Antipsikotik ilaçlar duygudurum

Transkript

1 Gözden Geçirmeler/Reviews Antipsikotiklerin bipolar bozuklukta kullan m Antipsikotiklerin Bipolar Bozuklukta Kullan m Cengiz Tu lu ÖZET: Antipsikotiklerin bipolar bozuklukta kullan m Antipsikotikler bipolar bozukluklar n hem akut dönemlerinde hem de sürdürüm tedavisinde yayg n olarak kullan lmaktad r. Yine de tipik antipsikotiklerin bipolar bozuklukta kullan m n n baz s n rl l klar vard r. kinci kuflak antipsikotiklerin neredeyse tümünün mani dönemlerinde etkinli i ise kan tlanm flt r. Bu makalede özellikle ikinci kuflak olmak üzere antipsikotiklerin mani ve depresyon dönemlerinde kullan m ve olas yararlar literatür fl nda gözden geçirilmifltir. Anahtar sözcükler: Antipsikotikler, atipik antipsikotikler, bipolar bozukluk, mani, depresyon Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2008:18(Suppl. 2):S50-S56 ABSTRACT: Antipsychotics for the treatment of bipolar disorder Antipsychotics are commonly used in bipolar disorders both for the treatment of acute episodes and of maintenance. However, the use of typical antipsychotics in bipolar episodes is associated with a number of limitations. Most of the second generation antipsychotics have been found effective in manic states. In this article, recent literature has been reviewed to show the potential use and benefits of the antipsychotics especially second generation ones in patients suffering form mania or depression. Key words: Antipsychotics, atypical antipsychotics, bipolar disorder, mania, depression Bulletin of Clinical Psychopharmacology 2008:18(Suppl. 2):S50-S56 Doç. Dr., Trakya Üniversitesi T p Fakültesi Psikiyatri AD, Edirne-Türkiye Yaz flma Adresi / Address reprint requests to: Doç. Dr. Cengiz Tu lu, Trakya Üniversitesi T p Fakültesi Psikiyatri AD, Edirne-Türkiye Telefon / Phone: Elektronik posta adresi / address: ctuglu@hotmail.com G R fi ve TAR HÇE Antipsikotik ilaçlar duygudurum bozuklu u olan hastalarda özellikle psikotik belirtilerin varl nda uzun zamandan beri kullan lmaktad r. Bu grup ilaçlar y llar içerisinde psikotik olmayan duygudurum bozukluklar nda da s k kullan lmaya bafllanm flt r. Antipsikotik kullan m Birinci kuflak olarak isimlendirece imiz tipik (klasik) antipsikotiklere, atipik olarak an lan kinci kuflak ilaçlar n eklenmesi ile giderek daha yayg n ve o oranda karmafl k bir hal alm flt r. Bu nedenle bipolar bozuklu u olan hastalarda antipsikotik ilaçlar n kullan m n n gözden geçirilmesi yerinde olacakt r. Bir antihistaminik olarak sentezlenen, sedatif ve antikolinerjik etkileri nedeniyle anestezi öncesi haz rl kta t bb n kullan m na sunulan klorpromazinin as l önemi antipsikotik ilaçlar ç r n açan bir ilaç olmas ndad r (1). Fenotiyazin grubunun bir üyesi olan bu ilac n 1952 y - l nda kullan ma girmesini takiben alana birçok ilaç kat lm flt r. Benzer flekilde baz rastlant sal etmenler 1959 da keflfedilen ve ikinci kuflak (atipik) antipsikotikler s n f n n ilk üyesi klozapinin de bulunmas nda etkili olmufltur (2). Uzun y llar boyunca antipsikotiklerin hayvanlar üzerinde katalepsi do uran etkisi hem bu ilaçlar n nöroleptik olarak adland r lmas na yol açm fl hem de ilaçlar n gücü bu etki ile iliflkilendirilmifltir. Tüm bunlar belirgin antipsikotik etkinli i olan ancak ekstrapiramidal yan etkisi pek gözlenmeyen klozapini ve onu y llar içerisinde takip eden ikinci kuflak ilaçlar ilgi çekici bir konuma tafl m flt r. fiizofreni ve di er psikotik bozukluklar n tedavisinde yayg n kullan lan bu ilaçlar Birinci Kuflak (BK) antipsikotikler ve kinci Kuflak ( K) antipsikotikler olarak ele almak yerinde olacakt r. Antipsikotikler Birinci kuflak antipsikotikler Nöroleptik olarak an lan bu grubun iyi bilinen özelli i ekstrapiramidal sis- S50

2 C. Tu lu tem (EPS) yan etkileridir. Hepsi dopamin tip 2 (D2) reseptör antagonisti olup, bu özellikleri EPS ve tardif diskinezi oluflturma e ilimlerini de aç klar. Prototip olarak haloperidolün gösterilebilece i yüksek potensli BK antipsikotikler oldukça özgül dopamin antagonisti etki gösterirken, prototipik olarak klorpromazinle temsil edilen düflük potensli BK antipsikotikler çokta özgül olmayarak muskarinik ve kolinerjik reseptörleri de etkilerler. Kolinerjik etkinli in bazal gangliyadaki dopaminerjik etkinlikle ters orant l oluflu düflük EPS olas l n aç klayabilmektedir. Pozitron emisyon tomografi çal flmalar psikotik belirtilerde iyileflmenin striatal D2 reseptörlerin % 65 lik blokaj ile bafllad na iflaret etmektedir. Ancak bu iflgal % 80 e ulaflt nda bu zaman EPS riski önemli düzeylere ç kmaktad r (3-5). Buradaki D2 reseptör ba lama aral n n darl flöyle bir örnekle daha iyi aç klanabilir. Haloperidol 2 mg ile %65 lik iflgal gerçeklefltirirken (iyileflmenin bafllamas ), %80 lik iflgali (ciddi EPS) 3 mg ile gerçeklefltirmektedir. kinci kuflak antipsikotiklerin bir üyesi olan risperidon söz konusu oldu unda bu iflgal aral için gereken ilaç miktarlar s ras yla 2 mg ile 8 mg ve üstüdür (3,4). kinci kuflak antipsikotikler Bu bafll k alt nda ele al nacak ilaçlar aripiprazol, ketiapin, klozapin, olanzapin, risperidon ve ziprasidondur. K antipsikotikler t pk birinci kuflaktakiler gibi etkilerini D2 reseptör antagonizmas üzerinden gösterirler. Ancak %80 düzeyinde D2 reseptör iflgali ketiapin ve klozapin gibi ikinci kuflak üyelerinde tedavi edici dozlarda neredeyse hiç görülmemektedir (3,4). D2 reseptör ba lanma aral bu iki antipsikotik grubunu ay ran önemli bir fark olarak öne ç k yor. kinci kuflak içinde tan mlanan D2 reseptör antagonizmas n n bir di er önemli istisnas ise aripiprazol dur. Aripiprazol yüksek dopamin sal m n n oldu u durumlarda antagonist gibi ifllev görürken, düflük dopamin düzeyleri izlenen durumlarda parsiyel agonist ifllev üstlenir (6). Ayr ca K antipsikotikler serotonin tip 2 (5- HT2) reseptör antagonisti etkiye de sahiptir. Bu özelli- in D2 reseptör antagonizmas n n oldu u durumlarda EPS riskini azaltt düflünülmektedir. Böylelikle Serotonin/Dopamin afinite oran (ve bu oran n giderek büyümesi) bir antipsikoti in tipik oldu undan çok atipik oldu una iflaret eden di er bir önemli göstergedir (7). K antipsikotiklerin D2 reseptör antagonizmas antimanik etkilerini aç klarken, 5-HT2 reseptör antagonizmas ve di er serotonerjik-noradrenerjik özellikler olas antidepresan etkiyi aç klayabilir. Bipolar bozuklukta antipsikotiklerin kullan m Bipolar bozukluk yüksek oranda mani ve depresyon dönemlerinin yineledi i ve tedavi süreçlerinde bu iki uçlulu un gözetilmesinin zorunlu oldu u bir bozukluktur. Günümüzde mani dönemi tedavisi geleneksel duygudurum dengeleyicileri olan lityum ve antikonvülsanlarla ve ayr ca BK ve K antipsikotiklerle baflar ile yürütülmektedir. Bu ilaçlar tek bafl na (monoterapi) ya da di er ilaçlarla birlikte (kombine) kullan labilmektedir (8). FDA (Food and Drug Administration) olanzapin, ketiapin ve risperidonun bipolar manide tek bafl na ya da di er ilaçlarla birlikte kullan m n onaylam flt r. Yine olanzapin ve aripiprazol hem akut dönemde hem de sürdürüm tedavisinde onaya sahiptir (9). Tedavisinde s kl kla çeflitli güçlüklerin ortaya ç kt bipolar depresyonda ise tek bafl na tedavi için FDA onay alan antipsikotik ilaç ketiapindir (10,11). Ülkemizde olmasa da bipolar depresyonda onay alm fl olanzapin/fluoksetin bilefli i (OFB) de an msanmal d r. K antipsikotiklerle tedavi s ras nda mani ve depresyon dönemlerinin indüksiyonu bir risk olarak tan mlanm flt r. Gözden geçirme makalelerinde Rachid ve ark. indüklenen mani veya hipomani dönemlerinin görüldü ü hasta say lar n olanzapin ile (n=95), risperidon ile (n=6), ketiapin ile (n=5) ve ziprasidon ile (n=11) bildirmifllerdir (12). Bipolar bozukluklar n tedavisinde karfl - m za ç kan bir di er güçlük ise uzun soluklu olan bu tedavide ortaya ç kan yan etkiler ve tedaviye uyum sorunlar d r. Bu bak fl aç lar yla antipsikotiklerin bipolar bozukluk endikasyon alanlar na katk s gözden geçirilecektir. MAN DÖNEM NDE ANT PS KOT KLER Depresyon dönemi tedavisinden farkl olarak manik dönem tedavisinde antipsikotiklerin kullan m neredeyse standart bir uygulamad r. BK antipsikotikler ve içlerinde özellikle klorpromazin akut manik dönemde belirtilerin kontrolünde lityuma göre çabuk etkili bulunmufltur (13). Perlis ve ark. meta-analiz çal flmalar nda mani döneminde tek bafl na K antipsikotiklerin (aripip- S51

3 Antipsikotiklerin bipolar bozuklukta kullan m razol, ketiapin, olanzapin, risperidon ve ziprasidon) kullan m n etkin olarak bildirmektedirler (14). Neredeyse K antipsikotiklerin tümünün antimanik oldu u kan tlanm flt r. Tek bafl na ilaç uygulamas na göre daha s k karfl m za ç kan bir duygudurum dengeleyici ile birlikte genellikle bir K antipsikoti in kullan lmas d r. Bu ilaçlar n akut manide etkinliklerini destekleyen genifl çift kör, plasebo kontrollü birçok çal flma mevcuttur. K antipsikotikler klasik duygudurum dengeleyicileri gibi akut manide ilk seçilecek tedavi bileflenlerindendir. Seçim karar hasta için uygun ilac n belirlenmesiyle ilgilidir. Aripiprazol Farmakolojik örüntüsü nedeniyle dikkat çekici bir ilaçt r. Orta dereceli olarak serotonin geri al m n inhibe eder, D2 ve serotonin reseptörleri üzerinde parsiyel agonist etkiye sahiptir. D2 reseptörlerine yüksek afinite ile ba lanarak hiperdopaminerjik durumlarda ifllevsel antagonist etki gösterirken hipodopaminerjik durumlarda agonist etkisi ortaya ç kar. Bu özellik düflük hiperprolaktinemi ve EPS yan etkisini aç klar (6). Aripiprazol tedavisi s ras nda en s k rastlanan EPS bulgusu akatizidir (%10). Sachs ve ark. mani dönemindeki hastalarda 3 haftal k, çift kör plasebo kontrollü çal flmalar nda, aripiprazol 4. günden itibaren bafllayan ve plasebodan üstün bir etkinlik göstermifltir (15). lk haftan n sonunda aripiprazole yan t oran %39 olarak bulunmufl ve somnolans en yayg n yan etki olarak bildirilmifltir. Uzun süreli (26 hafta) bir di er çal flmada da manik dönem yinelemesini önlemede plasebodan üstün bulunmufltur (16). Uygun hastalarda aripiprazol mg/gün olarak bafllanabilir ve gerekti inde 30 mg/gün dozuna ç k labilir. Hasta özelinde tolere edebilirlik ve bunu etkileyen klinik faktörler gözetilerek akut dönemde h zla 30 mg/güne yükseltilmesi alternatif bir yol olabilir. Ketiapin Dibenzodiazepin grubundan olup reseptör ba lanma örüntüsü klozapine benzer. D2 reseptörüne ba land ktan sonra h zl çözülebilme özelli inden dolay 800 mg/gün dozunda bile reseptör iflgali %50 düzeyinde kal r (17). Bu düflük EPS yan etkisini aç klayabilir. Sedasyona yol açar, klozapin ve olanzapin kadar olmasa da kilo al m vard r. FDA ilaç gelifltirme döneminde yap lan deneysel çal flmalardaki katarakt oluflumunu dikkate alarak aral kl göz muayenesi önermektedir. Tek bafl na veya duygudurum dengeleyicilerle birlikte bipolar bozuklukta kullan lmaktad r. Sachs ve ark. duygudurum dengeleyicilerle birlikte ketiapin kullan - m n duygudurum dengeleyicilerle birlikte plasebo kullan m na göre çok daha etkili bulmufllard r (18). Ketiapinin plasebo ile karfl laflt r ld bir çal flmada manik belirtilerde semptomatik iyileflme ilk haftadan itibaren bafllam fl ve 3 haftal k takipte giderek artarak sürmüfltür (19). Belirtilerdeki bu düzelmenin araflt rman n bafl ndaki psikotik belirti düzeyinden ba ms z oldu u vurgulanmaktad r. S k rastlanan yan etkiler somnolans, bafla r s ve a z kurulu u olarak bildirilmektedir. Klozapin 1990 y l nda yeniden kullan ma girmesiyle dirençli hastalarda önemli bir ilaç kazan lm fl oldu. Dopaminerjik, serotonerjik, alfa-adrenerjik, histaminerjik ve muskarinerjik reseptörler üzerine antagonistik etkisi vard r. Birçok reseptör sistemini etkilemekle birlikte klozapin düflük EPS oranlar ve tardif diskineziye yol açmamas ile dikkat çekicidir. Ancak %1 agranülositoz, %2 konvülsiyon ve daha nadir miyokardit gibi yan etkilerinin varl dikkatli kullan m zorunlu k l yor. Bu yan etkilerden daha s k beklenmesi gereken kilo al m ve metabolik etkilerdir (20). McElroy ve ark. psikotik bulgusu olan ve olmayan bipolar hasta grubunun klozapine verdikleri yan t flizoaffektif ya da flizofreni gruplar ndan farkl bulmam fllard r (21). Çal flmalar karma ve disforik mani dönemlerindeki tedaviye dirençli hastalar n klozapin tedavisine olumlu yan t verdi ini bildirmektedir (22,23). Bir istenmeyen etki olarak ortaya ç kabilen epileptik ataklar n doza ba ml oluflu doz azaltmay ya da gere inde amaca uygun olarak tedaviye bir duygudurum dengeleyici olan valproik asitin eklenmesini gerektirebilir. Olanzapin Olanzapin etkisi kan tlanm fl bir K antipsikotiktir. Dopaminerjik, serotonerjik, muskarinerjik ve histaminerjik birçok reseptörü antagonist olarak etkiler. EPS yan etkisi ve tardif dizkinezi riski düflüktür. BK antipsikotikler ve risperidondan daha az hiperprolaktinemiye yol açar. Olanzapin tedavisi s ras nda kilo alma ve metabolik sorunlar ortaya ç kmaktad r. Kolesterol, plazma lipidlerinde art fl ve glukoz intolerans geliflebilir. Kilo S52

4 C. Tu lu alma iyi yan t ile iliflkilendirilse de bu konu kesinleflmemifltir (24,25). Lieberman ve Goodwin ilac n sadece psikotik yada psikotik olmayan mani dönemleri ile s n rl bir etkili inin olmad n, ayr ca etkinin h zl döngülü ve karma dönemleri de kapsad n vurgulam fld r (26). Mani tedavisinde plasebodan üstündür. Olanzapin akut mani döneminin tedavisinde tek bafl na yada lityum veya valproat ile birlikte etkin bir ilaçt r. Duygudurum dengeleyici ile beraber kullan m duygudurum dengeleyicinin tek bafl na kullan ld durumlara göre çok daha iyi sonuç vermektedir (27,28). Önemli bir sorun alan olan kilo alma olanzapin ile tedavide s k rastlan r ve bazen kardiyovasküler- metabolik sorunlara yol açar. Beden kitle indeksini art r r ve bu durum di er ilaçlardan farkl olarak iyi klinik yan tla iliflkilendirilmektedir (25). Olanzapin tedavisi sadece semptomatik düzelmeye yol açmay p hastalar n ifl ve çal flma durumlar na da olumlu katk lar yap yor görünmektedir (29). Risperidon Risperidonun dopaminerjik, serotonerjik, alfa-adrenerjik ve histaminerjik reseptörler üzerinden antagonistik etkisi vard r. H zl doz titrasyonu ya da yüksek dozlar EPS ile iliflkilendirilmektedir. Orta derecede kilo alma ve metabolik riskler tafl r. Prolaktin art fl ve cinsel yan etkiler önemlidir (30). Akut manide tek bafl na veya duygudurum dengeleyicilerle birlikte kullan ld nda etkin bulunmufltur. Manik belirtileri azaltma ve tolere edilebilme bak m ndan plasebodan üstün bulunmufltur. Nguyen ve Guithrie, gözden geçirme makalelerinde tek bafl na risperidon tedavisinin manik belirtileri azaltt n vurgulam fllard r (31). Segal ve ark. risperidonu BK antipsikotik ve lityumla karfl laflt rd klar çal flmalar nda antimanik etkinlik aç s ndan fark bulamam fllar (32). Bir di er çal flmada psikotik bulgu gözetilmeden h zl döngülü gruplarda da yararl bulunmufltur (33). Ziprasidon Dopaminerjik, serotonerjik, alfa-adrenerjik ve histaminerjik reseptörlere antagonistik etkisi yan s ra serotonin ve noradrenalin geri al m inhibisyonu da gerçeklefltirir. EPS ve kilo al m ile ilgili yan etkileri kabul edilebilir düzeylerdedir. Di er yandan hastalar n %10 unda QTc de uzamaya yol açabilece inden dikkatli olunmal d r (34). Yinede a r dereceli ventriküler taflikardi olgular bildirilmemifltir. Akut manide ziprasidonla tedavinin 2. gününden itibaren semptomatik iyileflmenin bafllad 3. hafta sonuna kadar bunun giderek artt bildirilmifltir (35). Yine bu çal flmada tedaviyi sürdürememe oranlar plaseboya yak n bulunmufltur. Keck ve ark. bipolar 65 hastadan oluflan grupta yapt klar bir di er çal flmalar nda (manik veya karma dönemde, psikotik özellik gözetmeden) ziprasidonla belirtilerde h zl bir azalma gözlemlemifllerdir (36). Stahl ve ark. disforik manisi olan hasta grubunda ziprasidon tedavisini plaseboya karfl üstün oldu unu göstermifllerdir (37). En s k bildirilen yan etkiler somnolans, bafla r s ve insomni olmufltur. DEPRESYON DÖNEM NDE ANT PS KOT KLER Bipolar hastalar yaflamlar boyunca mani dönemlerinden çok depresyon dönemleri ile mücadele etmektedirler. Bunda birazda bipolar depresyon dönemleri için bütünüyle etkin tedavilerin gelifltirilememifl olmas da rol oynar. BK antipsikotiklerin bu alandaki etkilili i neredeyse hiçbir sa lam desenli çal flma ile desteklenmemifltir. Dahas BK antipsikotiklerin bipolar depresyonun gidiflini kötülefltirebilece i de ileri sürülmektedir. Ayr ca her ne kadar kan ta dayal veriler desteklemese de (38) antidepresanlar n bipolar depresyonda kullan - m klinik olarak s k baflvurulan uygulamalardand r. Öte yandan antidepresanlara eklenen K antipsikotiklerin yararl olabilece ine dikkat çekilmektedir (19). Yinede bipolar depresyon tedavisinde antipsikotikler lityum ve lamotrijinden sonra akla gelmektedir. Son zamanlarda lityumu bipolar depresyonda yeterli bulmayan araflt rmalar n varl ve lamotrijinin akut döneme zay f etkisi akla geldi inde antidepresanlardan farkl olarak antimanik etkinli i de olan K antipsikotiklerin bipolar depresyonda kullan m ile ilgili giderek artan say da çal flma ile karfl lafl lmaya bafllanm flt r. Buradaki önemli sorulardan biri antipsikotiklerin antidepresanlara eklenecek ilaçlar m oldu u yoksa onlar n yerini mi alacaklar sorusudur? Bu sorunun henüz kolay bir yan t yoktur. Aripiprazol Aripiprazol ile ilgili antidepresif etkinlik bildiren çal flmalar vard r. Ancak tek bafl na kullan mla ilgili ran- S53

5 Antipsikotiklerin bipolar bozuklukta kullan m domize kontrollü çal flmalardan çok özellikle standart antidepresan (Seçici Serotonin Gerial m nhibitörleri - SSG ) tedaviye yan t vermeyen hastalarda aripiprazol eklenmesinin yarar n vurgulayan s n rl çal flmalar mevcuttur (40,41). Bu çal flmalar n bir k sm nda hastalar n tedaviye dirençli olufllar aripiprazol etkinli inin yorumlanmas nda bir di er güçlük nedenidir. Ketiapin Ketiapin bipolar depresyonda etkin ve kabul edilebilir bir tolerans profiline sahiptir. Bipolar I ve II bozuklu u olan depresyon dönemindeki hastalarda çift kör iki farkl ketiapin dozunun verildi i çal flmada 1. haftadan itibaren bafllayan ve 8. haftaya kadar süren antidepresan etkinlik saptanm flt r (10). Thase ve ark. çal flmalar nda bipolar depresyonda tek bafl na ketiapin vererek hastalarda intihar e iliminde önemli düzeyde azalma saptam fllard r (11). Ketiapin bipolar depresyonda kendine önemli bir yer açmaktad r. Klozapin Klozapin depresif belirtilerin ve intihar davran fl n n bask n oldu u flizofreni ve flizoafektif bozuklu u olan hasta grubunda etkin bulunmufltur (42). Ancak bipolar depresyonda etkinli ini gösteren baz küçük ölçekli çal flmalar olsa da bu bak mdan yeterli kan t elde edilememifltir (23). Olanzapin Genellikle depresyonda di er ilaçlara eklenmesiyle ilgili çal flmalar dikkat çekmektedir. Psikotik özelli i olmayan hastalarda yap lan aç k bir çal flmada depresyon döneminde tek bafl na olanzapin verilmesinin belirtilerde önemli düzeyde azalmaya yol açt bildirilmifltir (43). Bipolar depresyonlarda olanzapin/fluoksetin (OFB) ile yap lan tedaviler k sa ve uzun dönemli olarak baflar l bulunmakla birlikte tolere etme, kilo alma ve metabolik sorunlar aç s ndan dikkatli olunmal d r. Ülkemizde olmasa da bu bilefli e h zl bafllayan antidepresif etki bak m ndan vurgu vard r. Tohen ve ark. genifl ölçekli çal flmalar nda (n=833) bu bilefli i kullananlardaki iyileflmeyi tek bafl na olanzapin ve olanzapin/plasebo kullananlara göre daha iyi olarak bildirmektedir (44). Risperidon Vieta ve ark. bipolar II depresyon döneminde olan ve duygudurum dengeleyici kullanmakta olan hastalara risperidon eklenmesinin baflar l sonuç verdi ini bildirmifllerdir (45). Bir baflka bipolar depresyon çal flmas nda hastalar n kulland duygudurum dengeleyici ilaca risperidon ve paroksetin ile paroksetin tek bafl na eklenmesinin sonuçlar farkl laflt rmad saptanm flt r (46). Ziprasidon Randomize kontrollü çal flmalar yoktur. Bununla birlikte farkl hasta gruplar ndan elde edilen deneyime göre ziprasidonun antidepresif etkinli inin olabilece i bildirilmektedir (9). Bipolar karma ve mani dönemlerini içeren bir çal flmada ziprasidonun depresif içerikli belirtilerde de azalmaya yol açt vurgulanm flt r (47). SÜRDÜRÜM TEDAV S NDE ANT PS KOT KLER Yinelemenin önlenmesinde birçok uygun görünen ilaç olmas na karfl n FDA farkl gruptan lityum ve lamotrijini, antipsikotik gruptan ise olanzapin ve aripiprazolü onaylam flt r. BK antipsikotiklerin bipolar bozukluk idame tedavisinde etkinli i gösterilememifltir. Akut dönemde birçok klinik yarar sunmufl olsalar da BK antipsikotiklerin uzun dönemdeki rolü k s tl d r. LAÇ ETK LEfi MLER Antipsikotikler tipik olarak CYP 450 enzim sistemi ile 1A2, 2D6 ve 3A4 üzerinden metabolize edilirler. Bu enzim sistemlerini etkileyen ilaçlar serum antipsikotik düzeylerini etkileyebilirler. SSG ilaçlar antipsikotik düzeylerini ve dolay s yla yan etki riskini art rabilirler. Karbamazepin,fenitoin, rifampisin, v.b. gibi enzim indüksiyonu yapan ilaçlar ile sigara kullan m antipsikotiklerin kan düzeylerini düflürebilirler. Farmakodinamik olarak etkileflim ise di er sedatif etkileri olan ilaçlarla birlikte kullan m durumlar nda belirginleflir. Benzer flekilde kilo al m na yol açan ilaçlar n bir arada kullan m klinik olarak ortaya ç kan sonucu daha da a rlaflt rabilir (48). Agranülositoz sorunu (klozapin ile karbamazepin birlikte kullan lmamal ) ve QTc uzamas nda da farmakodinamik etkileflimler dikkate al nmal d r (49). Mümkünse tek ilaç kullan m seçilmelidir. Ama bu durum neredeyse çok az olguda gerçekleflebilmekte hastalar s kl kla çoklu ilaç kullan m na gereksinim duymaktad r. S54

6 C. Tu lu SONUÇ Depresyon, mani dönemleri ve sürdürüm tedavileri göz önüne al nd nda BK olanlara göre K antipsikotiklerlerin tercih edilmesi uygun ve gerekli görünmektedir. Daha iyi tolere edilebilmesi, antipsikotik etkinli inin yan s ra belirgin duygudurum dönemlerine yönelik dengeleyici etkilerinin varl bu tercihi hakl ç kar yor. BK antipsikotiklerin özellikle manik dönemlerin klinik olarak idare edilmesindeki önemli katk lar n belirtmek de yerinde olacakt r. Öte yandan K olanlar n BK antipsikotiklere göre daha iyi tolere edilebilmesi yan etkilerden ar nm fl olduklar anlam na gelmemektedir. Hedefteki döneme uygun, hasta özelinde yan etkiler gözetilerek seçilecek K antipsikoti in bir duygudurum dengeleyici ile birlikte kullan m halen en iyi seçene i oluflturmaktad r. Kaynaklar: 1. Lehmann HE, Ban TA. The history of the psychopharmacology of schizophrenia. Can J Psychiatry 1997; 42: Baldessarini RJ, Frankenburg FR. Drug-Therapy - Clozapine - A Novel Antipsychotic Agent. N Engl J Med 1991; 324: Kapur S, Zipursky RB, Remington G. Clinical and theoretical implications of 5-HT2 and D-2 receptor occupancy of clozapine, risperidone, and olanzapine in schizophrenia. Am J Psychiatry 1999; 156: Kapur S, Seeman P. Does fast dissociation from the dopamine D- 2 receptor explain the action of atypical antipsychotics?: A new hypothesis. Am J Psychiatry 2001; 158: Strakowski SM, Del Bello MP, Adler CM, Keck PE. Atypical antipsychotics in the treatment of bipolar disorder. Expert Opin Pharmacother 2003; 4: Goodnick PJ, Jerry JM. Aripiprazole: Profile on Efficacy and Safety. Expert Opin Pharmacother 2002;12: Jarema M. Atypical antipsychotics in the treatment of mood disorders. Curr Opin Psychiatry 2007; 20: Savas HA, Yumru M, Kaya MC, Selek S. Atypical antipsychotics as "mood stabilizers": a retrospective chart review. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2007;31: Bowden CL, Ketter TA, Sachs GS, Thase ME. Focus on bipolar disorder treatment. J Clin Psychiatry 2005; 66: Calabrese JR, Keck PE, Jr., Macfadden W, Minkwitz M, Ketter TA, Weisler RH, Cutler AJ, McCoy R, Wilson E, Mullen J. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial of quetiapine in the treatment of bipolar I or II depression. Am J Psychiatry 2005; 162: Thase ME, Macfadden W, Weisler RH, Chang W, Paulsson B, Khan A, Calabrese JR. Efficacy of quetiapine monotherapy in bipolar I and II depression: a double-blind, placebo-controlled study (the BOLDER II study). J Clin Psychopharmacol 2006; 26: Rachid F, Bertschy G, Bondolfi G, Aubry JM. Possible induction of mania or hypomania by atypical antipsychotics: An updated review of reported cases. J Clin Psychiatry 2004; 65: Sernyak MJ, Woods SW. Chronic neuroleptic use in manicdepressive illness. Psychopharmacol Bull 1993; 29: Perlis RH, Welge JA, Vornik LA, Hirschfeld RMA, Keck PE. Atypical antipsychotics in the treatment of mania: A meta-analysis of randomized, placebo-controlled trials. J Clin Psychiatry 2006; 67: Sachs G, Sanchez R, Marcus R, Stock E, McQuade R, Carson W, Abou-Gharbia N, Impellizzeri C, Kaplita S, Rollin L, Iwamoto T. Aripiprazole in the treatment of acute manic or mixed episodes in patients with bipolar I disorder: a 3-week placebo-controlled study. J of Psychopharmacol 2006; 20: Keck PE, Calabrese JR, McQuade RD, Carson WH, Carlson BX, Rollin LM, Marcus RN, Sanchez R. A randomized, double-blind, placebo-controlled 26-week trial of aripiprazole in recently manic patients with bipolar I disorder. J Clin Psychiatry 2006; 67: McConville BJ, Arvanitis LA, Thyrum PT, Yeh C, Wilkinson LA, Chaney RO, Foster KD, Sorter MT, Friedman LM, Brown KL, Heubi JE. Pharmacokinetics, tolerability, and clinical effectiveness of quetiapine fumarate: An open-label trial in adolescents with psychotic disorders. J Clin Psychiatry 2000; 61: Sachs G, Chengappa KNR, Suppes T, Mullen JA, Brecher M, Devine NA, Sweitzer DE. Quetiapine with lithium or divalproex for the treatment of bipolar mania: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Bipolar Disord 2004; 6: Yatham LN, Paulsson B, Mullen J, Vagero M. Quetiapine versus placebo in combination with lithium or divalproex for the treatment of bipolar mania. J Clin Psychopharmacol 2004; 24: Safferman A, Lieberman JA, Kane JM, Szymanski S, Kinon B. Update on the Clinical Efficacy and Side-Effects of Clozapine. Schizophr Bull 1991; 17: Mcelroy SL, Dessain EC, Pope HG, Cole JO, Keck PE, Frankenberg FR, Aizley HG, Obrien S. Clozapine in the Treatment of Psychotic Mood Disorders, Schizoaffective Disorder, and Schizophrenia. J Clin Psychiatry 1991; 52: Green AI, Tohen M, Patel JK, Banov M, DuRand C, Berman I, Chang H, Zarate C, Posener J, Lee H, Dawson R, Richards C, Cole JO, Schatzberg AF. Clozapine in the treatment of refractory psychotic mania. Am J Psychiatry 2000; 157: Frye MA, Ketter TA, Altshuler LL, Denicoff K, Dunn RT, Kimbrell TA, Cora-Locatelli G, Post RM. Clozapine in bipolar disorder: treatment implications for other atypical antipsychotics. J Affect Disord 1998; 48: Fulton B, Goa KL. Olanzapine - A review of its pharmacological properties and therapeutic efficacy in the management of schizophrenia and related psychoses. Drugs 1997; 53(2): Hennen J, Perlis RH, Sachs G, Tohen M, Baldessarini RJ. Weight gain during treatment of bipolar I patients with olanzapine. J Clin Psychiatry 2004; 65: S55

7 Antipsikotiklerin bipolar bozuklukta kullan m 26. Lieberman DZ, Goodwin FK. Use of Olanzapine in the Treatment of Bipolar I Disorder. Expert Rev Neurother 2004;4: Jones RM, Thompson C, Bitter I. A systematic review of the efficacy and safety of second generation antipsychotics in the treatment of mania. Eur Psychiatry 2006; 21: McCormack PL, Wiseman LR. Spotlight in olanzapine in bipolar I disorder. Cns Drugs 2005; 19: Shi LZ, Juarez R, Hackworth J, Edgell ET, Haro JM, Vieta E, Tohen MF. Open-label olanzapine treatment in bipolar I disorder: clinical and work functional outcomes. Curr Med Res Opin 2006; 22: Borison RL, Pathiraja AP, Diamond BI, Meibach RC. Risperidone - Clinical Safety and Efficacy in Schizophrenia. Psychopharmacol Bull 1992; 28: Nguyen LN, Guthrie SK. Risperidone Treatment of Bipolar Mania. Ann Pharmacother 2006;40: Segal J, Berk M, Brook S. Risperidone compared with both lithium and haloperidol in mania: A double-blind randomized controlled trial. Clin Neuropharmacol 1998; 21: Guille C, Sachs GS, Ghaemi SN. A naturalistic comparison of clozapine, risperidone, and olanzapine in the treatment of bipolar disorder. J Clin Psychiatry 2000; 61: Seeger TF, Seymour PA, Schmidt AW, Zorn SH, Schulz DW, Lebel LA, Mclean S, Guanowsky V, Howard HR, Lowe JA, Heym J. Ziprasidone (Cp-88,059) - A New Antipsychotic with Combined Dopamine and Serotonin Receptor Antagonist Activity. J Pharmacol Exp Ther 1995; 275: Keck PE, Versiani M, Potkin S, West SA, Giller E, Ice K. Ziprasidone in the treatment of acute bipolar mania: A three-week, placebocontrolled, double-blind, randomized trial. Am J Psychiatry 2003; 160: Keck PE, Potkin SG, Rappard F, Loebel A, Batzar E. Efficacy and safety of ziprasidone in bipolar disorder: Short- & long-term data. Int J of Neuropsychopharmacol 2006; 9:S Stahl S, Lombardo I, Loebel A, Rappard F, Mandel F. Efficacy of ziprasidone in dysphoric mania: Pooled analysis of two doubleblind studies. Bipolar Disord 2006; 8: Sachs GS, Nierenberg AA, Calabrese JR, Marangell LB, Wisniewski SR, Gyulai L, Friedman ES, Bowden CL, Fossey MD, Ostacher MJ, Ketter TA, Patel J, Hauser P, Rapport D, Martinez JM, Allen MH, Miklowitz DJ, Otto MW, Dennehy EB, Thase ME. Effectiveness of adjunctive antidepressant treatment for bipolar depression. N Engl J Med 2007; 356: Ulusahin A. kiuçlu bozuklukta aripiprazol. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2008; 18: Papakostas GI, Petersen TJ, Kinrys G, Burns AM, Worthington JJ, Alpert JE, Fava M, Nierenberg AA. Aripiprazole augmentation of selective serotonin reuptake inhibitors for treatment-resistant major depressive disorder. J Clin Psychiatry 2005; 66: Simon JS, Nemeroff CB. Aripiprazole augmentation of antidepressants for the treatment of partially responding and nonresponding patients with major depressive disorder. J Clin Psychiatry 2005; 66: Meltzer HY, Alphs L, Green AI, Altamura AC, Anand R, Bertoldi A, Bourgeois M, Chouinard G, Islam MZ, Kane J, Krishnan R, Lindenmayer JP, Potkin S. Clozapine treatment for suicidality in schizophrenia: International Suicide Prevention Trial (InterSePT). Arch Gen Psychiatry 2003; 60: Mathews J, Garcia KS, Mintun MA, Sheline YI. Antidepressant efficacy of olanzapine as monotherapy in major depressive disorder, without psychosis: a pilot study. Psychiatry Res 2006; 146: Tohen M, Vieta E, Calabrese J, Ketter TA, Sachs G, Bowden C, Mitchell PB, Centorrino F, Risser R, Baker RW, Evans AR, Beymer K, Dube S, Tollefson GD, Breier A. Efficacy of olanzapine and olanzapine-fluoxetine combination in the treatment of bipolar I depression. Arch Gen Psychiatry 2003; 60: Vieta E, Gasto C, Colom F, Reinares M, Martinez-Aran A, Benabarre A, Akiskal HS. Role of risperidone in bipolar II: an open 6-month study. J Affect Disord 2001; 67: Shelton RC, Stahl SM. Risperidone and paroxetine given singly and in combination for bipolar depression. J Clin Psychiatry 2004; 65: Potkin SG, Keck PE, Jr., Segal S, Ice K, English P. Ziprasidone in acute bipolar mania: a 21-day randomized, double-blind, placebo-controlled replication trial. J Clin Psychopharmacol 2005; 25: Tohen M, Chengappa KN, Suppes T, Zarate CA, Jr., Calabrese JR, Bowden CL, Sachs GS, Kupfer DJ, Baker RW, Risser RC, Keeter EL, Feldman PD, Tollefson GD, Breier A. Efficacy of olanzapine in combination with valproate or lithium in the treatment of mania in patients partially nonresponsive to valproate or lithium monotherapy. Arch Gen Psychiatry 2002; 59: Strakowski SM, DelBello MP, Adler CM. Comparative efficacy and tolerability of drug treatments for bipolar disorder. CNS Drugs 2001; 15: S56