Avrupa Birliği nde Kriz

Transkript

1 Ankara Üniversitesi Avrupa Birliği ve Uluslararası Ekonomik İlişkiler Anabilim Dalı Avrupa Birliği nde Kriz Belgin Akçay Ankara Üniversitesi

2 Finansal (Mali) Kriz Nedir? Finansal kriz, finans piyasaların işleyişinin aksaması ya da durmasıdır.

3 Mali Krizlere İlişkin Görüşler Monetarist görüş (Friedman ve Schwartz- 1963) Eklektik görüş (Kindleberger ve Minsky) Asimetrik bilgi yaklaşımı (Geltner, Stiglitz)

4 Monetarist Görüş Krizin önemli kaynağı, para arzında daralmaya neden olan banka panikleridir. Sonuç, ekonomik faaliyetlerde daralmanın ortaya çıkması (üretim gerilemesi, büyüme oranında azalma, işsizlik artışı, ekonominin küçülmesi, aktif fiyatlarında düşüş, banka iflasları) Devlet müdahalesi gereksiz. Müdahale enflasyonu tetikleyen aşırı para arzında artışa ve ekonomik etkinlikte azalmaya neden olur Merkez bankasının rolü dar olmalı. Kullanılacak araç, açık piyasa işlemleri.

5 Eklektik Görüş Finansal krizin kapsamlı tanımını yapmışlardır. Finansal kriz; Aktif fiyatlarında ani düşüşler, büyük finans şirketlerinin ve finans dışı şirketlerin iflasları veya Deflasyonu ve dezenflasyonu kapsamaktadır. Devlet müdahalesi gereklidir. Merkez bankasının rolü genişletilmelidir. Tercih edilmesi gereken araç, «reeskont penceresi»dir.

6 Asimetrik Bilgi Görüşü Finansal piyasaların işleyişinde aksamaların ortaya çıkışının tüm ekonominin resesyona girmesine yol açma sürecini açıklayan teorik bir çerçeve sunmaktadır. Eklektik görüşün savunduğu ekonomik refahta ani bir gerileme olması halinde, devletin otomatik olarak piyasalara müdahale etmesi gerektiği tezine karşı çıkmaktadır. Finansal sistemde var olan asimetrik bilgi, işlem başlamadan ve işleme başladıktan sonra, tersine seçim ve ahlaki tehlike olmak üzere iki şekilde sorun yaratmaktadır. Ekonomik daralmada banka paniklerinin önemini savunan parasal görüşün tamamlayıcısıdır. Asimetrik bilginin yarattığı sorunların çözülmesinin yolu, teminat karşılığında kredi açılmasıdır.

7 Finansal Krizin Kaynakları Faiz oranlarında yükseliş, Hisse senedi piyasalarında düşüşler (borsanın çökmesi), Belirsizliğin artması, Banka panikleri, Genel fiyat düzeyinde düşüşler

8 Finansal Krizin Sonuçları Piyasada güven kaybı ve belirsizlik yaratır. Kredi hacmini daraltıcı etki yapar. Borçların çevrilmesi imkansızlaşır. Yanlış seçimler ve ahlaki sorunlar artar. Piyasada fonlar, en verimli alanlara yönlendirilemez. Ekonomik faaliyet hacmi daralır. Ekonomik krizin ortaya çıkmasına zemin hazırlar.

9 AB ve Kriz Finansal Krizi 2010 Avro Bölgesi Krizi (Avro Krizi) Devlet borç krizi Bankacılık krizi Büyüme ve rekabet krizi

10 Avro Bölgesinde Üç Boyutlu Kriz BORÇ KRİZİ

11 Niçin Avro Bölgesinde Kriz? küresel krizi şoku Yapısal nedenler Ekonomiler arasındaki makroekonomik dengesizliklerin gözardı edilmesi Özel sektör kırılganlıklarının gözardı edilmesi Mali disiplinin sağlanmasında gereken başarının gösterilememesi Bankacılık sektörü ve kamu sektörü arasındaki sistemik bağımlılığın artması Yönetişim ve koordinasyon modelinin yetersiz oluşu Yakınlaşma kriterlerinin yapısı Para politikası ikilemi Kriz Yönetiminde Başarısızlık Avrupa Merkez Bankası Ecofin Konseyi Avrupa Komisyonu Motor ülke yöneticileri

12 GIIPS Krizi İrlanda İspanya İtalya Portekiz Yunanistan

13 GIIPS: Ortak Özellikler (kriz öncesi) Yüksek cari açıklar Yüksek işgücü maliyetleri Yüksek dış borç stoku (ve ağırlıklı kısa vade yapısı) Artan kamu borcu Artan bütçe açıkları Yüksek dış borç stoku Azalan dış borç ödeme kapasitesi Yüksek kredi derecesine (AAA) sahip ülkeler

14 GIIPS: Cari açık/gsyih (%)

15 GIIPS:Birim İşgücü Maliyetleri (200=100) (%)

16 GIIPS: Dış Borç (Milyar Dolar)

17 GIIPS: Devlet Borcunun Vade Yapısı (Milyar Dolar)

18 GIIPS: Kamu Borcu/GSYİH (%)

19 GIIPS: Bütçe Açığı/GSYİH Oranı (%)

20 GIIPS: Borç Ödeme Kapasitesi (%) İrlanda 8,5 12,5 14,9 5,7 16,4 Ispanya 5,8 7 8,1 8,1 10,3 İtalya 4,5 5,1 5,7 5,3 7 Portekiz 7 7,6 8,8 8,7 11,7 Yunanistan 6 6,9 8,9 9 13,4 (*) Brüt Dış Borç/İhracat Oranı. Kaynak: BUZAGLO, 2011, s.79.

21 GIIPS: Kredi Dereceleri Yatırım Derecesi Moddy's S&P Fitch En yüksek kredi değerliliği Aaa AAA AAA Yüksek kredi değerliliği Aa1 ilâ Aa3 AA+ ilâ AA- AA Güçlü Ödeme Kapasitesi A1 ilâ A3 A+ ilâ A- A Yeterli Ödeme Kapasitesi Baa1 ilâ Baa3 BBB+ ilâ BBB- BBB Spekülatif Derece Kredi riski olasılığı Ba1 ilâ Ba3 BB+ ilâ BB- BB Önemli düzeyde kredi riski B1 ilâ B3 B+ ilâ B- B Yüksek kredi riski Caa1 ilâ Caa3 CCC+ ilâ CCC- CCC Temmerüt olasılığı Ca CC, C CC, C Temmerrüte düşmüş C SD, D D

22 GIIPS: Farklı Tarihlerde Girilen Devlet Borç Krizi

23 Devlet Borç Krizinin Ortak Nedenleri Yurt İçi Talep Şoku Gevşek maliye politikası yaklaşımı AMB nın gevşek para politikası uygulaması Artan özel tüketim harcamaları Düşen tasarruf oranları Artan borçluluk oranı (hem reel sektörün hem de hanehalklarının ) Azalan Rekabet Gücü Artan fiyat düzeyi (ücret artışları sonucunda yükselen işgücü maliyetleri ve yurt içi talep artışının sonucunda yükselen genel fiyat düzeyi) Reel efektif döviz kuru yüksek oranda değerlenme AB kurumlarının başarılı olmayan kriz yönetimi

24 . Avro Bölgesi: Bankacılık Krizleri

25 Avro Bölgesi: Bankacılık Krizlerinin Nedenleri A.B.D. subprime mortgage krizi ve küreselleşen finansal krizi Bankacılık sektörünün yüksek dış borç stoku Devlet borç krizleri (GIIPS) Zayıf denetim altyapısı

26 Avro Bölgesi: Bankacılık Krizlerinin nedenleri finansal krizi Sermayenin küreselleşmesi ve sentetik finansal araçların kullanımının yaygınlaşması ABD ve AB arasındaki sermaye akımlarının büyüklüğü Yeni sentetik finansal araçlar (MBS, CDO vb.) AB bankalarının uluslararası finansal piyasalarda hakimiyeti Yeterli denetim altyapısına sahip olmayan gölge bankacılık faaliyetleri Yüksek dış borç stoku Kredi patlaması (tüm GIIPS) Spekülatif konut balonu ve patlaması (İrlanda, İspanya) Devlet borç krizleri (GIIPS) Banka aktiflerinde devlet borçlanma senetlerinin payı (Yunanistan, Portekiz) Zayıf denetim altyapısı (G.Kıbrıs)

27 Avro Bölgesinde Net Yabancı Sermaye Akımları (GSYİH nın % si olarak)

28 AB bankalarının uluslararası finansal piyasalarda hakimiyeti Büyük Uluslararası Bankaların Yabancı Alacakları ( ) (Milyon Dolar) (*) Diğer Avro alanı rakamları, Avusturya, Belçika, Finlandiya, Hollanda, İrlanda, İspanya, İtalya, Portekiz ve Yunanistan ı kapsamaktadır. Kaynak:Akçay, 2012.

29 GIIPS: Dış Borç (Milyar Dolar)

30 Uluslararası Piyasalara İhraç Edilen Borçlanma Senetleri (%)

31 Reel Faiz Oranları (%)

32 Ülke Dışında Tutulan GIIPS Menkul Kıymetleri Kaynak: Estanssora, 2013

33 Avro Bölgesi Merkez Ülke Bankalarının Çevre Ülkelerden Alacakları (Milyar Dolar) Kaynak: Lin, Treichel, 2012, s.5.

34 Avrupa da Tutulan Devlet Borcu (%) (2011) Yunanistan İrlanda İspanya İtalya Portekiz EEA-Devlet Tahvilleri 36,2 10,6 11,8 17,5 11,7 Yerli Devlet Tahvilleri 25,9 6,8 11,2 15,5 8,9 EEA: Avrupa Ekonomik Alanı Kaynak: Cooperand vd.,2013.s.3

35 Avrupa Birliği zaman içerisinde genişlemesine rağmen büyüme hızı geriledi Ortalama Büyüme Oranları (10 ar Yıllık dönemlerde yıllık ortalama-%) Kaynak: Dünya Bankası Son Gözlem:

36 Sonuç Gerek ulusal düzeyde gerek AB düzeyinde alınan önlemlere rağmen, GIIPS ekonomilerinin kredi notu hala düşük seviyededir. CDS spreadleri, değişkenliğini ve yüksek düzeyini korumaktadır. Bu durum, Avro Bölgesine karşı yeniden güvenin tesis edilebilmesinin kısa vadede mümkün olamayacağını göstermiştir. Ancak AB, bugüne kadar ekonomik bütünleşme sürecinde karşı karşıya kaldığı her krizden daha güçlenerek çıkmış ve kriz öncesinde alınabilmesi ve uygulamaya girmesi hayal olarak görülen pek çok önemli kararın alınabilmesi mümkün olmuştur. Böylece daha ileri ekonomik bütünleşmeye zemin hazırlayan düzenlemeler hayata geçirilebilmiştir.

37 Krize Karşı Alınan Önlemler-I Borç krizine giren Yunanistan a EPB yönetimince IMF nin de desteğiyle bir yardım paketi hazırlanmıştır (3 yıl vadeli ve %5 faizli 110 milyar avro tutarında yardım miktarı). 80 milyar avrosu EPB alanı ülkeleri 30 milyar avrosu IMF Borç krizine giren ülkeler içinde benzer yardım paketleri hazırlanmıştır (Portekiz -78 milyar, İrlanda- 85 milyar ).

38 Alınan Önlemler -II Avrupa Finansal İstikrar Kolaylığı (EFSF-European Financial Stability Facility) (9 Mayıs ECOFİN Konseyi) Özel Amaçlı Kurum un (special purpose vehicle-spv) oluşturulması (2010) Avro + Pakt (Euro + Pact) (2011) Makroekonomik Dengesizlik Prosedürü (2011) Altılı Paket (2011) İkili Paket (2013) Avrupa İstikrar Mekanizmasının (ESM-European Stability Mechanism) kurulması (2011-Uygulamaya girmesi 1 Ocak 2013) Ekonomik ve Parasal Birliğin İstikrarı, Koordinasyonu ve Yönetişimi Hakkında Antlaşma (Mali Taahhüt Antlaşması (2011- Uygulamaya girmesi 1 Ocak 2013)

39 Avrupa Finansal İstikrar Kolaylığı (EFSF) Geçici bir mekanizma olarak uygulamaya girmiştir (3 yıl, Haziran 2013 e kadar) Kabul tarihi (ECOFİN Konseyi): 9 Mayıs 2010 Yürürlüğe giriş tarihi: 18 Ekim 2011 Katılan ülke sayısı: EPB de yer alan ülkeler Verilen Garanti tutarı: 726 Milyar Borç Verme Kapasitesi: 440 Milyar Kaynak: Verilen garantiler karşılığında menkul kıymet ihracından elde edilen fonlar Amaç: EPB Bölgesi ndeki sistemik finansal istikrarsızlığı engellemek

40 EFSF nin Görevleri Mali sıkıntıya giren ülkelere kredi vermek amacıyla tahvil ya da diğer borçlanma araçlarını ihraç etmek, Birincil ve ikincil borç piyasalarına gerektiğinde müdahale etmek, Program kapsamında yer almayan devletlere kredi açmak suretiyle, finans kurumlarının sermaye yapılarını yeniden düzenlemelerini finanse etmektir.

41 Avrupa Finansal İstikrar Mekanizması (European Financial Stability Mechanism- EFSM) Geçici bir mekanizmadır (3 yıl, Haziran 2013 e kadar) Ödemeler Bilançosu Yardım Mekanizmasına (BoP) benzer mekanizmadır, Bop dan farkı, sadece EPB ülkeleri için olmasıdır. AB bütçesinin zımni garantisi altındadır. Taahhüt edilen yardımların kullandırılmasında Komisyon yetkilendirilmiştir. EFSM altında Komisyon un, mali sıkıntıya giren EPB üyesi devletlere, AB adına toplam 60 milyar avroya kadar kredi verebilmesi söz konusudur. Krediyi alan devlet, kredi borcunu yine Komisyon aracılığı ile geri ödemektedir. EFSM altında, borçlu gerçekte AB dir. EFSM den bugüne kadar toplam 48,5 milyar avro tahsis edilmiştir (İrlanda 22,5, Portekiz 26 milyar avro)

42 Avrupa İstikrar Mekanizması (European Stabilisation Mechanism-ESM) Kabul tarihi: Mart 2011 Yürürlüğe Giriş Tarihi: Haziran 2013 Amaç: Gelecekte ortaya çıkabilecek olası krizlere karşı kalıcı bir mekanizmanın oluşturulması.

43 Avro + Paktı (Euro-Plus Pact) Kabul Tarihi: Mart 2011 İstikrar ve Büyüme Paktının büyük ölçüde revize edilmesidir. Almanya ve Fransa öncülük etmiştir. Hem olası krizlere karşı hem de tek para alanın işleyişini desteklemeye ve mali denetim yapısını güçlendirmeye yönelik önlemler ve araçları kapsamaktadır. Her bir AB üyesi ülkenin mali gücünü ve rekabet edebilirlik düzeyini iyileştirmeyi amaçlayan ve bu nedenle siyasi olarak da yapılması gereken somut reformlar listesini kapsayan bir plandır. Pakt, her yıl güncellenecektir. Pakt, 23 ülke tarafından kabul edilmiştir (EPB ülkeleri ve EPB alanına dahil olmayan altı ülke -Danimarka, Polanya, Letonya, Litvanya, Bulgaristan ve Romanya)

44 Avro + Paktın Hedefleri Rekabet edebilirliğin desteklenmesi, İstihdamın desteklenmesi, Kamu maliyesinin sürdürülebilirliğine katkıda bulunulması, Finansal istikrarı sağlanması Vergi alanında politika koordinasyonu sağlanması

45 Avro + Paktın Araçları Baskı merkezli ekonomi politikası koordinasyon mekanizması Avrupa İstikrar Mekanizması