SÜT PROGESTERON TEST KİTLERİNİN ERKEN GEBELİK VE ÖSTRUSLARIN SAPTANMASINDA ULTRASONOGRAFİ İLE KARŞıLAŞTıRMALı OLARAK KULLANILMASI

Transkript

1 Ankara Onv Vet Fak Derg 42: 71-75, 1995 SÜT PROGESTERON TEST KİTLERİNİN ERKEN GEBELİK VE ÖSTRUSLARIN SAPTANMASINDA ULTRASONOGRAFİ İLE KARŞıLAŞTıRMALı OLARAK KULLANILMASI Hakkı İzgür* Şükrü Küplülü** Rı/at Vural** Rı/at Salmanoğlu** Çetn Kılıçoğlu* İsmal Özdemr*** Ümt Çerçel**** The use of boyne rapd progesteron test kts as compared wth u1trasonography n determnng the early pregnancy and oestrus Summary: In ths study, l was amed to test the practcablly of boyne rapd progesteron kls (Ovucheck Cowsde-Rapd tube kl, Oyucheck 30- rapd well kl, Bayer), whch s nterpreted vsually wlh color changes, n determnng the early pregnancy and oestrus by comparson wlh ultrasonography beıween and 24 days after artfcal nsemnaton under feld condlons n dary cows. Twenty Brown Swss cows were used as materal. All the cows were examned by ultrasonography and rectal palpaton to deıermne the follcular and luıeal structures on the ovares and the pregnancy. The progesteron concentraton n m/k was measured by usng the rapd progesterone test. The results thaı were found by mlk progesıeron level were sm/ar wıh %100 accuracy, when compared wlh ultrasonography and rectal palpatan results. Accordng to these results,follcular structures and early pregnancy had been detected of the cows and of the cows respectvely. As a result; l s concluded that rapd progesteron test kts, "whchs on the bass of the color changes, are recommended as effecıve methods n determnng the early pregnancy and s/ent heat and can be employed smply, quckly and wlh accuracy n thefeld condlons. Özet: Bu çalışmada, neklerde tohumlamayı zleyen -24. günler arasında erken gebelklern ve östrusların saptanmasında kuııanılan, renk degşm esasına göre çalışan, çabuk süt progesteron test (Ovucheck tüp ve Ovucheck plak) metotlarının, ultrasonograf lc karşılaştırılarak, bu testlern saha şartlarında uygulanablrlgnn araştırılması amaçlandı. Tohumlamayı zleyen -24. günler arasındak adet İsvçre esmer nek, çalışmanın hayvan materyaln oluşturdu. Luteal ve foııküler yapıları belrlemek amacı le her hayvana rektal palpasyon, gebelkler belrlemek çn ultrasonografk görüntüleme uygulandı. Ayıca süt progesteron düzeyn belrlemek amacı le de renk esasına dayalı çabuk süt progesteron test ktler kuııanıldı. Süt progesteron test ktler le elde edlen bulgular, rektal palpasyon ve ultrasonograf le elde edlen bulgularla %100 dogrulukla benzerlk gösterd. Bucbulgulara göre, nekten 'sında foııküler yapı, 'ünde se, erken gebelk saptandı. Sonuç olarak; erken gebelklern ve gzl seyrl östrusların belrlenmesnde renk esasına dayalı çabuk progesteron test ktlernn etkl br metot oldu~u ve saha şartlarında kısa sürede, kolaylıkla ve yüksek do~ruluk oranı le kuııanılableceg kanısına varıldı. Grş Prof. Dr. AÜ Veterner Fak. Doğum ve lnekoloj Anab. lm Dalı, Ankara İneklerde süt, plazma ve serum progesteron Doç Dr. AÜ Veterner Fak. Doğum ve lnekoloj Anab. sevyes, fonksyonel br korpus luteumun lm Dalı, Ankara varlığının veya yokluğunun göstergesdr. Süt Veıerner Hekm, Bayer naç A.Ş., Isıanbul nekiernde progesteron değernn ölçüleblmes ve blnmes,tohumlama anında östrus zamanının Veterner Hekm, Anadolu Tanm ışıelmes, Çfıeler/ doğrulanması,erken gebelklern sap- Eskşehr.

2 72 H. ızgü~-ş. KÜPLÜLÜ-R. VURAl_oR. SALMANoGLU-ç. KILlÇoGLU-1. ÖZDEMIR-Ü. ÇERÇEL tanması,postpartum ovaryum aktvtesnn değerlendrlmes, ovaryum fonksyon bozukluklarından ler gelen nfertlte nedenlernn araştınlmasında ve embryonk ölümlern belrlenmesnde,öneml roloynamaktadır (8,12, ı3, 15,18,19). Süt, plazma ve serum progesteron düzeyler, gelşmş aletlerle donanmış endokrnoloj laboratuvarıarında uı;man kşlerce rado mmunoassay (RIA) ve enzm mmunoassay (EIA) yöntemler le nanogram (ng) düzeynde saptanablmektedr (lo-b). Ancak laburatuvarların kurulmasının büyük parasal kaynaklara ve uzmanlara htyaç göstermes, numunelern laboratuvara ulaştınlması esnasında ortaya çıkan aksaklıklar ve numunelern bell bölgelerdek laboratuvara gönderlmes, değerlendrlmes ve sonucun bldrlmes çn gerekl zamanın uzun olmasl, araştırıcıları saha şartlannda uygulanablr progesteron ölçüm testlerne yönlendrmştr (8,, 13, 18). Çabuk progesteron test ktlernn çalışma prenspler, test edlen serum, plazma veya sünek progesteronun alkaln fosfatazia şaretl progesteronla brlkte blnen ve bell mktardak antkorla karşı karşıya getrlmes (rekabet esasına göre) ve lave edlen substratla renk değşklğnn oluşturulmasıdır. Burada reng, 5-bromo-4 kloro-3 ndoll ve tetrazolum blue şekllendrmektedr. Süt, plazma veya serum örneğnde yeterl mktarda progesteron yok se, enzm alkaln fosfatazla şaretl progesteronlar tüp yüzeyndek antkorlara bağlanır ve sonradan lave edlen substratla bu bleşk reaksyona grerek değşk tonlarda renk açığa çıkar (örn: mav renk). Hayvanlardan alınan örneklerde progesteron düzey yüksek se, enzm alkaln fosfatazla şaretl progesteronlar tüp yüzeyndek antkorlara bağlanamaz ve dolayısıyle substratla da renk reaksyonu oluşmaz (ll). Oonysus (7) sütçü keç ve nekler üzernde yaptığı br çalışmada, renk esasına dayalı kaltatf (Avucheck Cowsde, Calfcheck Reprostrp) progesteron test ktler le mktar esasına dayalı kanttatf (Noctech Progesteron EIA, Avucheck Mlk Progesteron EIA ve Enzygnost Mlk Progesterone Vet) progesteron test ktlern karşılaştırmış, her k progçsteron test ktler le keçlerde gebe olmayanları %80-100, gebe olanları %83-88, neklerde se bu oranları sırası le %90-91 ve %-8 olarak belrlemş ve sonuç olarak; renk esasına dayalı kaltatf progesteran test ktlernn bast, daha kısa sürede uygulanablr olduğunu ve doğruluk oranın mktar esasına dayalı progesteron test ktler lc benzer sonuçlar verdğn belrtmş ve bu testlern özellkle gebe olmayan ve östrusda olan hayvanların belrlenmesnde oldukça etkl olduğunu vurgulamıştır. Elmore (ll) 198 yılında kaltatf ve kanttatf test ktlern karşılaştırdığı çalışmasında, br çok sığır şletmesnde fonksyonel br korpus luteumun varlığının tesbtnde renk yeterl olable- esasına dayalı kaltatf testlern ceğn vurgulamıştır. Oaves ve ark. () 1987 yılında 950 süt örneğn kaltatf br test olan Avucheck Cowsde ve radommunoassay teknğ le karşılaştırmalı olarak ncelemşler ve sonuç olarak, sütle yüksek ve düşük progesteron sevyelernn belrlenmesnde Ovcheck Cowsde testnn etkl olduğunu, uygulamanın kısa sürede tamamlandığını ve şletmelere rahatlıkla kullanılableceğn açıklamışlardır. Brçok araştıncı (4,5, 1,24) neklerde erken gebelğn tanısında ultrasonografk görüntülemenn de öneml br yer olduğunu vurgulamışlardır. Bu araştıncılar, 5 MHz lnear-array problu B mode realt-tme ultrasonograf k yaptıkları çalışmalarda, gebelğn. gününde, 3 mm uzunluğundak embryonun, mm çapındak anekojenk embryo kesesnn merkeznde yer aldığını, 22. günde yaklaşık mm uzunluğa ulaşan embryonun kesenn orta kesmnde çap uzunluğuna yerleştğ ve allontos kesesnn belrlemeye başladığını, 24. günde se embryonun anekojenk kese çnde "C" şekln aldığını belrtmşlerdr. İneklerde tohumlamayı zleyen -24. günler arasında erken gebelklern ve östrusların saptanmasında, renk esasına göre çalışan çabuk süt progesteron testnn (Avucheck tüp ve Avucheck plak), rektal palpasyon ve ultrasonograf le karşılaştırmalı olarak saha şartlarında uygulanablrlğ bu çalışmada amaçlanmıştır. Hayvan Materyal Materyal ve Metot Bu salışmanın hayvan materyaln, Türkye Tarım Işletmeler Ge~el Müdürlüğü'ne bağlı Çftler Anadolu Tarım Işletmes'ne at en az br doğum yapmış, uygun barınma ve beslenme koşullarına sahp, aşım tarhler -24 gün arasında değşen, laktasyondak adet Brown Swss (Montofon) ırkı nek oluşturdu. Ultrasonogra f İneklerde ovaryum ve uterus muayeneler çn Shmadsu (SOL 452) marka, 5.5 Mhz, lnear array prob ve resmleyc (prnter) donanımlı taşınablr B modc u1trasonograf kullanıldı. Progesteron Test Ktler Çalışmaya alınan hayvanlarda süt progesteron düzeylern belrlemek amacı le ovucheck 30 plak test (Avucheck 30-rapd well kt, Bayer) ve Ovuchectk tüp test (Avucheck Cowsde-Rapd tube kt, Bayer) kullanıldı. Avucheck 30 plak test, standart, solusyon A (enzm konjugat), solusyon B (substrat buffcr),

3 SÜT PROGESTERO~ TES K.1n.ERI 73 Solusyon C (substrat raagent) plastk ppet ve antprogesteron monoklonal antkorla kaplanmış, çnde stablze buffer bulunan 30 adet mn plak çerrken, Ovucheck tüp test, standart, solusyon A(enzm konjugat), solusyon B (substrat buffer), Solusyon C(substrat reagent) le antprogesteron monoklonal antkorla kaplanmış adet deney tüpü ve plastk ppctler kapsamaktaydı (Resm 1,2). t ~.- f, l lı lı \J, ~_.. ~ D Resml: Ovucheck tüp test kt Ovucheck Cowsde rapd rube kt Rektal Palpasyon Uygulaması Seçlen hayvanlara rektal palpasyon (25) uygulaması yapılarak ovaryumlardak follküller, luteal ve kstk yapılar saptanarak kayıt edld. Uygulaması Çalışmaya alınan tüm neklere rektal yolla ultrasonograf (21) uygulanarak uterus ve ovaryum bulgulan görüntülend. Bu bulgular doğrultusunda gebe ve gebe olmayan hayvanlar belrlend. Progesteron Test Kt Uygulamaları Süt progesteron düzeylern belrlemek amacı le klnk mastts bulunmayan meme loblanndan lk beş sağım atıldıktan sonra her br hayvandan lo'ar mlltre süt alındı. Bu sütler, test ktlernn prospektus talmatlarla (2,3) uygun olarak 15 dakka çnde değerlendrlerek sonuçlar kayıt edld. Resm 2: Ovuchek 30 plak ıesı kı. Ovucheck 30 rapd well kt. Tablo : Rekıal palpasyon, ulırasonograf ve süı progesteron ıest kt bulguları. (Results of reeı al palpaıon, ultrasonography and ml k progesıeron).,---.._--_. Ovaryum Palpasyon Ulırasonograf Süt progesteron Tanı Bulgulan Bulgulan Bulgulan Gebelk Atpk r cl (+) (-) Plak Tüp solgun solgun gebe 2 2! Stand. eşt ovar. kist Bulgular Rektal Palpasyon Bulguları Rektal palpasyon uygulaması yapılan nekten dördünde graff folkülü saptandı. Palpasyon uygulamas.ı esnasında se vulvadan çara akıntısı gözlend. Ik olguda follküler kst şüphel atpk ovaryum bulunurken gerye kalan nektc korpus luteum belrlend (Tablo 1). Bulguları k muayenes yapılan nekten l4'ünde gebejk poztf bulundu. Gebelklerde anekojenk uterus lumen çnde "C" şeklnde veya fötal kese çapı boyunca yerleşmş ekojenk embryo taslağı gözlend (Resm 3). 4 _~1~}'U '--- _ F: FoUküı stand!. eşt: Standart renge eşt CL: Corpus lutem ovar. kst: Ovaryum kst ı koyu östrus

4 74 H.IZGÜR.Ş. KePLÜLÜ-R. VURAL-R. SALMANoCLU-Ç. KILlÇoCLU-I. ÖZDEMİR-ü. ÇERÇEL Gebelk saptanan hayvanlann ovaryumlannda se ovaryum dokusuna göre daha az anekojonk ve sınırlan belrgn gebelk korpus luteumlan saptandı. Embryo taslağl'saptanamayan 4 olguda çaplan yaklaşık 1.5 cm olan anekojenk yapıda düzgün nce çepcrl follküller bulundu. Çalışmaya alınan hayvandan ksnde se, yaklaşık 2 cm anekojenk lumenl, 2mm kalınlığında follkül çepcr olan kstk yapılar belrlend (Tablo 1). Tablo 2: ve progesteron test sonuçlannın gebelk tanısında karşılaştırılması (Comparson of progesteron test and ulırasonography results n pregnancy dagnoss) : Yöntem Süt progesteron Tüp Plak Hayvan Sayısı Gebelğn Tanısı..J'). (-) Yöntemlern Doğrulama Brbrn Oranı Tartışma ve Sonuç o Resm3: 23 günlük embryomın ultrasonografk görünümü Embryo taslağı (beyaz ok) Ultrasonographc appearance of cmbro on day 23 Task of embro (Whte arrow). Plak Test Kt1er le Elde Edlen Süt Progesteron Bulguları Süt progesteron test sonuçlannın değerlendrlmesnde, rektal palpasyon lc korpus luteum ve ultrasonograf le gebelk poztf belrlenen hayvanlarda elde edlen plak test renkler, standart mav renkten solgun bulundu ve bu örnekler gebelk poztf olarak değerlendrld. Standart mav renkten daha koyu br renk elde edlen neklere östrus tanısı konuldu. Palpasyanda atpk ovaryum, ultrasonografde kstk yapı olarak belrlenen k olguda se plak test renk sonuçlan, standart renk le eşt bulundu (Tablo 1-2). Tüp Test Ktler İle Elde Edlen süt Progesteron Bulguları Tüp test ktler le elde edlen sonuçlar, plak test ktler le elde edlen test sonuçlan le paralellk göstermştr (Tablo 1-2). Her k test, 15- dakka çnde gerçekleştrld. Brçok (,10,13,15,,21,22) araştıncı, saha şartlannda, progesteron test ktlernn, doğum sonrası ovaryum aktvtesnn zlcnmesnde, aktf luteal evrenn belrlenmesnde, tohumlama gününün doğrulanmasında ve tohumlamayı zleyen -24. günler arasında şüphel gebelklern ve gebe olmayanlann ortaya çıkartılması amacı le güvenle kullanılableceğn vurgulamışlardır. Çalışmada se çabuk progesteron test ktler, neklerde tohumlamayı zleyen -24. günler arasında ultrasonograf lc karşılaştırmalı olarak, erken gebelklern ve östruslann saptanması amacı le kullanılmıştır. Eddy (9) yıllannda k şletmede yaptığı br çalışmada tohumlamayı zleyen günler arasında tekrar östrus gösterenlern, gözleml e ancak %40'nı belrlerken, Ovucheck-9 plak süt progesteron test ktler lc %70'nı belrlemştr. Thomas ve Dobson (2) gebelk esnasında östrus gösteren 35 nek üzernde, Ovucheck cowsde çabuk progesteron test ktlern kullanarak, östrusun görsel belrtler le süt progesteron düzey arasında br paralellk olmadığını belrlemşlerdr. Daves ve ark. () İngltere'nn MMB (Mlk Marketng Board) Veterner Araştırma laboratuvannda, gebe olmayan sklk neklerden alınan 131 süt örneğnndek progesteron düzeylern Ovucheek Cowsde çabuk tüp progesteron test ktler le belrlemeye çalışmışlar ve elde ettkler sonuçlan laboratuvar bulgulan le karşılaştırmışlar; sonuç olarak 131 süt örneğnden 74'ünde yüksek progesteron, 55'nde düşük progesteron saptamışlar; 2 örneğ se şüphel olarak değerlendrmşler ve bu bulgular doğrultusunda testn duyarlılığının %9.4 (53/55), spesftesn %98. (73/74) olarak belrlemşlerdr. Kastele ve ark. (17) progtaglandn lc snkronze edlmş nekler de 5 mhz lneararray problu, B-mode ultrasonografı kullanarak östrusu zleyen 10. günden tbaren 3 operatörle

5 SÜT PROGESTERON TES KITLERl 75 gebelk takb yapmışlardır. Her 3 operatörde gebelğn -27. günler arasında, anekojenk embryo keses ve embryo keses çnde değşk şekl (C ve L şeklnde) ve konumdak ekojenk embryoyu tanıyarak gebe ve gebe olmayan hayvanlan % 100 oranında belrlemşlerdr. Bu bulgular doğrultusunda araştıncılar, tohumlamayı zleyen özellkle -24. günler arasında gebe ve gebe olmayan hayvanlann ve bu günlerden sonra ortaya çıkan embryonk ölümlern belrlenmesnde u1trasonografnn öneml yer olduğunu vurgulamışlardır. Farn ve ark. () Aumlama ve Fredrksson (1) Person ve Gnther (23) ovaryum kstlernn u1trasonograf lc % 100 doğruluk oranı le rahatlıkla belrlenebleceğn belrtmşlerdr. Çftleşmey zleyen -24. günler arasında Ovucheck plak ve Ovucheck tüp progesteron test ktlernn saha şartlannda etknlğn belrlemek amacı lc ultrasonograf le karşılaştırmalı olarak yapılan bu çalışmada düşük ve yüksek progesteron değerlernn belrlenmesnde % 100 doğruluk oranı le bu konuda daha önce yapılan çalışmalarla benzer sonuçlar elde edlmştr. Sonuç olarak; yapılan çalışma le, renk esasına dayalı Ovucheck plak ve Ovucheck tüp progesteron test ktlernn, tohumlamayı zleyen -24. günler arasında gebe olmayan hayvanlann ve gzl seyrl östruslann belrlemesnde oldukça etkl olduğu ve saha şartlannda, kolaylıkla, kısa sürede ve yüksek doğruluk oranı lc rahatlıkla kullanılableceğ kanısına vanımıştır. Kaynaklar ı. Alumlamal, S. and Fredrksson, G. (1989): Influence of repeaıed progıag/andn F2 alpha njecıons on ıhe ovaran funclon n ıhe hefer. J. Vet. Med., Anon. (1993): Uses of COMlsderapd luhe kı, Instructons. Bayer UK Ltd. Veterna:y Busness Group London. 57 pp. 3. Anon. (1993): Uses of Ovucheck 30 rapd well kt, Instruc. tons, Bayer UK Ltd Veternary Busness Group London. 7 pp. 4. ChafTaux, S., Reddy, G.N.s., Valon, F. and Thl. I>er M. (198): Transrecta/ rea/-tme wtrasound scannng for dagnosng pregnancy and for montorng embryonc morta/ty n dary cal/le. Anm. Rep. Scı.. lo, Curran, S., Person, R.A. and Gnther, (198): U/trasonographc appearance of the bovne concepıus from days through 0. J.A.V.M.A, 189 (10), Daves, J., Fletcher, ~.A. and!l\ewslead, R.A. (1987): Eva/uaton of an enzyme mmunoassay kt for the qua/tatve assessment of progesıerone n bovne m/k sam. p/es. Vet. Rec., Donysus, D.A. (199 I). Pregnancy dagnoss n dary gocts and COMlSusng progesteron assay kts. Aust. Yet. J. 8 (1), Drew, B. (198): M/k progesterone testng as an ad to COMl fert/ty managemem. In Practce. (1), Eddy, R.G. (1985): The use of an EL/SA mlk progesterone test as an ad to oestrus predcton n dary COMlS.The BoYne Proceedngs 18, LO. Eddy, R.G. and Clark, PJ. (1987): Oestrus predcton n dary cows usng an EL/SA progesterone les. Vet. Rec., Elmore, R.G. (198): Rapd progesteron assays: The lates n kt technology. Vet. Med. (7) Elmore, R.G. (198): Usng rapd progesıeron assay /cts lo detect open COMlS.Vet. Med. (10), Elmore, R.G. (1987): Bel/er reproductve managemem through rapd progesterone ossoy kt technology. Vet. Med., (1), Farn, P.W., Youngqusl, R.S., Parfet, J.R. and Garve, H.A. (1990): Dagnoss of /U/eal ond follcwar ovaran cysts n dary cows by sectar sean ultrasonography. "llıerogenology. 34 (4), Foulkes, J.A. and Goodey, R.G. (1988): Fertlıy of Fresan cow after nsemnaton on the second, thrd and fourty days of law m/k progesteron concentratons. Vet. Rec., KasteHe, J.P., Curran, S. and Gnlher, OJ. (1989): Accuracy of ultrasonography for pregnancy dagnoss on days ıo-22 n hefers. 'Iherogenology, 31 (4), KasteHe, J.P., Curran, S., Person, R.A. and Gnther, (1988): U/trasonc evawaton of the bovne conceptus. Therogenology, 29, Letch, J. (198): Progesterone testng: A postve success. Dary Farmer, (4) Lynch, E.P. and Abbolt, P.B. (1988): Progesteron assoys n dary praclce: Seven questons, seven onsmles. Vet. Med., (5) Markusfeld, O. (1987): lnactve ovares n hgh-ye/dng dary COMlSbefore servce: Aet%gy and effect on concepton. Vet. Rec., ı. McDougall, S. and Hampson, A. (1992): Effcacy of detecton of oestrus n a dary had. Aust. Yet. J., 9 (4), Nakao, T., Harada, A., Kımura, M., Takag, H., Kaneko, K., Sugyama, S., Salto, A., Moryosh, M. and Kawala, K. (1993): Effect of fenprosta/ene days af ter fertreln treatment on mervals from treatmem to concepton n COMlSwth follcwor cysts dagnosed!yy m/k progesteron test. J.Vet.Med. Sc., 55 (2), Person, R.A. and Gnther, (1984): U/trasonogrophy of the bovne ovary. Therogenology, 21 (3) Pcrson, R.A. and Gnlher, OJ. (1984): U/trasonography for detecton of pregnancy and study of embryonc development n hefers. Therogenology, 22(2), Roberts, S.J. (198): Veterner obstetrcs and gental dseases (Therogen%gy). Woodstock, Yermont, pp.. 2. Thomas, ı. and Dobson, H. (1989): Oestrus durng pregnancy n the cow. Yel. Rec., 124, Alınmıştır. Rcceved ı995