İnsan ve Ekosistem Sağlığının Sürdürülebilirlik ile Bağlantısı

Transkript

1 Hacettepe Üniversitesi Çevre Uygulama ve Araştırma Merkezi İnsan ve Ekosistem Sağlığının Sürdürülebilirlik ile Bağlantısı Doç.Dr. Selim L. Sanin H.Ü. Çevre Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü

2

3

4 ÇEV101-Çevre Mühendisliğine Giriş Çevre ile ilgili hastalıklar: Su kaynaklı hastalıklar Hava kaynaklı hastalıklar Önleyebildiğimiz hastalıklar!! Bilgi birikimimiz bu problemlere yönelikti!!

5

6 Mühendislik Çözümü: Su kaynağını korumak Kirlik kaynağını kapatmak Klorlama

7 20.Yüzyıl ve 21.Yüzyıl Küresel olarak karşılaşılan hastalıkların %25 çevresel maruziyetlerden kaynaklanıyor. Çevresel maruziyetler nedeni ile ölümlerin sayısı 13 milyon kişi/yıl.

8 Çevresel Maruziyet Astım Otizm Otoimün Hastalıklar Lupus Kanser Akciğer Kanseri Göğüs Kanseri Obesite Obesogen(ler) Parkinson Hastalığı

9 Bu hastalıkların nedenleri Kirletilmiş su kaynakları Yetersiz hijyen Kirli iç mekan havası Kapalı alanlarda fosil yakıt kullanımı Fakirlik maruziyeti engellemekte en büyük engel

10 Sorunları oluşturan kimyasallardan örnekler:

11 1874 ilk sentezleme 1939 insektisit özelliği keşfediliyor (İsviçreli bilim insanı Paul Hermann Müller) 1948 Nobel Ödülü Fizyoloji/Tıp 1972 Uluslararası Yasaklama (Stokholm Sözleşmesi) 2008 Sınırlı üretim devam ediyor 2017 İç ortamda kullanımı devam ediyor Ekosistemde yarılama ömrü: 2-15 yıl KULLANIM YOĞUNLUĞU Yıl YILLAR DDT

12 Dieldrin, Aldrin, Endrin»DRİN» ler 1948 J. Hyman & Co, (Denver) Şirketi tarafından DDT ye alternatif olarak geliştiriliyor İnsektisit olarak Yoğun kullanılıyor 1986 Kullanımı sınırlandırılıyor 2004 Kullanımı yasaklanıyor Ekosistemde yarılama ömrü: 5 yıl KULLANIM YOĞUNLUĞU 56 Yıl YILLAR

13 1865 Elektriksel izolasyon maddesi Sanayide (trafolarda) yaygın kullanım 1914 Çevreye yayılıyor 1970 Çevreye zarar verdiği ortaya çıkıyor 2004 Kullanımda sınırlamalar getiriliyor 2017 Azalarak kullanım devam ediyor Ekosistemde yarılama ömrü: > 10 yıl PCB-Polychlorinated biphenyl KULLANIM YOĞUNLUĞU Yıl YILLAR

14

15 DDT levels, shown in nanograms per gram of body fat for animals in Lake Kariba in Zimbabwe, accumulate in the food chain. Source: Håkan Berg, Martina Kiibus, and Nils Kautsky, DDT and Other Insecticides in the Lake Kariba Ecosystem, Zimbabwe, Ambio 21 (November 1992):

16 Boundless vets and curates high-quality, openly licensed content from around the Internet. This particular resource used the following sources: "OpenStax College, Energy Flow through Ecosystems. October 17, 2013." OpenStax CNX CC BY 3.0. Source: Boundless. Biological Magnification. Boundless Biology Boundless, 26 May Retrieved 26 Mar from Source: Boundless. Biological Magnification. Boundless Biology Boundless, 26 May Retrieved 26 Mar from

17 Yeni Nesil Yangın Söndürücüler

18 Yeraltı suyunda belirlenen kimyasallar

19

20 Azot-NO Haber prosesi geliştiriyor 1910-BASF prosesi satın alıyor 1914 Endüstriyel boyutta üretim başlıyor 1970 Çevreye zarar verdiği ortaya çıkıyor 2017 Üretim devam ediyor 108 Yıl KULLANIM YOĞUNLUĞU YILLAR

21 ARITIM İLE ENGELLEMEMİZ GEREKEN PARAMETRELERİN BAZILARI Akrilamid Hava kirliliği Alerjenler ve tahriş edici maddeler Hamamböcekleri Toz akarları Polen Aloe vera Arsenik Bisfenol A (BPA) Dioksinler Endokrin Bozucular Alev geciktiriciler Formaldehit Zararlı Algal Patlamaları Krom VI Civa Küf Nanomalzemeler Ozon Perflorlu Kimyasallar (PFC'ler) Tarım ilaçları Radon Stiren

22

23 Çevre Mühendislerinin aşması gereken engeller Neden (klasik yöntemler etkili değil) arıtamıyoruz? Ekosisteme giriş/salınma noktaları çok fazla

24

25

26

27

28 Helmholtz Center for Environmental Research (UFZ) University of Koblenz-Landau University of Milan Aarhus University 2015 Ortalama miktar: 270 gr/ha 270 gr/ m 2 4 milyon Ton / Yıl gr/m2

29 Araştırma Sonuçları Neyi Gösteriyor? Yüzey sularının %40 ı tehdit altında Biyo-çeşitlilik %42 azalmış durumda Dünya ve Türkiye genelinde çok yaygın uygulama Kullanımları küresel ısınma nedeni ile artmakta Kirleticilerin konsantrasyonları çok düşük (ng/l veya µg/l) Bu durumda «Koruyucu» hekimlik ile ne kadar sağlıklı bir toplum yaratabilirsiniz?

30 Neden (klasik yöntemler etkili değil) arıtamıyoruz? Atıksu içindeki ve alıcı ortamlardaki kirletici konsantrasyonları düşük! ppm parts per milion (10 6 ) ppb parts per bilion (10 9 ) ppt parts per trillion (10 12 )

31 Neden (klasik yöntemler etkili değil) arıtamıyoruz? Bildiğimiz/kullandığımız arıtma yöntemleri ve izleme parametreleri bu amaçla tasarlanmamış

32 Öncelikli Kirleticiler Alachlor Anthracene Atrazine Benzene Brominated diphenyletheriv Pentabromodiphenylether (congener numbers 28, 47, 99, 100, 153 and 154) Cadmium and its compounds Chloroalkanes, C10-13 iv Chlorfenvinphos Chlorpyrifos (Chlorpyrifos-ethyl) 1,2-Dichloroethane Dichloromethane Diuron Endosulfan Fluoranthenevi Hexachlorobenzene (Benzo(k)fluoranthene) Hexachlorobutadiene (Indeno(1,2,3-cd)pyrene) Hexachlorocyclohexane Simazine Isoproturon Tributyltin compounds Lead and its compounds (Tributyltin-cation) Mercury and its compounds Trichlorobenzenes Naphthalene Trichloromethane Nickel and its compounds (chloroform) Nonylphenols Trifluralin (4-nonylphenol) Octylphenols (4-(1,1',3,3'-tetramethylbutyl)- phenol) Pentachlorophenol Polyaromatic hydrocarbons (Benzo(a)pyrene) (Benzo(b)fluoranthene)

33 DOĞAL SÜREÇ Normal Mitoz Bölünme

34 Tıpırdamaz, Baysal, Gömürgen, Sanin, (2017) 0.33 µg/l µg/l

35 35 30 Kök boyu Yaprak boyu Control 0,033 0,33 3,3 33 Control 0,033 0,33 3, gün 7. gün

36 8 7 Kök MDA Yaprak MDA Control 0,033 0,33 3,3 33 Control 0,033 0,33 3, gün 7. gün

37 f(x); limit a Projeler f n (j) Çevre odaksız uygulamalar Mevcut Durum Sürdürülebilir Yaklaşım

38 Sürdürülebilirlik Prensipleri/Kriterleri Uzun vadeli, sağlıklı ekonomi Eşitlik ve İnsan hakları Biyoçeşitlilik Yerleşim verimliliği ve Yaşam kalitesi Yöre ve ata değerler Gelişme sürecinden «net» kazanç Planlama sürecinden ortak fayda Önlem Beklenti(gelişme) Uygulamaya geçiş için.. mekanizmalar

39 Ekonomi Toplum Ekoloji BAŞKA bir sürdürülebilirlik modeli

40 İlginize teşekkür ederim.