fi SÖZLEfiMES SONA EREN fiç DEN BRANAME ALINMASININ HUKUK SONUÇLARI

Transkript

1 178 mali ÇÖZÜM fi SÖZLEfiMES SONA EREN fiç DEN BRANAME ALINMASININ HUKUK SONUÇLARI Mustafa KURUCA Sigorta Baflmüfettifli SSK stanbul Sigorta Müdürü I.G R fi braname, ifl hukukunda çok fazla tart flmaya konu olan düzenlemelerden birisidir. braname, iflverenlerin, iflçinin ileriki bir tarihte alacaklar n yarg ya baflvurarak talep etmesi halinde mahkemeye iflçinin herhangi bir alaca - n n kalmad n ispatlamak için yayg n olarak kullan lmaktad r. (Kurt, 2006:575) braname (ibra senedi-ibra belgesi), iflçinin iflverenden ifl iliflkisinden do an alacaklar n tamamen ald n ve çal flt iflyerinden herhangi bir alaca n n kalmad n gösteren bir belgedir. (Çelik, 1996:186), (Centel, 1994:2029.) Gerek yürürlükten kalkan 1475 say l fl Kanunu nda ve gerekse 4857 say l yeni fl Kanunu nda ibranameyi düzenleyen bir hüküm olmad gibi Borçlar Kanunu nda da borcu sona erdiren haller aras nda ibra say lmam flt r. fl Kanunu nda ve Borçlar Kanunu nda ibra senedinin hüküm alt na al nmam fl olmas ibraname ile borcun sona erdirilemeyece i anlam na gelmez. braname, özellikle iflçi iflveren iliflkisinden do an borcu sona erdirmede oldukça yayg n olarak kullan lmaktad r. Bilindi i gibi fl Kanunu ndaki boflluklar yarg kararlar ile doldurulmaktad r. Bu yaz m zda, ifl hukukunda yeterince bilgi bulunmayan ve genellikle yarg kararlar fl nda ibranameye iliflkin uygulamada karfl lafl lan sorunlara cevap verecek flekilde genel kurallara yer verilerek aç klanmaya çal fll m flt r. II. BRANAMEN N KONUSU braname konusu itibar yla sadece iflçinin iflverenden ücret alaca n düzenle-

2 mali ÇÖZÜM 179 yen bir metin de ildir. braname, iflçinin iflverenden ifl iliflkisinden do an bütün alacaklar n ald n gösteren bir belgedir. Ücret alaca d fl nda iflçinin ifl iliflkisinden do an di er alacaklar n da kapsayan yaz l bir metindir. Bu nedenle ibranamede iflçiye yap lan ödemelerin ayr nt l bir biçimde yaz lmas gerekmektedir. Aksi halde, ibranamenin tümü dikkate al narak ibranameye normal flartlarda iyi niyetli kiflilerin verece i cevaba göre ifllem yap l r. Yani iflçinin alaca n tahsilinden çok, iflverenin borcundan kurtuldu unu göstermeye yönelik gerçekle ba daflmayan belgeleri ibraname olarak kabul etmemek gerekecektir. Nitekim Yarg tay ibranamede yer alan ile gerçekte olan aras ndaki fark n iflçiye ödenmesi yönünde kararlar vermektedir. III. BRANAMEN N GEÇERL L K KOfiULLARI: A. branamenin Düzenlenme Zaman bra senedinden beklenen sonucun al nabilmesi için ifl iliflkisinin sona ermesinden sonra düzenlenmesi gerekmektedir. Yarg tay kararlar na bakt - m zda, hizmet akdinin sona ermesinden önce düzenlenen ibranamelerin geçerli say lmad n görüyoruz. flveren taraf ndan iflçinin ifle bafllamas s ras nda veya ifl iliflkisinin devam etti i bir s rada bir ibraname düzenlenerek iflçiye imzalatt r lmas n n bir önemi yoktur. Genellikle bu tür ibranameler matbu olarak haz rlan p, sonradan doldurulmak üzere baz bölümleri bofl b rak larak iflçiye imzalat lmaktad r. Hatta bofl ka da iflçinin peflinen imzas n n al nmas fleklinde ibraname düzenlenmektedir. Bu tür haz rlanan ibra belgeleri Yarg tay taraf ndan geçersiz say lmaktad r. branamenin geçerli kabul edilebilmesi için, iflçiye iflçilikten do an tüm hak ve alacaklar ödendikten sonra düzenlenmesi gerekmektedir. Aksine bir uygulama ibranamenin geçersiz say lmas na neden olacakt r. fl iliflkisi devam etti i süre içinde iflçinin iflverene ibraname vermesi, iflçinin gerçek iradesini yans tmayacakt r. Bir alaca n ibra edilmesi için öncelikle alaca n do mas gerekir. fl liflkisi son bulmadan, ifl iliflkisinin sona ermesine dayal alaca n varl ndan söz edilemez. Do mam fl bir alaca n ibra edilmesi için haz rlanan ibra senedinin kabul görmeyece i aç kt r. Bu nedenlerden dolay ibranamenin mutlaka ifl iliflkisi bittikten sonra düzenlenmesi gerekmektedir. Yarg tay 9. Hukuk Dairesinin tarih E.16542, K say l karar nda bofl ka t imzalatt r larak sonradan düzenlenen ibranamenin geçersiz oldu una hükmetmifltir. Söz ko-

3 180 mali ÇÖZÜM nusu olayda, dava görülürken, mümeyyiz k s tl lar n davac iflçi, iflverenden bütün nun alaca n 16. maddesinde an-belirtildi i üze- Medeni Kanulaflarak ald n ve bu nedenle re, kanuni mümessillerinin davadan vazgeçti ini belirten lamas belgeye olmadan im- yapt klar hukuki ifl- irade aç kza atm flt r. bra belgesine ilk bak flta lemler geçerli olmaz. braname vekil arac l ile düzenlenmifl ise vekale- önce imzalat ld ve sonradan dolduruldu u anlafl lmaktad r. Yerel mahkeme bofl ka da imza atan bunun tin ibra yetkisini de içermesi gerekir. sonuçlar nda da katlanmak zorundad r gerekçesi ile davan n reddine karar vermifltir. Yarg tay yerel mahkemenin bu karar n bozarak, düzenlenifl fleklinde alt taraf na imza att r l p, sonradan daktilo ile üst taraf doldurulmufl oldu u aç k seçik ortada bulunan bir belgeye dayan larak karar verilmesini hatal bulmufltur. Yine Yarg tay n tarihli bir karar nda ibranamenin matbu olarak düzenlenip, b rak lan boflluklar n sonradan dolduruldu u, dinlenen ve ibranamede imzas bulanan tan n ifadesinin de bu yönde oldu u, ibranamenin önceden al nd belirtilerek geçersiz oldu u karar na var lm flt r (9. HD, E6412, K.999). B. rade Aç klamas : bra sözleflmesinin geçerli say labilmesi için herfleyden önce taraflar n karfl l kl ve birbirine uygun irade aç klamalar ile düzenlemesi gerekmektedir. Bunun için iflçinin Medeni Kanunun 9. maddesinde belirtilen medeni haklar kullanma ehliyetine sahip olmas gerekir. Mümeyyiz küçüklerle, Bir taraf n di er taraf yan ltma, aldatma veya korkutma yolu ile oluflturulan ibra senetleri hukuken geçersiz say lacakt r. flverenin iflçiyi yan ltmaya yönelik davran fllar sonucu al nan ibraname geçersizdir. Bilindi i gibi iflverenin iflçiyi gözetme borcu bulunmaktad r. flveren ifl iliflkisinin sonunda ibraname düzenlerken iflçisini ibra belgesi hakk nda bilgilendirmesi gerekmektedir. flveren iflçisine imzalatt ibranamenin içeri i konusunda ayd nlat c bilgi vermek durumundad r. Aksi halde ibraname irade bozuklu undan dolay hükümsüz say lacakt r. C. branamede Miktar Belirtilmesi: branameler ile ilgili yasal düzenleme olmamas nedeni ile, Yarg tay her davan n kendine özgü koflullar n dikkate alarak karar vermektedir. As l olan iflçinin haklar n n tam ve zaman nda ödenmesidir. flçinin baz haklar ndan karfl l ks z olarak vazgeçti ini kabul etmek ifl hukukun iflçiyi koruyucu ilkeleri ile ba daflmaz. Yarg tay 9. Hukuk Dairesinin tarih ve Esas say l karar nda bu husus-

4 mali ÇÖZÜM 181 lar belirtildikten sonra, davac ya iflten ayr l rken hak etti i ihbar ve k dem tazminatlar n n tam olarak ödenip ödenmedi inin araflt r lmas gerekti- i, eksik ödeme yap ld n n tespit edilmesi halinde, bunlar n daval dan tahsiline karar verilmesi gerekirken, yerel mahkemenin miktar belirtilmeden al nan ibranameyi gerekçe göstererek davan n reddine karar vermesini isabetsiz bularak yerel mahkeme karar n bozmufltur. Uygulamada örnekleri s kça görüldü- ü üzere, ibranamelerde hem iflçinin ifl akdini kendisinin feshetti i belirtilip hem de k dem ve ihbar tazminatlar - n ald fleklinde çeliflkili ifadelere yer verilmemelidir. braname içeri inin mutlaka iflveren kay tlar ve di er belgelerle do rulanmal d r. branamede miktar yaz l olmasa dahi, belge ekinde ödeme makbuzlar n n bulunmas ya da iflyeri kay tlar ile ticari defterlerden tespit yap lmas halinde, ibraname yap lan ödeme ile s n rl makbuz niteli indedir. (Kurt, 2006:576) Ancak ibranamede sadece miktar belirtilmemifl olmas ibranamenin geçersiz say lmas için tek bafl na yeterli de- ildir. branamede miktar gösterilmesi o belgeyi makbuz niteli ine büründürmektedir. Miktar gösterilmeden usulüne uygun düzenlenen ibranameler Yarg tay taraf ndan geçerli kabul edilmektedir. fl iliflkisi sona erdikten sonra düzenlenen, iflçinin imzas - n tafl yan ve bofl ka d n sonradan doldurulmas fleklinde olmayan ibranameler miktar belirtmemifl bile olsa geçerli kabul edilmektedir. Yarg tay bir karar nda, branamede miktar n gösterilmemifl olmas n n onun geçersiz oldu u sonucunu do- urmayaca n, miktar gösterilmifl olsayd bu ibranamenin makbuz niteli- inde kabul edilece ini, hakl nedenle de olsa sözleflmeyi bozan taraf n ihbar tazminat talep edemeyece ine hükmetmifltir. (9.HD, E. 2001/006498, K. 2001/ T ) IV. BRANAMELERE DAYALI FA Z UYGULAMASI Hemen belirtelim ki Yarg tay gecikmeli de olsa ibraname karfl l yap - lan ödemelerde faize hükmedilmesine iliflkin mahkeme kararlar n bozmaktad r. Yarg tay 9. H.D tarih ve 8951 Esas say l karar nda as l alacak ibra edildi inde fer isini oluflturan faizden de vazgeçilmifl say laca n belirtmifltir. Söz konusu davada davac, k dem tazminat n n geç ödenmesi nedeni ile, faiz alaca - n n ödettirilmesini talep etmifltir. Yerel Mahkemenin iste i kabul yönünde hüküm vermesi üzerine daval temyize gitmifltir. Bunun üzerine Yarg tay as l alacak ibra edildi inde fer isini oluflturan faizden de vazge-

5 182 mali ÇÖZÜM çilmifl say laca n, bu nedenle davas - n n davac n n faiz isteminin red edilmesi gerekirken kabulünü hatal bulmufltur. Taksitle yap lan ödemelerde ise paran n tamam ödeninceye kadar faiz talep edilebilir. Yarg tay taksitle yap lan ödemelerde konuya farkl yaklaflmakta ve iflçi alaca n tam olarak tahsil edinceye kadar gecikmeden do an faiz talep edebilece ine karar vermektedir. braname düzenlenirken iflçi faiz hakk n sakl tutabilir. Bu takdirde faiz talep hakk do acakt r. Nitekim Yarg - tay 9. Hukuk Dairesinin tarih, E.2002/7965, K.2002/7378 say l karar nda; Yerel mahkemece k - dem tazminat geçmifl günler faizinin reddine karar verilmifl ise de tarihli ibranamede davac iflçinin k dem tazminat n al rken fazlaya ait talep haklar n aç kça sakl tuttu u, "fazlaya ait hak" kavram faizi de içerdi inden Borçlar Kanunun 113. maddesinde sözü edilen "ihtiraz kay t" mevcut olup, uygun bir faize karar verilmesi gerekti ine hükmetmifltir. V. BRANAME ALINMASININ HUKUK SONUCU braname yaz l olarak düzenlenmeli ve iflçi taraf ndan imzaland ktan sonra iflverene teslim edilmelidir. flverene teslim edilmeyen ibra belgesi hukuki bir sonuç do urmayacakt r. Yarg tay n baz kararlar nda ibranamenin para ödeme makbuzu gibi de- erlendirildi i görülmektedir. Yarg - tay 9. Hukuk Dairesinin ibra olunan haklar ile elde edilen karfl l k ars nda büyük fark n bulunmas halinde ibran n elde edilen miktarla s n rl olup bir makbuz niteli i tafl d yönünde kararlar bulunmaktad r. 10 Hukuk Dairesi ise gerçek maddi zarar ile ibranamede gösterilen tutar aras nda aç k orans zl n bulunmas durumlar nda ibranamenin makbuz niteli inde oldu u görüflünü benimsemifltir (Çelik, 1996:187). Yarg tay bir ara bu görüflünden uzaklaflmas - na ra men son y llarda yine benzer yönde kararlar vermektedir. branamede dava hakk ndan aç kça feragat edilmesi halinde ibraya konu alacaklar yönünden dava aç lamayaca kabul edilmifltir. Ancak, iflçi-iflveren aras nda yap lan ve iflçinin ifle iade davas açmas n engelleyen sulh ve ibra sözleflmelerinde yer alan feshin geçerli nedene dayand ve iflçinin ifle iade davas açmayaca fleklindeki ifadeler tamamen geçersiz olup, yasa ile verilen bir hakk n bu flekilde engellenmesi söz konusu olamayacakt r. (Kurt, 2006:577) VI. SONUÇ branameye iliflkin yasal bir düzenlemenin olmamas beraberin baz sorunlar da getirmektedir. Yasal bir dü-

6 mali ÇÖZÜM 183 zenleme olmamas na ra men gerek kan t arac olmas bak m ndan ve gerekse yarg lama sürecinin uzun olmas taraflar ibraname düzenlemeye sevk etmektedir. Taraflar aras nda ibranameye iliflkin ç kan uyuflmazl klar yarg süreci sonunda çözülmektedir. Kanunlardaki bofllu un mahkemelerce doldurulmas kural na ibraname güzel bir örnek teflkil etmektedir. braname haz rlan rken Yarg tay n geçerlilik koflulu olarak arad ve yukar da aç klamaya çal flt m z baz hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.