TERÖRLE MÜCADELEDE TOPLUMSAL ALGILAR

Transkript

1

2 TERÖRLE MÜCADELEDE TOPLUMSAL ALGILAR Dr. Salih AKYÜREK Mehmet Ali YILMAZ BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ RAPOR NO:51 EYLÜL 2012

3 TERÖRLE MÜCADELEDE TOPLUMSAL ALGILAR Anket Tasarımı ve Veri Analizi: Dr. Salih Akyürek Danışmanlık ve İstatistiki Destek: Prof. Dr. Cengiz Yılmaz Raporlama: Dr. Salih Akyürek, M. Ali Yılmaz, Erdem Kaya Kapak Tasarımı: Kaan Tuğcuoğlu BİLGESAM YAYINLARI Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: Faks: Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A. Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : Faks: bilgesam@bilgesam.org Copyright BİLGESAM EYLÜL 2012 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz. Anket Uygulama: Teorem Bilişim ve Danışmanlık Ltd. Şti.

4 İÇİNDEKİLER Yönetici Özeti 1 1. Çalışma Metodolojisi ve Örneklem Türkler ve Kürtlerin Beraber Yaşama İsteği Türklerle Kürtlerin Aynı Topraklarda Ortak Geleceği Türklerle Kürtler Arasındaki Sosyal Mesafe ve Ayrışma Düzeyi Ortak Değerlere Bakış (Türk Bayrağı ve İstiklal Marşı) KCK Tutuklamaları Demokratik Açılım Süreci Terörle Mücadelede Hükümet Politikaları Güvenlik Güçleri ve Terörle Mücadele Güvenlik Güçleri ve İstihbarat Faaliyetleri Bölgedeki Güvenlik Operasyonları Terörün Dış Desteği Sınır Ötesi Operasyonlar Terörün Bölgedeki Etkileri Kürt Sorununun Çözümü Kürt Sorununun Çözümünde Devlete Bakış Kürt Sorunu İçin Çözüm Önerileri Örgüt Üyeleri ve Öcalan İçin Af Uygulaması 47 Ek- Uygulanan Anket Formu 49

5

6 SUNUŞ Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), Kürt meselesi ile ilgili gelişmeleri, terörle mücadele ve demokratik açılım süreçlerini yakından takip etmektedir. Bu konularda, Kürt kökenli vatandaşlar adına fikir beyan eden aktörlerden ziyade, doğrudan Kürt nüfusun talep ve beklentilerini tespit etmeye çalışan BİLGESAM, alan araştırmaları noktasındaki eksikliği gidermeye çalışmaktadır. BİLGESAM, döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu daki 17 il ile birlikte, İstanbul ve Mersin de göç ile oluşmuş mahallelerde 8607 kişi ile görüşerek kapsamlı bir anket gerçekleştirmiş, anketin bulgularını Güneydoğu Sorununun Sosyolojik Analizi başlığı altından raporlaştırmıştır. Daha sonra anket verileri kullanılarak Kürtler ve Zazalar Ne Düşünüyor? Ortak Değer ve Sembollere Bakış başlıklı rapor kamuoyuna takdim edilmiştir. BİLGESAM, demokratik açılım sürecinin başlaması ile birlikte (E.) Büyükelçi Özdem Sanberk tarafından kaleme alınan Kürt Sorununun Çözümü İçin Demokratikleşme, Siyasi ve Sosyal Dayanışma Açılımı ve Bilge Adamlar Kurulu Raporu olarak hazırlanan Demokratik Açılım ve Toplumsal Algılar çalışmalarını yayımlamıştır döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Kürt nüfusun yoğun olarak bulunduğu 19 il ile birlikte, göç alan Mersin ve batıdaki 5 ilde 192 kişi ile derinlemesine mülakat çalışması gerçekleştirilmiş, bu mülakatların bulguları Türkiye de Kürtler ve Toplumsal Algılar başlıklı kitapla yayımlanmıştır. BİLGESAM 2010 yılında Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki Kürt nüfusun yoğun olarak yaşadığı illerde etnik ve mezhepsel yapıyı köy/mahalle ölçeğinde tespit etmek amacıyla Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 19 İlde Etnik ve Dini Nüfus Yapısı Niteliksel Çalışma Raporu başlıklı çalışmayı hazırlamıştır. Türkiye de Kürt meselesinin çözümüne katkıda bulunmaya çalışan BİLGESAM, sorunun çözümüne yönelik dört boyuttan oluşan kapsamlı bir strateji geliştirmiş, bu stratejiyi 2011

7 yılında Terörle Mücadele Stratejisi başlıklı Bilge Adamlar Kurulu Raporu ile karar mercilerinin ve kamuoyunun istifadesine sunmuştur. Akabinde bu dört boyutlu stratejiden hareketle ayrılıkçı terör örgütleriyle mücadelenin etnik sorunların çözümündeki işlevini ortaya koymak maksadıyla Çatışma Çözümü ve Türkiye de Kürt Meselesi başlıklı çalışmayı yayımlanmıştır. Türkiye de Kürt meselesi ile ilgili gelişmeleri yakından takip etmeye devam eden BİLGESAM, internet yoluyla gerçekleştirilen anket uygulaması neticesinde elde edilen 2922 kişilik örnekleme ait verilerle hazırladığı Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar raporunda, toplumun terörle mücadele ve Demokratik Açılımda gelinen aşamayı nasıl algıladığını tespit etmektedir. Rapor; Türkiye de Türklerle Kürtlerin beraber yaşama isteği, KCK tutuklamaları, Demokratik Açılım süreci, terörle mücadelede hükümet politikaları, güvenlik güçlerinin terörle mücadeledeki başarısı, PKK terör örgütüne sağlanan dış destek, sınır ötesi harekâtlar, terörün bölgedeki etkileri ve Kürt sorununun çözümü konularında toplumsal algıları, öğrenim durumu, oy verilen siyasi parti, ikamet edilen il ve mezhep farklılıkları temelinde ortaya koymaktadır. Çalışmanın ilgili kuruluşların karar mercilerindeki yöneticilere ve akademisyenlere faydalı olmasını temenni eder, araştırmanın anket uygulamasına katkı sağlayan Şikayetvar a, raporu hazırlayan Dr. Salih Akyürek e ve Mehmet Ali Yılmaz a, rapora danışmanlık yapan Prof. Dr. Cengiz Yılmaz a ve raporun yayına hazırlanmasında emeği geçen BİLGESAM çalışanlarına teşekkür ederim. Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı

8 YÖNETİCİ ÖZETİ Türkler ve Kürtlerin Beraber Yaşama İsteği Çalışmanın önemli amaçlarından birisi, Türklerle Kürtlerin aynı topraklarda ortak geleceğe inanç düzeylerini ve birbirlerine karşı hissettikleri sosyal mesafeyi ortaya koymaktır. Çalışmada bu konu toplamda dört soru ile ölçülmüştür. Türklerle Kürtlerin Türkiye toprakları üzerinde ortak bir geleceği olduğuna inananlar Türkler arasında %70 düzeyinde iken aynı oran Kürtler arasında %90 ile çok daha yüksektir. Çalışmada farklı bir soru ile Kürtler ve Türkler arasındaki sosyal mesafe de ölçülmüştür. Bu ölçüme ait bulgular incelendiğinde; Türkler arasında, Kürtlerle beraber yaşama konusunda isteklilik ortaya koyan (akraba ve komşu olmak isteyen) Türklerin oranı %24 iken, Kürtlerle birlikte yaşamak istemeyenlerin oranı yine %24 düzeyindedir. Kürtlerin aynı soruya cevaplarına bakıldığında, Türklerden çok farklı ve çok daha olumlu bir tablonun ortaya çıktığı görülmektedir. Kürtler arasında Türklerle beraber yaşamak istemeyen kişilerin toplam oranı %2,4 dür ve bu oran Türkler arasında Kürtlerle birlikte yaşamak istemeyenlerin oranının (%24) onda biri kadardır. Türklerle beraber yaşama konusunda isteklilik ortaya koyan (akraba ve komşu olmak isteyen) Kürtlerin oranı %78 düzeyindedir ve bu oran oldukça yüksektir. Bu gruptaki insanlarda yaklaşık her yedi kişiden altısı (%67) Türklerle evlilik yoluyla akraba olmak istediğini ifade etmektedir. Bulgulara daha genel bakıldığında; Türklerle Kürtler arasında hissedilen sosyal mesafe anlamında çok büyük bir kırılma mevcuttur ve Türkler arasında her dört kişiden birisi Kürtlerle aynı mahallede veya Türkiye topraklarında beraber yaşamak istemediğini ifade etmektedir. Türklerle Kürtlerin ortak geleceğine en olumlu bakış ve en düşük sosyal mesafe her iki kesimde de AKP seçmeninde, en olumsuz bakış ve en yüksek sosyal mesafe MHP ve BDP seçmenindedir. Her iki kesimde de, lise mezunlarında diğer kesime karşı hissedilen sosyal mesafe ve kutuplaşma daha yüksektir. Bunun yanında terörün yaşandığı illerdeki Türkler Kürtlerle beraber yaşama konusunda batı illerinde yaşayanlara göre daha olumlu düşünmektedir. Bu noktada, her iki kesim içinde de beraber yaşama ve ortak gelecek konusunda %70 in üzerinde üst düzeyde bir mutabakat bulunmakla birlikte, milliyetçi söylemleri ve kimlik kavramını daha fazla öne çıkaran kesimlerde ortak gelecek konusundaki endişelerin daha yüksek olduğunu vurgulamak gerekmektedir. 1

9 Ortak değerlerle ilgili diğer iki sorunun analizlerine bakıldığında; Kürtler arasında, Türklerde olduğu gibi Türk Bayrağı ve İstiklal Marşının ortak bir değer olarak kabulü noktasında üst düzey bir mutabakat bulunmakta ve bu iki ortak değer %90 ların üzerinde kabul görmektedir. Her iki kesimde de farklı alt gruplarda ortak değerlerin kabulü noktasında önemli bir farklılaşma olmamakla birlikte, BDP ye oy veren Kürtler arasında Türk bayrağını ortak bir değer olarak sahiplenme oranının %76 ya ve İstiklal Marşını sahiplenme oranının %59 a düştüğü görülmektedir. Tüm bu veriler genel olarak değerlendirildiğinde; bulgular, ortak bir gelecek konusunda her iki kesimde de önemli bir mutabakatın olduğunu ortaya koymakla birlikte, ayrışma duygusunun Türklerde Kürtlerden daha yüksek olduğunu göstermektedir. PKK terör örgütünün son dönemdeki eylemlerinin Kürtlerden daha çok Türklerdeki ayrışma düşüncesini yükseltmeyi ve Türkleri bu konuda tahrik etmeyi hedeflediğini de iyi değerlendirmek gerekmektedir. Bu çalışmayla ortaya konulan veriler, BİLGESAM tarafından son üç yıl içerisinde aynı konuda yapılan ve sonuçları yayımlanan diğer alan çalışmaları ile önemli oranda örtüşmektedir. Tüm bu araştırma verileri, Kürt meselesi, BDP ve PKK terör örgütü konularında yazan bazı yazarların Kürtlerde ayrışma duygusunun yüksek olduğu yönündeki yorumlarının bilimsel bir çalışmaya dayanmadığını ve gerçeği yansıtmadığını da göstermektedir. Veriler, Kürt vatandaşlarımız arasında ayrılıkçı düşüncenin iddia edilenin aksine zayıf olduğunu ve Kürtlerin Türklerle birlikte yaşamaya olan teveccühünün oldukça güçlü olduğunu da ortaya koymaktadır. Beraber yaşama ve ortak geleceğe inanç düzeyinin her iki kesimde de milliyetçi söylemleri daha fazla öne çıkan MHP ve BDP seçmen tabanı da dahil tüm alt gruplarda yüksek olması da bu konudaki manipülatif bilgi ve yorumları çürütmekte ve birlikte yaşama noktasındaki inançları desteklemektedir. KCK Tutuklamaları KCK tutuklamaları konusundaki algılar çalışmada iki farklı soru ile ölçülmüştür. KCK dan tutuklananlar KCK ve PKK amaçları için çalışan kişilerdir görüşü Türkler arasında %88, Kürtler arasında ise %71 düzeyinde desteklenmiştir. KCK tutuklamalarını destekleme oranı ise birinci soruya göre daha düşük olmakla birlikte Türkler arasında %83, Kürtler arasında %61 düzeyindedir. Bulgular KCK tutuklamalarının desteklenmesi konusunda sadece Türkler arasında değil Kürtler arasında da önemli bir mutabakatın olduğunu göstermektedir. Türkler arasında KCK tutuklamalarına en yüksek destek oranı %90 lar düzeyinde AKP ve MHP seçmeninden gelirken, CHP seçmeni arasında bu destek oranı %70 lerde ve göreceli olarak daha düşüktür. Kürtler arasında da KCK tutuklamalarına en yüksek destek oranı AKP seçmeni arasında %80 ler düzeyinde iken, CHP seçmeni arasında bu destek oranı %50 lere düşmektedir. BDP seçmeni arasında ise KCK tutuklamalarının %10 lar düzeyinde desteklendiği görülmektedir. Kürtler arasında KCK tutuklamalarını destekleme oranı, terörün 2

10 yaşandığı illerde diğer illere göre çok daha düşüktür. Mezhepsel temelde bakıldığında ise, KCK tutuklamalarını destekleme oranı Türkler ve özellikle Kürtler arasında Sünnilerde Alevilere göre çok daha yüksektir. Demokratik Açılım Süreci 2009 yılında başlatılan Demokratik Açılım süreci ile ilgili olarak çalışmada altı farklı soru yöneltilmiş ve bu soruların analizleri yapılmıştır. Demokratik Açılım süreci ile birlikte terörün yaşandığı illerde kamu görevlilerinin halka yaklaşımı iyileşti görüşünü hem Türklerde hem de Kürtlerde her üç kişiden birisi desteklemektedir. Demokratik Açılım süreci ile birlikte farklı etnik grupların hak ve özgürlüklerinde önemli gelişmeler sağlandı görüşü Türkler ve Kürtler arasında %40 düzeyinde destek bulmaktadır. Demokratik Açılım süreci ile birlikte devlete olan güvenim arttı görüşü Türkler arasında %20, Kürtler arasında %41 oranında destek bulmaktadır. Demokratik Açılım sürecinde örgüt ve Öcalan ile görüşmeler yapılması örgütün güçlenmesine hizmet etmiştir görüşü Kürtler arasında %52, Türkler arasında ise %84 oranında destek bulmuştur. Benzer bir diğer konu olan, Demokratik Açılım sürecinde PKK ve KCK örgütlenmesi güç kazandı görüşünü destekleme oranı da diğer soruya benzer şekilde Kürtler ve Türkler tarafından %51 ve %83 oranında destek bulmuştur. Demokratik Açılım sürecinin gerekliliğine inananlar Kürtler arasında %75 i bulurken aynı oran Türkler arasında %36 da kalmıştır. Demokratik Açılım sürecinin gerekliliği ve etkinliğini sorgulayan bu sorular genel olarak değerlendirildiğinde; Kürtler bu sürecin gerekliliğine inanırken Türkler inanmamaktadır. Pek çok iyileşme ve önemli adıma rağmen; Açılım sürecinin haklar, özgürlükler, doğru yönetilme ve devlete güven anlamında hem Türkler hem de Kürtler tarafından genel olarak olumsuz algılandığını göstermektedir. Ayrıca hem Türkler hem de Kürtlerin çoğunluğu bu sürecin PKK ve KCK örgütlenmesine güç kazandırdığına inanmaktadır. Demokratik Açılım sürecinin başarısı konusunda oy verilen siyasi parti ayrımında çok büyük kırılmalar ortaya çıkmaktadır. AKP ye oy verenlerin Açılım konusundaki görüşleri hem Türkler hem de Kürtler arasında %50 düzeyinde olumlu iken diğer üç parti seçmeninde bu görüşler genelde %3-30 aralığındadır ve oldukça olumsuzdur. Demokratik Açılım sürecinin örgütün amaçlarına hizmet ettiği görüşü CHP ve MHP seçmeninde %90 lar düzeyinde destek bulurken; aynı görüşe destek, AKP seçmeni Kürtler arasında %50 ler, AKP seçmeni Türkler arasında ise %65 ler düzeyindedir. Bu bulgu, kendi parti politikalarını genelde destekleyen AKP seçmenleri arasında her üç kişiden ikisinin, açılım sürecini doğurduğu sonuçlar itibariyle olumlu karşılamadığını göstermektedir. Demokratik Açılım sürecinin PKK terör örgütünün amaçlarına hizmet ettiği görüşüne en düşük destek ise %25 düzeyi ile BDP seçmeninden gelmektedir. 3

11 Hem Türkler hem de Kürtlerden terörün yaşandığı illerde ikamet edenlerin Demokratik Açılım sürecine bakışları diğer illerde yaşayanlara göre daha olumludur. Aynı şeyi mezhep ayrımında da söylemek mümkün; hem Türkler ve hem de Kürtler arasında Sünnilerin Demokratik Açılım sürecine bakışları Alevilere göre çok daha olumludur. Terörle Mücadelede Hükümet Politikaları Hükümetin terörle mücadele politikası beş soru ile ölçülmüştür. Hükümetin Öcalan ı tecrit politikasını Kürtler %56 oranında desteklerken bu oran Türklerde %64 e çıkmaktadır. Hükümetin Barzani ile ilişkilerini ve işbirliğini geliştirmesini Kürtler %61 oranında desteklerken, bu destek Türkler arasında büyük bir kırılmayla %21 düzeyine düşmektedir. Bu bulguya benzer şekilde, hükümetin PKK terör örgütü ve Öcalan ile görüşmeler yapması da, Kürtler arasında %53 oranında destek bulurken, bu destek Türkler arasında yine büyük bir kırılmayla %14 düzeyine düşmektedir. Hem Türkler hem de Kürtler hükümetin terör konusundaki dış politika tedbirlerini yetersiz (%15-21) algılamakta ve genel olarak hükümetin terörle mücadele stratejisini başarısız (%18-23) bulmaktadır. Öcalan ı tecrit politikası dışında hükümetin terörle mücadele politika ve stratejileri, Türkler arasında AKP seçmeni de dahil tüm parti seçmenlerince başarısız bulunmaktadır. Sözkonusu politikaları destekleme oranı AKP seçmeni içinde %25-43 aralığında iken aynı oranlar CHP ve MHP seçmeni arasında %4-13 düzeyindedir. Aynı bulgulara Kürtler açısından bakıldığında; AKP seçmeninin PKK/Öcalan ile görüşmeler yapılmasını ve Barzani ile işbirliğinin geliştirilmesini Türk seçmenlerden farklı olarak %53-67 oranında desteklediği görülmektedir. Kürtler arasında CHP seçmeninin söz konusu politikalara bakışı Türk seçmenlerde olduğu gibi olumsuzdur. BDP seçmeni ise PKK/Öcalan ile görüşmeler yapılmasını ve Barzani ile işbirliğinin geliştirilmesini yüksek oranda (%100-77) desteklerken, hükümetin terörle mücadeledeki diğer politika ve stratejilerini destekleme oranı %4-20 aralığındadır. Bu bulgular çerçevesinde; hükümetin terörle mücadele politikalarına bakışın genel olarak olumsuz olduğu söylenebilir. Hükümetin terörle mücadele politikalarının, Öcalan ı tecrit politikası dışında, Kürtler tarafından Türklere göre daha olumlu algılandığı söylenebilir. Bunun yanında, hem Türkler hem de Kürtler arasında, terörün yaşandığı illerde ikamet edenler diğer illerde ikamet edenlere göre ve Sünniler Alevilere göre hükümetin terörle mücadele politika ve stratejilerini genel olarak daha fazla desteklemektedir. Güvenlik Güçleri ve Terörle Mücadele Güvenlik güçleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) ile ilgili başarı algısı üç farklı soru ile ölçülmüştür. Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) terörle mücadelede Kürtler tarafından %26 oranında başarılı bulunurken, Türkler arasında bu oran %33 düzeyindedir. Polis Teşkilatı ise terörle mücadelede Kürtler tarafından %37 oranında başarılı bulunurken, Türkler arasında bu 4

12 oran %36 düzeyindedir. MİT in terörle mücadele istihbarat faaliyetlerindeki başarı algısı Kürtler arasında %23, Türkler arasında %21 dir. Genel olarak bakıldığında her üç kurumun da terörle mücadelede başarısız olarak görüldüğü söylenebilir. Başarı algısında Türkler ve Kürtler arasında anlamlı bir farklılaşma görülmemektedir. Bu üç kurum ile ilgili algıların, hükümet politikaları ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Güvenlik güçlerinin terörle mücadeledeki performansı siyasi iktidarın tercihleriyle de ilgilidir. Siyasi iktidarın iyi niyetli de olsa müzakereci yaklaşımının örgütün ve KCK nın güçlenmesine etkisi ve bunun Demokratik Açılım sürecinde güvenlik güçlerine olumsuz yansımaları verilerin yorumlanmasında dikkate alınmalıdır. Son yıllarda başta Türk Silahlı Kuvvetleri olmak üzere güvenlik güçleri hakkında siyasi mülahazalarla yapılan menfi yayınların etkisi de bu kapsamda değerlendirilmelidir. Basında TSK aleyhinde artan yayınların toplumun güvenlik güçlerinin performansına ilişkin algılarını olumsuz yönde etkilediği belirtilmelidir. AKP seçmeninin Polis Teşkilatı ile ilgili başarı algısının hem Türkler hem de Kürtler arasında (%56-53) TSK ve MİT e göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca AKP seçmeninde MİT ile ilgili başarı algısı, MHP seçmeninde ise TSK ile ilgili başarı algısı diğer partilere göre daha yüksektir. CHP ise hem Türkler hem de Kürtler arasında TSK yı Polis Teşkilatı ve MİT e göre göreceli olarak daha başarılı bulmaktadır. BDP seçmeni ise bu üç kurumu da en başarısız gören parti seçmenidir. Terörün yaşandığı illerde ikamet eden Türkler; her üç kurumu da, diğer illerde ikamet edenlere göre daha başarılı bulmaktadır. Kürtler arasında ise TSK ile ilgili algılar terörün yaşandığı illerde daha olumsuzdur. Ayrıca, Türkler arasında TSK ile ilgili algılar mezhepler arasında farklılaşmazken Polis Teşkilatı ve MİT ile ilgili algılar Sünniler arasında Alevilere göre daha olumludur. Bölgede yürütülen operasyonların gerekliliği sorgulandığında; bu operasyonların devam ettirilmesi görüşüne destek oranı Türkler arasında %94, Kürtler arasında ise %64 dür. Bu bulgu, sadece Türkler arasında değil Kürtler arasında da operasyonların gerekliliğine inanıldığını göstermektedir. Operasyonların gerekliliğine inananların oranı Türklerde üç parti seçmeni arasında da oldukça yüksektir. Bu oran AKP seçmeninde %97, MHP seçmeninde %94 ve CHP seçmeninde %91 dir. Operasyonlara destek Kürtler arasında en yüksek desteği %80 ile AKP seçmeninde bulurken bu oran CHP seçmeninde %64, BDP seçmeninde ise %14 düzeyindedir. Operasyonlarla ilgili olarak sorgulanan ikinci konu Uludere de kaçakçıların bombalanması olayıdır. Kürtler arasında her üç kişiden ikisi Uludere olayını devlet ve güvenlik birimlerinin zafiyeti olarak değerlendirirken, Türkler arasında her üç kişiden ikisi Kürtlerin aksine bu olayı bir zafiyet olarak görmemektedir. Uludere olayının devlet ve güvenlik birimlerinin zafiyeti olduğu görüşü, Türklerde en yüksek desteği %47 ile CHP seçmeninde bulurken, bu destek 5

13 oranı AKP seçmeninde %26 ve MHP seçmeninde %14 ile en düşük düzeydedir. Aynı görüş Kürtler arasında en yüksek desteği %93 ile BDP seçmeni arasında bulurken, bu destek oranı CHP seçmeninde %86 ve AKP seçmeninde %53 düzeyindedir. Terörün Dış Desteği Türkler, Kürtlere göre örgütün dış destek aldığına daha fazla inanmaktadır. Bunun yanında hem Türkler hem de Kürtlerin örgüte en çok destek veren ülkeler sıralaması çok büyük oranda örtüşmektedir. İsrail, ABD ve Kuzey Irak Bölgesel yönetimi, hem Türkler hem de Kürtler tarafından, %71-82 düzeyinde bir mutabakatla, terörü en çok destekleyen yönetimler olarak ifade edilmektedir. Esed Yönetiminin PKK Terör Örgütünü desteklediği görüşü, Kürtler ve Türkler arasında %65-70 oranında destek bulurken, aynı destek oranı Avrupa devletleri için %58-64, Rusya için %49-52 ve İran için %44-51 düzeyindedir. Örgüt bu ülkelerin hiçbirisinden destek almıyor diyenler ise Kürtlerde %5,8 ve Türklerde %2,1 oranındadır. İran ın PKK yı desteklediğini düşünenlerin oranı %50 ler düzeyindedir. Anket uygulaması sonrası, 29 Ağustos 2012 tarihinde Iğdır da yakalanan, örgüt üyeleri ve korucularla görüşmeleri tespit edilen İranlı ajanlarla ilgili gelişmeler sonrası bu algıların daha olumsuz bir seyre kayacağı değerlendirilebilir. Sözkonusu ülkelerin/yönetimlerin PKK yı desteklediği görüşü, genel olarak hem Türkler hem de Kürtler arasında öğrenim durumu yükseldikçe daha fazla destek bulmaktadır. Aynı görüş, hem Türkler ve hem de Kürtler arasında genel olarak AKP ve MHP seçmeninde, CHP seçmenine göre daha fazla destek bulmaktadır. BDP seçmeni ise örgüte dış desteğe en az inanan parti seçmeni durumundadır. Bu durum, BDP lilerce geliştirilen, PKK nın bağımsız bir örgüt olduğu düşüncesi ile ve temelde örgütün savunulması çabası olarak açıklanabilir. Sınır Ötesi Operasyonlar Teröre karşı sınır ötesi kara operasyonu düzenlenmesi üç farklı soru ile ölçülmüştür. Kuzey Irak taki PKK kamplarına TSK tarafından bir kara operasyonu düzenlenmesi görüşü Türklerde %90, Kürtlerde %65 düzeyinde destek bulmuştur. Kuzey Irak ta sınıra yakın bölgelerdeki PKK kamplarına kara operasyonları düzenlenmesi görüşü Kandil e operasyon düzenlenmesi düşüncesine göre her iki kesimde de daha fazla destek bulmuştur. AKP ve MHP seçmenleri, CHP seçmenine göre bu operasyonlara daha fazla destek vermektedir. BDP seçmeni ise bu operasyonlara %7-12 aralığında en düşük desteği veren parti seçmeni durumundadır. Türklerde, terörün yaşandığı illerde ikamet edenler bu operasyonlara diğer illerde ikamet edenlere göre daha fazla destek verirken, Kürtlerde bunun tam tersi görülmekte ve terörün yaşandığı illerde ikamet edenler diğer illere göre operasyonlara daha az destek vermektedir. Hem Türkler hem de Kürtler arasında, Sünniler sınır ötesi kara operasyonlarına Alevilere göre daha fazla destek vermektedir. 6

14 Terörün Bölgedeki Etkileri Araştırmada, terör eylemlerinin bölgede ekonomik gelişmeye, kalkınmaya ve özgürlüklere nasıl yansıdığı ölçülmüştür. PKK terör örgütünün eylemlerinin bölgenin kalkınmasını engellediği görüşü Türkler arasında %95, Kürtler arasında %88 oranında destek bulmuştur. Eylemlerin Kürtlerin özgürlük alanlarını sınırladığı görüşü de benzer şekilde Türklerde %85, Kürtlerde %83 oranında destek bulmuştur. Bu iki soruda da Türklerle Kürtlerin görüşleri önemli oranda örtüşmekte ve çok büyük bir kesim PKK eylemlerini bölgede kalkınma ve özgürlüklerin önündeki temel engel olarak görmektedir. Bu görüşlere katılım, yükselen öğrenim düzeyi ile birlikte artarken en yüksek desteği AKP, en düşük desteği ise BDP seçmeninden bulmaktadır. Bu veriler, PKK nın artık Kürt sorununun bir uzantısından ziyade farklı hedefler istikametinde hareket eden taşeron nitelikli bir örgüte dönüştüğünün Kürtler tarafından da tescili anlamına gelmektedir. Verilerle ortaya konulan tepkiler, terör örgütünün Kürtler üzerinde KCK yapılanması çerçevesinde Baas rejimleri benzeri siyasi bir tahakküm kurma stratejisinin halktaki yansıması şeklinde yorumlanabilir. Bu kapsamda, PKK terör örgütünün Kürt meselesinden farklılaşan ve tamamen ayrışan bir sorun haline geldiği de ifade edilebilir. Kürt Sorununun Çözümü Devletin Kürt sorununu çözme kararlılığı, yeterliliği ve çözüm önerileri toplamda beş farklı soru ile ölçülmüştür. İlk iki soruda devletin kararlılığı ve yeterliliği sorgulanmıştır. Devletin Kürt Sorununu çözmek istediğine inananlar Kürtlerde %50, Türklerde %44 düzeyinde kalmaktadır. Devletin Kürt Sorununu çözebileceğine inananlar ise Kürtlerde %51 iken, Türklerde %33 düzeyine düşmektedir. Genel olarak bakıldığında her iki toplum kesiminde de çözüm konusundaki kararlılık ve umut %50 ler düzeyi ve altında olmakla birlikte, Kürtler sorunun çözümü noktasında devleti Türklere göre daha kararlı ve yetkin görmektedir. Türklerin ise bu konularda daha karamsar olduğunu söylemek gerekmektedir. Görüşler, hem Türklerde hem de Kürtlerde AKP seçmeninde diğer parti seçmenlerine göre çok daha fazla destek bulmaktadır. Bu sorularla ilgili bulgulardaki parti temelindeki kırılma, devlet kavramı ile iktidarda bulunan AKP hükümetinin çok büyük oranda örtüştürüldüğünü göstermektedir. Devletin Kürt Sorununu çözebileceğine inanç düzeyi, hem Türklerde hem de Kürtlerde terörün yaşandığı illerde ikamet edenlerde diğer illerde ikamet edenlere göre daha yüksektir. Sorunun çözümü noktasında devletin kararlılığı ve yetkinliğine dönük görüş ve beklentiler hem Türkler hem de Kürtlerde Sünnilerde Alevilere göre daha olumludur. 7

15 Toplum genelinde Kürt meselesinin çözümüne yönelik umutların düşük olmasında, siyasi iradenin kararlılığındaki kırılmaların ve son bir yıl içerisinde tırmanışa geçen terör eylemlerinin belirleyici olduğu ifade edilebilir. Kürt sorununun çözümü noktasındaki görüşleri ve önündeki engelleri ortaya koymak üzere, altı şıklı bir soru uygulanmıştır. Sorudaki en temel bulgu, Kürtlerde Bağımsızlığı çözüm olarak görenlerin %2,3 federatif yapıyı çözüm olarak görenlerin %5,7 olarak ortaya çıkmasıdır. Bu iki alternatifi çözüm olarak görenlerin toplam oranı ise %8 dir. Bunun yanında Demokratik Toplum Kongresi ve BDP tarafından son iki-üç yıldır daha fazla gündeme taşınan Bölgesel Demokratik Özerkliği çözüm olarak görenler ise %11,9 dur. Bu üç alternatiften herhangi birini çözüm olarak gören Kürtlerin oranı ise toplamda yaklaşık olarak %20 dir. Bu oran Kürtler arasında %40 lar düzeyinde olan BDP oylarının ancak yarısı kadardır. Kürtler arasında eşit yurttaşlık hakları beklentisi içinde olanlar %33,5 ile (her üç kişiden birisi) en yüksek oranda iken, yerel yönetimlerin güçlendirilmesini çözüm olarak görenler %14,8 dir. Kürtler arasında verilen mevcut hakları Kürt Sorununun çözümü için yeterli görenler ise %31,9 dur. Çözüme Türkler açısından bakıldığında; Türklerin %79,1 i verilen mevcut hakları sorunun çözümü için yeterli görmektedir. Kürtlere eşit yurttaşlık haklarının verilmesini savunanlar %12,3, yerel yönetimlerin güçlendirilmesini çözüm olarak görenler %5,3 dür. Türkler arasında demokratik özerklik, federatif yapı ve bağımsızlığı çözüm olarak görenlerin toplam oranı ise %3,3 dür. Türkler arasında, verilen mevcut hakları yeterli görenler; MHP seçmeni arasında %92 ile AKP seçmeni (%80) ve CHP seçmenine (%72) göre, terörün yaşandığı illerde ikamet edenlerde (%88) diğer illerdekilere göre (%77) ve Sünnilerde (%82) Alevilere göre (%53) çok daha yüksektir. Yüksek olan bu gruplarda eşit yurttaşlık haklarını savunma oranı da diğer gruplara göre daha düşüktür. Kürtler arasında; demokratik özerkliği çözüm olarak görenler toplamda %12 düzeyindeyken bu oran BDP ye oy verenler arasında %41 dir. Federatif yapıyı çözüm olarak görenler toplamda %5,7 iken bu oran BDP ye oy verenler arasında %11 dir. Bağımsızlığı çözüm olarak görenler ise toplamda %2,3 iken BDP ye oy verenler arasında %7,4 e çıkmaktadır. Bu üç alternatiften herhangi birini çözüm olarak gören Kürtlerin oranı ise toplamda yaklaşık olarak %20 iken bu oran BDP ye oy verenler arasında %59,2 ye çıkmaktadır. Araştırmada, Kürt Sorununun çözümü için kamuoyunda zaman zaman tartışılan örgüt üyeleri ve Öcalan a af uygulamasının farklı toplum kesimlerindeki desteklenme durumu ölçülmüştür. En radikal talep olarak görülen Abdullah Öcalan ın serbest bırakılması görüşü Kürtler arasında %7,7 oranında destek bulmuştur. Bu görüşe destek öğrenim düzeyi ile birlikte yükselmekte ve lisansüstü öğrenime sahip kişilerde %14,3 e çıkmaktadır. BDP ye oy verenler arasında ise bu oran %39 a ulaşmaktadır. Abdullah Öcalan a ev hapsi uygulaması Kürtler arasında %17,4 oranında destek bulurken, aynı görüşe destek BDP ye oy verenler arasında %54 e ulaşmaktadır. 8

16 PKK terör örgütü militanları için bir genel af uygulaması Kürtler arasında %28 oranında destek bulurken, bu destek öğrenim düzeyi ile birlikte yükselmekte ve lisansüstü öğrenime sahip kişilerde %38 e çıkmaktadır. Aynı görüşe destek BDP ye oy verenler arasında ise %77 ye ulaşmaktadır. Genel af, Kürtler arasında Öcalan a af önerilerine göre daha yüksek destek görmüştür. Ancak genel affı Kürtler arasında yaklaşık her dört kişiden birisinin desteklediğini de vurgulamak gerekmektedir. Burada vurgulanması gereken bir başka bulgu ise, Öcalan için af veya ev hapsi uygulamasının BDP ye oy verenler arasında dahi ancak %50 ler düzeyinde kalmasıdır. Bu bölümdeki veriler, Türkiye de artık Kürt meselesinden ziyade çağcıl bir devlet anlayışının tam olarak yerleşmemiş olmasından kaynaklanan sorunlar olduğuna işaret etmektedir. Halkın sorunun çözümü için gerekli gördüğü adımlar, Kürt meselesinde belirli bir aşamaya gelindiğini, bu aşamadan sonra Türkiye nin yeni bir anayasa yaparak çağcıl hukuk normlarını ve kurumsal yapılanmayı hayata geçirerek mesafe alması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu kapsamda, çoğulcu anlayışın yerleştiği, çağcıl devlet sistemine sahip bir Türkiye atmosferinde Kürt sorununda çözüme çok daha kolay ulaşılacağı açıktır. Sonuç olarak, rapordaki veriler terörün bir çözüm aracı olarak kullanılmasına, desteklenmesine ve mazur gösterilmesine toplumun yüksek düzeyde tepki verdiğini, PKK terör örgütünün tüm vatandaşlarımızın güvenliğini, hak ve özgürlüklerini, sosyal ve ekonomik gelişmesini tehdit eden bir güvenlik sorunu olarak algılandığını göstermektedir. Veriler, PKK terör örgütünün Kürt meselesinden ayrı bir sorun haline geldiğine, terörün yoğun olarak yaşandığı bölgelerde güvenliğin mutlak surette tesis edilmesi gerektiğine işaret etmektedir. Bu kapsamda, PKK terör örgütüyle mücadelenin insan haklarına saygı sınırları içinde ve her türlü siyasi mülahazanın üstünde tutularak kararlı bir şekilde yürütülmesinin elzem olduğu vurgulanmalıdır. Demokratik Açılımda gelinen aşamaya ilişkin toplumsal algılara ait veriler ise Kürt meselesinin Türkiye nin çağcıl devlet olma sorunu çerçevesinde ele alınması gerektiğini ortaya koymaktadır. Kürt meselesinin çözüm seçenekleri konusunda özellikle Türklerin algılamaları dikkate alındığında, sorunun çözümünde çağcıl devlet vizyonunun esas alınmasının ülkedeki birlik ve beraberliğe katkı sağlayacağı belirtilmelidir. Bu açıdan AB ye katılım sürecindeki reformların geliştirilmesi ve yeni anayasa sürecinin değerlendirilmesi önem arz etmektedir. 9

17 1. ÇALIŞMA METODOLOJİSİ VE ÖRNEKLEM Terörle mücadele, Demokratik Açılım Süreci, KCK tutuklamaları ve Kürt Sorununa dönük kamuoyundaki güncel tartışma konuları ve mevcut araştırmalar incelenmek suretiyle bu çalışmada uygulanan ve Ek te nihai şekli bulunan 41 soruluk anket formunun taslağı hazırlanmıştır. Uzman görüşlerinin alınması ve 40 kişilik bir pilot uygulamayı müteakip anket formuna son şekli verilmiştir. 850 bin Şikayetvar üyesi içinde, sosyal sorumluluk çerçevesinde anket doldurmaya istekli olduğunu beyan eden 52 bin kişi aşağıdaki sebep ve sınırlılıklarla araştırma evreni olarak belirlenmiştir: Kitlenin sosyal sorumluluğunun ve toplumsal sorunlara duyarlılığının daha yüksek olması Güncel politikaları ve sorunları takip eden daha eğitimli bir kitle olması Çalışmanın zaman ve maliyet konusundaki sınırlılıkları Anket doldurmaya istekli 52 bin Şikayetvar üyesine, hazırlanan anketin uygulama linki e- posta yoluyla gönderilmiş ve Ağustos 2012 tarihlerinde dört günlük bir online uygulama sonrasında ankete cevap veren 3336 kişi yeterli görülerek uygulama sonlandırılmıştır kişilik örneklem içinden Türkiye profilinin özelliklerini daha iyi yansıtmak üzere etnisite, mezhep ve siyasi parti oy verme davranışları temelinde tabakalı rassal eliminasyon yöntemiyle 2922 kişilik bir örneklem seçilerek analizler yapılmış, grafik ve tablolar bu veri üzerinden oluşturulmuştur. Bu uygulamaya rağmen, örneklemin interneti aktif olarak kullanan, sosyal sorumluluk düzeyi yüksek ve %80 i üniversite mezunu olan bir kitle olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Örneklemin %16,8 lik bir kesimi lise mezunu iken, %65 lik kesimi üniversite mezunu, %15,2 lik bir kesimi ise lisansüstü öğrenim düzeyinde kişilerden oluşmaktadır. Örneklem içinde, ilköğretim mezunu veya daha düşük öğrenime sahip kitlenin oranı sadece %3 dür. Bu özellikleri nedeniyle, 2922 kişilik örneklemin interneti daha aktif kullanan, öğrenim düzeyi ve sosyal sorumluluğu daha yüksek bir kitlenin görüşlerini daha fazla ortaya koyduğu ifade edilebilir. Örneklemin bu özellikleri nedeniyle çalışmada soruların Türkiye geneli ortalaması verilmemiş, etnik köken ana katmanı (Kürt ve Türk) ayrımında, sadece öğrenim durumu, oy verilen siyasi parti, yaşanan il/bölge ve mezhep temelindeki ana grupların ortalamaları grafik ve tablolara yansıtılmıştır. Bu uygulama, farklı toplum kesimlerinin ve grupların görüşlerinin ortaya konulması ile birlikte, yukarıda açıklanan örneklem temelindeki sınırlılığın da analizlerde önemli oranda aşılmasını sağlamıştır. 10

18 Anketlerin herhangi bir aracı olmaksızın doğrudan bu konudaki gönüllü kişilerce doldurulmuş olması da, alan çalışması aşamasında ortaya çıkabilen pek çok hatayı ortadan kaldırmış ve çalışma verilerinin geçerliliği ve güvenirliğini artırmıştır. Anket formlarından elde edilen veriler SPSS istatistik programı marifetiyle değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yapılan analizlerinden elde edilen bilgiler en anlaşılır ve kısa şekilde kamuoyu ile nasıl paylaşılır düşüncesi ile değerlendirilerek rapor haline dönüştürülmüştür. Analizlerde terörün yaşandığı illerde ikamet eden kişilerin görüş ve algılarının farklılaşabileceği değerlendirilerek; daha önce Olağanüstü Hal Uygulamasının (OHAL) yapıldığı; Batman, Bitlis, Bingöl, Mardin, Muş, Şırnak, Siirt, Hakkâri, Diyarbakır, Tunceli, Van illerinden çalışmaya katılanlar ayrı bir grup yapılarak diğer illerle kıyaslamaya tabi tutulmuştur. Raporun teknik bir rapor olması nedeniyle, tablo değerlerinin istatistiki okuması ve kısa yorumları ile yetinilmiş ve analizlere ait istatistiki anlamlılık değerleri verilmemiştir. 11

19 2. TÜRKLER VE KÜRTLERİN BERABER YAŞAMA İSTEĞİ 2.1 Türklerle Kürtlerin Aynı Topraklarda Ortak Geleceği Hayır; 29,3 Türklerle Kürtlerin Türkiye Toprakları Üzerinde Ortak Bir Geleceği Var mı? (Türkler) % Hayır; 9,7 Türklerle Kürtlerin Türkiye Toprakları Üzerinde Ortak Bir Geleceği Var mı? (Kürtler) % Evet; 70,7 Evet; 90,3 Türklerle Kürtlerin aynı topraklarda ortak geleceğe inanç düzeyi Türkler arasında %70 düzeyinde iken aynı inanç Kürtler arasında %90 a çıkmaktadır. Türklerle Kürtlerin aynı topraklarda ortak bir geleceği olduğuna inanç düzeyi: Türkler arasında üniversite mezunlarında (%72) lise mezunlarına göre (%62) daha yüksektir. Oy verilen siyasi parti temelinde bakıldığında ise en yüksek oran %77 ile AKP seçmeninde iken, CHP seçmeninde bu oran %65 dir. MHP seçmeninde ise aynı oran %61 ile en düşük düzeydedir. Kürtler arasında ortak geleceğe inanç düzeyi; lisansüstü öğrenime sahip olanlarda (%86) lise (%91) ve üniversite mezunlarına göre (%92) daha düşüktür. Oy verilen siyasi parti temelinde bakıldığında ise bu konudaki en yüksek oran %94 ile AKP seçmeninde iken, CHP seçmeninde %83 ve BDP seçmeninde %85 düzeyindedir. Türklerle Kürtlerin aynı topraklarda ortak geleceğe inanç düzeyi; Hem Türkler ve hem de Kürtler arasında, yaşanan bölge temelinde ve mezhepsel ayrımda anlamlı olarak farklılaşmamaktadır. 12

20 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Türklerle Kürtlerin Türkiye Toprakları Üzerinde Ortak Bir Geleceği Var mı? % Evet Hayır Toplam Öğrenim Durumu Lise Mezunu 62,2 37,8 100 Üniversite Mezunu 72,3 27,7 100 Lisans Üstü 72,7 27,3 100 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 77,4 22,6 100 CHP 65,1 34,9 100 MHP 60,7 39,3 100 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 72,7 27,3 100 Diğer İller Mezhep Sünni 70,6 72,1 29,4 27, Alevi 71,9 28,1 100 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 90,9 9,1 100 Üniversite Mezunu 91,6 8,4 100 Lisans Üstü* 85,7 14,3 100 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 93,7 6,3 100 CHP 82,8 17,2 100 BDP* 85,2 14,8 100 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 92,1 7,9 100 Diğer İller 90,5 9,5 100 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 90,6 9,4 100 Alevi* 92,0 8,0 100 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 13

21 2.2 Türklerle Kürtler Arasındaki Sosyal Mesafe ve Ayrışma Düzeyi Türkiye de birlikte yaşamayı istemiyorum; 15,8% Bir Kürt İle... (Türkler) % Evlilik yoluyla akraba olmayı isterim; 13,3% Aynı apartmanda komşu olmayı isterim; 10,7% Aynı mahallede semtte oturmayı istemiyorum; 8,6% Beraber yaşama konusunda önyargım ve istekliliğim yok; 51,7% Beraber yaşama konusunda önyargım ve istekliliğim yok; 19,9% Bir Türk İle... (Kürtler) % Aynı mahallede semtte oturmayı istemiyorum; 0,6% Türkiye de birlikte yaşamayı istemiyorum; 1,8% Aynı apartmanda komşu olmayı isterim; 11,1% Evlilik yoluyla akraba olmayı isterim; 66,7% İki kesim arasındaki sosyal mesafeyi ölçmek üzere, Bogardus Sosyal Mesafe Ölçeğinden esinlenerek aşağıdaki grafikte yer alan ifadeleri içeren beş şıklı ve kültüre daha uyumlu bir ölçek geliştirilmiştir. Bulgular incelendiğinde; Türkler arasında %52 düzeyindeki büyük bir kitlenin, Kürtlerle beraber yaşama konusunda tarafsız düşündüğü ve herhangi bir önyargı beslememekle birlikte bir isteklilik de ortaya koymadığı görülmektedir. Kürtlerle beraber yaşama konusunda isteklilik ortaya koyan (akraba ve komşu olmak isteyen) Türklerin oranı %24 iken, Kürtlerle birlikte yaşamak istemeyenlerin oranı da %24 düzeyindedir. Türkler 14

22 arasında %24 düzeyinde olan ve kutuplaşmış olarak adlandırılabilecek kitle içindeki her üç kişiden birisi aynı semtte/mahallede Kürtlerle birlikte oturmak istemediğini ifade ederken, her üç kişiden ikisi Türkiye topraklarında beraber yaşamak istemeyen çok daha keskin görüşte olanlardır. Çalışma bulguları içinde Kürtlerin aynı soruya cevaplarına bakıldığında, Türklerden çok farklı ve çok daha olumlu bir tablonun ortaya çıktığı görülmektedir. Kürtler arasında Türklerle beraber yaşamak istemeyen kişilerin toplam oranı %2,4 dür. Aynı oranın Türkler arasında %24 ile yaklaşık on kat daha fazla olduğunu söylemek gerekmektedir. Türklerle beraber yaşama konusunda isteklilik ortaya koyan (akraba ve komşu olmak isteyen) Kürtlerin oranı %78 düzeyinde ve oldukça yüksektir ve bu gruptaki insanlarda yaklaşık her yedi kişiden altısı (%67) Türklerle evlilik yoluyla akraba olmak istediğini ifade etmektedir. Bulgulara daha genel bakıldığında; Kürtler arasında her dört kişiden yaklaşık üçü beraber yaşama konusunda isteklilik ifade ederken, aynı oran Türkler arasında her dört kişiden birisine tekabül etmektedir. 15

23 Türklerle Kürtlerin kutuplaşma düzeylerini ölçen soru değerlerine demografik değişkenler temelinde bakıldığında: Türkler arasında Kürtlerle birlikte yaşamak istemeyenlerin oranı toplamda %24 düzeyinde olmakla birlikte bu oran lise mezunları arasında %29 ile üniversite mezunlarına göre (%22-23) daha yüksektir. Kürtler arasında da aynı oranın %6,5 ile üniversite mezunlarından daha yüksek olması her iki kesimde de lise mezunları arasındaki olumsuz görüşlerin ve kutuplaşmanın daha yüksek olduğunu göstermektedir. Aynı oranlara oy verilen siyasi parti temelinde bakıldığında ise; Türkler arasında en olumsuz bakış %39 ile MHP seçmeninde iken, göreceli en olumlu bakış %21 ile AKP seçmenindedir. CHP seçmeni arasında ise bu oran %26 dır. Kürtlerdeki kutuplaşma düzeyine bakıldığında ise; yine en olumlu tablo AKP seçmeni arasında iken, en olumsuz bakış göreceli olarak BDP seçmeni arasındadır. Kürtler arasında Türklerle beraber yaşamak istemeyenlerin oranı genelde %2 düzeyinde iken bu oran BDP seçmeni arasında %7 ye yükselmektedir. Bulgulara yaşanan il/bölge temelinde bakıldığında; beraber yaşama konusunda Türkler arasında tarafsız olan ve %52 düzeyinde olan kitle, terörün yaşandığı illerde %35 düzeyine düşmektedir. Bunun yanında, Türklerde beraber yaşamak isteyenlerin oranı terörün yaşandığı illerde %39 ile diğer illere göre (%24) daha yüksektir. Yani terörün yaşandığı illerdeki Türkler Kürtlerle beraber yaşama konusunda batı illerinde yaşayanlara göre daha olumlu düşünmektedir. Mezhepsel temelde bakıldığında ise; Türkler arasında Aleviler Kürtlerle birlikte yaşama konusunda Sünnilere göre daha olumlu görüşlere sahip olmakla birlikte Kürtler arasında mezhepsel temelde önemli bir kırılmanın olmadığı söylenebilir. 16

24 KÜRT TÜRK Evlilik yoluyla akraba olmayı isterim Aynı apartmanda komşu olmayı isterim Beraber yaşama konusunda önyargım ve istekliliğim yok Aynı mahallede semtte oturmayı istemiyorum Türkiye de birlikte yaşamayı istemiyorum Toplam Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Bir Türk/Kürt İle Öğrenim Durumu Lise Mezunu 10,3 11,1 49,4 11,6 17,6 100 Üniversite Mezunu 13,8 11,1 52,0 7,7 15,4 100 Lisans Üstü 14,8 8,1 54,7 7,1 15,3 100 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 16,2 13,2 49,5 9,5 11,6 100 CHP 9,9 10,2 54,0 8,0 17,9 100 MHP 11,5 6,8 43,2 11,5 27,0 100 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 21,2 17,3 34,6 7,7 19,2 100 Diğer İller 13,3 10,5 52,2 8,6 15,4 100 Mezhep Mezhebe Göre Sünni 13,9 10,9 51,1 8,8 15,4 100 Alevi 18,1 9,6 53,2 8,5 10,6 100 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 54,8 22,6 16,1 0 6,5 100 Üniversite Mezunu 70,1 6,8 21,4 0,9 0,9 100 Lisans Üstü* 66,7 11,1 22,2 0 0,0 100 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 67,1 11,8 20,0 0 1,2 100 CHP 57,9 10,5 31, BDP* 69,2 11,5 11,5 3,8 3,8 100 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 66,7 11,1 16,7 0 5,6 100 Diğer İller 67,7 11,0 19,7 0,8 0,8 100 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 66,4 11,0 19,9 0,7 2,1 100 Alevi* 62,5 18,8 18, * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 17

25 2.3 Ortak Değerlere Bakış (Türk Bayrağı ve İstiklal Marşı) Ortak Değerlere Bakış (%) Türk bayrağı benim bayrağımdır. Kürt Türk 94,8 97,7 İstiklal Marşı benim marşımdır. Kürt Türk 91,1 97, Kürtlerde de Türklerde olduğu gibi Türk Bayrağı ve İstiklal Marşının ortak bir değer olarak kabulü noktasında üst düzey mutabakat vardır ve bu iki ortak değer %90 ların üzerinde kabul görmektedir. Her iki sorunun demografik değişkenlere göre farklılaşması müteakip tabloda verilmiştir. Genel olarak bakıldığında dört farklı demografik parametrenin hiçbirisinde, ortak değerlerin kabulü noktasında gruplar arasında önemli bir kırılma yoktur. Bu tespite bir istisna olarak, BDP ye oy veren Kürtler arasında Türk bayrağını ortak bir değer olarak sahiplenme oranının %76 ya ve İstiklal Marşını kabullenme oranının %59 a düştüğü görülmektedir. 18

26 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Ortak Değerlere Bakış Türk bayrağı benim bayrağımdır. İstiklal Marşı benim marşımdır. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 97,9 96,5 Üniversite Mezunu 97,8 98,0 Lisans Üstü 97,6 97,3 Oy Verilen Siyasi Parti KP AKP 97,8 97,8 CHP 97,6 97,3 MHP 99,0 99,0 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 98,1 100 Diğer İller Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 97,7 97,9 97,5 98,0 Alevi 97,0 96,9 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 90,9 87,1 Üniversite Mezunu 96,1 91,5 Lisans Üstü* 90,0 90,0 Oy Verilen Siyasi Parti AKP CHP 93,3 82,1 BDP* 76,2 59,1 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 97,4 92,1 Diğer İller 94,4 90,3 Mezhep Farklılaşma Sünni 94,9 92,4 Alevi* 95,8 86,4 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 19

27 3. KCK TUTUKLAMALARI KCK dan tutuklananlar KCK ve PKK amaçları için çalışan kişilerdir (%) 87,7 Türk 83 70,6 Kürt KCK tutuklamalarını destekliyorum (%) KCK tutuklamaları konusundaki algılar çalışmada iki farklı soru ile ölçülmüştür. KCK dan tutuklananlar KCK ve PKK amaçları için çalışan kişilerdir görüşü Türkler arasında %88, Kürtler arasında ise %71 düzeyinde desteklenmiştir. KCK tutuklamalarını destekleme oranı ise birinci soruya göre daha düşük olmakla birlikte Türkler arasında %83, Kürtler arasında %61 düzeyindedir. Bulgular KCK tutuklamalarının desteklenmesi konusunda sadece Türkler arasında değil Kürtler arasında da önemli bir mutabakatın olduğunu göstermektedir ,1 Her iki sorunun demografik değişkenlere 60 göre farklılaşması müteakip tabloda 40 verilmiştir. Her iki sorudaki görüşlerin 20 hem Türkler hem de Kürtler arasında 0 öğrenim durumuna göre önemli bir Türk Kürt kırılma göstermediği söylenebilir. Bunun yanında, her iki görüşte de oy verilen siyasi partiye göre önemli bir farklılaşma görülmektedir. Türkler arasında KCK tutuklamalarına en yüksek destek oranı sırasıyla AKP (%96-94) ve MHP (%91-86) seçmeninden gelirken, CHP seçmeni arasında bu destek oranı (%77-70) göreceli olarak daha düşüktür. Kürtler arasında da KCK tutuklamalarına en yüksek destek oranı AKP seçmeni arasında (%93-79) iken, CHP seçmeni arasında bu destek oranı (%59-52) göreceli olarak daha düşüktür. BDP seçmeni arasında ise KCK tutuklamalarının çok düşük düzeyde (%17-8) desteklendiği görülmektedir. Bulgulara yaşanan bölge temelinde bakıldığında; KCK dan tutuklananlar KCK ve PKK amaçları için çalışan kişilerdir görüşü terörün yaşandığı illerde yaşayan Türkler arasında (%98) diğer illerde yaşayan Türklere göre (%88) daha fazla destek bulmuştur. KCK tutuklamalarını destekleme oranı ise Türkler arasında yaşanan bölgeye göre farklılaşmamaktadır. Kürtler arasında ise her iki görüşü destekleme oranı, terörün yaşandığı illerde (%55-44) diğer illere göre (%75-66) çok daha düşüktür. Mezhepsel temelde bakıldığında ise, her iki görüşü destekleme oranının Türkler ve özellikle Kürtler arasında Sünnilerde Alevilere göre çok daha yüksek olduğu görülmektedir. 20

28 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar KCK Tutuklamalarına Bakış KCK dan tutuklananlar KCK ve PKK amaçları için çalışan kişilerdir. KCK tutuklamalarını destekliyorum. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 89,6 82,4 Üniversite Mezunu 87,9 84,3 Lisans Üstü 84,7 78,7 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 95,9 93,6 CHP 76,5 69,8 MHP 91,1 86,3 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 97,9 84,9 Diğer İller Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 87,7 90,7 83,1 86,9 Alevi 67,6 62,5 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 66,7 61,5 Üniversite Mezunu 69,9 59,3 Lisans Üstü* 77,8 60,0 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 92,8 78,9 CHP 59,1 52,4 BDP* 16,7 8,0 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 54,8 44,1 Diğer İller 75,4 65,6 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 75,0 64,2 Alevi* 37,5 23,1 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 21

29 4. DEMOKRATİK AÇILIM SÜRECİ Demokratik Açılım ile İlgili Görüşleri Destekleme Oranları (%) Demokratik Açılım süreciyle birlikte, terörün yaşandığı illerde kamu görevlilerinin halka yaklaşımı iyileşti. Kürt Türk 35,6 37,4 Demokratik Açılım süreciyle birlikte farklı etnik grupların hak ve özgürlüklerinde önemli gelişmeler sağlandı. Kürt Türk 39,8 44,0 Demokratik Açılım süreciyle birlikte devlete olan güvenim arttı. Kürt Türk 20,0 40,6 Demokratik Açılım sürecinde Örgüt ve Öcalan ile görüşmeler yapılması örgütün güçlenmesine hizmet etti. Kürt Türk 51,9 84,0 Demokratik Açılım sürecinde PKK ve KCK örgütlenmesi güç kazandı. Kürt Türk 50,6 82,9 Yaşananlar ve hatalardan bağımsız düşünüldüğünde, Türkiye için bir Demokratik Açılım süreci gerekliydi. Kürt Türk 35,8 75, Bu bölümde 2009 yılında başlatılan Demokratik Açılım süreci ile ilgili olarak çalışmada yöneltilen altı sorunun analizleri yer almaktadır. 22

30 Demokratik Açılım süreci ile birlikte terörün yaşandığı illerde kamu görevlilerinin halka yaklaşımı iyileşti görüşünü yaklaşık olarak her üç kişiden birisi desteklemektedir ve bu konuda Türkler ile Kürtler arasında (%36-37) anlamlı bir farklılık görülmemektedir. Demokratik Açılım süreci ile birlikte farklı etnik grupların hak ve özgürlüklerinde önemli gelişmeler sağlandı görüşü Türkler arasında %40, Kürtler arasında %44 oranında destek bulmaktadır. Demokratik Açılım süreci ile birlikte devlete olan güvenim arttı görüşü Türkler arasında %20, Kürtler arasında %41 oranında destek bulmaktadır. Demokratik Açılım sürecinde örgüt ve Öcalan ile görüşmeler yapılması örgütün güçlenmesine hizmet etmiştir görüşü Kürtler arasında %52, Türkler arasında ise %84 oranında destek bulmuştur. Benzer bir diğer konu olan, Demokratik Açılım sürecinde PKK ve KCK örgütlenmesi güç kazandı görüşünü destekleme oranı da diğer soruya benzer şekilde Kürtler ve Türkler tarafından %51 ve %83 oranında destek bulmuştur. Demokratik açılım sürecinin etkinliğini sorgulayan ilk beş soru genel olarak değerlendirildiğinde; Açılım sürecinin haklar, özgürlükler, doğru yönetilme ve devlete güven anlamında hem Türkler hem de Kürtler tarafından, pek çok iyileşmeye rağmen genel olarak olumsuz algılandığını göstermektedir. Bu konudaki son soru ise; Türkiye için bir demokratik açılım sürecinin geçmişte gerekli olup olmadığıdır. Demokratik Açılım sürecinin gerekliliğine inananlar Kürtler arasında %75 i bulurken aynı oran Türkler arasında %36 da kalmıştır. Bu sonuç, Açılım sürecini başarılı bulmayan Türklerin açılımın gerekliliğine de inanmadığını göstermektedir. Bu olumsuz algıda, sürecin yönetimi ve doğurduğu sonuçlar itibariyle olumsuz algılanmasının da etkili olduğu değerlendirilebilir. 23

31 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Demokratik Açılım Süreciyle Birlikte. Farklı etnik grupların hak ve özgürlüklerinde önemli gelişmeler sağlandı. Terörün yaşandığı illerde kamu görevlilerinin halka yaklaşımı iyileşti. Devlete olan güvenim arttı. Yaşananlar ve hatalardan bağımsız düşünüldüğünde, Türkiye için bir Demokratik Açılım süreci gerekliydi. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 40,4 37,4 21,5 32,6 Üniversite Mezunu 39,9 37,4 19,6 35,5 Lisans Üstü 36,9 36,4 17,4 40,8 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 63,4 61,5 48,6 54,2 CHP 22,7 17,8 3,0 27,8 MHP 30,1 27,8 6,9 12,9 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 41,2 62,5 26,5 41,5 Diğer İller 40,0 36,8 19,9 35,9 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 45,2 42,5 24,3 37,3 Alevi 15,5 14,5 4,4 39,1 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 46,9 40,6 48,3 75,8 Üniversite Mezunu 44,4 30,8 36,2 75,0 Lisans Üstü* 50,0 60,0 55,6 78,9 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 67,4 53,6 71,1 81,7 CHP 13,8 11,5 3,3 40,0 BDP* 23,1 15,4 11,5 92,9 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 48,7 40,0 52,6 95,0 Diğer İller 43,4 33,1 37,1 69,2 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 49,3 39,0 47,4 77,5 Alevi* 17,4 9,1 8,7 54,2 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 24

32 Demokratik Açılım süreci ile ilgili yukarıdaki tabloda verilen dört sorudan ilk üçüne ait bulgular, Türkler arasında öğrenim durumuna göre farklılaşmazken, açılım sürecinin gerekliliğine yönelik soruya destek öğrenim düzeyi yükseldikçe artmaktadır. Bu dört soruda Kürtlere ait görüşler ise lisansüstü eğitime sahip olanlar arasında diğer öğrenim düzeylerine göre çok daha yüksektir. Söz konusu dört konu ile ölçülen Demokratik Açılım sürecine bakışta oy verilen siyasi parti temelinde çok büyük kırılmalar ortaya çıkmaktadır. AKP ye oy verenlerin Açılım konusundaki görüşleri hem Türkler hem de Kürtler arasında %50 ve üzerinde olumlu iken diğer üç parti seçmeninde bu görüşler genelde %3-30 aralığında oldukça olumsuzdur. Bunun tek istisnası BDP ye oy veren Kürtlerin Demokratik Açılım sürecinin gerekliliğini %93 düzeyinde destekliyor olmasıdır. Hem Türkler hem de Kürtlerden terörün yaşandığı illerde ikamet edenlerin Demokratik Açılım sürecine bakışları diğer illerde yaşayanlara göre daha olumludur. Aynı şeyi mezhep ayrımında da söylemek mümkündür. Hem Türkler hem de Kürtler arasında Sünnilerin Demokratik Açılım sürecine bakışları Alevilere göre çok daha olumludur. Demokratik Açılım süreci ve bu süreçte örgüt ve Öcalan ile yapılan görüşmelerin örgütün güçlenmesine hizmet edip etmediğinin sorgulandığı diğer iki soruya ait bulguların oy verilen siyasi parti ve demografik faktörlere göre farklılaşmasına ait değerler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Demokratik Açılım sürecinin örgütün amaçlarına hizmet ettiği görüşü Türkler arasında öğrenim durumuna göre önemli bir farklılaşma göstermezken, aynı görüş Kürtler arasında lisansüstü öğrenim görenlerde diğer öğrenim düzeylerine göre daha düşük oranda destek bulmuştur. Demokratik Açılım sürecinin örgütün amaçlarına hizmet ettiği görüşüne oy verilen siyasi parti temelinde bakıldığında; CHP ve MHP seçmeninin bu görüşü %90 lar düzeyinde desteklediği görülmektedir. AKP seçmenine bakıldığında ise bu partiye oy veren Kürtler arasında bu görüşü destekleme oranı her iki soruda da %50 lerin altında kalırken; Türkler arasında, diğer partilere göre daha düşük olmakla birlikte, sürecin örgütün amaçlarına hizmet ettiği görüşünü destekleme oranı %65 ler düzeyindedir. Bu bulgu, kendi parti politikalarını genelde destekleyen AKP seçmenleri arasında her üç kişiden yaklaşık ikisinin açılım sürecini doğurduğu sonuçları itibariyle olumlu karşılamadığını göstermektedir. Demokratik Açılım sürecinin örgütün amaçlarına hizmet ettiği görüşüne en düşük destek ise her iki soruda da %21-33 ile BDP seçmeninden gelmektedir. Demokratik Açılım sürecinin örgütün amaçlarına hizmet ettiği görüşü hem Kürtler hem de Türkler arasında; terörün yaşandığı illerde ikamet edenler arasında diğer illerde yaşayanlara göre ve Sünnilerde Alevilere göre daha az destek bulmuştur. 25

33 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Demokratik Açılım Süreciyle Birlikte. PKK ve KCK örgütlenmesi güç kazandı. Örgüt ve Öcalan ile görüşmeler yapılması örgütün güçlenmesine hizmet etti. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 79,9 82,9 Üniversite Mezunu 83,6 84,4 Lisans Üstü 84,1 84,4 Oy Verilen Siyasi Parti KP AKP 62,9 65,6 CHP 93,6 93,7 MHP 97,3 96,3 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 79,6 78,8 Diğer İller Mezhep Farklılaşma Sünni 83,1 80,4 84,2 82,0 Alevi 90,0 88,3 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 51,9 54,8 Üniversite Mezunu 54,0 52,5 Lisans Üstü* 33,3 44,4 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 38,3 48,3 CHP 83,3 85,7 BDP* 33,3 20,8 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 33,3 33,3 Diğer İller 53,9 57,2 Mezhep Sünni 46,3 47,0 Alevi* 73,9 78,3 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 26

34 5. TERÖRLE MÜCADELEDE HÜKÜMET POLİTİKALARI Hükümet Politikalarını Destekleme Oranları (%) Hükümetin Öcalan ı tecrit politikasını destekliyorum. Kürt Türk 56,4 63,6 Hükümetin Kürt sorununun çözümü noktasında Barzani ile ilişkilerini ve işbirliğini geliştirmesini destekliyorum. Kürt Türk 21,3 61,2 Hükümetin PKK veya Öcalan ile görüşmeler yapmasını destekliyorum. Kürt Türk 13,5 53,0 Terörle mücadelede dış politika girişim ve tedbirlerini etkin buluyorum. Türk Kürt Türk 15,4 20,9 Hükümetin terörle mücadele stratejisini doğru buluyorum. Kürt Türk 18,0 23, Bu bölümde hükümetin terörle mücadele politikalarını sorgulayan beş sorunun analizleri yer almaktadır. Hükümetin Öcalan ı tecrit politikasını Kürtler %56 oranında desteklerken bu oran Türklerde %64 e çıkmaktadır. Hükümetin Barzani ile ilişkilerini ve işbirliğini geliştirmesini Kürtler %61 oranında desteklerken, bu destek Türkler arasında büyük bir kırılmayla %21 düzeyine düşmektedir. Bu bulguya benzer şekilde, hükümetin PKK ve Öcalan ile görüşmeler yapması da Kürtler arasında %53 oranında destek bulurken, bu destek Türkler arasında yine büyük bir kırılmayla %14 düzeyine düşmektedir. Bu noktada Kürtler ve Türkler arasında her iki konuda da önemli bir 27

35 kırılmanın olduğunu ve özellikle Türkler açısından PKK terör örgütü ile Barzani arasında güven noktasında bir benzerlik kurulduğu değerlendirmesi de yapılabilir. Politikalar bağlamında sorgulanan bir diğer konu ise; terörle mücadeledeki dış politika girişim ve tedbirleri olmuştur. Hem Türkler hem de Kürtler tarafından hükümetin dış politika tedbirlerinin yetersiz olarak algılandığı (%15-21) görülmektedir. Genel olarak hükümetin terörle mücadele stratejisi sorgulandığında ise hem Türklerin hem de Kürtlerin hükümeti bu konuda başarısız (%18-23) bulduğu görülmektedir. Hükümetin terörle mücadele politikalarını destekleme durumuna öğrenim durumu değişkeni temelinde bakıldığında; terörle mücadelede dış politika tedbirlerini yeterli bulan ve terörle mücadele stratejisini doğru bulanların oranı Türkler arasında öğrenim durumu yükseldikçe düşmektedir. Bunun yanında Öcalan ı tecrit politikasını doğru bulanların oranı öğrenim durumu yükseldikçe artmaktadır. Aynı sorulara Kürtler açısından bakıldığında, genel olarak beş sorunun üçünde lisansüstü öğrenime sahip olanların hükümetin politikalarına diğer öğrenim düzeylerine göre daha olumlu baktığı görülmektedir. Hükümet politikaları konusundaki bulgularda oy verilen siyasi parti temelinde kırılmalar görülmektedir. Öncelikle şunu söylemek gerekir ki, Öcalan ı tecrit politikası dışında hükümetin terörle mücadele politika ve stratejileri, Türkler arasında AKP seçmeni dahil tüm parti seçmenlerince başarısız bulunmaktadır. Söz konusu politikaları destekleme oranı AKP seçmeni içinde %25-43 aralığında iken aynı oranlar CHP ve MHP seçmeni arasında %4-13 düzeyindedir. Aynı bulgulara Kürtler açısından bakıldığında; AKP seçmeninin PKK/Öcalan ile görüşmeler yapılmasını ve Barzani ile işbirliğinin geliştirilmesini Türk seçmenlerden farklı olarak %53-67 oranında desteklediği görülmektedir. Kürtler arasında CHP seçmeninin söz konusu politikalara bakışı Türk seçmenlerde olduğu gibi olumsuzdur. BDP seçmeni ise PKK/Öcalan ile görüşmeler yapılmasını ve Barzani ile işbirliğinin geliştirilmesini yüksek oranda (%100-77) desteklerken hükümetin terörle mücadeledeki diğer politika ve stratejilerini destekleme oranı %4-20 aralığında oldukça düşüktür. Hem Türkler hem de Kürtler arasında, terörün yaşandığı illerde ikamet edenler diğer illerde ikamet edenlere göre ve Sünniler Alevilere göre hükümetin terörle mücadele politika ve stratejilerini genel olarak daha fazla desteklemektedir. 28

36 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Hükümet Politikalarını Destekleme Oranları (%) Terörle mücadele stratejisini doğru buluyorum. Hükümetin PKK veya Öcalan ile görüşmeler yapmasını destekliyorum. Hükümetin Kürt sorununun çözümü noktasında Barzani ile ilişkilerini ve işbirliğini geliştirmesini destekliyorum. Hükümetin Öcalan ı tecrit politikasını destekliyorum. Terörle mücadelede dış politika girişim ve tedbirlerini etkin buluyorum. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 21,5 13,8 21,3 54,8 17,8 Üniversite Mezunu 17,3 13,4 21,1 64,6 15,4 Lisans Üstü 14,4 14,0 21,4 69,6 10,7 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 42,8 25,3 37,3 74,7 33,6 CHP 3,7 7,4 12,5 56,7 5,2 MHP 7,1 4,0 10,1 58,3 7,0 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 26,4 17,0 18,4 74,0 22,6 Diğer İller 17,7 13,6 21,6 63,6 14,9 Mezhep Mezhebe Göre Sünni 22,0 14,8 23,6 65,9 18,2 Alevi 3,2 7,2 10,2 54,3 2,1 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 33,3 56,3 62,5 57,7 19,4 Üniversite Mezunu 19,8 51,6 62,2 55,6 17,3 Lisans Üstü* 26,3 68,4 60,0 65,0 50,0 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 43,2 52,8 67,0 69,0 30,4 CHP 0,0 18,5 34,5 57,7 6,9 BDP* 3, ,9 20,0 8,7 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 21,1 69,2 73,7 37,1 26,3 Diğer İller 23,4 49,3 58,0 60,8 19,7 Mezhep Farklılaşma Sünni 26,6 56,2 65,4 57,7 23,1 Alevi* 8,3 33,3 36,4 52,4 9,1 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 29

37 6. GÜVENLİK GÜÇLERİ VE TERÖRLE MÜCADELE 6.1 Güvenlik Güçleri ve İstihbarat Faaliyetleri Bu bölümde güvenlik güçleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) ile ilgili başarı algısı üç farklı soru ile ölçülmüştür. Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) terörle mücadelede Kürtler tarafından %26 oranında başarılı bulunurken, Türkler arasında bu oran %33 düzeyindedir. Polis Teşkilatı ise terörle mücadelede Kürtler tarafından %37 oranında başarılı bulunurken, Türkler arasında bu oran %36 düzeyindedir. MİT in terörle mücadele istihbarat faaliyetlerindeki başarı algısı Kürtler arasında %23, Türkler arasında %21 dir. Genel olarak bakıldığında her üç kurumun da terörle mücadelede başarısız olarak görüldüğünü söylemek mümkündür. Her üç kurum ile ilgili başarı algısı da Türkler arasında öğrenim düzeyi yükseldikçe düşmektedir. Bulgular oy verilen siyasi parti temelinde incelendiğinde; AKP seçmeninin Polis Teşkilatı ile ilgili başarı algısının hem Türkler hem de Kürtler arasında (%56-53) TSK ve MİT e göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca AKP seçmeninde MİT ile ilgili başarı algısı, MHP seçmeninde ise TSK ile ilgili başarı algısı diğer partilere göre daha yüksektir. CHP ise hem Türkler hem de Kürtler arasında TSK yı Polis Teşkilatı ve MİT e göre göreceli olarak daha başarılı bulmaktadır. BDP seçmeni ise bu üç kurumu da en başarısız gören parti seçmenidir. Terörün yaşandığı illerde ikamet eden Türkler; her üç kurumu da, diğer illerde ikamet edenlere göre daha başarılı bulmaktadır. Kürtler arasında ise, Polis Teşkilatı ve MİT ile ilgili 30

38 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar algılar yaşanan bölgeye göre farklılaşmazken, TSK ile ilgili algılar terörün yaşandığı illerde daha olumsuzdur. Ayrıca, Türkler arasında TSK ile algılar mezhepler arasında farklılaşmazken Polis Teşkilatı ve MİT ile ilgili algılar Sünniler arasında Alevilere göre daha olumludur. Terörle Mücadelede Güvenlik Güçleri ve İstihbarat Birimleri ile İlgili Başarı Algısı Türk Silahlı Kuvvetlerini başarılı buluyorum. Polis Teşkilatını başarılı buluyorum. Milli İstihbarat Teşkilatını başarılı buluyorum. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 34,9 39,1 25,7 Üniversite Mezunu 32,3 35,5 20,5 Lisans Üstü 31,3 30,6 18,1 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 33,6 55,7 32,9 CHP 33,8 19,3 14,1 MHP 39,4 33,1 19,3 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 41,8 50,0 26,0 Diğer İller Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 32,3 33,5 35,1 40,2 20,8 23,3 Alevi 29,8 18,7 10,8 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 37,1 36,4 32,4 Üniversite Mezunu 22,1 33,9 17,1 Lisans Üstü* 16,7 55,0 47,4 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 30,4 52,7 31,9 CHP 27,6 20,7 3,8 BDP* 7,1 11,5 7,1 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 17,5 39,5 22,5 Diğer İller 28,6 36,4 21,7 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 25,0 40,3 24,8 Alevi* 33,3 16,7 13,0 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 31

39 6.2 Bölgedeki Güvenlik Operasyonları Bölgede Yürütülen Güvenlik Operasyonlarına Bakış (%) Bölgede yürütülen operasyonlar halkın güvenliği için gerekli ve devam ettirilmelidir. Kürt Türk 64,0 93,7 Uludere de kaçakçılık yapan köylülerin bombalanması devlet ve güvenlik birimleri için bir zafiyet göstergesidir. Kürt Türk 33,0 68, Bölgede yürütülen operasyonların gerekliliği ve devam ettirilmesi görüşüne destek oranı Türkler arasında %94, Kürtler arasında ise %64 dür. Bu bulgu, sadece Türkler arasında değil Kürtler arasında da operasyonların gerekliliğine inanıldığını göstermektedir. Güvenlik operasyonlarının gerekliliğine inananların oranı Türkler arasında öğrenim durumuna göre farklılaşmazken, Kürtler arasında operasyonların gerekliliğine inananların oranı lisansüstü öğrenime sahip olanlarda (%70) diğer öğrenim düzeyindeki kişilere göre (%61-63) daha yüksektir. Operasyonların gerekliliğine inananların oranı her üç parti seçmeni arasında da oldukça yüksektir. Bu oran AKP seçmeninde %97, MHP seçmeninde %94 ve CHP seçmeninde %91 dir. Operasyonlara destek Kürtler arasında en yüksek desteği %80 ile AKP seçmeninde bulurken bu oranı CHP seçmeninde %64, BDP seçmeninde ise %14 düzeyindedir. Operasyonların gerekliliğine inananların oranı Türkler arasında terörün yaşandığı illerde (%100) diğer illere göre (%94) daha yüksek iken, aynı oran Kürtler arasında, Türklerin tam tersi olarak terörün yaşandığı illerde (%47) diğer illere göre (%69) daha düşüktür. Operasyonlara destek hem Türkler hem de Kürtler arasında Sünnilerde Alevilere göre daha yüksektir. Operasyonlarla ilgili olarak sorgulanan ikinci konu Uludere de kaçakçıların bombalanması olayıdır. Kürtler arasında her üç kişiden ikisi Uludere olayını devlet ve güvenlik birimlerinin zafiyeti olarak değerlendirirken, Türkler arasında her üç kişiden ikisi Kürtlerin aksine bu olayı 32

40 bir zafiyet olarak görmemektedir. Uludere olayını devlet ve güvenlik birimlerinin zafiyeti olarak değerlendirenlerin oranı Türkler arasında öğrenim durumu yükseldikçe artarken, Kürtler arasında operasyonların gerekliliğine inananların oranı lisansüstü öğrenime sahip olanlarda (%60) diğer öğrenim düzeyindeki kişilere göre (%70-71) daha düşüktür. Uludere olayının devlet ve güvenlik birimlerinin zafiyeti olduğu görüşü Türklerde en yüksek desteği %47 ile CHP seçmeni arasında bulurken, bu destek oranı AKP seçmeninde %26 ve MHP seçmeninde %14 ile en düşük düzeydedir. Aynı görüş Kürtler arasında en yüksek desteği %93 ile BDP seçmeni arasında bulurken, bu destek oranı CHP seçmeninde %86 ve AKP seçmeninde %53 düzeyindedir. Uludere olayının devlet ve güvenlik birimlerinin zafiyeti olduğu görüşünü destekleyenlerin oranı Türkler arasında terörün yaşandığı illerde (%23) diğer illere göre (%34) daha düşük iken; aynı oran Kürtler arasında, Türklerin tam tersi olarak terörün yaşandığı illerde (%82) diğer illere göre (%65) daha yüksektir. Olayın bir zafiyet olduğu görüşüne destek, hem Türkler hem de Kürtler arasında Alevilerde Sünnilere göre daha yüksektir. 33

41 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Terörle Mücadelede Operasyonlara Bakış Bölgede yürütülen operasyonlar halkın güvenliği için gereklidir ve devam ettirilmelidir. Uludere de kaçakçılık yapan köylülerin bombalanması devlet ve güvenlik birimleri için bir zafiyet göstergesidir. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 93,9 29,4 Üniversite Mezunu 93,4 33,0 Lisans Üstü 95,0 39,0 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 97,2 26,4 CHP 90,7 47,2 MHP 94,2 13,6 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller ,6 Diğer İller Mezhep Göre Farklılaşma 93,6 33,5 Sünni 95,2 29,7 Alevi 84,1 56,4 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 63,3 69,7 Üniversite Mezunu 60,8 71,0 Lisans Üstü* 70,0 60,0 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 80,2 52,7 CHP 64,0 86,2 BDP* 14,3 92,9 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 47,4 81,6 Diğer İller 69,1 65,3 Mezhep Sünni 67,1 64,0 Alevi* 45,0 95,7 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 34

42 7. TERÖRÜN DIŞ DESTEĞİ PKK Terör Örgütü Hangi Ülke ve Yönetimlerden Destek Almaktadır?* Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi Kürt Türk 71,0 81,7 İsrail Kürt Türk 78,7 81,6 ABD Kürt Türk 75,4 81,5 Esad Yönetimi Kürt Türk 65,2 69,8 Avrupalı Devletler Kürt Türk 58,0 64,3 Rusya Kürt Türk 48,8 52,0 İran Kürt Türk 44,0 50,8 Hiçbirisi Kürt 5,8 Türk 2, *Bu soru birden fazla cevap işaretlenebilecek şekilde sorulmuştur. PKK terör örgütünün hangi ülke ve yönetimlerden destek aldığı konusundaki algıları ölçen ve sekiz şıktan oluşan bu soru, çok seçmeli olarak uygulanmış ve sonuçları da her bir şık ayrı bir soru olarak ölçeğinde değerlendirilmiştir. 35

43 Bulgular; Türklerin Kürtlere göre örgütün dış destek aldığına daha fazla inandığını göstermektedir. Bunun yanında hem Türkler hem de Kürtlerin örgüte en çok destek veren ülkeler sıralaması çok büyük oranda örtüşmektedir. Yukarıdaki grafik değerleri okunduğunda; İsrail, ABD ve Kuzey Irak Bölgesel yönetimi, hem Türkler hem de Kürtler tarafından, %71-82 düzeyinde bir mutabakatla, terörü en çok destekleyen yönetimler olarak ifade edilmektedir. Esed Yönetiminin PKK Terör Örgütünü desteklediği görüşü, Kürtler ve Türkler arasında %65-70 oranında destek bulurken, aynı destek oranı Avrupa devletleri için %58-64, Rusya için %49-52 ve İran için %44-51 düzeyindedir. Örgüt bu ülkelerin hiçbirisinden destek almıyor diyenler ise Kürtlerde %5,8 ve Türklerde %2,1 oranında kalmaktadır. Söz konusu ülkelerin/yönetimlerin PKK terör örgütünü desteklediği görüşü, genel olarak hem Türkler hem de Kürtler arasında öğrenim durumu yükseldikçe daha fazla destek bulmaktadır. Aynı görüş, hem Türkler ve hem de Kürtler arasında genel olarak AKP ve MHP seçmeninde CHP seçmenine göre daha fazla destek bulmaktadır. ABD nin örgüte destek verdiği görüşü ise CHP seçmenleri arasında AKP ve MHP seçmenleri arasında olduğu kadar destek bulmaktadır. BDP seçmeni ise örgüte dış desteğe en az inanan parti seçmeni durumundadır. Türklerde, terörün yaşandığı illerde ikamet edenler diğer illerde ikamet edenlere göre terörün dış desteğine genel olarak daha fazla inanırken, Kürtlerde bunun tam tersi görülmekte ve terörün yaşandığı illerde ikamet edenler diğer illere göre dış desteğe daha az inanmaktadır. Hem Türkler hem de Kürtler arasında terörün dış desteğine inananlar genel olarak Sünnilerde Alevilere göre daha yüksek orandadır. Bunun yanında, görüşlerde Türk Aleviler Türk Sünnilerle, Kürt Aleviler ise Kürt Sünnilerle daha fazla benzeşmekte yani, mezhepsel değil etnisite temelinde bir kırılmadan bahsetmek daha doğru bir değerlendirme olarak görülebilir. 36

44 KÜRT TÜRK Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi Rusya İsrail İran ABD Avrupalı Devletler Esed Yönetimi Hiçbirisi Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Terörün Dış Desteği Olarak Görülen Ülke/Yönetimler* Öğrenim Durumu Lise Mezunu 78,1 44,8 78,4 45,7 76,4 57,8 65,1 2,9 Üniversite Mezunu 83,0 53,4 83,1 50,9 82,7 65,1 70,6 1,5 Lisans Üstü 80,9 56,0 79,2 58,1 83,5 67,9 73,0 2,4 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 82,3 60,6 89,2 59,3 79,3 66,5 82,2 1,7 CHP 81,0 41,9 72,2 43,0 83,5 57,0 59,5 2,5 MHP 87,3 56,2 87,9 54,6 84,3 69,3 70,9 2,0 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 87,5 69,6 87,5 64,3 89,3 71,4 92,9 1,8 Diğer İller 81,9 51,7 81,9 50,6 81,7 64,2 69,8 2,0 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 82,3 54,9 84,6 54,0 82,3 66,7 73,8 1,8 Alevi 81,2 39,6 73,3 44,6 80,2 59,4 59,4 2,0 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 72,2 41,7 69,4 33,3 69,4 47,2 61,1 8,3 Üniversite Mezunu 69,6 50,0 79,7 46,4 76,8 60,1 63,8 5,8 Lisans Üstü** 71,4 52,4 81,0 66,7 71,4 71,4 85,7 4,8 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 75,0 58,0 94,0 56,0 81,0 71,0 77,0 1,0 CHP 73,3 50,0 76,7 40,0 83,3 56,7 56,7 6,7 BDP** 50,0 28,6 42,9 21,4 42,9 32,1 35,7 25,0 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 67,4 53,5 69,8 37,2 69,8 51,2 58,1 7,0 Diğer İller 72,1 48,1 81,8 45,5 77,3 60,4 67,5 5,2 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 71,9 51,5 82,5 48,5 76,6 60,2 68,4 3,5 Alevi** 60,0 32,0 56,0 20,0 68,0 40,0 44,0 16,0 * Bu soru birden fazla cevap işaretlenebilecek şekilde sorulmuştur. ** Örneklem sayısı kişi arasındadır. 37

45 8. SINIR ÖTESİ OPERASYONLAR Sınır Ötesi Operasyonlar (%) Türkiye nin terörist unsurlara karşı Kuzey Irak ta Kandil e bir kara operasyonu gerçekleştirmesini destekliyorum. Kürt Türk 62,0 87,1 Türkiye nin terörist unsurlara karşı Kuzey Irak ta sınıra yakın kamplara bir kara operasyonu gerçekleştirmesini destekliyorum. Türk Kürt Türk 67,7 90, Bu bölümde, teröre karşı sınır ötesi kara operasyonu düzenlenmesi görüşünün desteklenme durumu ölçülen üç farklı soru temelinde analiz edilmiştir. Kuzey Irak taki PKK kamplarına TSK tarafından bir kara operasyonu düzenlenmesi görüşü Türklerde %90, Kürtlerde %65 düzeyinde destek bulmuştur. Bu noktada, Kuzey Irak ta sınıra yakın bölgelerdeki PKK kamplarına kara operasyonları düzenlenmesi görüşü Kandil e operasyon düzenlenmesi düşüncesine göre her iki kesimde de daha fazla destek bulmuştur. Her üç operasyona destek düzeyi de, Türkler ve Kürtler arasında öğrenim durumuna göre önemli bir kırılma göstermemektedir. Bunun yanında AKP ve MHP seçmenleri benzer şekilde CHP seçmenine göre bu operasyonlara daha fazla destek vermektedir. BDP seçmeni ise bu operasyonlara %7-12 aralığında en düşük desteği veren parti seçmeni durumundadır. Türklerde, terörün yaşandığı illerde ikamet edenler bu operasyonlara diğer illerde ikamet edenlere göre daha fazla destek verirken, Kürtlerde bunun tam tersi görülmekte ve terörün yaşandığı illerde ikamet edenler diğer illere göre operasyonlara daha az destek vermektedir. Görüşlerde genel olarak Türk Aleviler Türk Sünnilerle, Kürt Aleviler ise Kürt Sünnilerle daha fazla benzeşmekle birlikte, hem Türkler hem de Kürtler arasında, Sünniler sınır ötesi kara operasyonlarına Alevilere göre daha fazla destek vermektedirler. 38

46 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Sınır Ötesi Operasyonlara Destek Kuzey Irak ta Kandil e bir kara operasyonu gerçekleş-tirilmelidir. Kuzey Irak ta sınıra yakın kamplara bir kara operasyonu gerçekleş-tirilmelidir. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 86,1 92,5 Üniversite Mezunu 89,2 91,4 Lisans Üstü 87,9 86,3 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 90,5 93,7 CHP 82,3 87,1 MHP 93,2 95,2 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 92,5 94,3 Diğer İller Mezhep Göre Farklılaşma 87,0 90,7 Sünni 88,3 91,6 Alevi 78,9 84,0 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 59,4 63,6 Üniversite Mezunu 60,8 66,7 Lisans Üstü* 63,2 68,4 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 80,2 87,9 CHP 60,7 64,3 BDP* 8,0 11,5 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 42,9 51,4 Diğer İller 66,4 71,7 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 63,6 69,9 Alevi* 59,1 59,1 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 39

47 9. TERÖRÜN BÖLGEDEKİ ETKİLERİ Terörün Bölgedeki Etkileri (%) PKK eylemleri Doğu ve Güneydoğu Anadolu nun kalkınmasını engelliyor. PKK eylemleri Kürt vatandaşların özgürlük alanlarını sınırlıyor. Kürt Türk Kürt Kürt Türk Türk 87,6 95,4 83,1 84,8 Ekonomik teşvik paketleri ve yatırımlar Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ekonomik gelişmeye katkı yapıyor. Kürt Türk 55,8 62, Bu bölümde, terör eylemlerinin bölgede ekonomik gelişmeye, kalkınmaya ve özgürlüklere nasıl yansıdığını inceleyen üç sorunun analizleri yer almaktadır. PKK eylemlerinin bölgenin kalkınmasını engellediği görüşü Türkler arasında %95, Kürtler arasında %88 oranında destek bulmuştur. Eylemlerin Kürtlerin özgürlük alanlarını sınırladığı görüşü de benzer şekilde Türklerde %85, Kürtlerde ise %83 oranında destek bulmuştur. Bu iki soruda da Türklerle Kürtlerin görüşleri önemli oranda örtüşmekte ve çok büyük bir kesim PKK eylemlerini bölgede kalkınma ve özgürlüklerin önündeki temel engel olarak görmektedir. Üçüncü soru olarak yöneltilen ekonomik teşvik paketlerinin ekonomik gelişmeye katkısına bakıldığında ise; bu konudaki algıların Türklerde ve Kürtlerde sırasıyla %56-63 ile orta düzeyde olumlu olduğu görülmektedir. Terör eylemleri bölgede özgürlük alanlarını sınırlıyor görüşüne destek Türkler arasında yükselen öğrenim düzeyi ile birlikte artmaktadır. Kürtler arasında ise, tabloda ve grafikte yer alan her üç görüşe destek de lisansüstü öğrenime sahip olanlarda diğer öğrenim düzeylerine göre daha yüksektir. Her üç görüş de AKP seçmeni arasında genel olarak CHP ve MHP seçmenine göre daha fazla destek bulmuştur. Bunun yanında, terör eylemlerinin bölgede kalkınmayı ve özgürlükleri engellediği görüşleri ise en düşük desteği %46-48 ile BDP seçmeninden bulmuştur. 40

48 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Terörün Bölgedeki Etkileri Ekonomik teşvik paketleri ve yatırımlar Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ekonomik gelişmeye katkı yapıyor. PKK eylemleri Kürt vatandaşların özgürlük alanlarını sınırlıyor. PKK eylemleri Doğu ve Güneydoğu Anadolu nun kalkınmasını engelliyor. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 55,2 80,8 93,9 Üniversite Mezunu 55,1 85,3 96,0 Lisans Üstü 57,3 88,2 94,3 Oy Verilen Siyasi PartiP AKP 72,7 87,4 96,9 CHP 44,5 84,0 95,6 MHP 44,4 79,9 93,3 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 63,0 87,0 96,3 Diğer İller Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 55,8 58,8 85,0 85,4 95,5 95,5 Alevi 44,8 86,0 94,8 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 64,5 81,8 84,8 Üniversite Mezunu 62,0 81,7 85,5 Lisans Üstü* 68,4 89,5 100 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 75,6 89,4 96,8 CHP 41,4 92,6 93,1 BDP* 50,0 46,2 48,0 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 59,5 75,7 76,3 Diğer İller 63,5 86,0 89,9 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 67,3 82,8 87,5 Alevi* 33,3 90,9 95,7 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 41

49 10. KÜRT SORUNUNUN ÇÖZÜMÜ 10.1 Kürt Sorununun Çözümünde Devlete Bakış Kürt Sorununun Çözümünde Devlete Bakış (%) Devletin Kürt sorununu çözmek istediğine inanıyorum. Kürt Türk 44,1 49,7 Devletin Kürt sorununu çözebileceğine inanıyorum. Kürt Türk 32,6 51, Bu bölümde devletin Kürt sorununu çözme kararlılığı ve yeterliliğini sorgulayan iki sorunun analizleri yer almaktadır. Devletin Kürt Sorununu çözmek istediğine inananlar Kürtlerde %50, Türklerde %44 düzeyinde kalmaktadır. Devletin Kürt Sorununu çözebileceğine inananlar ise Kürtlerde %51, Türklerde ise biraz daha düşerek %33 düzeyine düşmektedir. Bu noktada, Kürtlerin sorunun çözümü noktasında devleti Türklere göre daha kararlı ve yetkin gördüğünü ve Türklerin bu konularda daha karamsar olduğunu söylemek gerekmektedir. Genel olarak bakıldığında ise her iki toplum kesiminde de çözüm konusundaki umutların %50 ler düzeyi ve altında olduğu görülmektedir. Sorunun çözümü noktasında devletin kararlılığı ve yetkinliğine dönük görüşler Türkler arasında öğrenim düzeyine göre farklılaşmazken, Kürtler arasında bu konudaki görüşlerin lisansüstü öğrenime sahip kişilerde daha olumlu olduğu görülmektedir. Aynı görüşler, hem Türklerde hem de Kürtlerde AKP seçmeninde CHP, MHP ve BDP seçmenine göre çok daha fazla destek bulmaktadır. Devletin Kürt Sorununu çözebileceğine inanç düzeyi hem Türklerde hem de Kürtlerde terörün yaşandığı illerde ikamet edenlerde diğer illerde ikamet edenler göre daha yüksektir. Sorunun çözümü noktasında devletin kararlılığı ve yetkinliğine dönük görüş ve beklentiler hem Türkler hem de Kürtler arasında Sünnilerde Alevilere göre daha olumludur. 42

50 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Kürt Sorununun Çözümünde Devlete Bakış Devletin Kürt Sorununu çözmek istediğine inanıyorum. Devletin Kürt Sorununu çözebileceğine inanıyorum. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 43,0 32,9 Üniversite Mezunu 43,5 32,5 Lisans Üstü 45,1 31,1 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 78,1 60,4 CHP 18,0 13,9 MHP 29,7 20,6 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 59,6 39,6 Diğer İller 43,7 32,6 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 50,7 37,3 Alevi 12,9 16,5 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 56,3 57,6 Üniversite Mezunu 46,9 45,7 Lisans Üstü* 61,1 73,7 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 75,0 72,7 CHP 7,4 10,3 BDP* 20,0 53,6 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 48,6 59,5 Diğer İller 50,3 49,3 Mezhep Mezhebe Göre Farklılaşma Sünni 56,8 56,8 Alevi* 16,7 17,4 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 43

51 10.2 Kürt Sorunu İçin Çözüm Önerileri Kürt Sorunu İçin Çözüm Önerileri (%) Verilen mevcut haklar çözüm için yeterlidir 31,9 79,1 Kürtlere Eşit Yurttaşlık hakları verilmelidir 12,3 33,5 Yerel yönetimler güçlendirilmelidir 5,3 14,8 Kürtler Bölgesel / Demokratik Özerklik 1,3 11,9 Türkler Federatif Yapı 1,2 5,7 Bağımsızlık 2,3 0, Bu bölümde Kürt sorununun çözümü noktasındaki görüşleri ve önündeki engelleri ortaya koymak üzere, altı şıklı olarak tek seçmeli sorulan soru değerlerinin analizine yer verilmiştir. Sorudaki temel bulgu, Kürtlerde bağımsızlığı çözüm olarak görenlerin %2,3, federatif yapıyı çözüm olarak görenlerin %5,7 olarak ortaya çıkmasıdır. Bu iki alternatifi çözüm olarak görenlerin toplam oranı ise %8 dir. Bunun yanında Demokratik Toplum Kongresi ve BDP tarafından son iki-üç yıldır daha fazla gündeme taşınan Bölgesel Demokratik Özerkliği çözüm olarak görenler ise %11,9 dur. Bu üç alternatiften herhangi birini çözüm olarak gören Kürtlerin oranı ise toplamda yaklaşık olarak %20 dir. 44

52 Kürtler arasında eşit yurttaşlık hakları beklentisi içinde olanlar %33,5 ile (her üç kişiden birisi) en yüksek oranda iken, yerel yönetimlerin güçlendirilmesini çözüm olarak görenler %14,8 dir. Kürtler arasında verilen mevcut hakları sorunun çözümü için yeterli görenler ise %31,9 dur. Çözüme Türkler açısından bakıldığında; Türklerin %79,1 i verilen mevcut hakları sorunun çözümü için yeterli görmektedir. Kürtlere eşit yurttaşlık haklarının verilmesini savunanlar %12,3, yerel yönetimlerin güçlendirilmesini çözüm olarak görenler %5,3 dür. Türkler arasında demokratik özerklik, federatif yapı ve bağımsızlığı çözüm olarak görenlerin toplam oranı %3,3 dür. Türkler arasında, verilen mevcut hakları yeterli görenler; MHP seçmeni arasında %92 ile AKP seçmeni (%80) ve CHP seçmenine (%72) göre, terörün yaşandığı illerde ikamet edenlerde (%88) diğer illerdekilere göre (%77) ve Sünnilerde (%82) Alevilere göre (%53) çok daha yüksektir. Yüksek olan bu gruplarda eşit yurttaşlık haklarını savunma oranı da diğer gruplara göre daha düşüktür. Kürtler arasında; demokratik özerkliği çözüm olarak görenler toplamda %12 düzeyindeyken bu oran BDP ye oy verenler arasında %41 e, federatif yapıyı çözüm olarak görenler toplamda %5,7 iken bu oran da BDP ye oy verenler arasında %11 e ve bağımsızlığı çözüm olarak görenler toplamda %2,3 iken BDP ye oy verenler arasında %7,4 e çıkmaktadır. Bu üç alternatiften herhangi birini çözüm olarak gören Kürtlerin oranı ise toplamda yaklaşık olarak %20 iken bu oran BDP ye oy verenler arasında %59,2 ye çıkmaktadır. 45

53 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Kürt Sorununun En Doğru Çözümü İçin Verilen mevcut haklar yeterlidir. Kürtlere Eşit Yurttaşlık hakları verilmelidir. Yerel yönetimler güçlendirilmelidir. Bölgesel / Demokratik Özerklik verilmelidir. Federatif Yapı oluşturulmalıdır. Bağımsızlık verilmelidir. Top. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 80,2 11,5 4,5 1,1 1,7 1,1 100 Üniversite Mezunu 78,8 13,1 4,8 1,4 1,1 0,9 100 Lisans Üstü 78,2 10,9 8,3 1,4 0,9 0,3 100 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 79,9 13,9 4,8 0,5 0,5 0,4 100 CHP 71,7 16,0 7,0 2,7 1,6 1,1 100 MHP 91,7 3,8 1,9 1,5 0,0 1,1 100 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 88,0 6,0 2,0 2,0 0,0 2,0 100 Diğer İller Mezhep Göre Farklılaşma 78,6 12,6 5,5 1,3 1,2 0,8 100 Sünni 81,5 11,6 4,4 1,0 0,9 0,6 100 Alevi 53,1 32,1 11,1 2,5 1,2 0,0 100 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 32,1 39,3 10,7 14,3 0,0 3,6 100 Üniversite Mezunu 31,6 30,0 17,5 11,7 6,7 2,5 100 Lisans Üstü* 31,6 47,4 5,3 10,5 5,3 0,0 100 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 46,5 26,7 17,4 4,7 4,7 0,0 100 CHP 29,2 41,7 12,5 4,2 8,3 4,2 100 BDP* 3,7 25,9 11,1 40,7 11,1 7,4 100 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı İller 17,1 31,4 17,1 20,0 14,3 0,0 100 Diğer İller 35,1 34,4 15,3 9,2 3,1 3,1 100 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 34,7 31,3 15,0 11,6 6,1 1,4 100 Alevi* 10,0 45,0 20,0 15,0 5,0 5,0 100 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. 46

54 10.3 Örgüt Üyeleri ve Öcalan İçin Af Uygulaması Örgüt Üyeleri ve Öcalan İçin Af Uygulaması* PKK militanları için genel af çıkarılmalıdır. 2,7 28,0 Abdullah Öcalan için ev hapsi uygulanmalıdır. 1,6 17,4 Kürtler Türkler Abdullah Öcalan serbest bırakılmalıdır. 0,4 7, *Bu soru birden fazla cevap işaretlenebilecek şekilde sorulmuştur. Bu bölümde analizi yapılan üç şıklı bu soru, çok seçmeli olarak uygulanmış ve sonuçları da her bir şık ayrı bir soru olarak ölçeğinde değerlendirilmiştir. Soru ile örgüt üyeleri ve Öcalan için af uygulamasının farklı toplum kesimlerindeki desteklenme durumu ortaya konulmuştur. En radikal talep olarak görülen Abdullah Öcalan ın serbest bırakılması görüşü Kürtler arasında %7,7 oranında destek bulmuştur. Bu görüşe destek öğrenim düzeyi ile birlikte yükselmekte ve lisansüstü öğrenime sahip kişilerde %14,3 e çıkmaktadır. BDP ye oy verenler arasında ise bu oran %39 a ulaşmaktadır. Abdullah Öcalan a ev hapsi uygulaması Kürtler arasında %17,4 oranında destek bulurken, aynı görüşe destek BDP ye oy verenler arasında %54 e ulaşmaktadır. PKK militanları için bir genel af uygulaması Kürtler arasında %28 oranında destek bulurken, bu destek öğrenim düzeyi ile birlikte yükselmekte ve lisansüstü öğrenime sahip kişilerde %38 e çıkmaktadır. Aynı görüşe destek BDP ye oy verenler arasında ise %77 ye ulaşmaktadır. Türklerde %1-2 düzeyinde destek bulan af temelindeki bu üç farklı hak içinde Kürtler arasında en yüksek desteği %28 ile genel af almaktadır. Ancak bu hakkı dahi Kürtler arasında yaklaşık her dört kişiden birisinin desteklediğini söylemek gerekmektedir. Burada vurgulanması gereken bir başka bulgu ise, Öcalan için af veya ev hapsi uygulamasına desteğin BDP ye oy verenler arasında dahi ancak %50 ler düzeyine ulaşmasıdır. 47

55 KÜRT TÜRK Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Örgüt Üyeleri ve Öcalan a Dönük Af Uygulamasını Destekleme Durumu PKK militanları için genel af çıkarılmalıdır. Abdullah Öcalan serbest bırakılmalıdır. Abdullah Öcalan için ev hapsi uygulanmalıdır. Öğrenim Durumu Lise Mezunu 3,1 0,7 1,1 Üniversite 2,7 0,3 1,9 Lisans Üstü 2,4 0,2 1,4 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 2,5 0,1 2,0 CHP 3,1 0,7 1,8 MHP 0,3 0,3 0,0 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı 0,0 0,0 0,0 Diğer İller Mezhep Göre Farklılaşma 2,6 0,4 1,6 Sünni 2,5 0,2 1,8 Alevi 9,9 2,0 2,0 Öğrenim Durumu Lise Mezunu 25,0 2,8 13,9 Üniversite 28,3 8,0 19,6 Lisans Üstü* 38,1 14,3 14,3 Oy Verilen Siyasi Parti AKP 24,0 4,0 14,0 CHP 10,0 0,0 6,7 BDP* 78,6 39,3 53,6 İkamet Edilen İl Terörün Yaşandığı 48,8 11,6 30,2 Diğer İller 21,4 6,5 13,6 Mezhep Göre Farklılaşma Sünni 31,6 7,6 19,9 Alevi* 12,0 4,0 8,0 * Örneklem sayısı kişi arasındadır. ** Bu soru birden fazla cevap işaretlenebilecek şekilde sorulmuştur. 48

56 EK- UYGULANAN ANKET FORMU 49

57 50 Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar

58 Fikrim Yok Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar 42 sorudan oluşan ve en fazla 7-8 dakikanızı alacak bu anket formu, Kürt Sorunu ve Terörle Mücadele konusundaki toplumsal algılara ışık tutmak amacıyla Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) tarafından hazırlanmıştır. Genel eğilim ve algıları ortaya koymayı amaçlayan anketten elde edilen veriler kişisel olarak değerlendirilmeyecek ve bu anlamda hiç kimse ile paylaşılmayacaktır. Araştırma sonuçları iki hafta içinde adresinde yayımlanacaktır. Emek ve katkılarınız için teşekkür ederiz. Dr. Salih Akyürek Aşağıdaki sorularla ilgili görüşlerinizi Evet / Hayır şeklinde belirtiniz. S. NO Soru 1 Demokratik Açılım süreciyle birlikte farklı etnik grupların hak ve özgürlüklerinde önemli gelişmeler sağlandı mı? 2 Demokratik Açılım süreciyle birlikte, terörün yaşandığı illerde kamu görevlilerinin halka yaklaşımı iyileşti mi? 3 Demokratik Açılım süreciyle birlikte devlete olan güveniniz arttı mı? 4 Demokratik Açılım sürecinde PKK ve KCK örgütlenmesi güç kazandı mı? 5 Demokratik Açılım sürecinde örgüt ve Öcalan ile görüşmeler yapılması örgütün güçlenmesine hizmet etti mi? 6 Yaşananlar ve hatalardan bağımsız düşünüldüğünde, Türkiye için bir Demokratik Açılım süreci gerekli miydi? 7 KCK dan tutuklananlar KCK ve PKK amaçları için çalışan kişiler mi? 8 KCK tutuklamalarını destekliyor musunuz? 9 Bölgede yürütülen operasyonlar halkın güvenliği için gerekli mi ve devam ettirilmeli mi? 10 Uludere de kaçakçılık yapan köylülerin bombalanması devlet ve güvenlik birimleri için bir zafiyet göstergesi midir? 11 Devletin Kürt sorununu çözmek istediğine inanıyor musunuz? 12 Devletin Kürt sorununu çözebileceğine inanıyor musunuz? 13 Hükümetin terörle mücadele stratejisini doğru buluyor musunuz? 14 Türk Silahlı Kuvvetlerini terörle mücadelede başarılı buluyor musunuz? 15 Polis Teşkilatını terörle mücadelede başarılı buluyor musunuz? 16 Milli İstihbarat Teşkilatını terörle mücadele istihbarat faaliyetlerinde başarılı buluyor musunuz? 17 Hükümetin PKK veya Öcalan ile görüşmeler yapmasını destekliyor musunuz? 18 Hükümetin Kürt sorununun çözümü noktasında Barzani ile ilişkilerini ve işbirliğini geliştirmesini destekliyor musunuz? Evet Hayır 51

59 19 Hükümetin Öcalan ı tecrit politikasını destekliyor musunuz? 20 Türkiye nin terörist unsurlara karşı Kuzey Irak ta Kandil e bir kara operasyonu gerçekleştirmesini destekliyor musunuz? 21 Türkiye nin terörist unsurlara karşı Kuzey Irak ta sınıra yakın kamplara bir kara operasyonu gerçekleştirmesini destekliyor musunuz? 22 Türklerle Kürtlerin Türkiye toprakları üzerinde ortak bir geleceği var mı? 23 Ekonomik teşvik paketleri ve yatırımlar Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ekonomik gelişmeye katkı yapıyor mu? 24 PKK eylemleri Kürt vatandaşların özgürlük alanlarını sınırlıyor mu? 25 PKK eylemleri Doğu ve Güneydoğu Anadolu nun kalkınmasını engelliyor mu? 26 Terörle mücadelede dış politika girişim ve tedbirlerini etkin buluyor musunuz? 27. Kürt Sorunu için sizce en doğru çözüm nedir? a. Verilen mevcut haklar fazla bile b. Verilen mevcut haklar çözüm için yeterli c. Kürtlere eşit yurttaşlık haklarının verilmesi d. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı na uygun olarak yerel yönetimlerin güçlendirilmesi e. Bölgesel / demokratik özerklik f. Federatif yapı g. Bağımsızlık h. Hiçbirisi i. Fikrim Yok 28. Örgüt üyeleri ve Öcalan a dönük af uygulaması için aşağıdaki adımların hangilerini destekliyorsunuz? (Birden fazla cevap işaretlenebilir): a. PKK militanları için genel af b. Abdullah Öcalan ın serbest bırakılması c. Abdullah Öcalan için ev hapsi uygulaması d. Hiçbirisi e. Fikrim Yok 52

60 29. Sizce PKK terör örgütünü aşağıdaki ülke/yönetimlerden hangileri desteklemektedir? (Birden fazla cevap işaretlenebilir): a. Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi b. Rusya c. İsrail d. İran e. ABD f. Avrupalı devletler g. Esed Yönetimi h. Hiçbirisi i. Fikrim Yok 30. Aşağıdaki iki soruda en olumsuz bakıştan en olumluya doğru sıralanan şıklardan size en doğru gelen bir tanesini işaretleyiniz. (Türk iseniz bu soruyu atlayarak 32 nci sorudan devam ediniz. Diğer herhangi bir etnik kökendenseniz bu soruyu lütfen cevaplayınız.) Bir Türk ile: a. Evlilik yoluyla akraba olmayı isterim b. Aynı apartmanda komşu olmayı isterim c. Beraber yaşama konusunda önyargım ve istekliliğim yok d. Aynı mahallede semtte oturmayı istemiyorum e. Türkiye de birlikte yaşamayı istemiyorum 31. (Kürt iseniz bu soruyu atlayarak 33 üncü sorudan devam ediniz. Diğer herhangi bir etnik kökendenseniz bu soruyu lütfen cevaplayınız.) Bir Kürt ile: a. Evlilik yoluyla akraba olmayı isterim b. Aynı apartmanda komşu olmayı isterim c. Beraber yaşama konusunda önyargım ve istekliliğim yok d. Aynı mahallede semtte oturmayı istemiyorum e. Türkiye de birlikte yaşamayı istemiyorum 53

61 32. Türk bayrağı benim bayrağımdır. a. Evet katılıyorum b. Hayır katılmıyorum 33. İstiklal Marşı benim marşımdır. a. Evet katılıyorum b. Hayır katılmıyorum 34. Akrabalarınız arasında Türk/Kürt var mı? (Soruda Türkler için Kürt akraba, Kürtler için Türk akraba sorgulanmaktadır.) a. Evet var b. Hayır yok 35. Öğrenim Durumunuz: a. Diplomasız okuryazar b. İlkokul mezunu (5 yıllık) c. İlköğretim mezunu (8 yıllık) d. Lise mezunu e. Üniversite mezunu (Ön lisans-lisans) f. Yüksek Lisans - Doktora 36. Cinsiyetiniz: a. Kadın b. Erkek 37. Yaşınız: a b c d. 50 yaş ve üzeri 38. İkamet ettiğiniz İl: 39. Mezhebiniz: 54

62 genel seçimlerinde oy verdiğiniz siyasi parti: a. AKP b. CHP c. MHP d. BDP e. Diğer f. Oy / geçerli oy kullanmadım 41. Etnik Kökeniniz a. Türk b. Kürt c. Zaza d. Arap e. Diğer 55

63 BİLGESAM YAYINLARI Kitaplar Çin Yeni Süper Güç Olabilecek mi? Güç, Enerji ve Güvenlik Boyutları (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Değişen Dünyada Türkiye'nin Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye'nin Bugünü ve Yarını E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye Cumhuriyeti'nin Ortadoğu Politikası E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye nin Vizyonu: Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK IV. Ulusal Hidrojen Enerjisi Kongresi ve Sergisi Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Selected Articles of Hydrogen Phenomena Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Özgür, Demokratik ve Güvenli Seçim Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Terörle Mücadele Stratejisi (Bilge Adamlar Kurulu Raporu ) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye de Kürtler ve Toplumsal Algılar Dr. Mehmet Sadi BİLGİÇ Dr. Salih AKYÜREK Teoriler Işığında Güvenlik, Savaş, Barış ve Çatışma Çözümleri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI 56

64 Raporlar Rapor 1: Küresel Gelişmeler ve Uluslararası Sistemin Özellikleri Prof. Dr. Ali KARAOSMANOĞLU Rapor 2: Değişen Güvenlik Anlayışları ve Türkiye nin Güvenlik Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 3: Avrupa Birliği ve Türkiye E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 4: Yakın Dönem Türk-Amerikan İlişkileri Prof. Dr. Ersin ONULDURAN Rapor 5: Türk-Rus İlişkileri Sorunlar-Fırsatlar Prof. Dr. İlter TURAN Rapor 6: Irak'ın Kuzeyindeki Gelişmelerin Türkiye'ye Etkileri E. Büyükelçi Sönmez KÖKSAL Rapor 7: Küreselleşen Dünyada Türkiye ve Demokratikleşme Prof. Dr. Fuat KEYMAN Rapor 8: Türkiye'de Bağımsızlık ve Milliyetçilik Anlayışı Doç. Dr. Ayşegül AYDINGÜN Rapor 9: Laiklik, Türkiye'deki Uygulamaları Avrupa ile Kıyaslamalar Politika Önerileri Prof. Dr. Hakan YILMAZ Rapor 10: Yargının İyileştirilmesi/Düzeltilmesi Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 11: Yeni Anayasa Türkiye nin Bitmeyen Senfonisi Prof. Dr. Zühtü ARSLAN Rapor 12: Türkiye'nin 2013 Yılı Teknik Vizyonu Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Rapor 13: Türkiye-Ortadoğu İlişkileri E. Büyükelçi Güner ÖZTEK Rapor 14: Balkanlarda Siyasi İstikrar ve Geleceği Prof. Dr. Hasret ÇOMAK, Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER 57

65 Rapor 15: Uluslararası Politikalar Ekseninde Kafkasya Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 16: Afrika Vizyon Belgesi Hasan ÖZTÜRK Rapor 17: Terör ve Terörle Mücadele M. Sadi BİLGİÇ Rapor 18: Küresel Isınma ve Türkiye'ye Etkileri Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER Rapor 19: Güneydoğu Sorununun Sosyolojik Analizi M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Doç. Dr. Mazhar BAĞLI, Müstecep DİLBER Onur OKYAR Rapor 20: Kürt Sorununun Çözümü İçin Demokratikleşme, Siyasi ve Sosyal Dayanışma Açılımı E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 21: Türk Dış Politikasının Bölgeselleşmesi E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 22: Alevi Açılımı, Türkiye de Demokrasinin Derinleşmesi Doç. Dr. Bekir GÜNAY, Gökhan TÜRK Rapor 23: Cumhuriyet, Çağcıl Demokrasi ve Türkiye nin Dönüşümü Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 24: Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu Dr. Salih AKYÜREK Rapor 25: Türkiye-Ermenistan İlişkileri (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 26: Kürtler ve Zazalar Ne Düşünüyor? Ortak Değer ve Sembollere Bakış Dr. Salih AKYÜREK Rapor 27: Jeopolitik ve Türkiye: Riskler ve Fırsatlar Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 28: Mısır da Türkiye ve Türk Algısı M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK 58

66 Rapor 29: ABD nin Irak tan Çekilmesi ve Türkiye ye Etkileri Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK, Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 30: Demokratik Açılım ve Toplumsal Algılar (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Dr. Salih AKYÜREK Rapor 31: Ortadoğu da Devrimler ve Türkiye Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK, Mustafa YETİM, Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 32: Güvenli Seçim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Rapor 33: Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi Prof. Dr. Ali L. KARAOSMANOĞLU Rapor 34: Terör Önleme Birimleri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Rapor 35: İran, Şii Hilali ve Arap Baharı Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Emin SALİHİ Rapor 36: Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler BİLGESAM Rapor 37: Etnik Çatışma Teorileri Işığında Dağlık Karabağ Sorunu Yrd. Doç. Dr. Reha YILMAZ, Elnur İSMAYILOV Rapor 38: Çağcıl Hukuk Sistemlerinde ve Türkiye de Tutuklama (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Rapor 39: Afrika da Türkiye ve Türk Algısı BİLGESAM Rapor 40: Kaos Senaryolarının Merkezinde İran Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 41: Ermenistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 42: Yasa dışı Göç ve Türkiye (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Emine AKÇADAĞ 59

67 Rapor 43: Kırgızistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 44: Kazakistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 45: Çatışma Çözümü ve Türkiye de Kürt Meselesi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Erdem KAYA Rapor 46: Afganistan da Sivil Ölümleri Dr. Salih AKYÜREK, Nursema KIBRIS, Dilara ÜNAL Rapor 47: İran Nükleer Krizinin Türkiye ye Olası Etkileri (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 48: Çağcıl Hukuk Sistemleri ve Türkiye de İşkence Erkam MALBELEĞİ Rapor 49: Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Dr. M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Rapor 50: Suriye Sorunu ve Türk Dış Politikasına Toplumsal Bakış Dr. Salih AKYÜREK, Prof. Dr. Cengiz YILMAZ Demokratikleşme ve Sosyal Dayanışma Açılımı Bilge Adamlar Kurulu Raporu İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Sonuç Raporu BİLGESAM İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2011) Sonuç Raporu BİLGESAM Dergiler Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Sayı 1, Güz 2009 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 2, Bahar 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 3, Güz 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 4, Bahar 2011 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 5, Güz 2011 Bilge Strateji Dergisi Cilt 4, Sayı 6, Bahar

68 Söyleşiler Bilge Söyleşi-1: Türkiye-Azerbaycan İlişkileri Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-2: Nabucco Projesi Arzu Yorkan ile Söyleşi Elif KUTSAL-Eren OKUR Bilge Söyleşi-3: Nükleer İran E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-4: Avrupa Birliği Dr. Can BAYDAROL ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-5: Anayasa Değişikliği Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-6: Son Dönem Türkiye-İsrail İlişkileri E. Büyükelçi Özdem SANBERK ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-7: BM Yaptırımları ve İran Doç. Dr. Abbas KARAAĞAÇLI ile Söyleşi Sina KISACIK Bilge Söyleşi-8: Füze Savunma Sistemleri ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-9: Gelişen ve Değişen Türk Deniz Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını E. Oramiral Salim DERVİŞOĞLU ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ Bilge Söyleşi-10: Soru ve Cevaplarla Yeni Anayasa Kasım ESEN ile Söyleşi Özdemir AKBAL Bilge Söyleşi-11: Türk Hava Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını E. Hv. Korgeneral Şadi ERGÜVENÇ ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ 61

69 Bilge Söyleşi-12: Arap Baharı Süreci, Mısır Seçimleri, Türkiye-Suriye Krizi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Ali SEMİN 62

70 63 Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar