< O QGD 7 UNL\H (NRQRPLVL YH %DQNDF O N 6LVWHPL I-1

Transkript

1 I-1

2 I-2

3 I. Ekonomik Geli meler ve Bankac l k Sistemi, Genel de erlendirme 1.1. Dünya ekonomisi Geli mekte olan çok say da ülkede ve özellikle Avrupa Birli i nde (AB) finansal sektördeki k r lganl klar ve kamu borçlanmas n n yüksek düzeyi uluslararas ekonomik faaliyet için ciddi riskler ve belirsizlik yaratm t r. Risk i tah dü ük düzeyde kalm, uluslararas ticaret hacmi yava seyretmi ve küresel ekonomik faaliyet olumsuz etkilenmi tir. Büyüme h z öngörülenin de alt nda kalm t r. Bu durum geli mekte olan ülkelerin de büyüme performans n s n rland rm t r. Öte yandan, geçen y l n ikinci yar s nda AB ülkelerinde finansal sektörde sistemik riskin azalt lmas na yönelik daha somut ad mlar n at lmas sayesinde beklentilerdeki kötüle me durmu, hatta son çeyrekte göreli bir iyile me de olmu tur. Ekonomik faaliyetin yava lamas na ba l olarak dünya ticaret hacmi de ivme kaybetmi tir. Uluslararas Para Fonu (IMF) verilerine göre, Dünya ticaret hacmi art h z yüzde 2,8 e yava lam t r. Bu düzey, Dünya Ticaret Örgütü taraf ndan aç klanan 20 y ll k ortalama büyüme olan yüzde 5,2 nin oldukça alt ndad r y l nda, kamu borç stokunun gsyh ya oran IMF verilerine göre geli mi ülke ekonomilerinde yüzde 111; geli mekte olan ülkelerde ise yüzde 35 seviyesinde gerçekle mi tir. Yat r m i tah n n dü ük kalmas nedeniyle i sizlik artmaya devam etmi tir. Küresel stihdam 2013 Raporu nda 2012 y l nda 4 milyondan fazla ki inin i siz kald belirtilmi, 2013 y l nda bu rakam n 5,1 milyon ki iye yükselece i, küresel i sizlik oran n n 2017 ye kadar yüzde 6 seviyesinde kalaca öngörülmü tür. Ekonomik faaliyette toparlanman n gecikmesi özellikle geli mi ülke ekonomilerinde i sizlik oranlar n n ciddi oranda yükselmesine neden olmu tur. IMF tahminlerine göre 2012 y l nda geli mi ülkelerde i sizlik oran n n dünya ortalamas n n üzerinde ve yüzde 7,9 seviyesinde gerçekle mesi beklenmektedir. Yüksek risk ve belirsizlik ortam küresel ticaret ve büyümede toparlanmay geciktirdi; büyüme beklenenden yava oldu. Temel Ekonomik Göstergeler 2012 Ekim tahminlerinden Tahminler fark Gsyh Dünya 3,9 3,2 3,5 4,1 0,1 0,1 Geli mi ülkeler 1,6 1,3 1,4 2,2 0,2 0,1 Geli mekte olan ülkeler 6,3 5,1 5,5 5,9 0,1 0,0 Avrupa Birli i ülkeleri 1,6 0,2 0,2 1,4 0,3 0,2 Dünya ticaret hacmi 5,9 2,8 3,8 5,5 0,7 0,3 thalat Geli mi ülkeler 4,6 1,2 2,2 4,1 1,1 0,4 Geli mekte olan ülkeler 8,4 6,1 6,5 7,8 0,1 0,1 hracat Geli mi ülkeler 5,6 2,1 2,8 4,5 0,8 0,4 Geli mekte olan ülkeler 6,6 3,6 5,5 6,9 0,2 0,2 Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü, Ocak Kamu borç stoku, 2012 (Gsyh ya oran, yüzde) Geli mi ülkeler Geli mekte olan ülkeler Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü, Ekim 2012, Kalk nma Bakanl, 2013 Y l Program Küresel i sizlik yükseldi. Türkiye I-1

4 Geli mi ülke merkez bankalar piyasalara likidite deste i sa lamaya devam etmi ; faiz oranlar n n uzun süre dü ük seviyelerde tutulmaya devam edilece ini de aç klam lard r. Avrupa Merkez Bankas (AMB) 2012 y l ikinci yar s nda Euro bölgesini tehdit eden yüksek kamu borcuna ili kin uygulad politikalarla sistemik riski bertaraf etmeye yönelik geni leyici ad mlar atm t r. Euro bölgesi ülkeleri taraf ndan bankac l k birli i olu turulmas yoluyla ortak denetim mekanizmas kurulmas, büyüme fonu olu turulmas, kurtarma fonuna esneklik kazand r lmas ve Avrupa stikrar Mekanizmas n n (ESM) do rudan banka sermayelendirmeleri konusunda yetki verilmesine ili kin kararlar aç klanm t r. Amerika Birle ik Devletleri nde (ABD) mali uçurum olarak adland r lan ve ABD ekonomisini ciddi bir resesyona sürükleyebilece i bu nedenle küresel krizi derinle tirebilece i belirtilen s k bir maliye duru una ili kin politika tercihlerinde esneklik getiren yakla m geçen y lsonuna do ru ertelenmi tir y l ekonomik görünümünde Euro bölgesi, ABD yan nda Japonya daki son geli melerin de belirleyici olmas beklenmektedir. Tahminler, küresel büyümenin h zlanaca yönündedir. IMF büyüme h z n n dünya ekonomisi için yüzde 3,5, geli mekte olan ülkeler için yüzde 5,5, geli mi ülkeler için ise yüzde 1,4 olaca n öngörmektedir. AB ekonomisinde çok küçük bir daralma veya s f ra yak n bir büyüme olaca beklenmektedir. Parasal geni leme devam etti; faiz oranlar dü ük düzeylerde kald. AB, finansal sektörde istikrar n sa lanmas na yönelik kapsaml önlemler aç klad y l na ili kin beklentiler 1.2. Türkiye ekonomisi Gayri safi yurtiçi has la (gsyh) büyüme h z 2012 y l nda bir önceki y la göre 6,6 puan gerileyerek, yüzde 2,2 olarak gerçekle mi tir. Büyümede iç talebin katk s önemli ölçüde azalm ; ihracat n katk s artm t r. Bu geli mede iç talep art n n yava lat lmas n hedefleyen, bu amaçla kredi büyümesini s n rland ran para ve bankac l k önlemleri oldukça etkili rol oynam t r. Küresel risklerden korunma amaçl önlemler etkisini gösterdi; büyüme yava lad, tasarruf aç küçüldü. Yurtiçi tasarruf oran n n gsyh ya oran yüzde 14,3 olmu tur. Tasarruf oran özel sektörde 2012 y l nda yükselmi, kamu kesiminde ise gerilemi tir. Tasarruf aç n n gsyh ya oran yüzde 7 ye gerilerken, aç n çok önemli bir bölümü özel sektörden kaynaklanm t r. Tasarruf aç n n gsyh ya oran kamu kesiminde artarken, özel sektörde gerilemi tir. Tasarruf aç darald. I-2

5 sizlik oran, 2012 y l nda yüzde düzeyinde yakla k ayn kalm t r. sizlik oran nda dü ü hem kentlerde, hem de k rsal bölgelerde durmu tur. Bütçe aç, ekonomik yava lamaya ba l olarak s n rl da olsa artm t r. Bütçe aç n n gayri safi yurtiçi has laya oran yüzde 2 oran nda gerçekle mi tir. Kamu kesimi borçlanma gere inin gsyh ya oran 2011 y l nda yüzde 0,1 den 2012 y l nda yüzde 1,7 ye yükselmi tir. sizlik oran nda dü ü durdu. Bütçe aç s n rl da olsa artt. Enflasyonun uygulanan hedefe yakla t r lmas ve ekonomik faaliyetin yava lat lmas amac yla 2012 y l n n ilk yar s nda para politikas daha s k tutulmu tur. Y l n ikinci yar s nda ise küresel piyasalarda gözlemlenen iyile me yan nda enflasyon beklentilerinin de iyile mesi ve büyüme h z n n yava lamas nedeniyle likidite miktar artt r lm, fonlama maliyeti dü ürülmü tür. Zorunlu kar l klar n daha fazla k sm n n yabanc para cinsinden veya alt n olarak tutulmas ve özellikle Haziran 2012 de Rezerv Opsiyon Katsay s uygulamas n n kullan lmaya ba lamas Merkez Bankas rezervlerinde h zl bir art a yol açm t r. Merkez Bankas döviz rezervleri 2012 y lsonunda önceki y la göre yüzde 28 oran nda artarak 78 milyar dolardan 0 milyar dolara yükselmi tir.net döviz pozisyonu ise 44 milyar dolar seviyesinde gerçekle mi tir. Y l n büyük bölümünde yüzde 9- band nda seyreden enflasyon, y l n son çeyre inde iç talepteki yava lama ve i lenmemi g da fiyatlar ndaki dü ü paralelinde y lsonunda yüzde 6,2 oran nda gerçekle mi tir. Bu oran son 44 y lda görülen en dü ük düzeydir. Kur art lar ar nd r ld ktan sonra, kredilerin y ll k büyüme h z ilk y l n ilk üç çeyre inde yüzde 16 ya yava lam, son çeyrekte ise yüzde 18 düzeyinde gerçekle mi tir. Cari aç k yüzde 37 oran nda küçülerek gsyh n n yüzde 6 s na gerilemi tir. ç talebin büyüme h z n n gerilemesi, alt n ihracat n n katk s ve büyüme h z n n dü mesi, cari i lemler aç n n daralmas nda etkili olmu tur. D borç stoku yüzde 11 artarak 337 milyar dolara yükselmi tir. D borç stokunun gsyh ya oran ise 4 puan artarak yüzde 42 ye yükselmi tir. Kamunun d borç stokunun gsyh ya oran 1 puan artarak yüzde 13 olmu tur. Parasal s k la t rma ikinci yar da esnetildi. Enflasyon 44 y l n en dü ük düzeyinde. Kredilerde büyüme h z yava lad. Cari aç k küçüldü. D borç stokunun gsyh ya oran artt. I-3

6 Uluslararas Para Fonu verilerine göre, 2012 y l nda geli mi ve geli mekte olan ülke ekonomileri ile kar la t r ld nda Türkiye ekonomisi büyüme performans ile geli mi ülkelerin üstünde yer al rken 2012 y l nda dengeli büyüme hedefi çerçevesinde ekonomik faaliyetin yava lamas yla geli mekte olan ülkelerin gerisinde yer alm t r. Kamu otoritelerinin d dengelenmeyi gözeten politikalar sonucu ihracat yap lan pazarlar çe itlendirilmi ve y ll k ihracat hacmi art 2012 y l nda geli mekte olan ülkelerin üstünde gerçekle mi tir. Geli mi Ülkeler (GÜ), Geli mekte Olan Ülkeler (GOÜ) ve Türkiye Seçilmi Göstergeler, 2012 GÜ GOÜ TR Ki i ba na gelir (SAGP*'ye göre, dolar) Büyüme (yüzde) 1,4 5,7 3,2 Enflasyon (yüzde) 1,9 6,1 6,1 hracat (y ll k de., yüzde) 2,3 6,6,4 thalat (y ll k de., yüzde) 1,8 8,4 4,9 Tasarruf oran / gsyh (yüzde) 18,3 33,3 14,3 Yat r m oran / gsyh (yüzde) 18,8 32,1 21,4 Kamu borç stoku/ gsyh (yüzde) Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü, Ekim 2012, Kalk nma Bakanl, 2013 Y l Program *Sat n alma gücü paritesi 1.3. Bankac l k sektörü Bankac l k sektörü büyümeye ve ekonomik faaliyeti desteklemeye devam etti. Temmuz 2012 den itibaren Basel II uygulamas na geçilmi tir. Basel II uygulamas na geçi in sermaye yeterlili ine etkisi s n rl düzeyde kalm t r. Sermaye yeterlilik oran 2012 y lsonunda yüzde 18,1 düzeyinde gerçekle mi tir. S k para politikas ve ihtiyatl bankac l k önlemleri kredilerin büyüme h z n n önemli ölçüde yava lamas na neden oldu. Mevduat art ise h zland. Toplam aktiflerin gayri safi yurtiçi has laya oran yüzde 3 artarak yüzde 97 ye yükselmi tir. Toplam aktiflerin yüzde 69 u, toplam kaynaklar n ise yüzde 65 i Türk liras cinsindendir. TL kalemlerin toplam bilanço içindeki pay artm t r. 20 y l sabit kurlar ile toplam krediler yüzde 18 oran nda büyüdü. Büyüme TL kredilerde yüzde 21, 20 y l sabit kurlar ile yabanc kredilerde ise yüzde 9 oldu. Kredi portföyü çe itlenmeye devam etti. Kredilerin yüzde 67 si kurumsal, yüzde 33 ü ise bireysel kredilerden olu mu tur. KOB kredilerinin toplam krediler içindeki pay 2 puan artarak yüzde 25 e ula m t r. Tahsili gecikmi alacaklar n toplam kredilere oran yüzde 2,9 düzeyinde gerçekle mi tir. Risk a rl kl varl klar n toplam aktifler içindeki pay 2 puan artarak yüzde 80 olmu tur. Mevduat en önemli kaynak olmay sürdürürken, ihraç edilen bono ve tahvillerin pay artm t r. Repo hacmi gerilemi ; kaynaklar n yüzde 26 s özkaynaklardan, Basel II uygulamas ba lad. Toplam aktifler reel olarak yüzde 6 oran nda büyüdü. Bilanço Türk liras a rl kl Kredi büyümesi ivme kaybetti. Kredi riski dü ük düzeyde kald. Risk a rl kl varl klar n pay artt. Mevduat d kaynaklar h zland. I-4

7 yüzde 14 ü ihraç edilen bono ve tahvillerden sa lanm t r. Yarat lan kaynaklar n yüzde 74 ü kredilere ayr lm t r. Kredi büyüme h z n n dü mesi, toplam bilanço büyümesini de s n rland rm t r. Toplam mevduat n ortalama vadesi 2,7 ay olmu tur. Vade k sal özellikle 6 ay ve üzeri Türk liras mevduattan ileri gelmi tir. Net kar hacmi, kaynak maliyetindeki dü ü ün de etkisiyle, net faiz marj ndaki olumlu art a ba l olarak yüzde 19 oran nda artm t r. Y lsonu verilerine göre, özkaynak karl l 2012 y l nda h zl büyüyen özkaynaklar n da etkisiyle 0,8 puan gerileyerek yüzde 13 olmu tur. Öte yandan, faiz d gelir art n n operasyonel gider art n n gerisinde kalmas ndan dolay faiz d gelir gider dengesi - milyar TL den -14 milyar TL ye yükselmi tir. Özkaynaklar yüzde 26 artarak 174 milyar TL ye (98 milyar dolara) ula m t r. Serbest özkaynaklar ise 138 milyar TL (78 milyar dolar) seviyesindedir. Gayri nakdi krediler özellikle türev i lemlerde ya anan art a ba l olarak yüzde 17 artarak 1,9 trilyon TL ye yükselmi tir. Odea Bank A.. Ekim 2012 de yabanc sermayeli mevduat bankas olarak faaliyete ba lam t r. Mevduat bilançonun yüzde 56 s n finanse etti. Mevduat k sa vadeli. Kaynak maliyetindeki dü ü kar olumlu etkiledi. Özkaynak karl l dü tü. Faiz d gelir gider dengesi aç k vermeye devam etti. Özkaynaklar 98 milyar dolara ula t. Bilanço d h zl büyüdü. Yeni bir mevduat bankas kat ld Uluslararas kar la t rma Finansal sa laml k göstergelerine göre, Türkiye de bankac l k sektörü oldukça sa l kl durumdad r. Uluslararas Para Fonu nun finansal sa laml k göstergelerine göre, Türkiye de bankac l k sektörünün sermaye yeterlilik rasyosu Aral k 2012 itibar yla yüzde 17,9, ortalama özkaynak karl l ise yüzde 19,6 d r. Seçilmi Ülkeler Sermaye Yeterlilik Rasyosu ve Özkaynak Karl l Sermaye Yeterlilik Rasyosu En Son Verinin Ait Oldu u Ay Ortalama Özkaynak Karl l En Son Verinin Ait Oldu u Ay Türkiye 17,9 Aral k 19,6 Aral k Rusya 1 13,7 Aral k 17,9 Aral k Arjantin 16,6 Eylül 40,0 Eylül Brezilya 16,7 Aral k 15,8 Aral k Endonezya 1 17,3 Aral k 21,0 Aral k Meksika 15,9 Aral k 17,5 Aral k G.Afrika 15,7 Aral k 20,2 Aral k Kore 14,0* Aral k 13,2* Aral k Hindistan 2 13,3 Eylül 14,3 Eylül 1 Basel I., 2 Basel I ve Basel II ayn anda uygulan yor. *2011 verileridir. Kaynak: IMF, Finansal Sa laml k Göstergeleri, Nisan I-5

8 dönemine ili kin parasal ve bankac l k önlemleri i. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan al nan önlemler Döviz piyasas yla ilgili al nan tedbir Etkisi Ocak 2012 Piyasaya döviz sat m yoluyla müdahale edilmi tir milyon dolar sat lm t r. Ocak 2012 Döviz sat m ihaleleri yoluyla piyasaya döviz likiditesi sa lanm t r. Ocak Ocak 2012 tarihinde, düzenli döviz sat m ihalelerine son verilmesine karar verilmi tir. Fakat, ek parasal s k la t rman n desteklenmesi amac yla gerek görülen günlerde gün içi döviz sat m ihaleleri aç lmas na ve gün içi ihalelerde günlük olarak sat labilecek en yüksek tutar n toplam 500 milyon dolar olarak belirlenmesine karar verilmi tir milyon dolar sat lm t r. ubat 2012 Eylül 2012 Ekim 2012 Kas m 2012 Aral k 2012 Faiz oranlar nda yap lan de i iklikler Faiz koridoru üst band yüzde 12,5 ten yüzde 11,5 e (piyasa yap c s bankalar için bu oran yüzde 12 den yüzde 11 e); alt band ise yüzde 15,5 ten yüzde 14,5 e dü ürülmü tür. Faiz koridoru üst band yüzde a (piyasa yap c s bankalar için yüzde 9,5 e); alt band ise yüzde 13 e dü ürülmü tür. Faiz koridoru üst band yüzde 9,5 e (piyasa yap c s bankalar için yüzde 9 a); alt band ise yüzde 12,5 e dü ürülmü tür. Faiz koridoru üst band yüzde 9 a (piyasa yap c s bankalar için yüzde 8,5 e); alt band ise yüzde 12 ye dü ürülmü tür. Politika faiz oran yüzde 5,75 ten yüzde 5,5 e dü ürülmü tür. Aral k 2012 Zorunlu kar l k oranlar nda yap lan de i iklikler Yabanc para zorunlu kar l k oranlar 1 y l ve daha uzun vadeli mevduat ile 3 y ldan uzun vadeli di er yükümlülükler haricinde kalan vadeler için 0,5 puan art r lm t r. Likiditeye etkisi Yakla k 850 milyon dolar likidite çekilmi tir. Merkez Bankas 2011 y l Eylül ay nda finansal istikrar desteklemek amac yla zorunlu kar l k kullan m kapsam nda Rezerv Opsiyon Mekanizmas n (ROM) kullanmaya ba lam ve bu uygulamaya 2012 y l nda da devam etmi tir. ROM kapsam nda uygulanmaya ba lanan rezerv opsiyon katsay lar 2,2 ye kadar yükseltilmi ; fakat 2 katsay s n n üzerinde önemli bir kullan m hacmi olmam t r. ii. Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) taraf ndan al nan tedbirler Temmuz 2012 Eylül 2012 Basel-II sermaye ölçümü ve sermaye standartlar, tarihinde uygulanmaya ba lanm t r. Varl klar n risk a rl klar nda özellikle kredi riskine tabi varl klarda önemli yap sal de i ikliklere yol açm t r. Bankalarca kredilerin ve di er alacaklar n niteliklerinin belirlenmesi ve bunlar için ayr lacak kar l klara ili kin usul ve esaslar hakk nda yönetmelikte de i iklik yap lm ve bankalara kredi ve alacaklar na ili kin ödemelerin tahsilindeki gecikmelerin gerçekle ti i ay sonuna kadar gerekli kar l ay rma zorunlulu u getirilmi tir Kar n BDDK dan izin al narak da t lmas uygulamas sürdürülmü tür. Ayr ca y lsonunda Bakanlar Kurulu karar yla TL kaynak kullan m n ve uzun vadeli mevduat özendirmek amac yla KKDF ve stopaj oranlar nda de i ikli e gidilmi tir. De i ikliklerin genel etkisi, kamusal yükün artmas yönünde gerçekle mi tir. I-6

9 1.6. Orta vadeli program ve dönemine ili kin tahminler Hükümet taraf ndan aç klanan Orta Vadeli Program dönemine ait temel makro büyüklüklere ili kin tahminleri içermektedir. Program n önceli i potansiyel büyüme h z na ula lmas ve cari i lemler aç n n azalt lmas d r. Buna göre, gsyh büyümesinin, 2013 y l nda yüzde 4, 2014 ve 2015 y llar nda ise yüzde 5 düzeyinde olmas hedeflenmektedir. Cari i lemler aç n n gsyh ya oran n n program dönemi boyunca yüzde 7 civar nda olaca tahmin edilmektedir. Kamu kesimi dengesi aç n n ve kamu kesimi borç stokunun gsyh ya oran n n dönem içerisinde azalmas öngörülmektedir. Büyüme h zlanacak. Temel Ekonomik Büyüklükler* (yüzde) Gsyh (reel büyüme) 4,0 5,0 5,0 Cari i lemler dengesi/ gsyh -7,1-6,9-6,5 Enflasyon 5,3 5,0 5,0 sizlik oran 8,9 8,8 8,7 Kamu kesimi dengesi/gsyh -1,5-1,1-0,9 Kamu faiz d dengesi/gsyh (yüzde) 2,0 2,2 2,2 AB tan ml kamu borç stoku /gsyh 35,0 33,0 31,0 * Öngörü. Kaynak: Kalk nma Bakanl. Enflasyon oran n n 2013 y l nda yüzde 5,3, takip eden iki y lda da yüzde 5 seviyesinde gerçekle mesi hedeflenmektedir Seçilmi göstergelerde sektörün görünümü Büyüme Mevduat bankalar bilanço büyüklü ü 2012 y l nda ortalama yüzde 11,3 art kaydetmi tir. Sektörde faaliyet gösteren 32 mevduat bankas n n 11 tanesi sektör ortalamas n n üzerinde büyümü tür. Dokuz mevduat bankas n n bilanço büyüklü ü yüzde 12 nin alt nda artarm t r. On bir mevduat bankas n n bilançosu ise küçülmü tür Y ll k Büyüme* (yüzde) *Grafik ölçe i gösterim aç s ndan s n rland r lm t r. Ortalama: 11, Karl l k Mevduat bankalar n n özkaynak karl l Aral k 2012 itibariyle ortalama yüzde 13,7 olmu tur. On banka ortalaman n üzerinde özkaynak karl l sa lam t r y l nda üç banka ise zarar etmi tir Özkaynak Karl l * (yüzde) Ortalama: 13, *Grafik ölçe i gösterim aç s ndan s n rland r lm t r. I-7

10 Sermaye yeterlili i Mevduat bankalar n n sermaye yeterlili i ortalama yüzde 17,2 olarak gerçekle mi tir. On sekiz bankan n sermaye yeterlili i oran, ortalaman n üzerinde olmu tur. Mevduat bankalar n n hepsinin sermaye yeterlili i yüzde 12 lik hedef rasyonun üzerinde yer alm t r Sermaye Yeterlili i* (yüzde) *Grafik ölçe i gösterim aç s ndan s n rland r lm t r. Ortalama: 17, Takipteki alacaklar Takipteki alacaklar 2012 y l nda geçen y la göre hafifçe artm t r. Mevduat bankalar n n takipteki alacaklar n n yüzde 75 i için kar l k ayr lm t r. 2,0 1,5 1,0 0,5 Takipteki Krediler/Toplam Krediler* (yüzde, net) Ortalama: 0,7 0, *Grafik ölçe i gösterim aç s ndan s n rland r lm t r. I-8

11 Y l nda Türkiye Ekonomisi 2.1. Büyüme Türkiye statistik Kurumu (TÜ K) verilerine göre, gsyh büyüme h z 2012 y l nda geçti imiz y la k yasla 6,6 puan gerileyerek, sabit fiyatlarla yüzde 2,2 ile beklentilerin alt nda kalm t r. Cari fiyatlarla gsyh yüzde 9,2 oran nda artarak milyar TL ye yükselirken, dolar baz nda ise yüzde 1,6 oran nda artarak 786 milyar dolara ula m t r. Gsyh deflatörü yüzde 8,9 dan yüzde 6,9 a gerilemi tir. Ki i ba na gelir 2012 y l nda.466 dolardan.504 dolara yükselmi tir. ktisadi faaliyet kollar itibariyle, reel bazda imalat sanayii büyüme oran yüzde 1,9 a yava lam t r. Alt sektörler itibariyle; tar m ve enerji yüzde 3,5, in aat yüzde 0,6 ve ticaret ise yüzde 0,3 oran nda büyümü tür. Di er alt sektörlerin tamam nda da art kaydedilmi tir. Cari fiyatlarla tar m, ticaret ve in aat sektörünün gsyh içindeki pay 2012 y l içerisinde de i mezken; imalat sanayiinin pay yüzde 1 gerilemi, enerji sektörünün pay ise yüzde 1 artm t r y l nda büyümeyi kamu harcamalar ve ihracattaki art desteklemi tir. Kamu harcamalar reel olarak yüzde 5,7 artm, mal ve hizmet ihracat ndaki büyüme ise yüzde 17,2 düzeyinde gerçekle mi tir. Sabit fiyatlarla tüketim talebi yüzde 0,1 oran nda artarken, yat r m talebi ise yüzde 2,5 oran nda gerilemi tir. Özel kesim tüketimi yüzde 0,7 gerilemi, kamu kesiminin tüketimi ise yüzde 5,7 oran nda artm t r. Yat r m talebindeki gerileme özel sektör sabit sermaye yat r mlar ndaki azalmadan kaynaklanm t r. Özel sektörde, kapasite büyütme yat r mlar yüzde 4,5, makine ve teçhizat yat r mlar ise yüzde 6,6 oran nda daralm t r. Gsyh içinde özel sektörün tüketim harcamalar cari fiyatlarla yüzde 74, yat r m harcamalar ise yüzde 16 oran nda paya sahiptir. Cari fiyatlarla özel sektör yat r m harcamalar n n gsyh içindeki pay 1,6 puan gerilemi tir. Di er taraftan kamunun tüketim harcamalar n n pay 0,9 puan artarak yüzde 15, yat r m harcamalar n n pay ise de i meyerek yüzde 4 olmu tur Kaynak: TÜ K. Büyüme h z yava lad. Gayri Safi Yurtiçi Has la (Sabit fiyatlarla yüzde de i me) Gayri Safi Yurtiçi Has la Büyüme (yüzde) Cari fiyatlarla 18,1 9,2 Sabit fiyatlarla 8,8 2,2 Deflatör (yüzde) 8,9 6,9 Gsyh (1987 fiyatlar yla, milyon) Gsyh (cari fiyatlarla, 1998 bazl seridir) Milyar Milyar dolar Ki i ba na gelir (dolar) Kaynak: TÜ K. Sektörel Büyüme Yüzde de i me Gsyh ya oran (sabit fiyatlarla) (cari fiyatlarla, yüzde) Tar m 6,2 3,5 7 7 malat sanayii,2 1, Enerji 8,8 3,5 2 3 n aat 12,7 0,6 4 4 Ticaret 11,3 0, Kaynak: TÜ K ortalama Tüketim ve Yat r m Talebi (Sabit fiyatlarla, y ll k yüzde de i me) Kaynak: TÜ K. Toplam tüketim Toplam yat r m I-9

12 Kalk nma Bakanl n n tahminlerine göre, yurtiçi tasarruf oran n n gsyh ya oran 0,1 puan azalarak yüzde 14,3 e gerilemi tir. Tasarruf oran, özel kesimde artm ; kamu kesiminde dü mü tür. Tasarruf aç ise 2,6 puan azalarak gsyh n n yüzde 7,1 ine gerilemi tir. Kamu kesiminde tasarruf aç n n gsyh ya oran artarken; özel kesimde tasarruf aç küçülmü tür. Yurtiçi Tasarruflar ve Tasarruf Dengesi (Gsyh ya oran, yüzde) * Yurtiçi tasarruflar 13,9 14,4 14,3 Kamu 1,6 3,7 2,4 Özel 12,3,7 11,9 Tasarruf dengesi -6,3-9,7-7,1 Kamu -2,4-0,4-2,0 Özel -3,9-9,3-5,1 D kaynak -6,3-9,7-7,1 * Tahmin, faktör gelirleri ve cari transferler dahildir. Kaynak: Kalk nma Bakanl stihdam ve ücretler stihdam n ve i gücüne kat lma oran n n artmas na ra men, ekonomik büyümenin yava lamas ve i gücündeki art nedeniyle i sizlik oran s n rl da olsa yükselmi tir. TÜ K verilerine göre Aral k 2012 itibariyle toplam i gücü arz 27,6 milyon ki i, toplam istihdam ise 24,8 milyon ki i olmu tur. Geçen y l n ayn dönemine göre çal abilir nüfus 1,3 milyon ki i artm t r. Çal abilir nüfusun yan s ra i gücüne kat lma oran da yükselmi tir. Ayn dönemde toplam istihdam 1,1 milyon ki i artm t r. Buna göre, i siz say s önceki y la göre yakla k 214 bin ki i artarak 2,8 milyon ki iye yükselmi tir. sizlik oran Aral k 2012 itibariyle, geçen y l n ayn dönemine göre 0,3 pua n artarak yüzde,1 olmu tur. Bu oran kentlerde yüzde 11,5 ten yüzde 11,8 e, k rsal bölgede ise yüzde 6,5 ten yüzde 6,8 e yükselmi tir. stihdam n yüzde 51 i hizmetler, yüzde 23 ü tar m, yüzde 20 si sanayi, yüzde 7 si de in aat sektörleri taraf ndan yap lmaktad r. Kalk nma Bakanl n n tahminlerine göre, 2012 y l nda reel asgari ücret ile kamuda i çi ve memurlar n reel i gücü maliyeti artm t r Enflasyon Tüketici fiyatlar enflasyonu (Tüfe), 2012 y l n n ilk üç çeyre inde, y ll k bazda yüzde 9- band nda ve yüzde 5 olan hedefin oldukça üzerinde seyretmi tir. Y l n son çeyre inde iç talepteki yava lama ve i lenmemi g da fiyatlar ndaki dü ü paralelinde enflasyon h zla gerilemi ve y l sonunda yüzde 6,2 oran nda gerçekle mi tir. Bu oran son 44 y lda gerçekle en en dü ük düzeydir. Üretici fiyatlar endeksi (Üfe), y ll k bazda yüzde 2,5 oran nda artm t r. Y ll k ortalama fiyat art ise Tüfe için yüzde 8,9, Üfe için ise yüzde 6,1 olmu tur sizlik (Yüzde) sizlik oran Genel 13,5 11,4 9,8,1 Kent 16,1 14,2 11,5 11,8 Genç nüfus 24,1 21,6 18,1 19,8 Kaynak: TÜ K. Reel gücü Maliyeti Endeksi (1994=0) * çi Kamu Özel Memur Asgari ücret *Tahmin. Kaynak: Kalk nma Bakanl Kaynak: TÜ K. Enflasyon (Y ll k yüzde de i me) Enflasyon (Yüzde de i me) Y ll k ortalama Üretici 1,2 8,5 11,1 6,1 Tüketici 6,3 8,6 6,5 8,9 12 ayl k Üretici 5,9 8,9 13,3 2,5 Tüketici 6,5 6,4,5 6,2 Tüfe hedefi 7,5 6,5 5,5 5,0 Kaynak: TÜ K. I-

13 2.4. Kamu kesimi dengesi Büyüme h z n n dü mesi ve özellikle personel harcamalar ndaki art n etkisiyle, kamu borçlanma gere inin milli gelire oran yükselmi tir. Kalk nma Bakanl n n verilerine göre 2012 y l nda toplam kamu gelirleri yüzde 12, toplam kamu harcamalar ise yüzde 16 oran nda artm t r. Gelirlerin gsyh ya oran n n yakla k olarak 0,6 puan art la yüzde 37 ye, harcamalar n gsyh ya oran n n ise 1,8 puan art la yüzde 38,6 ya yükseldi i tahmin edilmektedir. Buna göre, kamu kesimi aç n n gsyh ya oran yüzde 0,1 den yüzde 1,7 ye yükselmi tir. Kamu kesimi faiz d fazlas n n gsyh ya oran ise 1,5 puan azalarak yüzde 1,8 e gerilemi tir. Merkezi yönetim bütçe dengesinin gsyh ya oran ; Maliye Bakanl geçici verilerine göre yüzde 2 oran nda gerçekle mi tir. Kamu gelirleri içinde vergi gelirlerinin pay yüzde 54 düzeyinde gerçekle mi tir. Vergi gelirlerinin yüzde 67 si dolayl vergilerden olu mu tur. Harcamalar n yüzde 91 i faiz d harcamalardan meydana gelmi tir. Faiz harcamalar n n toplam harcamalar içindeki pay 2012 y l na göre 4,5 puan azalarak yüzde 9 a gerilemi tir. Maliye Bakanl n n verilerine göre, merkezi yönetim bütçe aç n n gsyh ya oran yüzde 2 ye yükselmi tir. Merkezi yönetim bütçe gelirleri yüzde 12, harcamalar yüzde 14 oran nda artm t r. Faiz harcamalar ve faiz d harcamalar da yüzde 14 oran nda büyümü tür. Bütçe aç cari fiyatlarla yüzde 61 büyürken, faiz d fazla 20 milyar TL ye gerilemi tir. Bütçe gelirlerinin ve harcamalar n n gsyh ya oran s ras yla yüzde 23,4 ve yüzde 25,4 düzeyinde gerçekle mi tir. Faiz giderlerinin gsyh ya oran yüzde 3,4 düzeyine gerçekle mi tir. Bütçe harcamalar içinde en yüksek pay yüzde 52 ile cari harcamalara aittir. Yat r m harcamalar n n pay 2011 e göre 1 puan azalarak yüzde 11 e gerilemi tir. Personel ve faiz harcamalar n n paylar ise s ras yla yüzde 24 ve yüzde 13 olmu tur y l içinde, özelle tirme gelirleri de dahil edildikten sonra, 25 milyar TL nakit finansman ihtiyac ortaya ç km t r. Net iç borçlanma 17 milyar TL, net d borçlanma ise 1,7 milyar TL olmu tur. Hazine kasa/banka hesab borçlanmadan sonra 2,8 milyar TL azalm, finansman n geri kalan di er kalemlerden tamamlanm t r. Kamu Kesimi Dengesi (Gsyh ya oran, yüzde) * Merkezi yönetim bütçesi dengesi -3,7-1,4-2,3 K T dengesi 0,7 0,2-0,1 Mahalli idareler dengesi 0,2 0,1 0,1 Fonlar dengesi 0,0 0,0 0,0 Di er kesimler dengesi 0,4 1,0 0,6 Kamu kesimi dengesi -2,4-0,1-1,7 Kamu kesimi dengesi (faiz d ) 2,2 3,3 1,8 * Tahmin. Kaynak: Kalk nma Bakanl Kamu Kesimi Borçlanma Gere i (Gsyh ya oran, yüzde) Kaynak: Kalk nma Bakanl. Merkezi Yönetim Bütçesi milyar Yüzde Gsyh ya oran 2012* pay de (yüzde) Bütçe gelirleri ,4 Vergi gelirleri ,7 Vergi d gelirler ,7 Bütçe harcamalar ,4 Faiz harcamalar ,4 Faiz d Personel ,1 Cari ,1 Yat r m ,8 Bütçe dengesi Faiz d denge ,4 * Geçici. Kaynak: Maliye Bakanl. Bütçe Nakit Aç n n Finansman Gsyh ya oran milyar (yüzde) Finansman ,2 1,8 D borçlanma (net) ,2 0,1 ç borçlanma ,2 1,2 Di er 3 6 0,2 0,4 Kaynak: HM I-11

14 Piyasadan yap lan iç borçlanman n, a rl kl ortalama vadesi 45 aydan 61 aya yükselmi tir. Öte yandan, Türk liras cinsi iskontolu iç borçlanman n a rl kl ortalama maliyeti Aral k 2011 de yüzde 8,6 dan Aral k 2012 de yüzde 8,8 e yükselmi tir. ç borç stoku yüzde 5 oran nda artarak 408 milyar TL düzeyinde gerçeklemi tir. ç borç stoku içinde sabit faizli ve de i ken faizli ka tlar n pay ise de i memi ve s ras yla yüzde 52,2 den yüzde 47,8 olarak gerçekle mi tir. ç borç stokunun gsyh'ya oran de i meyerek yüzde 29 seviyesinde gerçekle mi tir. Kamu kesimi toplam borç stoku yüzde 3 artarak 563 milyar TL (317 milyar dolar) düzeyinde gerçekle mi tir. Toplam borç stokunun gsyh ya oran yüzde 38 olmu tur. ç borç stokunun, geni kapsaml para arz na (mevduat, dola mdaki para, repo ve yat r m fonlar ; M2RF) oran de i meyerek yüzde 75 oran nda gerçekle mi tir. Aral k 2012 itibariyle, Devlet ç Borçlanma Senetlerinin (Dibs) yüzde 51 i bankalar taraf ndan tutulmu tur. Banka d kesimlerin elinde bulunan D BS lerin toplam 7 milyar TL ye yükselmi tir. Yurtd yerle ikler taraf ndan tutulan Dibs lerin toplam içindeki pay yüzde 23 tür. Dibs y ll k bile ik faiz oran, y l n ilk üç çeyre inde yüzde 8-9 seviyelerinde seyretmi, son çeyrekte ise enflasyondaki dü ü paralelinde gerileyerek, ortalama yüzde 6 düzeyine dü mü tür Parasal büyüklükler ç Borç Stokunun Yap s (Yüzde pay) Türk liras Yabanc para Bilgi için: Sabit faizli De i ken faizli Kaynak: HM Kaynak: HM AB Tan ml Kamu Borç Stoku (Gsyh ya oran, yüzde) ç D Dibs, Elinde Bulunduranlara Göre Da l m ( Milyar) Yurt içi yerle ikler Bankac l k Kesimi Banka d kesim (*) Gerçek ki iler Tüzel ki iler Menkul K ymet Yat r m Fonlar TCMB (**) Yurt d yerle ikler Toplam (*) Banka D Kesim Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu d ndaki tüm gerçek ve tüzel ki ileri kapsamaktad r. (**) Nakit d D BS'ler ile aç k piyasa i lemlerinden kaynaklanan tutarlar kapsamaktad r. Kaynak: HM Para politikas Para politikas n n belirleyicileri önemli ölçüde global ekonomide ya anan belirsizlikler ve risk alg s, bunun paralelinde geli mi ekonomilerin uygulad geni leyici para politikalar ve geli mekte olan ülkelere sermaye ak mlar ; finansal istikrar ve enflasyon hedeflemesi kapsam nda iç ve d talebin dengelenmesi olmu tur. Amaç; uluslararas sermaye giri ini sterilize etmek, dü ük enflasyon, makro büyüklüklerde dengelenme Merkez Bankas, son iki y lda, enflasyon hedeflemesinin yan s ra finansal istikrar da gözeten politika bile imini uygulamaya koymu ve bu çerçevede yeni politika araçlar geli tirmi tir. Küresel piyasalarda ya anan belirsizlikler 2012 y l içerisinde de devam etmi tir. Sermaye ak mlar nda ya anan oynakl n iç piyasadaki olas olumsuz yans malar n en aza indirmek amac yla I-12

15 Merkez Bankas aktif para politikas araçlar na TL zorunlu kar l klar n n belirli bir bölümünü döviz ve alt n cinsinden tesis edilebilmesine imkân tan yan Rezerv Opsiyon Mekanizmas n (ROM) uygulamaya koymu tur. Merkez Bankas, ROM a ilaveten TL ve YP cinsinden tesis edilen zorunlu kar l klar n maliyetleri aras ndaki fark n azalt lmas ve bankalar n ROM imkân n likidite gereksinimleri do rultusunda serbestçe kullanabilmelerini sa lamak amac yla TL zorunlu kar l k ba na tesis edilebilecek döviz veya alt n belirleyen Rezerv Opsiyonu Katsay lar n (ROK) belirlemi tir. TL cinsi zorunlu kar l klar n döviz cinsinden tutulabilmesine ili kin ROK Haziran 2012 de, TL cinsi zorunlu kar l klar n alt n cinsinden tutulabilmesine ili kin ROK ise Temmuz 2012 de uygulamaya ba lanm t r. TL yükümlülükler için tutulmas gereken zorunlu kar l klar n döviz olarak tutulabilmesine ili kin ROK muhtelif düzenlemeler ile ilk yüzde 40 l k ve izleyen yüzde 5 lik dilimler için 1,4 ve 2,4 aral nda artan bir ekilde, alt n olarak tutulabilmesine ili kin ROK ise 1,2 ve 2,2 aral nda belirlenmi tir.2012 y l içerisinde gerek ROM kapsam nda TL zorunlu kar l klar n alt n ve döviz cinsinden tesis edilebilmesine ili kin üst s n rlar n yükseltilmesi gerek ROK uygulamas na geçilmesiyle, bankalar n TL likidite ihtiyac azalm ve kredi faiz oranlar piyasa faizlerindeki gerilemeye paralel olarak gerilemeye ba lam t r. Merkez Bankas 2012 y l birinci yar s nda, 2011 enflasyonun hedeflenen rakam n üstünde olmas ve cari aç n gsyh ya oran n n kritik seviyelere ç kmas sonucu para politikas n s k la t rm t r; y l boyunca döviz kurlar ndaki ani hareketlerin reel sektöre ve enflasyona olumsuz yans mas n göz önünde bulundurarak reel efektif döviz kurunu da yak ndan takip etmi tir. Y l n ikinci yar s nda gerek küresel risk i tah nda gözlemlenen iyile me gerekse enflasyona ili kin beklentilerin iyile mesi sonucu Merkez Bankas piyasaya verdi i likidite miktar n art rm ve fonlama maliyeti faiz koridorunun alt band na yak n seviyelere gerilemi tir. Y lsonunda Merkez Bankas net iç varl klar 9 milyar TL azalarak -13 milyar TL ye gerilemi tir. Net d varl klar ise de i meyerek 88 milyar TL seviyesinde kalm t r. Para taban yüzde 11 gerileyerek y l sonunda 75 milyar TL olmu tur. Faiz Oranlar (Bile ik, dönem sonu), Kurlar ve Enflasyon (Y ll k yüzde de i me) Aral k Mart Haziran Eylül Aral k Faiz oran (y ll k, bile ik)* Haftal k repo (TCMB) 5,9 5,9 5,9 5,9 5,7 Dibs,3 7,9 9,1 7,6 5,7 Kurlar /$ 22,8 15,4 11,8-3,6-5,9 / 18,9 8,4-2,8 7,7-4 Enflasyon (Tüfe),5,4 8,9 9,2 6,2 Ortalama. Kaynak: TCMB, HM, TU K. Tüfe Bazl Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi (2003=0) Kaynak: TCMB lk yar da parasal s k la t rma, ikinci yar da gev eme Kaynak: TCMB. 11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12 Para Taban (Reel, y ll k yüzde de i me) 11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12 Merkez Bankas Bilançosu (Seçilmi Kalemler*, milyar) Aral k Mart Haziran Eylül Aral k Net d varl klar Net iç varl klar AP Para taban *Merkez Bankas paras kalemi hariç, Stand-by çerçevesinde haz rlanan TCMB bilançosu baz al nm t r. Kaynak: TCMB. I-13

16 Zorunlu kar l klar n k smen yabanc para cinsinden tutulmas ve özellikle Haziran 2012 de ROK un kullan lmaya ba lamas yla Merkez Bankas rezervlerinde ciddi art gözlemlenmi tir. Merkez Bankas döviz rezervleri ilk yar da 5 milyar dolar artarak 83 milyar dolara, ikinci yar sonunda ise 0 milyar dolara yükselmi tir. Bankan n net döviz pozisyonu y lsonu itibariyle 44 milyar dolar olmu tur y l nda alt n mevduat n n da zorunlu kar l a tabi olmas ve zorunlu kar l klar n k smen alt n cinsinden tutulabilmesine imkan tan nmas yla Merkez Bankas alt n rezervleri 2012 y l nda 20 milyar dolara ula m t r. Döviz rezervi h zl, net döviz pozisyonu ise yava artt. Merkez Bankas Döviz Rezervi ve Net Döviz Pozisyonu (Milyar dolar) Aral k Mart Haziran Eylül Aral k Döviz rezervi Alt n rezervi Net döviz pozisyonu Kaynak: TCMB Finansal varl klar ve para talebi Finansal varl klar n gsyh ya oran 2012 y l nda 13 puan artarak yüzde 125 olmu tur. Para ve para benzeri finansal varl klara olan talebin gsyh ya oran ise mevduattaki art paralelinde 3 puan artm t r. Yabanc para cinsinden mevduat n Türk liras kar l n n gsyh ya oran 1 puan, Türk liras varl klar n oran ise 2 puan artm t r. Hisse senetlerinin piyasa de erinin gsyh ya oran puan artm t r. Kamu kesimi menkul k ymetlerinin oran 1 puan gerilemi tir. Finansal varl klara ili kin önemli geli me, gerek finansal kurulu lar n gerekse finansal olmayan kurulu lar n, henüz küçük hacim de olsa da bono ve tahvil ihraçlar n n artmaya devam etmesidir. Türk liras mevduat, repo ve k sa vadeli yat r m fonlar ndan olu an para talebi (M2RF) yüzde 11 oran nda büyümü tür. Türk liras vadeli mevduat yüzde 13 artarken vadesiz mevduat de i memi tir. Bu geli melere ba l olarak, Türk liras cinsinden varl klardan olu an para talebinin gsyh ya oran yüzde 39 olmu tur. Yabanc para mevduat n da dahil edildi i geni anlamda para talebi (M2YRF) nin y ll k art h z yüzde 9 olmu tur. Finansal Aktifler (Gsyh ya oran, yüzde) Para ve para benzeri araçlar Nakit Mevduat Türk liras Yabanc para Repo Sermaye piyasas Hisse senedi (piyasa de eri) Bono ve tahvil Kamu Özel Yat r m fonu Toplam Kaynak: TCMB, SPK Parasal Büyüklükler (2012) Milyar Milyar Yüzde de i me $ $ M2RF Dola mdaki para Vadesiz mevduat Repo PP yat r m fonlar Vadeli mevduat M2YRF DTH *Kat l m bankalar fonlar dahildir. Kaynak: TCMB. Yabanc para mevduat n Türk liras kar l yüzde 6 artarken, dolar kar l ise yüzde 14 artm t r. M2YRF'nin gsyh ya oran de i memi ve yüzde 53 olmu tur. I-14

17 Mevduat ve kredi faiz oranlar enflasyon dü ü üne paralel bir seyir izlemi tir. lk yar da uygulanan s k para politikas sonucu üç ay vadeli mevduat n, a rl kl ortalama faiz oran ilk yar sonunda 20 baz puan artarak yüzde,9 a, ikinci yar da fonlama maliyetlerindeki dü ü e ba l olarak ise 270 baz puan gerileyerek y l sonunda yüzde 8,1 seviyesinde gerçekle mi tir. A rl kl ortalama kredi faiz oranlar tüketici kredilerinde 520 baz puan dü erek yüzde 11,9 a, ticari kredilerde ise 400 baz puan artarak yüzde,9 a gerilemi tir. TL Mevduat art ikinci yar da h zland : BDDK verilerine göre, toplam mevduat yüzde 11 oran nda artm t r. Türk liras mevduat yüzde 13, yabanc para mevduat n Türk liras kar l yüzde 7 oran nda büyümü tür. Yabanc para mevduat 17 milyar dolar artarak 142 milyar dolara yükselmi tir. Yabanc para mevduat n Türk liras de erinin toplam mevduat içindeki pay 1 puan gerilemi ve yüzde 33 olarak gerçekle mi tir. Türk liras mevduat n gsyh ya oran 1 puan azalarak yüzde 35 e, yabanc para mevduat da içeren toplam mevduat n gsyh ya oran 3 puan azalarak yüzde 51 e gerilemi tir. Toplam mevduat n ortalama vadesinde önemli bir de i iklik olmam t r. Mevduat n ortalama vadesinin art r lmas na yönelik Merkez Bankas n n zorunlu kar l k oranlar n mevduat n vadesine göre çe itlendirmesine ek olarak 2012 y lsonunda stopaj oranlar na ili kin düzenlemeler yap lm t r. Yabanc para mevduat n ortalama vadesi 3 ay, Türk liras mevduat n ortalama vadesi ise 2,6 ay olarak gerçekle mi tir. BDDK verilerine göre, toplam mevduat n yüzde 32 si kamu sermayeli bankalarda, yüzde 49 u özel sermayeli bankalarda toplanm t r. Kamu bankalar n n mevduattaki pay ayn kalm, özel bankalar n pay 1 puan dü mü ve yabanc sermayeli bankalar n mevduattaki pay 1 puan artarak yüzde 13 olmu tur. Kat l m bankalar n n yüzde 5,6 olan pay ise yüzde 6,2 ye yükselmi tir. Kamu bankalar Türk liras mevduat n yüzde 36 s na, yabanc para mevduat n ise yüzde 23 üne sahiptir. Buna kar l k özel bankalar Türk liras mevduat n yüzde 45 ini, yabanc para mevduat n ise yüzde 56 s n toplam lard r. Yabanc bankalar n Türk liras ve yabanc para mevduat içindeki pay ise yüzde 13 tür. Kredi faiz oranlar geriledi Kaynak: BDDK Mevduat ve Kredi Faiz Oran (A rl kl ortalama, yüzde) Mevduat (20 y lsonu sabit kurlarla y ll k yüzde de i me) Kaynak: BDDK 11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12 TL Ticari kredi faizi Toplam Mevduat n Vade Yap s (Yüzde) Toplam Vadesiz ay ay ay ay Ortalama vade (ay) 2,4 2,9 2,7 Kaynak: TCMB. Mevduat ve Kredi Stoku* ( Milyar) TL Mevduat faizi (3 ay vadeli) 11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12 Toplam Türk Liras Yabanc para (20 Aral k sabit kur ile) Toplam mevduat Türk liras Yabanc para Krediler** Türk liras Yabanc para *Kat l m bankalar dahildir. ** Takipteki alacaklar (net) = (Takipteki alacaklar takipteki alacaklar kar l ) dahil edilmi tir Kaynak: BDDK, TCMB. I-15

18 Toplam mevduat n krediye dönme oran 2012 y l nda 4 puan artarak yüzde 3 e yükselmi tir. Bu oran kamu sermayeli bankalarda yüzde 82, özel sermayeli bankalarda yüzde 8, yabanc sermayeli bankalarda ise yüzde 9 olmu tur. 1 0 Kredi/Mevduat Oran (Yüzde) Kredi büyümesi yava lad : Kredinin y ll k büyüme h z, Aral k 2011 itibariyle yüzde 30 den 2012 y lsonunda yüzde 16 ya yava lam t r. Türk liras krediler yüzde 21 artarken, yabanc para kredilerin art h z yüzde 4 olmu tur. 20 y l sabit kurlar ile kredi büyüme h z ise yüzde 18 olmu tur. Kurumsal krediler yüzde 14, bireysel krediler ise yüzde 20 oran nda büyümü tür. Bireysel kredilerin toplam kredi stoku içindeki pay 1 puan artarak yüzde 33 e yükselmi tir. Kredi riski yönetilebilir seviyede: Tahsili gecikmi alacaklar (özel kar l k öncesi) yüzde 23 artm t r. Özel kar l k öncesi tahsili gecikmi alacaklar n toplam kredilere oran hafifçe artarak, yüzde 2,9 a yükselmi tir. Özel kar l k sonras tahsili gecikmi alacaklar n toplam kredilere oran ise yüzde 0,7 seviyesinde gerçekle mi tir. Tahsili gecikmi alacak oran kurumsal kredilerde yüzde 2,8; bireysel kredilerde ise yüzde 3 olmu tur. Banka gruplar nda kredi: Kredilerin yüzde 90 mevduat bankalar, yüzde 6 s kat l m bankalar, yüzde 4 ü ise kalk nma bankalar taraf ndan kulland r lm t r. Özel sermayeli mevduat bankalar taraf ndan kulland r lan kredilerin toplam kredilerdeki pay yüzde 51, kamu sermayeli bankalar n pay yüzde 25 olmu tur. Yabanc sermayeli bankalar n kredilerdeki pay ise yüzde 14 düzeyindedir. Toplam kredilerin yüzde 95 i yurtiçi ubelerden, yüzde 5 i ise yurtd ubelerden kulland r lm t r. Yurtd ubelerden kulland r lan kredilerin büyük k sm yabanc para cinsindendir ve toplam kredi stoku içindeki pay azalm t r. Finansal olmayan kurulu lar n yabanc para kredileri: Türkiye de yerle ik bankalar n yabanc para kredilerinin toplam 118 milyar dolard r. Bu bankalar n yurtd ubelerinden finansal olmayan kurulu lara kulland rd klar krediler 2012 y l nda 20 milyar dolar olmu tur. Bu krediler finansal olmayan kurulu lar n d borç stokunun yüzde 18 ini olu turmu tur. Türkiye de yerle ik bankalar n yurtd ubelerinden kulland r lan krediler hariç tutuldu unda finansal olmayan kurulu lar n d borç stoku 11 milyar dolar artarak 95 milyar dolar olmu tur Toplam Krediler (20 y lsonu sabit kurlarla y ll k yüzde de i me) Takipteki Alacaklar n Kredi Stokuna Oran (Yüzde) 11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12 Toplam Yabanc para Türk liras Finansal Olmayan Kurumlar n Yabanc Para Borçlar (Milyar dolar) Kurumsal krediler* (Yabanc para) Yurtiçi ubelerden Yurtd ubelerden Finansal olmayan sektörün -D borç stoku Yurtd borç stoku *Dövize endeksli krediler dahildir. Kaynak: Hazine, TCMB. I-16

19 2.6. Borsa stanbul Borsa stanbul 0 endeksi, 2012 y l nda hem dolar, hem de Türk liras baz nda artm t r. Endeks, dolar baz nda yüzde 49 oran nda artarak puan, Türk liras baz nda ise yüzde 44 oran nda artarak puan de erine ula m t r. Öte yandan hisse senetleri toplam i lem hacmi yüzde 16 oran nda daralarak 307 milyar dolar olmu tur. Borsada i lem gören irketlerin piyasa de eri 2012 y lsonunda yüzde 54 artarak 311 milyar dolara yükselmi tir. Piyasa de erinin gsyh ya oran da yüzde 29 dan yüzde 39 a artm t r. Borsada i lem gören irket say s 2011 y l na göre 22 adet artarak 395 olmu tur. Finansal kurulu lar n piyasa de eri ve pay artm t r. Borsa stanbul da 31 finansal kurulu un hisseleri i lem görmektedir. Bunlar n 16 tanesi bankad r D ticaret dengesi D ticaret hacmi 2012 y l nda yüzde 4 oran nda artarak 390 milyar dolar olmu tur. D ticaret hacminin gsyh ya oran 1 puan artarak yüzde 50 düzeyinde gerçekle mi tir. hracat yüzde 13 oran nda artarak 153 milyar dolara yükselirken; ithalat ise yüzde 2 oran nda azalarak 237 milyar dolara gerilemi tir. Piyasa de eri yüzde 54 artt. Finansal Kurumlar n Piyasa De eri ve Toplam Piyasa De eri çindeki Pay Piyasa de eri (Milyar dolar) Kaynak: Borsa stanbul. Toplam içinde pay (yüzde, sa eksen) D ticaret hacmi artt, d ticaret aç küçüldü. D Ticaret (Milyar dolar) D ticaret aç yüzde 21 oran nda küçülerek 84 milyar dolar olmu tur. D ticaret aç n n gsyh ya oran 3 puan azalarak yüzde 11 e gerilemi tir. hracat n ithalat kar lama oran 9 puan artarak yüzde 65 e yükselmi tir. hracat n gsyh ya oran 2011 y l na göre 2 puan artarak, yüzde 20 ye, ithalat n gsyh ya oran 1 puan azalarak yüzde 30 a gerilemi tir. Mevsim ve takvim etkisinden ar nd r lm verilere göre, ihracat miktar endeksi yüzde 4,6; ithalat miktar endeksi ise yüzde 6,4 oran nda artm t r. Fiyat endeksi ise, ihracat için yüzde 0,7; ithalat için yüzde 1,1 artm t r. Mal gruplar itibariyle ithalat, sermaye mallar nda yüzde 9 ve tüketim mallar nda yüzde azal rken; ara mallar nda ise yüzde 1 oran nda artm t r. Ara mallar ithalat toplam ithalat n yüzde 74 ünü olu turmu tur y l nda büyük ölçüde ham petrol ve do algaz kalemlerinden olu an mineral ya lar ve yak tlar kalemi geçen y la göre yüzde 11 oran nda artarak 60,1 milyar dolar olmu ve toplam ithalat n yüzde 25 ini olu turmu tur. hracat thalat D ticaret aç D ticaret hacmi D ticaret aç /gsyh (yüzde) hracat/ithalat (yüzde) Kaynak: TÜ K Kaynak: TÜ K. Gsyh, hracat ve thalat Büyüme H z (Dolar baz nda, y ll k, yüzde) gsyh hracat thalat I-17

20 Mal gruplar itibariyle ihracat n yüzde 36 s tüketim mallar ndan, yüzde 54 ü ara mallar ndan, yüzde u ise sermaye mallar ndan olu mu tur. D ticarette AB ülkeleri yüzde 38 oran nda bir paya sahiptir. AB d Avrupa ülkelerinin pay yüzde 13 tür. AB ülkeleri ile d ticaret aç 2011 y l nda 29 milyar dolardan 2012 y l nda 28 milyar dolara gerilemi tir. AB ülkelerinin ithalattaki pay yüzde 37, ihracattaki pay ise yüzde 39 dur Ödemeler dengesi Cari i lemler aç yüzde 39 oran nda azalarak 47 milyar dolara gerilemi tir. Cari i lemler aç n n gsyh ya oran yüzde dan, yüzde 6 ya gerilemi tir. Net sermaye giri i 1 milyar dolar artarak 68 milyar dolar olmu tur. Net do rudan yabanc sermaye giri i yüzde 43 azalarak 8 milyar dolar düzeyinde gerçekle mi tir. Portföy yat r mlar h zla büyümü ve 2012 y l nda en önemli finansman kalemi olmu tur. Hisse senedi sat, genel hükümet ve banka borçlanmas ndaki art, portföy yat r mlar ndaki büyümede etkili olmu tur. Di er taraftan, net hata ve noksan kaleminin 4 milyar dolar fazla vermesinin de katk s yla genel denge fazlas 23 milyar dolar olmu tur. Uluslararas Para Fonu na 2 milyar dolar ödenmi ; resmi rezervler ise 21 milyar dolar artm t r D borç stoku D borç stoku, 2012 y l nda 33 milyar dolar artarak, 337 milyar dolara yükselmi tir. D borç stoku kamuda 9 milyar dolar artarak 3 milyar dolar olurken, özel sektörde 24 milyar dolar artarak 234 milyar dolara ula m t r. Merkez Bankas n n d borçlar ise 2 milyar dolar azalarak 8 milyar dolar düzeyine gerilemi tir. Uzun vadeli d borç stoku 14 milyar dolar, k sa vadeli d borç stoku ise 19 milyar dolar artm t r. Uzun vadeli d borç stoku içinde, kamu kesiminin (Merkez Bankas hariç) borçlar 5 milyar dolar artarak 92 milyar dolar olmu tur. Özel kesimin uzun vadeli d borç stoku ise 11 milyar dolar artm t r. D borç stokunun gsyh ya oran 3 puan artarak yüzde 43 seviyesine yükselmi tir. Uzun vadeli borçlar n gsyh'ya oran 1 puan artarak yüzde 30 a; k sa vadeli borçlar n oran ise 2 puan artarak, yüzde 13 e yükselmi tir. Mal Gruplar tibariyle D Ticaret, 2012 hracat thalat Milyar Yüzde Yüzde Milyar Yüzde Yüzde $ de. pay $ de. pay Sermaye mallar Ara mallar Tüketim mallar Di er Toplam Kaynak: TÜ K Kaynak: TCMB. Cari lemler Dengesi (Gsyh ya oran, yüzde) Sermaye ve Finans Hesaplar (Milyar dolar) Sermaye ve finans hesaplar Sermaye hesab (net) Finans hesab (net) Do rudan yat r mlar(net) Portföy yat r mlar (net) Di er yat r mlar(net) Net hata ve noksan Genel denge IMF kredileri Resmi rezervler Kaynak: TCMB. D Borç Stoku (Milyar dolar) Uzun vadeli Kamu TCMB Özel Finansal kurulu lar Bankalar Finansal olmayan kurulu lar K sa vadeli Kamu TCMB Finansal kurulu lar Finansal olmayan kurulu lar Toplam Kaynak: HM. I-18

21 Toplam d borç stokunun yüzde 31 i kamu kesimine, yüzde 2 si Merkez Bankas na aittir. Banka sistemi d borç stoku içinde yüzde 34 oran nda, banka d kesimler ise yüzde 31 oran nda paya sahiptir. Kamu kesimi d borçlar n n (Merkez Bankas hariç) gsyh'ya oran yüzde 13 düzeyindedir D Borç Stokunun Gsyh'ya Oran (Yüzde) Uzun vadeli d borç stokunun 42 milyar dolar resmi kreditörlere, 194 milyar dolar ise özel kreditörlere aittir. Resmi kreditörler içinde en büyük pay 35 milyar dolar ile Uluslararas Para Fonu nun da dahil oldu u uluslararas kurulu lar kalemine aittir. Ayr ca tamam uzun vadeli olan tahvil stoku Aral k 2012 itibariyle 64 milyar dolar düzeyindedir. Özel sektör tahvillerinin miktar 2011 sonunda 3,5 milyar dolardan 2012 sonunda 11,8 milyar dolara ç km t r Kamu Özel Kaynak: HM I-19

22 Y l nda Türkiye de Bankac l k Sektörü 3.1. Faaliyetteki bankalar, ube say s ve istihdam Türkiye de 2012 y l nda faaliyet gösteren banka say s 49 olmu tur. Bunlardan 4 tanesi kat l m bankalar d r. 1 Mevduat bankalar ile kalk nma ve yat r m bankalar n n say s Odea Bank A.. nin faaliyete geçmesiyle 1 artarak 45 olmu tur. Bankalar n 32 tanesi mevduat bankas, 13 tanesi ise kalk nma ve yat r m bankas d r. Mevduat bankalar ndan 3 ü kamusal sermayeli, 12 si ise özel sermayeli bankad r. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF) bünyesinde 1 banka bulunmaktad r. Yurtd yerle iklerin yüzde 51 ve daha fazla oranda paya sahip olduklar yabanc sermayeli mevduat bankalar n n say s 16 d r. Kalk nma ve yat r m bankalar n n 3 ü kamu sermayeli, 6 s özel sermayeli ve 4 ü yabanc sermayeli bankad r. Toplam ube say s 401 adet artarak.234 e yükselmi tir. ube say s ndaki art n tamam mevduat bankalar grubunda olmu tur. ube say s, özel sermayeli mevduat bankalar nda 156 adet, kamu sermayeli mevduat bankalar nda 170 adet, yabanc sermayeli mevduat bankalar nda ise 75 adet artm t r. Sektörde, ube ba na dü en nüfus ki i düzeyindedir y l ndan sonra ilk defa yeni bankac l k lisans verildi. Banka ve ube Say s * Banka ube Banka ube Mevduat bankalar Kamu sermayeli Özel sermayeli ** 5.0 Fondaki bankalar Yabanc sermayeli Kalk nma ve yat r m bankalar Toplam * K.K.T.C ve yabanc ülkelerdeki ubeler dahil. **Fibabanka A.. 11 Kas m 2012 tarihinden itibaren yabanc sermayeli bankalar grubundan özel sermayeli bankalar grubuna geçmi tir. Kaynak: TBB. Bankac l k Sektöründe stihdam Mevduat bankalar Kamu sermayeli Özel sermayeli Fon bankalar Yabanc sermayeli Kalk nma ve yat r m bankalar Toplam Kaynak: TBB. Bankalar n istihdam ki i artarak 186 bin ki iye, y l sonu itibariyle rekor düzeye ula m t r. Çal an ba na dü en nüfus 406 ki idir. Çal an say s kamu sermayeli mevduat bankalar nda 1.308, özel bankalarda 1.565, yabanc bankalarda ki i artarken fon bankas nda ise 17 ki i azalm t r. Çal an say s, kalk nma ve yat r m bankalar nda 59 ki i artm t r. Banka çal anlar n n yüzde 97 si mevduat bankalar, yüzde 3 ü kalk nma ve yat r m bankalar taraf ndan istihdam edilmi tir. Bankac l k sektöründe çal anlar n yüzde 28 i kamu sermayeli mevduat bankalar nda, yüzde 49 u özel sermayeli mevduat bankalar nda ve yüzde 21 i yabanc sermayeli bankalarda çal maktad r. Sektörde kad n çal anlar n oran birçok sektörün üzerinde ve yüzde 50 seviyesindedir Kaynak: TBB. ube ve Personel Say s (Bin) ube (sol eksen) Personel Kat l m bankalar hakk nda detayl bilgiye ve adreslerinden ula abilirsiniz. I-20