önemli adımlar attığı görüşü subaylarda astsubaylara göre çok daha fazla destek bulmuştur. 35

43 5. SİVİL ASKER İLİŞKİSİ Sivil-asker ilişkileri çalışmada toplam yedi soru ile ölçülmüş ve bulgular raporun bu bölümünde üç alt başlıkta sunulmuştur. 5.1 TSK Hükümet Bağı TSK - Hükümet Bağına Ait Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) Genelkurmay Başkanlığı MSB ye bağlanmalıdır. Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmalıdır. 52,9 51, TSK hükümet bağına ait iki farklı soruya ait bulguları incelediğimizde; Genelkurmay Başkanlığının MSB ye bağlanması görüşünün 52,9 değerinde ve Jandarma ve Sahil Güvenlik komutanlıklarının İçişleri Bakanlığına bağlanması görüşünün 51,1 düzeyinde destek bulduğu görülmektedir Genelkurmay Başkanlığı MSB ye bağlanmalıdır (yüzlü ölçek). 76,8 33,5 37,3 62,1 AKP CHP MHP BDP Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmalıdır (yüzlü ölçek). 74,3 65,6 30,2 39,8 AKP CHP MHP BDP Genelkurmay Başkanlığının MSB ye bağlanması görüşüne oy verilen siyasi parti temelinde bakıldığında; bu görüşün 76,8 değerinde en yüksek düzeyde desteği AKP seçmeninde bulurken aynı değerler BDP seçmeninde 62,1, MHP seçmeninde 37,3 ve CHP seçmeninde 33,5 ile en düşük düzeydedir. Jandarma ve Sahil Güvenlik komutanlıklarının İçişleri Bakanlığına bağlanması görüşü de diğer soruya benzer şekilde 74,3 ile en yüksek düzeyde desteği AKP seçmeninde bulurken aynı değerler BDP seçmeninde 65,6, MHP seçmeninde 39,8 ve CHP seçmeninde 30,2 ile yine en düşük düzeydedir. 36

44 Genelkurmay Başkanlığı MSB ye bağlanmalıdır (yüzlü ölçek). Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmalıdır (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 54,9 57,6 Lise mezunu 49,4 51,7 Üniversite mezunu ve üzeri 51,9 53,8 Yaş ,4 49,7 MHP ,9 55, ,1 57,2 50 yaş ve üzeri 50,8 52,5 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 45,1 48, TL 47,3 51, TL 55,1 56, TL ve üzeri 50,8 51, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 74,3 76,8 CHP 30,2 33,5 MHP 39,8 37,3 BDP 65,6 62,1 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 41,0 45,4 Uzun dönem askerlik yaptım 54,5 55,9 Kısa dönem askerlik yaptım 55,6 57,1 Yedek subay olarak askerlik yaptım 57,3 57,3 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 73,6 67,0 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 43,6 44,9 51,4 53,7 Subay 60,2 46,7 Astsubay 82,3 83,4 Her iki görüşe katılım düzeyi lise mezunu ve üzerindeki kitlede daha düşük olarak bulgulanmıştır. Görüşler, yaş grubunda ve 50 yaş üzeri gruba göre daha fazla destek bulmuştur. Görüşler, kişilerin askerlik yaptığı statüye göre farklılaşmazken, askerlik yapmayan ve askerlikle yükümlü olmayan kişilerin her iki görüşe desteği de en düşük düzeydedir. Yakınları arasında profesyonel asker bulunmayanlar bulunanlara göre görüşleri daha fazla desteklemektedir. Her iki görüş de profesyonel askerler arasında Türkiye ortalamasının üzerinde destek bulmakla birlikte, bu destek astsubaylarda subaylara göre daha yüksektir. 37

45 5.2 General Terfi ve Atamaları Hükümet general terfi ve atamalarına... (%) Sadece orgeneral düzeyinde müdahil olmalı; 2,3 Korgeneral düzeyi ve üzerinde müdahil olmalı; 1,6 Generallerin tamamı için müdahil olmalı; 19,1 Hiç karışmamalı 50,2 Sadece Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları düzeyinde müdahil olmalı; 26,7 General terfi ve atamalarına hükümetin etkisi ile ilgili soru değerleri yukarıda grafik olarak verilmiştir. Bulgulara göre; hükümetin general terfi ve atamalarına hiç karışmamasını savunanların oranı %50,2 dir. Sadece Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları düzeyinde müdahaleyi uygun bulanların oranı %26,7 iken hükümetin generallerin tamamı için müdahil olması gerektiğini savunanların oranı %19,1 dir. Soru değerleri, kişilerin yaklaşık %80 i tarafından genel olarak TSK yı koruyucu bir tavır sergilendiğini ve general terfi ve atamalarının siyasallaştırılmasının istenmediğini göstermektedir. 38

46 Hükümet general terfi ve atamalarına... (%) 100% 80% 60% 40% 20% 34,8 2,3 3, ,7 5,2 0,7 0,9 17,4 75,9 11,2 1,5 2,8 23,9 60,6 37,9 3,4 3,4 13,8 41,4 Generallerin tamamı için müdahil olmalı Korgeneral düzeyi ve üzerinde müdahil olmalı Sadece orgeneral düzeyinde müdahil olmalı Sadece Genelkurmay Bşk. ve kuvvet komutanları düzeyinde müdahil olmalı Hiç karışmamalı 0% AKP CHP MHP BDP General terfi ve atamalarına hükümetin hiç karışmamasını savunanların genel oranı %50,2 iken, bu oran MHP seçmeni arasında %60,6 ya, CHP seçmeni arasında %75,9 a çıkmaktadır. Aynı oran AKP seçmeni arasında %24,7 dir. Terfi ve atamalara Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları düzeyinde müdahaleyi savunanlar ile hiç karışılmamasını savunanların toplam oranının TSK nın siyasallaşmasını istemeyen ve korumacı davranan kitle olarak tanımlanması yerinde olacaktır. Bu iki kitlenin toplam oranı temelinde bulgulara baktığımızda; bu oranın AKP seçmeni arasında dahi %60 düzeyinde olduğunu, aynı oranın MHP seçmeninde %85 ve CHP seçmeninde %93 düzeyine çıktığını görebiliriz. General terfi ve atamalarına hükümetin müdahalesi konusundaki görüşler kişilerin öğrenim durumuna göre farklılaşmazken, 50 yaş ve üzerindeki grubun bu alanda TSK ya yapılacak bir müdahaleye daha az destek verdiği görülmektedir. Görüşler, kişilerin askerlik yaptığı statüye göre farklılaşmazken, askerlik yapmayan ve askerlikle yükümlü olmayan kişiler terfi ve atamalara hükümetin müdahalesini daha az desteklemektedir. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar bulunmayanlara göre hükümetin müdahalesini daha az desteklemektedir. Profesyonel askerler arasında ise hükümetin general terfi ve atamalarına müdahalesine subayların astsubaylara göre çok daha az destek verdiği ve soğuk baktığı görülmektedir. 39

47 Toplam Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış Siyasi irade, general terfi ve atamalarına (%) Sadece Genelkurmay Bşk. Ve kuvvet komutanları düzeyinde müdahil olmalı Sadece orgeneral düzeyinde müdahil olmalı Korgeneral düzeyi ve üzerinde müdahil olmalı Hiç karışmamalı Generallerin tamamı için müdahil olmalı Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 48,5 28,0 2,1 2,1 19,2 100 Lise mezunu 49,9 25,8 2,3 1,4 20,6 100 Üniversite mezunu ve üzeri 50,5 27,0 2,3 1,7 18,5 100 Yaş ,7 25,6 2,4 1,9 17,4 100 MHP 46,9 28,1 1, ,4 21, ,7 28,0 1,8 1,8 19, yaş ve üzeri 57,7 22,7 2,6 1,7 15,3 100 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 54,2 27,3 2,1 0,7 15, TL 51,0 24,9 1,9 1,8 20, TL 47,4 28,0 2,6 1,8 20, TL ve üzeri 53,2 25,8 2,3 1,5 17, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 24,7 35,0 3,1 2,3 34,8 100 CHP 75,9 17,4 0,9 0,7 5,2 100 MHP 60,6 23,9 2,8 1,5 11,2 100 BDP 41,4 13,8 3,4 3,4 37,9 100 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik 57,3 25,8 1,9 1,7 13,2 100 yapmadım Uzun dönem askerlik yaptım 46,7 26,9 2,4 1,4 22,5 100 Kısa dönem askerlik yaptım 46,4 29,6 2,5 1,4 20,1 100 Yedek subay olarak askerlik yaptım 45,6 27,1 3,1 1,5 22,7 100 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 41,3 21,8 1,7 4,5 30,7 100 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok 57,3 22,9 2,2 2,2 15, ,3 26,4 2,4 1,5 18,4 100 Profesyonel / Emekli Asker Statüsü Subay 54,9 27,5 0 5,9 11,8 100 Astsubay 34,4 18,8 1,0 4,2 41,

48 5.3 TSK Hükümet İlişkisi TSK - Hükümet İlişkisine Ait Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) Ordunun son dönemde siyasetten uzak durmasını ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasını doğru buluyorum. TSK-hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olmasını olumlu buluyorum. 62,8 75, TSK-Hükümet ilişkisi çalışmada iki soru ile ölçülmüştür. Ordunun son dönemde siyasetten uzak durmasını ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasını doğru buluyorum. görüşü 75,5 düzeyinde ve TSK Hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olmasını olumlu buluyorum. görüşü 62,8 düzeyinde destek bulmuştur Ordunun son dönemde siyasetten uzak durmasını ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasını doğru buluyorum (yüzlü ölçek). 88,7 59,3 73,3 81,1 AKP CHP MHP BDP Ordunun son dönemde siyasetten uzak durmasını ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasını doğru buluyorum. görüşü genelde 75,5 düzeyinde destek bulurken, bu değer AKP seçmeni arasında 88,7 ye çıkmaktadır. Aynı görüş, BDP seçmeninde 81,1 ve MHP seçmeninde 73,3 düzeyinde destek bulurken, bu destek CHP seçmeninde 59,3 düzeyindedir. Bulgular, ordunun siyasetten uzak durması konusunda tüm partiler arasında ortak bir mutabakatın olduğunu göstermektedir TSK-Hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olmasını olumlu buluyorum (yüzlü ölçek). 88,5 32,9 55,7 58,5 AKP CHP MHP BDP TSK Hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olmasını olumlu buluyorum. görüşü genelde 62,8 düzeyinde destek bulurken, bu değer AKP seçmeni arasında 88,5 e çıkmaktadır. Aynı görüş MHP seçmeninde 55,7 düzeyinde destek bulurken, bu destek CHP seçmeninde 32,9 düzeyine düşmektedir. 41

49 Ordunun son dönemde siyasetten uzak durmasını ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasını doğru buluyorum (yüzlü ölçek). TSK Hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olmasını olumlu buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 67,7 73,7 Lise mezunu 65,2 74,5 Üniversite mezunu ve üzeri 61,6 76,1 Yaş ,0 72,8 MHP ,5 78, ,0 77,9 50 yaş ve üzeri 53,3 71,1 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 62,3 71, TL 63,4 73, TL 64,1 77, TL ve üzeri 60,1 75, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 88,5 88,7 CHP 32,9 59,3 MHP 55,7 73,3 BDP 58,5 81,1 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 55,6 70,0 Uzun dönem askerlik yaptım 68,0 78,1 Kısa dönem askerlik yaptım 65,1 78,0 Yedek subay olarak askerlik yaptım 66,6 80,8 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 63,8 80,1 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 55,9 73,2 63,3 75,5 Subay 55,0 75,7 Astsubay 71,7 84,9 Ordunun son dönemde siyasetten uzak durmasını ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasını doğru buluyorum. görüşüne destek öğrenim düzeyi yükseldikçe artarken, TSK-Hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olmasını olumlu buluyorum. görüşüne destek öğrenim düzeyi yükseldikçe düşmektedir. Görüşler, yaş grubunda ve 50 yaş üzeri gruba göre daha fazla destek bulmuştur. Görüşler, kişilerin askerlik yaptığı statüye göre farklılaşmazken, askerlik yapmayan ve askerlikle yükümlü olmayan kişilerin her iki görüşe desteği de en düşük düzeydedir. Yakınları arasında profesyonel asker bulunmayanlar bulunanlara göre görüşleri daha fazla desteklemektedir. Her iki görüş de profesyonel askerler arasında astsubaylarda subaylara göre daha fazla destek bulmaktadır. 42

50 Son dönemde Türk Silahlı Kuvvetleri ile ilgili görüşlerim... (%) Olumsuz yönde değişti; 29,3 Olumlu yönde değişti; 26,1 Değişmedi; 44,6 TSK nın Hükümetle daha uyumlu ilişkiler içinde olduğu son dönemde, kişilerin TSK ile ilgili görüşlerinin değişim yönü ayrı bir soru ile ölçülmüştür. Kişilerin %44,6 sının bu dönemde TSK ile ilgili görüşleri değişmemişken, %29,3 ünün görüşlerinin olumsuz yönde değiştiği görülmektedir. Görüşleri olumsuz olarak değişenlerin oranı, görüşleri olumlu olarak değişen %26,1 lik orandan daha fazladır. Türk Silahlı Kuvvetleri İle İlgili Görüşlerdeki Değişimin Partilere Göre Farklılaşması (%) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 17,3 45,5 32, ,2 51,8 48,3 51,5 47,9 6, ,7 AKP CHP MHP BDP Olumsuz yönde değişti Değişmedi Olumlu yönde değişti TSK ile ilgili görüşleri son dönem olumlu değişenlerin oranı AKP seçmeni arasında %51,5 ile en yüksek düzeyde iken bu oran CHP seçmeni arasında %6,6 ile en düşük düzeydedir. Görüşleri olumsuz yönde değişenlerin oranı ise %45,5 ile CHP seçmeni arasında en yüksek düzeyde iken, AKP seçmeni arasında %17,3 ile en düşük düzeydedir. Kısaca CHP-MHP-BDP seçmeni arasında son dönemde TSK algısı daha fazla olumsuz yönde değişirken, AKP seçmeni arasında TSK algısı ağırlıklı olarak olumlu yönde değişmiştir. Bu durum Türkiye deki temel kutuplaşmanın göstergelerinden birisi olarak da görülebilir. Son dönem TSK algısındaki değişimin demografik özelliklerine göre farklılaşması çok büyük kırılmalar olmamakla birlikte sonraki tabloda ayrıntılarıyla verilmiştir. 43

51 Son dönemde Türk Silahlı Kuvvetleri ile ilgili görüşlerim (%) Olumlu yönde değişti Değişmedi Olumsuz yönde değişti Toplam Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 38,2 34,9 26,9 100 Lise mezunu 30,1 39,6 30,3 100 Üniversite mezunu ve üzeri 23,7 47,3 29,1 100 Yaş ,6 46,5 31,9 100 MHP 29,6 43, , ,4 46,3 25, yaş ve üzeri 25,3 39,8 34,9 100 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 27,6 42,1 30, TL 27,6 42,5 29, TL 27,2 44,1 28, TL ve üzeri 21,9 48,6 29, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 51,5 31,2 17,3 100 CHP 6,6 47,9 45,5 100 MHP 16,0 51,8 32,2 100 BDP 20,7 48,3 31,0 100 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 18,9 49,7 31,4 100 Uzun dönem askerlik yaptım 34,1 38,6 27,3 100 Kısa dönem askerlik yaptım 26,6 43,5 29,9 100 Yedek subay olarak askerlik yaptım 28,1 46,1 25,8 100 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 17,8 48,9 33,3 100 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok 24,3 47,2 28, ,6 44,1 29,3 100 Profesyonel / Emekli Asker Statüsü Subay 13,7 52,9 33,3 100 Astsubay 19,8 45,8 34,

52 6. ZORUNLU ASKERLİK Zorunlu Askerlikle İlgili Görüşlere Ortalama Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) Zorunlu askerlik uygulaması sonlandırılarak profesyonel orduya geçilmeli. 65,4 Zorunlu askerlik uygulaması, pek çok kişinin meslek ve kariyer hedefini olumsuz etkilemektedir. 61,1 Zorunlu askerlik, gençlerin eğitimi ile ilgili önemli bir süreçtir. 50,3 Zorunlu askerlik uygulamasının sonlandırılması ordu-toplum bağına zarar verir. 44,3 Farklı öğrenim düzeyindekiler için tek tip (aynı süre) askerlik uygulaması getirilmelidir yılında 30 yaş sınırı ve 30 bin TL ile uygulamaya konulan yeni bedelli askerlik yasasını doğru bir uygulama olarak görüyorum. 40,5 39, Çalışmada, zorunlu askerlikle ilgili yukarıda yer alan altı soru uygulanmıştır. Sorulara ait katılım değerleri en yüksek değerden itibaren yukarıda grafik olarak verilmiştir. Zorunlu askerlik uygulaması sonlandırılarak profesyonel orduya geçilmelidir görüşü altı soru içinde 65,4 değeriyle en yüksek desteği alırken, bu soru ile bağlantılı olan Zorunlu askerlik uygulaması, pek çok kişinin meslek ve kariyer hedefini olumsuz etkilemektedir görüşü de 61,1 değerinde destek almıştır. Zorunlu askerliğin olumlu yönlerini sorgulayan iki sorudan biri olan Zorunlu askerlik gençlerin eğitimi ile ilgili önemli bir süreçtir görüşü 50,3 ile orta düzeyde destek bulurken, Zorunlu askerlik uygulamasının sonlandırılması ordu-toplum bağına zarar verir görüşü aldığı 44,3 değeriyle kısmen katılmama eğilimine işaret etme düzeyinde destek bulmuştur. İki gruptaki toplam dört soru birlikte değerlendirildiğinde, zorunlu askerliğin olumsuz etkisinin daha fazla öne çıktığı ve uygulamanın sonlandırılması yönünde önemli bir talebin ortaya çıktığı görülmektedir yılında TSK tarafından gündeme getirilen Farklı öğrenim düzeyleri için tek tip askerlik uygulaması getirilmesi görüşüne destek 40,5 dir yılında yasası çıkarılan yeni bedelli askerlik uygulaması ise 39,7 düzeyinde destek bulmuştur. Bu bulgular, sözkonusu görüş ve uygulamaya toplumun genelde katılmadığını göstermektedir. 45

53 6.1 Zorunlu Askerliğin Şekli ve Süresi Farklı öğrenim düzeylerindekiler için tek tip (aynı süre) askerlik uygulaması getirilmelidir (yüzlü ölçek). 56, ,1 24,2 26,1 0 Henüz Askerlik Yapmadım Uzun Dönem Askerlik Yaptım Kısa Dönem Askerlik Yaptım Yedek Subay Olarak Askerlik Yaptım Farklı öğrenim düzeyleri için tek tip askerlik uygulaması getirilmelidir görüşü genel ortalamada 40,5 düzeyinde bir destek bulmakla birlikte, bu görüş 56,5 katılım değeri ile sadece askerliğini uzun dönem yapmış olanlarca desteklenmektedir. Bu görüşe destek düzeyi; askerliğini kısa dönem yapmış olanlarda yüzlü ölçekte 24,2 ye, yedek subay olarak yapmış olanlarda 26,1 e ve henüz askerlik yapmamış olanlarda 29,1 e düşmektedir. 46

54 Farklı öğrenim düzeylerindekiler için tek tip (aynı süre) askerlik uygulaması getirilmelidir (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 58,1 Lise mezunu 52,6 Üniversite mezunu ve üzeri 34,3 Yaş ,2 MHP 42, ,3 50 yaş ve üzeri 43,3 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 46, TL 44, TL 39, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 34,6 AKP 43,0 CHP 38,9 MHP 42,6 BDP 35,9 Askerlik Durumu Henüz askerlik yapmadım 29,1 Uzun dönem askerlik yaptım 56,5 Kısa dönem askerlik yaptım 24,2 Yedek subay olarak askerlik yaptım 26,1 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 60,0 Tek tip (aynı süre) askerlik modeli, beklendiği şekilde, üniversite mezunları arasında daha düşük öğrenim düzeylerine göre çok daha az destek bulmuştur. Örneklemin önemli bir kesiminin üniversite mezunu olması nedeniyle, aynı görüşü destekleme düzeyi yaş grubunda diğer yaş gruplarına göre daha düşüktür. Görüşü destekleme düzeyi kişilerin hane gelir durumu yükseldikçe düşmektedir. AKP ve MHP seçmeni CHP ve BDP seçmenine göre görüşü daha fazla desteklemektedir. Profesyonel askerler arasında görüşü destekleme oranı diğer toplum kesimlerine göre çok daha yüksektir. Aynı görüşü yedek subay uygulamasından genelde rahatsız olan astsubaylar subaylara göre daha fazla desteklemektedir. Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var 42,7 Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 39,0 Subay 53,5 Astsubay 61,6 47

55 Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda süresi... (%) Hiçbirini desteklemiyorum; 12,4 15 ay olarak devam etmeli; 14,7 3 ay veya daha kısa olmalı; 14,6 6 ay olmalı; 16,6 12 ay olmalı; 28,1 9 ay olmalı; 13,7 Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda süresinin kısalması gerektiğini düşünenlerin oranı %70 ler düzeyindedir. Yaklaşık her üç kişiden birisi askerliğin 12 ay olması gerektiğini, yine yaklaşık her üç kişiden birisi askerliğin 9 ay veya daha kısa (6 veya 3 ay) olması gerektiğini düşünmektedir. Zorunlu askerlik süresi ile ilgili görüşler demografik değişkenler ayrımında farklılaşmaktadır. Kişilerin öğrenim düzeyleri ve hane geliri yükseldikçe, zorunlu askerliğin 15 aylık mevcut uygulama süresinin kısaltılması daha fazla desteklenmektedir. 15 aylık mevcut zorunlu askerlik süresinin devamı, yaş grubundaki kişilerce diğer yaş gruplarına göre daha az desteklenmektedir. 15 aylık mevcut zorunlu askerlik süresinin devamı en yüksek desteği MHP seçmeninden görürken bu konudaki en düşük destek BDP seçmeni arasındadır. Kendisi uzun dönem askerlik yapmış olanlar ve profesyonel askerler diğer gruplara göre ve profesyonel askerler içinde subaylar astsubaylara göre 15 aylık mevcut uygulama süresini daha fazla desteklemektedir. Zorunlu askerlik süresi ile ilgili görüşlerin askerlik durumuna göre farklılaşması (%) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 19,4 20,9 16, ,1 9,9 Henüz Askerlik Yapmadım 7,5 10,9 10,1 10,4 19,5 13,4 15,4 15,7 12,7 19,9 11,9 32,6 21,2 Uzun Dönem Askerlik Yaptım 17,7 24,8 7,2 Kısa Dönem Askerlik Yaptım 34,5 14,4 Yedek Subay Olarak Askerlik Yaptım Hiçbirini desteklemiyorum 3 ay veya daha kısa 6 ay 9 ay 12 ay 15 ay 48

56 Toplam Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış Zorunlu askerlik devam etmesi durumunda kaç ay olmalı? (%) 15 ay 12 ay 9 ay 6 ay 3 ay veya daha kısa Hiç birini desteklemiyorum Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 25,1 33,9 13,0 13,0 8,4 6,7 100 Lise mezunu 20,2 30,7 13,6 16,3 9,4 9,8 100 Üniversite mezunu ve üzeri 11,7 26,8 13,8 17,0 17,0 13,7 100 Yaş ,7 26,2 15,8 15,1 14,9 15,3 100 MHP 15,3 29,2 16, ,6 15,4 11, ,4 28,7 11,0 18,9 13,7 10, yaş ve üzeri 15,3 31,0 14,2 19,6 11,1 8,8 100 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 20,4 29,2 15,4 12,4 7,4 15, TL 17,9 30,0 14,6 14,1 12,6 10, TL 13,7 27,7 13,7 18,8 14,5 11, TL ve üzeri 10,6 26,7 12,1 16,6 19,9 14, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 15,0 27,8 15,3 17,2 15,5 9,3 100 CHP 13,9 27,8 15,6 14,2 14,6 14,0 100 MHP 19,1 38,9 11,0 14,4 11,2 5,4 100 BDP 3,4 6,9 13,8 6,9 27,6 41,4 100 Askerlik Durumu Henüz askerlik yapmadım 9,9 21,1 12,0 16,7 20,9 19,4 100 Uzun dönem askerlik yaptım 21,2 32,6 12,7 15,4 10,4 7,5 100 Kısa dönem askerlik yaptım 7,2 24,8 17,7 19,9 19,5 10,9 100 Yedek subay olarak askerlik yaptım 14,4 34,5 11,9 15,7 13,4 10,1 100 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Profesyonel Farklılaşma askerim 26,1 30,0 6,7 10,6 13,3 13,3 100 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 16,5 26,5 14,5 15,1 14,2 13, ,5 28,1 13,7 17,2 14,7 12,7 100 Subay 29,4 35,3 5,9 3,9 17,6 7,8 100 Astsubay 21,9 25,0 5,2 13,5 14,6 19,

57 6.2 Zorunlu Askerlik Uygulamasının Bireysel ve Toplumsal Sonuçları Zorunlu askerlik uygulaması, pek çok kişinin meslek ve kariyer hedefini olumsuz etkilemektedir (yüzlü ölçek). 74, ,5 53,7 Henüz Askerlik Yapmadım Uzun Dönem Askerlik Yaptım Kısa Dönem Askerlik Yedek Subay Olarak Yaptım Askerlik Yaptım Genel olarak 61 düzeyinde destek bulan Zorunlu askerlik uygulaması pek çok kişinin meslek ve kariyer hedefini olumsuz etkilemektedir görüşü, askerlik yapmayanlar ile askerliğini yedek subay ve kısa dönem olarak yapanlarda askerliğini uzun dönem yapanlara göre daha fazla desteklenmektedir Zorunlu askerlik uygulamasının sonlandırılması ordutoplum bağına zarar verir (yüzlü ölçek). 33,5 Henüz Askerlik Yapmadım 49,3 Uzun Dönem Askerlik Yaptım 39,5 46 Kısa Dönem Askerlik Yedek Subay Olarak Yaptım Askerlik Yaptım Genel olarak 44 ile orta düzeyin altında destek bulan ve katılmama eğiliminin öne çıktığı, Zorunlu askerlik uygulamasının sonlandırılması ordu-toplum bağına zarar verir görüşü, askerlik yapmayanlar ile askerliğini yedek subay ve kısa dönem olarak yapanlarda askerliğini uzun dönem yapanlara göre daha az desteklenmektedir. Görüş en yüksek desteği ise 49,3 değeri ile uzun dönem askerlik yapanlar arasında bulmaktadır Zorunlu askerlik, gençlerin eğitimi ile ilgili önemli bir süreçtir (yüzlü ölçek). 39 Henüz Askerlik Yapmadım 58,3 Uzun Dönem Askerlik Yaptım 44 51,9 Kısa Dönem Askerlik Yedek Subay Olarak Yaptım Askerlik Yaptım Genel olarak 50 düzeyinde destek bulan Zorunlu askerlik, gençlerin eğitimi ile ilgili önemli bir süreçtir görüşü de askerliğini uzun dönem yapanlar arasında daha fazla destek bulmuştur. 50

58 Zorunlu askerlik uygulaması, pek çok kişinin meslek ve kariyer hedefini olumsuz etkilemektedir (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 47,1 Lise mezunu 55,2 Üniversite mezunu ve üzeri 65,1 Yaş ,3 MHP 61, ,9 50 yaş ve üzeri 51,5 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 54, TL 57, TL 63, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 64,2 AKP 64,7 CHP 60,7 MHP 50,3 BDP 72,8 Askerlik Durumu Henüz askerlik yapmadım 74,4 Uzun dönem askerlik yaptım 53,7 Kısa dönem askerlik yaptım 67,0 Yedek subay olarak askerlik yaptım 62,5 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 60,8 Zorunlu askerlik uygulaması pek çok kişinin meslek ve kariyer hedefini olumsuz etkilemektedir görüşüne destek öğrenim durumu ve hane geliri yükseldikçe artmaktadır. Aynı görüşe destek yaş yükseldikçe düşmektedir. Görüş, en düşük desteği MHP seçmeninde, en yüksek desteği ise BDP seçmeninde bulmuştur. Birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar bulunmayanlara göre bu görüşü daha az desteklemektedir. Profesyonel askerler içinde bu görüşe destek astsubaylarda subaylara göre çok daha yüksektir. Bu durum, diğer pek çok konuda olduğu gibi subayların daha statükocu ve kurumu koruyucu tavır sergilediğini, astsubayların ise TSK ya daha eleştirel ve tepkisel yaklaştığını göstermektedir. Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var 56,2 Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 62,3 Subay 51,3 Astsubay 69,1 51

59 Zorunlu askerlik, gençlerin eğitimi ile ilgili önemli bir süreçtir (yüzlü ölçek). Zorunlu askerlik uygulamasının sonlandırılması ordu-toplum bağına zarar verir (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 52,0 59,8 Lise mezunu 48,0 56,0 Üniversite mezunu ve üzeri 41,7 47,0 Yaş ,2 46,2 MHP ,2 51, ,9 53,5 50 yaş ve üzeri 48,5 52,4 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 49,4 55, TL 47,0 54, TL 42,6 48, TL ve üzeri 40,8 45, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 39,8 50,0 CHP 44,6 48,4 MHP 58,0 61,6 BDP 14,8 26,8 Askerlik Durumu Henüz askerlik yapmadım 33,5 39,0 Uzun dönem askerlik yaptım 49,3 58,3 Kısa dönem askerlik yaptım 39,5 44,0 Yedek subay olarak askerlik yaptım 46,0 51,9 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 42,5 49,4 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 50,3 53,0 42,7 49,3 Subay 57,9 60,4 Astsubay 30,1 41,1 Her iki görüşe destek de, öğrenim durumu ve hane geliri yükseldikçe düşmektedir. Görüşlere destek yaş yükseldikçe artmaktadır. Bu durum, bu çalışmadaki diğer pek çok konuda olduğu gibi kişilerin yaşları yükseldikçe TSK yı ve mevcut uygulamaları savunma oranının arttığını göstermektedir. Her iki görüş de, en yüksek desteği MHP seçmeninde, en düşük desteği ise BDP seçmeninde bulmuştur. Birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar bulunmayanlara göre bu görüşleri daha fazla desteklemektedir. Bu durum, diğer pek çok bulguda olduğu gibi, birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanların bulunmayanlara göre TSK yı ve mevcut uygulamaları daha fazla savunduğunu göstermektedir. Profesyonel askerler içinde ise bu görüşlere destek subaylarda astsubaylara göre çok daha yüksektir. 52

60 6.3 Profesyonel Orduya Geçiş Zorunlu askerlik uygulaması sonlandırılarak profesyonel orduya geçilmeli (yüzlü ölçek). 76, ,5 60, Henüz Askerlik Yapmadım Uzun Dönem Askerlik Yaptım Kısa Dönem Askerlik Yedek Subay Olarak Yaptım Askerlik Yaptım Genel olarak 65 düzeyinde destek bulan ve katılımı tüm alt gruplarda yüksek olan Zorunlu askerlik uygulaması sonlandırılarak profesyonel orduya geçilmeli görüşü, henüz askerlik yapmayanlar ile askerliğini yedek subay ve kısa dönem olarak yapanlarca askerliğini uzun dönem yapanlara göre daha fazla desteklenmektedir. Görüşe en yüksek katılım değeri ise 76,5 ile henüz askerlik yapmayanlar arasındadır. 53

61 Zorunlu askerlik uygulaması sonlandırılarak profesyonel orduya geçilmeli (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 55,9 Lise mezunu 61,1 Üniversite mezunu ve üzeri 68,3 Yaş ,6 MHP 65, ,9 50 yaş ve üzeri 55,9 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 61, TL 61, TL 68, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 67,7 AKP 72,6 CHP 63,3 MHP 53,1 BDP 84,5 Askerlik Durumu Henüz askerlik yapmadım 76,5 Uzun dönem askerlik yaptım 60,5 Kısa dönem askerlik yaptım 70,0 Yedek subay olarak askerlik yaptım 66,5 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 73,3 Zorunlu askerlik uygulaması sonlandırılarak profesyonel orduya geçilmeli görüşüne destek öğrenim durumu yükseldikçe artmaktadır. Aynı görüşe destek yaş yükseldikçe düşmektedir ve hane geliri 2 bin TL nin üzeri olan grupta 2 bin TL ve altında olan gruba göre çok daha yüksektir. Görüş, en düşük desteği MHP seçmeninde, en yüksek desteği ise BDP seçmeninde bulmuştur. Birinci derece yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar bulunmayanlara göre bu görüşü daha az desteklemektedir. Profesyonel askerler içinde bu görüşe destek astsubaylarda subaylara göre çok daha yüksektir. Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var 60,1 Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 66,5 Subay 61,0 Astsubay 81,6 54

62 6.4 Bedelli Askerlik Uygulaması yılında 30 yaş sınır ve 30 bin TL ile uygulamaya konulan yeni bedelli askerlik yasasını doğru bir uygulama olarak görüyorum (yüzlü ölçek) ,8 37,9 41,4 36, Henüz Askerlik Yapmadım Uzun Dönem Askerlik Yaptım Kısa Dönem Askerlik Yedek Subay Olarak Yaptım Askerlik Yaptım Genel olarak 40 düzeyinde destek bulan ve katılmama eğiliminin öne çıktığı 2012 yılında 30 yaş sınır ve 30 bin TL ile uygulamaya konulan yeni bedelli askerlik yasasını doğru bir uygulama olarak görüyorum görüşü, tüm alt gruplarda aralığında düşük oranda kabul görmüştür. Görüş en yüksek desteği 45,8 ile henüz askerlik yapmayanlar arasında bulmuştur. 55

63 2012 yılında 30 yaş sınır ve 30 bin TL ile uygulamaya konulan yeni bedelli askerlik yasasını doğru bir uygulama olarak görüyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 39,1 Lise mezunu 37,3 Üniversite mezunu ve üzeri 41,0 Yaş ,7 MHP 41, ,6 50 yaş ve üzeri 38,0 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 34, TL 37, TL 40, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 43,8 AKP 53,3 CHP 32,8 MHP 33,7 BDP 38,5 Askerlik Durumu Henüz askerlik yapmadım 45,8 Uzun dönem askerlik yaptım 37,9 Kısa dönem askerlik yaptım 41,4 Yedek subay olarak askerlik yaptım 36,3 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 35, yılında 30 yaş sınır ve 30 bin TL ile uygulamaya konulan yeni bedelli askerlik yasasını doğru bir uygulama olarak görüyorum görüşüne destek kişilerin yaşı ve öğrenim durumuna göre anlamlı ve önemli bir farklılaşma göstermemektedir. Aynı görüşe destek hane geliri yükseldikçe artmaktadır. Görüş, en düşük desteği MHP ve CHP seçmeninde, en yüksek desteği ise orta düzey katılım ile AKP seçmeninde bulmuştur. Bedelli askerlik ile ilgili görüşe destek, yakınları arasında profesyonel asker bulunma durumuna göre ve profesyonel askerler içinde subay ve astsubaylar arasında farklılaşmamaktadır. Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var 41,7 Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 40,0 Subay 35,9 Astsubay 35,8 56

64 Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda bedelli askerlik... (%) Hiç uygulanmamalı; 41,4 Sürekli uygulama olmalı; 28,2 İhtiyaç olduğunda uygulanmalı; 30,5 Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda, bedelli askerliğin hiç uygulanmamasını savunanların oranı %41,4 iken, ihtiyaç olduğunda uygulanmasını savunanların oranı %30,5 ve sürekli uygulama olmasını savunanların oranı %28,2 dir. Bu sonuçlar, toplamda %59 luk bir kesimin bedelli askerlik uygulamasının devamından yana olduğunu göstermektedir. Sonraki grafikteki bulgular, bedelli askerlik uygulamasına desteğin, henüz askerlik yapmayanlar arasında askerliğini yapanlara göre daha yüksek olduğunu, askerliğini yapanlar arasında ise bu hizmeti yedek subay olarak yapanların bedelli askerliğe desteğinin daha düşük düzeyde olduğunu göstermektedir. Bedelli askerlik uygulamasına ve özellikle bu uygulamanın sürekli olması görüşüne destek kişilerin öğrenim durumu ve hane geliri yükseldikçe artmakta, yaşı yükseldikçe düşmektedir. Bedelli askerlik uygulamasına en düşük destek MHP ve CHP seçmeninde, en yüksek destek ise BDP ve AKP seçmenindedir. Bedelli askerlik uygulamasına destek, yakınları arasında profesyonel asker bulunma durumuna göre farklılaşmazken, profesyonel askerler içinde subayların uygulamaya desteği astsubaylara göre daha yüksektir. 57

65 Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda bedelli askerlik uygulaması (%) Sürekli uygulanmalı İhtiyaç olduğunda uygulanmalı Hiç uygulanmamalı Toplam Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 18,0 35,6 46,4 100 Lise mezunu 22,0 35,3 42,7 100 Üniversite mezunu ve üzeri 31,2 28,4 40,4 100 Yaş ,7 26,7 39,5 100 MHP 26,8 30, , ,4 38,1 38, yaş ve üzeri 17,9 34,4 47,7 100 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 24,7 29,0 46, TL 23,6 35,3 41, TL 28,2 30,4 41, TL ve üzeri 34,2 26,5 39, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 31,2 39,5 29,4 100 CHP 26,2 26,3 47,5 100 MHP 22,2 30,8 47,0 100 BDP 58,6 13,8 27,6 100 Askerlik Durumu Henüz askerlik yapmadım 45,1 23,7 31,3 100 Uzun dönem askerlik yaptım 20,5 35,6 44,0 100 Kısa dönem askerlik yaptım 28,8 28,7 42,5 100 Yedek subay olarak askerlik yaptım 21,6 29,9 48,5 100 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 24,4 23,3 52,2 100 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 27,7 29,9 42, ,0 30,5 40,5 100 Subay 29,4 27,5 43,1 100 Astsubay 22,9 17,7 59,

66 6.5 Zorunlu Askerlik Yapmak İstemeyenler Bedel karşılığı askerlik hizmetinden muaf tutulmalı; 21,0 Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda, askerlik görevini yapmak istemeyenler... (%) Belirlenecek süreler için zorunlu kamu hizmeti yapmalı; 44,7 Mevcut uygulamada ki gibi zorunlu askerliğe tabi olmalı; 34,3 Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda, askerlik görevini yapmak istemeyenlerle ilgili sunulan üç uygulama alternatifinden; bedel karşılığı muafiyet %21 oranında destek bulurken, bu kişilerin zorla askere alınması %34,3 oranında ve kamu hizmeti uygulaması %44,7 oranında destek bulmuştur. Bu sonuçlar, toplamda %65,7 lik bir kesimin, askerlik görevini yapmak istemeyenler için bedelli askerlik veya kamu hizmeti seçeneğini desteklediğini göstermektedir. Askerlik görevini yapmak istemeyenler için bedelli veya kamu hizmeti seçeneğini destekleyenler, askerliğini uzun dönem yapanlar arasında en düşük orandayken, bu oran henüz askerlik yapmayanlar arasında en yüksek orandadır. Askerlik görevini yapmak istemeyenler için bedelli veya kamu hizmeti seçeneğini destekleyenler, kişilerin öğrenim durumu ve hane geliri yükseldikçe artmakta, yaşı yükseldikçe düşmektedir. Askerlik hizmetine alternatif bu iki uygulamaya en yüksek destek BDP seçmeni arasında, en düşük destek ise MHP seçmeni arasındadır. Bu uygulamalara destek, yakınları arasında profesyonel asker olma durumuna göre farklılaşmazken, profesyonel askerler içinde subayların uygulamalara desteği astsubaylara göre daha düşüktür. Askerlik görevini yapmak istemeyenler... (%) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 28,7 50,9 20,4 Henüz Askerlik Yapmadım 18,6 19,8 17,3 34,7 46,6 Uzun Dönem Askerlik Yaptım 50,7 50,3 29,5 32,5 Kısa Dönem Askerlik Yaptım Yedek Subay Olarak Askerlik Yaptım Bedel karşılığı askerlik hizmetinden muaf tutulmalı Belirlenecek süreler için zorunlu kamu hizmeti yapmalı Mevcut uygulamadaki gibi zorunlu askerliğe tabi olmalı 59

67 Zorunlu Askerliğin Devam Etmesi Durumunda, Askerlik Görevini Yapmak İstemeyenler (%) Mevcut uygulamadaki gibi zorunlu askerliğe tabi olmalı Belirlenecek süreler için zorunlu kamu hizmeti yapmalı Bedel karşılığı askerlik hizmetinden muaf tutulmalı Toplam Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 54,8 27,6 17,6 100 Lise mezunu 42,3 39,5 18,2 100 Üniversite mezunu ve üzeri 29,6 48,1 22,3 100 Yaş ,3 48,5 21,2 100 MHP ,9 41,0 22, ,6 46,5 19, yaş ve üzeri 39,8 43,8 16,5 100 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 41,9 41,2 16, TL 38,3 41,5 20, TL 33,0 45,3 21, TL ve üzeri 29,2 48,7 22, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 35,5 37,9 26,7 100 CHP 29,9 52,7 17,4 100 MHP 47,4 35,8 16,8 100 BDP 20,7 48,3 31,0 100 Askerlik Durumu Henüz askerlik yapmadım 20,4 50,9 28,7 100 Uzun dönem askerlik yaptım 46,6 34,7 18,6 100 Kısa dönem askerlik yaptım 29,5 50,7 19,8 100 Yedek subay olarak askerlik yaptım 32,5 50,3 17,3 100 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 40,6 40,6 18,9 100 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok 36,9 43,6 19, ,2 43,9 21,9 100 Profesyonel / Emekli Asker Statüsü Subay 45,1 39,2 15,7 100 Astsubay 35,4 44,8 19,

68 6.6 Askerlikte Kötü Muamele Askerlikte Kötü Muameleye Maruz Kalma Durumu (%) Askerlikte küfür ve hakaret olaylarına sadece şahit oldum. 45,5 Askerlikte küfür ve hakaret içeren sözlere muhatap oldum. 41,9 Askerlikte dayak ve fiziksel şiddete sadece şahit oldum. 41,8 Askerlikte dayak ve fiziksel şiddete maruz kaldım. 29,8 Askerlikte fiziksel şiddet veya hakarete maruz kalmadım ve şahit olmadım. 20, Askerlik hizmeti sırasında kötü muameleye maruz kalma durumu, yukarıdaki grafikte bulunan ifadelerin beş şıklı olarak yer aldığı ve birden fazla seçeneğin işaretlenebildiği soru ile ölçülmüştür. Bulgular; kişilerin %29,8 inin askerlik hizmeti sırasında fiziksel şiddete, %41,9 unun ise küfür ve hakaret içeren sözlere maruz kaldığını göstermektedir. Askerlikte fiziksel şiddete veya hakarete maruz kalmayan ve şahit olmayanların oranı ise %20,5 dir. 61

69 Askerlikte küfür ve hakaret içeren sözlere maruz kalma genel oranı %41,9 iken bu oran uzun dönem askerlik yapanlar arasında %53,2 ye yükselmektedir. Aynı oran kısa dönem askerlik yapanlarda %33,8 e, yedek subay olarak askerlik yapanlarda %21,6 ya düşmektedir. Genel ortalaması %29,8 olan, dayak ve fiziksel şiddete maruz kalma oranı ise uzun dönem askerlik yapanlar arasında %51,1 e yükselmektedir. Aynı oran kısa dönem askerlik yapanlarda %9 a, yedek subay olarak askerlik yapanlarda ise %2,6 ya düşmektedir. Bu sonuç, kişilerin askerlik statüsünün fiziksel şiddete maruz kalma durumunu doğrudan belirlediğini göstermektedir. Dayak ve fiziksel şiddete maruz kalma oranı öğrenim düzeyi yükseldikçe azalırken, yaş yükseldikçe artmaktadır. Burada öğrenim düzeyi ve buna bağlı olarak yükselen hane gelirinin askerlik statüsünün doğrudan belirleyicisi olması nedeniyle, bu iki değişkenin fiziksel şiddet ile ilişkisine bir açıklama getirilebilir. Yaş ve fiziksel şiddet ilişkisi bulgular temelinde yorumlandığında ise; bu yöndeki yanlış uygulamalar hala yüksek sayılabilecek oranda gözlemlenmesine rağmen, dayak ve fiziksel şiddetin TSK da her geçen gün azaldığını göstermektedir. Fiziksel şiddete maruz kalma oranı siyasi parti seçmenleri arasında, özellikle AKP özelinde farklılaşmakla birlikte bu ilişkinin parti seçmenlerinin öğrenim düzeyi ve diğer profil özellikleri temelinde açıklanması gerekmektedir. Birinci derece aile yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar, bulunmayanlara göre fiziksel şiddete daha az maruz kaldıklarını ifade etmektedirler. Askerlikte Kötü Muameleye Maruz Kalma Oranlarının Askerlik Durumuna Göre Farklılaşması (%) 14,6 40,9 51,1 18,3 49,2 32,7 Fiziksel şiddete veya hakarete maruz kalmadım ve şahit olmadım Dayak ve fiziksel şiddete sadece şahit oldum 40,2 53,2 9 57,2 33,8 40,2 2,6 49,5 21,6 Dayak ve fiziksel şiddete maruz kaldım Küfür ve hakaret içeren sözlere sadece şahit oldum Uzun Dönem Askerlik Yaptım Kısa Dönem Askerlik Yaptım Yedek Subay Olarak Askerlik Yaptım Küfür ve hakaret içeren sözlere muhatap oldum. 62

70 Askerlik Hizmetinde Kötü Muameleye Maruz Kalma Durumu (%) Küfür veya hakaret içeren sözlere muhatap oldum Küfür veya hakaret içeren sözlere sadece şahit oldum Dayak ve fiziksel şiddete maruz kaldım Dayak ve fiziksel şiddete şahit oldum Fiziksel şiddete veya hakarete maruz kalmadım ve şahit olmadım Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 51,5 33,0 55,7 35,1 14,9 Lise mezunu 50,9 38,7 51,5 39,2 15,9 Üniversite mezunu ve üzeri 36,9 49,8 17,8 43,7 23,0 Yaş ,9 48,8 25,0 45,4 20,7 MHP 41,6 48,7 44, ,1 18, ,8 40,2 35,2 36,4 22,2 50 yaş ve üzeri 34,1 32,8 34,5 33,1 24,1 2 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 47,4 35,5 44,9 39,3 18, TL 46,0 46,0 40,7 41,4 16, TL 42,7 46,5 29,1 41,8 20, TL ve üzeri 34,2 46,9 15,5 43,4 24, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 49,8 50,3 37,7 44,9 11,0 CHP 35,0 40,3 24,7 38,4 29,8 MHP 32,8 41,7 26,9 40,2 29,0 BDP 57,1 33,3 23,8 42,9 4,8 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım Uzun dönem askerlik yaptım 53,2 40,2 51,1 40,9 14,6 Kısa dönem askerlik yaptım 33,8 57,2 9,0 49,2 18,3 Yedek subay olarak askerlik yaptım 21,6 49,5 2,6 40,2 32,7 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 31,3 31,8 12,5 26,1 43,2 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 35,5 37,1 27,4 38,2 30,6 42,9 47,8 32,1 43,7 18,0 Subay 21,6 21,6 3,9 15,7 58,8 Astsubay 38,9 37,9 14,7 30,5 33,7 63

71 6.7 Zorunlu Askerlikte Rehberlik ve Danışmanlık Zorunlu Askerlikte Rehberlik ve Danışmanlık İle İlgili Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) TSK daki Rehberlik ve Danışmanlık Merkezi uygulamasını başarılı buluyorum. Askerlere psikolojik destek sağlama amacı güden Alo Mehmetçik hattı uygulamasını başarılı buluyorum. 56,3 58, Zorunlu askerlikte rehberlik ve danışmanlık hizmeti ile ilgili görüşler iki farkı soru ile ölçülmüştür. Askerlere psikolojik destek sağlama amacı güden Alo Mehmetçik hattı uygulamasını başarılı buluyorum görüşüne katılım 56,3, TSK daki Rehberlik ve Danışmanlık Merkezi uygulamasını başarılı buluyorum görüşüne katılım ise yüzlü ölçekte 58,1 düzeyindedir. Her iki konuda da memnuniyet düzeyi kısa dönem askerlik yapanlar arasında en düşük düzeydedir TSK daki Rehberlik ve Danışmanlık Merkezi uygulamasını başarılı buluyorum (yüzlü ölçek). 61,2 56,9 Yükümlü Değilim/Askerlik Yapmadım Uzun Dönem Askerlik Yaptım 46,7 55 Kısa Dönem Askerlik Yedek Subay Olarak Yaptım Askerlik Yaptım Askerlere psikolojik destek sağlama amacı güden Alo Mehmetçik hattı uygulamasını başarılı buluyorum (yüzlü ölçek) ,7 Yükümlü Değilim/Askerlik Yapmadım Uzun Dönem Askerlik Yaptım 51,6 56,2 Kısa Dönem Askerlik Yedek Subay Olarak Yaptım Askerlik Yaptım 64

72 Askerlere psikolojik destek sağlama amacı güden Alo Mehmetçik hattı uygulamasını başarılı buluyorum (yüzlü ölçek). TSK daki Rehberlik ve Danışmanlık Merkezi uygulamasını başarılı buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 57,1 58,0 Lise mezunu 61,9 62,3 Üniversite mezunu ve üzeri 53,5 55,6 Yaş ,9 57,6 MHP ,6 55, ,9 61,0 50 yaş ve üzeri 62,0 62,0 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 58,7 57, TL 60,0 61, TL 54,7 56, TL ve üzeri 52,2 54, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 57,6 60,7 CHP 56,7 55,6 MHP 58,8 59,3 BDP 27,9 20,5 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 61,2 62,0 Uzun dönem askerlik yaptım 56,9 57,7 Kısa dönem askerlik yaptım 46,7 51,6 Yedek subay olarak askerlik yaptım 55,0 56,2 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 47,8 49,6 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 58,0 61,4 55,7 56,9 Subay 56,5 60,7 Astsubay 40,3 42,0 Her iki konuda da hizmet memnuniyeti lise mezunu olanlar arasında diğer öğrenim düzeylerine göre daha yüksektir. Her iki uygulama ile ilgili görüşler 40 yaş üzeri grupta diğer yaş gruplarına göre daha olumlu ve hane geliri 2 bin TL nin üzerinde olanlarda diğer gelir gruplarına göre daha olumsuzdur. BDP seçmeninin bu iki konudaki görüşleri diğer üç partinin seçmenine göre çok daha olumsuzdur. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar bulunmayanlara göre ve profesyonel askerler içinde subaylar astsubaylara göre her iki konuda da daha olumlu görüşlere sahiptir. 65

73 7. TERÖRLE MÜCADELE Terörle Mücadele İle İlgili Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) Terörle mücadele, jandarma ve özel harekat (polis) birliklerinden oluşan kolluk kuvvetlerince yürütülmelidir. 68,8 Terörle mücadelede aktif olan tüm unsurların profesyonelleştirilmesi yönünde atılan adımları yeterli buluyorum. 42,4 Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyorum. 48, Çalışmada, terörle mücadele konusunda yukarıda grafikte yer alan üç soru uygulanmıştır. Bulgular; Terörle mücadele, jandarma ve özel harekat (polis) birliklerinden oluşan kolluk kuvvetlerince yürütülmelidir görüşü 68,8 düzeyinde destek bulurken, Terörle mücadelede aktif olan tüm unsurların profesyonelleştirilmesi yönünde atılan adımları yeterli buluyorum görüşü 42,4 ve Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyorum görüşü 48,9 düzeyinde destek bulmuştur. Bu sonuçlar, terörle mücadelede güvenlik güçlerinin sorumluluğu, terörle mücadelede profesyonelleşme ve terörle mücadelenin başarısı noktasında genel olarak eleştirel bir yaklaşımın ortaya çıktığını göstermektedir Terörle mücadele, jandarma ve özel harekat (polis) birliklerinden oluşan kolluk kuvvetlerince yürütülmelidir (yüzlü ölçek). 80,5 56,4 72,9 42,8 AKP CHP MHP BDP Terörle mücadele, jandarma ve özel harekat (polis) birliklerinden oluşan kolluk kuvvetlerince yürütülmelidir görüşü genel olarak 68,8 düzeyinde destek bulurken, bu destek BDP seçmeni arasında 42,8 e düşmekte, AKP seçmeni arasında ise 80,5 e çıkmaktadır. 66

74 Terörle mücadelede aktif olan tüm unsurların profesyonelleştirilmesi yönünde atılan adımları yeterli buluyorum (yüzlü ölçek). 51,3 35,7 43,8 30, AKP CHP MHP BDP Terörle mücadelede aktif olan tüm unsurların profesyonelleştirilmesi yönünde atılan adımları yeterli buluyorum görüşü genel olarak 42,4 düzeyinde destek bulurken, bu destek BDP seçmeni arasında 30,8 e düşmekte, AKP seçmeni arasında ise 51,3 e çıkmaktadır. 80 Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyorum (yüzlü ölçek) ,1 46,2 52, ,8 AKP CHP MHP BDP Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyorum görüşü genel olarak 48,9 düzeyinde destek bulurken, bu destek BDP seçmeni arasında 14,8 e düşmekte, MHP seçmeni arasında ise 52,6 ya çıkmaktadır. 67

75 Terörle mücadele, jandarma ve özel harekat (polis) birliklerinden oluşan kolluk kuvvetlerince yürütülmelidir (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 75,5 Lise mezunu 74,8 Üniversite mezunu ve üzeri 66,7 Yaş ,9 MHP 71, ,0 50 yaş ve üzeri 70,0 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 69, TL 72, TL 69, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 66,2 AKP 80,5 CHP 56,4 MHP 72,9 BDP 42,8 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 60,2 Uzun dönem askerlik yaptım 78,5 Kısa dönem askerlik yaptım 68,6 Yedek subay olarak askerlik yaptım 69,1 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 70,5 Terörle mücadele, jandarma ve özel harekat (polis) birliklerinden oluşan kolluk kuvvetlerince yürütülmelidir. görüşüne destek üniversite mezunu olanlarda diğer öğrenim düzeylerine göre ve yaş grubunda diğer yaş gruplarına göre daha az destek bulmuştur. Görüş, askerliğini uzun dönem olarak yapanlar arasında diğer zorunlu askerlik statülerine göre daha fazla destek bulmuştur. Yakınları arasında profesyonel asker bulunma durumuna göre ve profesyonel askerler içinde subay ve astsubaylar arasında farklılaşmamaktadır. Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var 67,1 Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 69,4 Subay 68,0 Astsubay 68,4 68

76 Terörle mücadelede aktif olan tüm unsurların profesyonelleştirilmesi yönünde atılan adımları yeterli buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 46,2 Lise mezunu 45,6 Üniversite mezunu ve üzeri 41,0 Yaş ,0 MHP , ,8 43,9 50 yaş ve üzeri 47,4 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 39, TL 43, TL 43, TL ve Üzeri 41, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 51,3 CHP 35,7 MHP 43,8 BDP 30,8 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 35,5 Uzun dönem askerlik yaptım 48,2 Kısa dönem askerlik yaptım 42,0 Yedek subay olarak askerlik yaptım 45,4 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 47,5 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 44,9 41,7 Subay 50,4 Astsubay 44,9 Terörle mücadelede aktif olan tüm unsurların profesyonelleştirilmesi yönünde atılan adımları yeterli buluyorum. görüşüne destek üniversite mezunu olanlarda diğer öğrenim düzeylerine göre daha az destek bulmuştur. Aynı görüşe destek kişilerin yaşları yükseldikçe artmakta, hane gelir durumuna göre ise bir farklılaşma göstermemektedir. Görüş, askerliğini uzun dönem olarak yapanlar arasında diğer zorunlu askerlik statülerine göre daha fazla destek bulmuştur. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar, bulunmayanlara göre ve profesyonel askerler içinde subaylar astsubaylara göre bu görüşü daha fazla desteklemektedir. 69

77 Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 50,1 Lise mezunu 51,0 Üniversite mezunu ve üzeri 47,4 Yaş ,1 MHP 48, ,1 50 yaş ve üzeri 56,2 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 47, TL 48, TL 48, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 48,6 AKP 52,1 CHP 46,2 MHP 52,6 BDP 14,8 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 43,3 Uzun dönem askerlik yaptım 52,2 Kısa dönem askerlik yaptım 46,0 Yedek subay olarak askerlik yaptım 52,2 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 62,9 Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyorum. görüşüne destek üniversite mezunu olanlarda diğer öğrenim düzeylerine göre daha az destek bulmuştur. Aynı görüşe destek kişilerin yaşları yükseldikçe artmakta, hane gelir durumuna göre ise bir farklılaşma göstermemektedir. Görüş, askerliğini kısa dönem olarak yapanlar arasında diğer zorunlu askerlik statülerine göre daha az destek bulmuştur. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar, bulunmayanlara göre ve profesyonel askerler içinde subaylar astsubaylara göre bu görüşü daha fazla desteklemektedir. Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var 54,9 Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 46,5 Subay 71,6 Astsubay 57,5 70

78 8. KURUMSAL ETKİNLİK Kurumsal Etkinlik İle İlgili Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) Erbaş ve erlerin askeri sosyal tesislerde askerlik amacı dışında kullanımının sonlandırılması yönündeki adımları olumlu buluyorum. 75,2 Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek yetkinlikte personele sahiptir. 60,5 Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek silah ve teçhizata sahiptir. 53,5 TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü başarılı bir askeri eğitim almaktadır. 39,0 TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü amacına uygun kullanılmaktadır. 38, TSK nın kurumsal etkinliği ile ilgili algıları ortaya koymayı amaçlayan beş soruya ait yüzlü ölçekteki değerler yukarıda grafik olarak verilmiştir. Erbaş ve erlerin askeri sosyal tesislerde askerlik amacı dışında kullanımının sonlandırılması yönündeki adımları olumlu buluyorum görüşü beş soru içinde 75,2 ile en yüksek katılım değerini almıştır. Bu bulgu, erbaş ve erlerin askerlik amacı dışındaki hizmetlerde kullanımını engellemeyi amaçlayan bu uygulamanın toplum tarafından olumlu algılandığını göstermektedir. TSK nın savaşma yetkinliğini sorgulayan iki sorudan Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek yetkinlikte personele sahiptir görüşü 60,5 Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek silah ve teçhizata sahiptir görüşü ise 53,5 değerinde destek bulmuştur. Bu bulgular TSK nın savaşma yetkinliğinin orta düzeyin üzerinde algılandığını göstermektedir. Zorunlu askerlikle silahaltına alınan kişilerin kurumsal etkinliğe katkısını sorgulayan sorulardan TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü başarılı bir askeri eğitim almaktadır görüşü 39 ve TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü amacına uygun kullanılmaktadır görüşü 38,3 değerinde destek bulmuştur. Bu bulgular, silahaltına alınan kişilerin aldıkları askeri eğitim ve askeri etkinliğe katkıları anlamında olumsuz algılara sahip olduklarını göstermektedir. 71

79 Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek silah ve teçhizata sahiptir (yüzlü ölçek). Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek yetkinlikte personele sahiptir (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 64,3 54,6 Lise mezunu 65,1 56,3 Üniversite mezunu ve üzeri 58,4 52,1 Yaş ,0 51,4 MHP ,4 53, ,0 58,9 50 yaş ve üzeri 61,1 53,6 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 62,8 52, TL 63,6 56, TL 59,1 52, TL ve üzeri 58,5 51, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 60,7 54,3 CHP 58,8 52,1 MHP 67,9 57,8 BDP 34,4 21,5 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 59,7 54,3 Uzun dönem askerlik yaptım 64,8 55,6 Kısa dönem askerlik yaptım 54,9 48,1 Yedek subay olarak askerlik 58,8 51,7 yaptım Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 57,4 52,5 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 65,2 57,0 59,5 52,4 Subay 67,7 64,6 Astsubay 50,1 44,6 TSK nın savaşma yetkinliğini sorgulayan iki sorudaki görüşler üniversite mezunları arasında diğer öğrenim düzeylerindeki kişilere göre daha az destek bulmuştur. Aynı görüşlere destek yaş grubundaki kişiler arasında diğer yaş gruplarına göre daha düşüktür. Her iki görüşe destek de MHP seçmeni arasında en yüksek düzeydeyken, BDP seçmeni arasında en düşük düzeyde ve oldukça olumsuzdur. Görüşler, askerliğini uzun dönem olarak yapanlar arasında diğer zorunlu askerlik statülerine göre daha fazla destek bulmuştur. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar, bulunmayanlara göre ve profesyonel askerler içinde subaylar astsubaylara göre bu iki görüşü daha fazla desteklemektedir. 72

80 TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü amacına uygun kullanılmaktadır (yüzlü ölçek). TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü başarılı bir askeri eğitim almaktadır (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 46,4 46,3 Lise mezunu 43,6 44,6 Üniversite mezunu ve üzeri 36,0 34,7 Yaş ,2 35,9 MHP ,7 37, ,0 42,3 50 yaş ve üzeri 44,6 42,1 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 45,8 43, TL 41,7 41, TL 37,3 36, TL ve üzeri 34,6 33, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 36,3 37,0 CHP 39,9 39,4 MHP 45,7 45,0 BDP 16,6 18,3 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 39,0 37,4 Uzun dönem askerlik yaptım 42,3 43,5 Kısa dönem askerlik yaptım 29,7 28,5 Yedek subay olarak askerlik yaptım 39,8 36,1 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 38,9 38,8 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 43,2 43,0 37,5 36,8 Subay 51,2 54,4 Astsubay 31,3 29,8 Silahaltına alınan kişilerin kurumsal etkinliğe katkısını sorgulayan iki sorudaki görüşler üniversite mezunu olanlar arasında diğer öğrenim düzeylerindeki kişilere göre daha az destek bulmuştur. Aynı görüşlere destek kişilerin yaşları yükseldikçe artmakta, hane geliri yükseldikçe düşmektedir. Her iki görüşe destek de diğer pek çok konuda olduğu gibi, MHP seçmeni arasında en yüksek düzeydeyken, BDP seçmeni arasında en düşük düzeyde ve oldukça olumsuzdur. Görüşler, askerliğini uzun dönem olarak yapanlar arasında diğer zorunlu askerlik statülerine göre daha fazla destek bulmakla birlikte, en düşük destek kısa dönem askerlik yapan kişilerdedir. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar, bulunmayanlara göre ve profesyonel askerler içinde subaylar astsubaylara göre bu iki görüşü de daha fazla desteklemektedir. 73

81 Erbaş ve erlerin askeri sosyal tesislerde askerlik amacı dışında kullanımının sonlandırılması yönündeki adımları olumlu buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 75,1 Lise mezunu 72,7 Üniversite mezunu ve üzeri 76,6 Yaş ,4 MHP 77, ,3 50 yaş ve üzeri 79,5 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 71, TL 73, TL 76, TL ve üzeri 2011 Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti 77,7 AKP 82,4 CHP 65,8 MHP 74,1 BDP 84,6 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 70,5 Uzun dönem askerlik yaptım 75,9 Kısa dönem askerlik yaptım 80,8 Yedek subay olarak askerlik yaptım 79,9 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 82,5 Erbaş ve erlerin askeri sosyal tesislerde askerlik amacı dışında kullanımının sonlandırılması yönündeki uygulamaya bakış lise mezunları arasında diğer öğrenim düzeylerindeki kişilere göre daha olumsuzdur. Uygulamaya destek kişilerin yaşları ve hane gelirleri yükseldikçe artmaktadır. Uygulamaya destek BDP ve AKP seçmeni arasında en yüksek düzeydeyken, CHP seçmeni arasında en düşük düzeydedir. Uygulama, askerliğini uzun dönem olarak yapanlar arasında diğer zorunlu askerlik statülerine göre daha az destek bulmuştur. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanlar, bulunmayanlara göre uygulamaya göreceli olarak daha olumsuz bakmaktadır. Profesyonel askerler içinde subaylar ve astsubayların uygulamaya bakışı farklılaşmamakla birlikte, askerlerin bu uygulamaya bakışı sivillere göre daha olumludur. Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok 70,5 75,7 Profesyonel / Emekli Asker Statüsü Subay 82,3 Astsubay 84,6 74

82 9. ASKERİ YARGI VE DENETİM Askeri Yargı ve Denetim ile İlgili Görüşlere Katılım Değerleri (yüzlü ölçek) TSK harcamalarının Sayıştay denetimine tabi olmasını doğru buluyorum. 74,9 Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır. 52, TSK harcamaları ve askeri yargı konusundaki iki farklı sorunun değerleri yukarıdaki grafikte verilmiştir. TSK harcamalarının Sayıştay denetimine tabi olmasını doğru buluyorum görüşü 74,9 değerinde yüksek bir destek bulurken, bu destek düzeyi AKP seçmeni arasında 88,2 ye çıkmakta ve CHP seçmeni arasında 59,5 ile en düşük düzeye inmektedir. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır görüşü ise genelde 52,2 değerinde orta düzey bir destek bulurken, bu destek düzeyi BDP seçmeni arasında 79,6 ile en yüksek düzeye çıkmakta ve CHP seçmeni arasında 30,6 ile en düşük düzeye inmektedir. TSK harcamalarının Sayıştay denetimine tabi olmasını doğru buluyorum (yüzlü ölçek) ,2 76,5 69,7 59,5 AKP CHP MHP BDP Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır (yüzlü ölçek) ,2 79,6 30,6 40 AKP CHP MHP BDP 75

83 Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır (yüzlü ölçek). TSK harcamalarının Sayıştay denetimine tabi olmasını doğru buluyorum (yüzlü ölçek). Öğrenim Durumu İlköğretim veya daha düşük 70,9 55,7 Lise mezunu 73,7 49,3 Üniversite mezunu ve üzeri 76,0 53,8 Yaş ,1 49,6 MHP ,1 55, ,7 55,0 50 yaş ve üzeri 75,5 48,0 Hanenin Aylık Toplam Geliri TL 71,3 50, TL 73,7 49, TL 76,6 55, TL ve üzeri 75,4 51, Seçiminde Oy Verilen Siyasi Parti AKP 88,2 75,2 CHP 59,5 30,6 MHP 69,7 40,0 BDP 76,5 79,6 Askerlik Durumu Yükümlü değilim/askerlik yapmadım 65,8 42,6 Uzun dönem askerlik yaptım 77,6 54,6 Kısa dönem askerlik yaptım 82,1 59,9 Yedek subay olarak askerlik yaptım 82,5 57,8 Ailenin Profesyonel Askerlikle İlgisi Göre Farklılaşma Profesyonel askerim 84,3 74,7 Birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok Profesyonel / Emekli Asker Statüsü 67,8 41,8 75,0 53,2 Subay 69,0 52,1 Astsubay 90,0 87,5 Askeri yargının kaldırılması yönündeki görüşe katılım lise mezunları arasında diğer öğrenim düzeylerindeki kişilere göre daha düşük iken Sayıştay denetimi görüşüne destek öğrenim düzeyi yükseldikçe artmaktadır. Her iki görüşe destek düzeyi, yaş grubunda diğer yaş gruplarına göre daha yüksektir. Her iki görüşe de destek, askerliğini kısa dönem ve yedek subay olarak yapanlar arasında uzun dönem yapanlara göre daha yüksektir. Yakınları arasında profesyonel asker bulunanların her iki görüşe destek düzeyi de bulunmayanlara göre daha düşüktür. Profesyonel askerler içinde astsubayların her iki görüşe destek düzeyi de subaylara göre çok daha yüksektir. 76

84 EK- UYGULANAN ANKET FORMU 77

85 78 Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış

86 Fikrim Yok Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış UYGULANAN ANKET FORMU 62 sorudan oluşan ve en fazla dakikanızı alacak bu anket formu, Türk Silahlı Kuvvetleri ve uygulamaları hakkındaki toplumsal algılara ışık tutmak amacıyla Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) tarafından hazırlanmıştır. Genel eğilim ve algıları ortaya koymayı amaçlayan anketten elde edilen veriler kişisel olarak değerlendirilmeyecek ve bu anlamda hiç kimse ile paylaşılmayacaktır. Araştırma sonuçları Şubat 2013 ayı içerisinde adresinde yayımlanacaktır. Emek ve katkılarınız için teşekkür ederiz. Dr. Salih Akyürek Aşağıdaki ifadelere katılma durumunuzu lütfen 0-10 ölçeğinde işaretleyiniz. S. NO Soru GÜVEN ÖLÇEĞİ Hiç Katılmıyorum Orta Düzey Katılıyorum Tamamen Katılıyorum 01 Türk Silahlı Kuvvetlerine güveniyorum Polis Teşkilatına güveniyorum Parlamentoya güveniyorum Yargıya güveniyorum Hükümete güveniyorum ZORUNLU ASKERLİK 06 Zorunlu askerlik uygulaması sonlandırılarak profesyonel orduya geçilmeli. 07 Zorunlu askerlik uygulamasının sonlandırılması ordu-toplum bağına zarar verir. 08 Zorunlu askerlik uygulaması, pek çok kişinin meslek ve kariyer hedefini olumsuz etkilemektedir. 09 Zorunlu askerlik, gençlerin eğitimi ile ilgili önemli bir süreçtir. ASKERLİK UYGULAMALARI yılında 30 yaş sınırı ve 30 bin TL ile uygulamaya konulan yeni bedelli askerlik yasasını doğru bir uygulama olarak görüyorum. 11 Farklı öğrenim düzeyindekiler için tek tip (aynı süre) askerlik uygulaması getirilmelidir. 12 Erbaş ve erlerin askeri sosyal tesislerde askerlik amacı dışında kullanımının sonlandırılması yönündeki adımları olumlu buluyorum. TSK GÜVEN 13 Çocuğumu gözüm arkada kalmadan askere gönderecek kadar TSK ya güveniyorum. 14 TSK içindeki kaza ve vukuatlar gerektiği şekilde ve adil olarak soruşturulmaktadır. 15 TSK diğer kamu kurumlarına göre daha sağlam bir yapıya ve kültüre sahiptir

87 TERÖRLE MÜCADELE 16 Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyorum. 17 Terörle mücadelede aktif olan tüm unsurların profesyonelleştirilmesi yönünde atılan adımları yeterli buluyorum. 18 Terörle mücadele, jandarma ve özel harekat (polis) birliklerinden oluşan kolluk kuvvetlerince yürütülmelidir. KURUMSAL ETKİNLİK 19 Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek silah ve teçhizata sahiptir. 20 Türk ordusu modern dünya orduları ile savaşabilecek yetkinlikte personele sahiptir. 21 TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü amacına uygun kullanılmaktadır. 22 TSK da zorunlu askerlik ile sağlanan işgücü başarılı bir askeri eğitim almaktadır. ZORUNLU ASKERLİKTE REHBERLİK VE DANIŞMANLIK 23 Askerlere psikolojik destek sağlama amacı güden Alo Mehmetçik hattı uygulamasını başarılı buluyorum. 24 TSK daki Rehberlik ve Danışmanlık Merkezi uygulamasını başarılı buluyorum. KURUMSAL BAĞ - ASKERİ YARGI VE DENETİM Genelkurmay Başkanlığı MSB ye bağlanmalıdır Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmalıdır. 27 Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır TSK harcamalarının Sayıştay denetimine tabi olmasını doğru buluyorum DAVALAR VE TSK ALGISINA ETKİSİ 29 Ergenekon yapılanmasının varlığına inanıyorum Ergenekon ve Balyoz iddianamesi TSK ya güvenimi olumsuz etkiledi. 31 Balyoz davasında açıklanan mahkeme kararını adil buluyorum. 32 Son dönemde ordunun maksatlı olarak yıpratıldığını düşünüyorum. ASKERİ MÜDAHELELER / DARBELER Gelecekte yeni bir darbe/askeri müdahale yaşanabilir Eylül davası ve yargılamalarını doğru buluyorum Ordunun 28 Şubat ve 27 Nisan müdahalelerini haklı buluyorum Ordu gerekli durumlarda yönetime müdahale etmelidir Ordunun son dönemde siyasetten uzak durmasını ve kendi alanı dışındaki konularda açıklama yapmamasını doğru buluyorum

88 38 TSK-hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olmasını olumlu buluyorum ORDU TOPLUM MESAFESİ 39 Askerler kendilerini toplumun üzerinde görmektedir TSK kendisini diğer kamu kurumlarının üzerinde görmektedir. 41 TSK da komuta kademesinin halka yabancı olduğunu düşünüyorum. 42 TSK nın halkla ilişkiler ve toplumla bütünleşme konusunda son dönemde önemli adımlar attığını düşünüyorum Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda, 15 aylık zorunlu askerlik uygulaması: a. 15 ay olarak devam ettirilmeli b. 12 ay olmalı c. 9 ay olmalı d. 6 ay olmalı e. 3 ay veya daha kısa olmalı f. Hiç birisini desteklemiyorum. 44. Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda bedelli askerlik uygulaması: a. Sürekli uygulama olmalı b. İhtiyaç olduğunda uygulanmalı c. Hiç uygulanmamalı 45. Zorunlu askerliğin devam etmesi durumunda, askerlik görevini yapmak istemeyenler: a. Mevcut uygulamadaki gibi zorla askere alınmalı b. Belirlenecek süreler için zorunlu kamu hizmeti yapmalı c. Bedel karşılığı askerlik hizmetinden muaf tutulmalı 46. Aşağıdakilerden hangileri TSK ile ilgili algılarınızı olumsuz etkilemektedir: (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz): a. Ordu evleri ve kullanım şekli b. Askeri kamplar ve kullanım şekli c. Askeri lojmanlar d. Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) e. Terörle mücadelede verilen kayıplar f. TSK içinde terör dışındaki kaza ve kayıplar g. Diğer: 47. Askerlik hizmetinizde kötü muameleye maruz kalma durumunuz: (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz): a. Askerlik yapmadım / yükümlü değilim b. Küfür ve hakaret içeren sözlere muhatap oldum c. Küfür ve hakaret olaylarına sadece şahit oldum 81

89 d. Dayak ve fiziksel şiddete maruz kaldım e. Dayak ve fiziksel şiddete sadece şahit oldum f. Fiziksel şiddet veya hakarete maruz kalmadım ve şahit olmadım 48. Kendiniz veya aile üyeleriniz için (çocuk-kardeş) hangi profesyonel askerlik statülerini bir kariyer/meslek hedefi olarak görüyorsunuz? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz): a. Subay b. Astsubay c. Uzman Erbaş d. Sözleşmeli Er e. Hiçbirisi 49. Siyasi irade, general terfi ve atamalarına: a. Hiç karışmamalı b. Sadece Genelkurmay Bşk. ve kuvvet komutanları düzeyinde müdahil olmalı c. Sadece orgeneral düzeyinde müdahil olmalı d. Korgeneral düzeyi ve üzerinde müdahil olmalı e. Generallerin tamamı için müdahil olmalı 50. TSK komuta kademesindeki askerleri toplumun inançlarına: a. Yakın buluyorum b. Kayıtsız buluyorum c. Uzak buluyorum 51. Son dönemde Türk Silahlı Kuvvetleri ile ilgili görüşlerim: a. Olumlu yönde değişti b. Değişmedi c. Olumsuz yönde değişti 52. TSK-hükümet ilişkilerinin son dönemde daha uyumlu olduğu belirtilmektedir. Siz bu durumu askerler açısından nasıl değerlendiriyorsunuz: (Doğru bulduğunuz birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz): a. Kurumun gönüllü demokratik dönüşümü b. Sadece üst komuta katı düzeyinde bir değişim c. Gönülsüz hukuki bir zorunluluk d. Komutanların kişisel ikbal/gelecek çabası e. TSK için teslimiyetçi kötü bir dönem 53. Askerlik durumunuz: a. Askerlikle yükümlü değilim b. Profesyonel / emekli askerim c. Henüz askerlik yapmadım d. Uzun dönem askerlik (15 ay veya fazla) yaptım e. Kısa dönem askerlik yaptım f. Yedek subay olarak askerlik yaptım 82

90 54. Ailenin profesyonel askerlikle ilgisi (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz): a. Ailemde birinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var (anne-baba-kardeş-çocuk-torun-büyük ebeveyn). b. Ailemde ikinci derece yakınlarım arasında profesyonel asker var. (hala-teyze-dayı-amca-kuzen-yeğen veya eşleri). c. Aile ve yakınlarım arasında profesyonel asker yok. 55. Aile üyeleriniz içinde (siz hariç) profesyonel asker veya emeklisi varsa statüsü: (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz): a. Ailede profesyonel asker veya emeklisi yok b. Subay c. Astsubay d. Uzman Erbaş e. Sözleşmeli Er 56. Öğrenim Durumunuz: a. Diplomasız okur-yazar b. İlkokul mezunu (5 yıllık) c. İlköğretim mezunu (8 yıllık) d. Lise mezunu e. Üniversite mezunu (Ön lisans-lisans) f. Yüksek Lisans Doktora 57. Cinsiyetiniz: a. Kadın b. Erkek 58. Yaşınız: a b c d. 50 yaş ve üzeri 59. Hanenizin aylık toplam geliri: a TL b TL c TL d TL e TL f TL ve Üzeri 83

91 genel seçimlerinde oy verdiğiniz siyasi parti: a. AKP b. CHP c. MHP d. BDP e. Diğer f. Oy / geçerli oy kullanmadım g. Belirtmek istemiyorum 61. Etnik Kökeniniz a. Türk b. Kürt c. Zaza d. Arap e. Diğer f. Belirtmek istemiyorum 62. Profesyonel asker veya emeklisi iseniz statünüz a. Subay b. Astsubay c. Uzman Erbaş d. Sözleşmeli Er 84

92 BİLGESAM YAYINLARI Kitaplar Çin Yeni Süper Güç Olabilecek mi? Güç, Enerji ve Güvenlik Boyutları (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Değişen Dünyada Türkiye'nin Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye'nin Bugünü ve Yarını E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye Cumhuriyeti'nin Ortadoğu Politikası E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye nin Vizyonu: Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK IV. Ulusal Hidrojen Enerjisi Kongresi ve Sergisi Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Selected Articles of Hydrogen Phenomena Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Özgür, Demokratik ve Güvenli Seçim Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Terörle Mücadele Stratejisi (Bilge Adamlar Kurulu Raporu ) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye de Kürtler ve Toplumsal Algılar Dr. Mehmet Sadi BİLGİÇ Dr. Salih AKYÜREK Teoriler Işığında Güvenlik, Savaş, Barış ve Çatışma Çözümleri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Raporlar Rapor 1: Küresel Gelişmeler ve Uluslararası Sistemin Özellikleri Prof. Dr. Ali KARAOSMANOĞLU Rapor 2: Değişen Güvenlik Anlayışları ve Türkiye nin Güvenlik Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI 85

93 Rapor 3: Avrupa Birliği ve Türkiye E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 4: Yakın Dönem Türk-Amerikan İlişkileri Prof. Dr. Ersin ONULDURAN Rapor 5: Türk-Rus İlişkileri Sorunlar-Fırsatlar Prof. Dr. İlter TURAN Rapor 6: Irak'ın Kuzeyindeki Gelişmelerin Türkiye'ye Etkileri E. Büyükelçi Sönmez KÖKSAL Rapor 7: Küreselleşen Dünyada Türkiye ve Demokratikleşme Prof. Dr. Fuat KEYMAN Rapor 8: Türkiye'de Bağımsızlık ve Milliyetçilik Anlayışı Doç. Dr. Ayşegül AYDINGÜN Rapor 9: Laiklik, Türkiye'deki Uygulamaları Avrupa ile Kıyaslamalar Politika Önerileri Prof. Dr. Hakan YILMAZ Rapor 10: Yargının İyileştirilmesi/Düzeltilmesi Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 11: Yeni Anayasa Türkiye nin Bitmeyen Senfonisi Prof. Dr. Zühtü ARSLAN Rapor 12: Türkiye'nin 2013 Yılı Teknik Vizyonu Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Rapor 13: Türkiye-Ortadoğu İlişkileri E. Büyükelçi Güner ÖZTEK Rapor 14: Balkanlarda Siyasi İstikrar ve Geleceği Prof. Dr. Hasret ÇOMAK, Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER Rapor 15: Uluslararası Politikalar Ekseninde Kafkasya Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 16: Afrika Vizyon Belgesi Hasan ÖZTÜRK Rapor 17: Terör ve Terörle Mücadele M. Sadi BİLGİÇ Rapor 18: Küresel Isınma ve Türkiye'ye Etkileri Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER 86

94 Rapor 19: Güneydoğu Sorununun Sosyolojik Analizi M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Doç. Dr. Mazhar BAĞLI, Müstecep DİLBER Onur OKYAR Rapor 20: Kürt Sorununun Çözümü İçin Demokratikleşme, Siyasi ve Sosyal Dayanışma Açılımı E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 21: Türk Dış Politikasının Bölgeselleşmesi E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 22: Alevi Açılımı, Türkiye de Demokrasinin Derinleşmesi Doç. Dr. Bekir GÜNAY, Gökhan TÜRK Rapor 23: Cumhuriyet, Çağcıl Demokrasi ve Türkiye nin Dönüşümü Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 24: Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu Dr. Salih AKYÜREK Rapor 25: Türkiye-Ermenistan İlişkileri (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 26: Kürtler ve Zazalar Ne Düşünüyor? Ortak Değer ve Sembollere Bakış Dr. Salih AKYÜREK Rapor 27: Jeopolitik ve Türkiye: Riskler ve Fırsatlar Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 28: Mısır da Türkiye ve Türk Algısı M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Rapor 29: ABD nin Irak tan Çekilmesi ve Türkiye ye Etkileri Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK, Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 30: Demokratik Açılım ve Toplumsal Algılar (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Dr. Salih AKYÜREK Rapor 31: Ortadoğu da Devrimler ve Türkiye Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK, Mustafa YETİM, Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 32: Güvenli Seçim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Rapor 33: Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi Prof. Dr. Ali L. KARAOSMANOĞLU 87

95 Rapor 34: Terör Önleme Birimleri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Rapor 35: İran, Şii Hilali ve Arap Baharı Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Emin SALİHİ Rapor 36: Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler BİLGESAM Rapor 37: Etnik Çatışma Teorileri Işığında Dağlık Karabağ Sorunu Yrd. Doç. Dr. Reha YILMAZ, Elnur İSMAYILOV Rapor 38: Çağcıl Hukuk Sistemlerinde ve Türkiye de Tutuklama (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Rapor 39: Afrika da Türkiye ve Türk Algısı BİLGESAM Rapor 40: Kaos Senaryolarının Merkezinde İran Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 41: Ermenistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 42: Yasa dışı Göç ve Türkiye (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Emine AKÇADAĞ Rapor 43: Kırgızistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 44: Kazakistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 45: Çatışma Çözümü ve Türkiye de Kürt Meselesi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Erdem KAYA Rapor 46: Afganistan da Sivil Ölümleri Dr. Salih AKYÜREK, Nursema KIBRIS, Dilara ÜNAL Rapor 47: İran Nükleer Krizinin Türkiye ye Olası Etkileri (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 48: Çağcıl Hukuk Sistemleri ve Türkiye de İşkence Erkam MALBELEĞİ Rapor 49: Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Dr. M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK 88

96 Rapor 50: Suriye Sorunu ve Türk Dış Politikasına Toplumsal Bakış Dr. Salih AKYÜREK, Prof. Dr. Cengiz YILMAZ Rapor 51: Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ Rapor 52: Bütün Boyutlarıyla Suriye Krizi ve Türkiye Bilge Adamlar Kurulu Raporu Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Ali SEMİN Rapor 53: İnsansız Hava Araçları: Muharebe Alanında ve Terörle Mücadelede Devrimsel Dönüşüm Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ & Mustafa TAŞKIRAN Rapor 54: Türkiye nin Dış Yardım Stratejisi: Sorunlar ve Öneriler Hasan ÖZTÜRK, Sevinç ÖZTÜRK Demokratikleşme ve Sosyal Dayanışma Açılımı Bilge Adamlar Kurulu Raporu İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Sonuç Raporu BİLGESAM İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2011) Sonuç Raporu BİLGESAM Dergiler Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Sayı 1, Güz 2009 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 2, Bahar 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 3, Güz 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 4, Bahar 2011 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 5, Güz 2011 Bilge Strateji Dergisi Cilt 4, Sayı 6, Bahar 2012 Bilge Strateji Dergisi Cilt 4, Sayı 7, Güz 2012 Söyleşiler Bilge Söyleşi-1: Türkiye-Azerbaycan İlişkileri Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-2: Nabucco Projesi Arzu Yorkan ile Söyleşi Elif KUTSAL-Eren OKUR 89

97 Bilge Söyleşi-3: Nükleer İran E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-4: Avrupa Birliği Dr. Can BAYDAROL ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-5: Anayasa Değişikliği Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-6: Son Dönem Türkiye-İsrail İlişkileri E. Büyükelçi Özdem SANBERK ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-7: BM Yaptırımları ve İran Doç. Dr. Abbas KARAAĞAÇLI ile Söyleşi Sina KISACIK Bilge Söyleşi-8: Füze Savunma Sistemleri ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-9: Gelişen ve Değişen Türk Deniz Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını E. Oramiral Salim DERVİŞOĞLU ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ Bilge Söyleşi-10: Soru ve Cevaplarla Yeni Anayasa Kasım ESEN ile Söyleşi Özdemir AKBAL Bilge Söyleşi-11: Türk Hava Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını E. Hv. Korgeneral Şadi ERGÜVENÇ ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ Bilge Söyleşi-12: Arap Baharı Süreci, Mısır Seçimleri, Türkiye-Suriye Krizi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Ali SEMİN Bilge Söyleşi-13: Esed Sonrası Suriye Halit Hoca ile Söyleşi Ali SEMİN & Tuğçe ERSOY ÖZTÜRK 90

98 91 Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış