TC.BEÜ. DEVREK MESLEK YÜKSEKOKULU DYY 223GENEL İŞLETME ÖĞRETİM GÖREVLİSİ ŞULE KIYCI ÇINAR

Transkript

1 TC.BEÜ. DEVREK MESLEK YÜKSEKOKULU DYY 223GENEL İŞLETME ÖĞRETİM GÖREVLİSİ ŞULE KIYCI ÇINAR

2 İŞLETME BİLİMİ İşletmelerin kuruluşu, finansmanı, üretim araçlarının sağlanması, üretilen mal ve hizmetlerin pazarlanması, örgütlenip yönetilmeleri ve parasal olayların izlenmesi konularını ele alıp inceleyen bir bilim dalıdır Şule KIYCI 2

3 İŞLETME NEDİR? İşletmek ya da İşletmeyi sağlayan yönetim Maddi ve beşeri unsurlardan oluşan bir üretim birimidir Şule 2013-Şule KIYCI 3

4 İŞLETME; başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ya da hizmet üreten ekonomik birimdir. İşletmenin konusu olan mal ve hizmetler; insanların ihtiyaçlarını giderme niteliğine sahip olmaları yanında kıt ya da sınırlı olma özellikleri de vardır Şule 2013-Şule KIYCI 4

5 MAL İnsan ihtiyaçlarını ve isteklerini gidermeye yarayan somut araçlardır. Mallar ekonomik ve ekonomik olmayan(serbest) mallar diye ikiye ayrılır. Doğada bol miktarda bulunup da, hiçbir çaba sarf etmeden insan ihtiyacını karşılayan mallar serbest mallardır. Ekonomik mallar ise; tüketim malları-üretim malları ve dayanıklı mallar-dayanıksız mallar olmak üzere sınıflara ayrılır Şule KIYCI 5

6 HİZMET İnsan ihtiyaçlarını karşılayan, ancak somut olmayan soyut araçlardır. Mal ve hizmet aynı çabanın ürünüdürler ancak birbirlerinden farklı özellikler taşırlar Şule KIYCI 6

7 GEREKSİNİM(İHTİYAÇ) VE İSTEKLER Ekonomik yaşamın ve ekonomik faaliyetlerin hareket noktasını insan ihtiyaçları ve istekleri oluşturur. İhtiyaç ve istekler; karşılandığı zaman insana mutluluk ve haz veren, karşılanmadığında acı veren her şeydir. Bunların bir bölümü yaşamsal önemdedir ve kesinlikle karşılanmaları gerekir aksi durumda, kişilerin yaşamlarını sürdürmeleri olanaksızlaşır Şule KIYCI 7

8 TALEP Satın alma gücü olan bireylerin ekonomik mal ve hizmetlere gösterdikleri isteklerdir. Talepten söz edebilmek için: 1. Mala karşı duyulan ihtiyaç ya da istek 2. Malın karşılığını ödeme isteği 3. Karşılığı ödeyebilecek gelir düzeyi Şule KIYCI 8

9 TÜKETİM İnsan ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamak niyetiyle üretilen mal ve hizmetlerin kullanımıdır. Farklı bir ifadeyle; mal ve hizmetlerin sağladığı yaraların kullanılması tüketimdir Şule KIYCI 9

10 TÜKETİCİ İhtiyaç ve isteklerini karşılamak amacıyla mal ya da hizmetleri kullanan bireyler ya da örgütlerdir Şule KIYCI 10

11 SON TÜKETİCİ- ENDÜSTRİYEL TÜKETİCİ Son tüketici, kişisel ya da aile ihtiyaçları nedeniyle bir mal ya da hizmeti satın alan birey ya da kuruluştur. Endüstriyel tüketici; üretmek, yeniden satmak ya da işletme kurmak amacıyla satın almada bulunan bireyler veya örgütlerdir Şule KIYCI 11

12 İŞLETME VE TEŞEBBÜS AYRIMI İşletme teknik -mal ya da hizmet üreten fabrika, atölye, mağaza gibi- bir birimdir. Teşebbüs de, hukuki, iktisadi ve mali birimdir. Her teşebbüs bir işletmedir, ama her işletme bir teşebbüs değildir. Teşebbüs bir ya da daha fazla işletmeye sahip olabilen bir kuruluştur. Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ.-Teşebbüs Alpullu Şeker Fabrikası-İşletme Şule 2011-Şule KIYCI 12

13 GİRİŞİM Başkalarının gereksinimlerini karşılamak üzere pazarı olan ve pazarda fiyatı olan ekonomik mal ve hizmetleri ortaya koymak ve sahibine kar sağlama amacı güden bir işletmedir. Bir işletmenin girişim olabilmesi için; üretilen mal ve hizmetlerin başkalarının ihtiyaçlarını karşılaması, pazarının ve fiyatının bulunması gerekir. Girişimin temel amacı kar sağlamaktır Şule KIYCI 13

14 FAYDA Mal ve hizmetlerin insanların ihtiyaçlarını giderme niteliğine biz FAYDA deriz. Fayda yaratmanın başlıca 4 şekli vardır. Bunlar; 1. Şekil değişikliği yoluyla 2. Zaman değişikliği yoluyla 3. Yer değişikliği yoluyla 4. Mülkiyet değişikliği yoluyla Şule 2011-Şule KIYCI 14

15 1. Şekil Değişikliği Yoluyla Fayda: Üretim faaliyetiyle ilgilidir. Girdilerin veya malların ekonomik, fiziksel, kimyasal ya da bunların karışımı olan değişimlere uğratılmasıyla fayda yaratılır. 2. Zaman Değişikliği Yoluyla: Malların kıt olduğu zamanlarda pazara sunulmak üzere depolanması ve muhafaza edilmesiyle ilgili faaliyetleri kapsar. 3. Yer Değişikliği Yoluyla: Malların taşınıp kıt olduğu bölgelere ve yerlere ulaştırılmasıyla gerçekleşir. 4. Mülkiyet Değişikliği Yoluyla: Malların sahipliğinin değiştirilmesiyle ilgili olan değişim faaliyetlerini kapsar Şule 2011-Şule KIYCI 15

16 İKTİSADİ MAL VE HİZMETLER İnsanların ihtiyaçlarını giderme niteliği ya da faydası olan madde ve hizmetlerdir Şule 2011-Şule KIYCI 16

17 ÜRETİM Her türlü fayda yaratmaya, yani iktisadi mal ve hizmetler meydana getirme sürecidir Şule 2011-Şule KIYCI 17

18 ÜRETİM FAKTÖRLERİ Üretim faaliyetinin gerçekleştirilmesi için, bir araya getirilmesi gereken bazı temel nitelikli unsurlar vardır ki bunlara üretim faktörleri denilmektedir. Bunlar; 1. EMEK 2. SERMAYE 3. DOĞAL KAYNAKLAR 4. MÜTEŞEBBİS(GİRİŞİMCİ) 5. TEKNOLOJİ Şule 2011-Şule KIYCI 18

19 EMEK İşletmelerde üretimi ortaya koyan insan kaynağını ifade etmektedir. Emek faktörü, üretimi gerçekleştirenlerin fiziksel ve düşünsel katkılarını içermektedir Şule KIYCI 19

20 GİRİŞİMCİ (MÜTEŞEBBİS) Mal ve hizmet üretimi için üretim öğelerini bir araya getirilmesini sağlayan kişidir. Temel amacı kar elde etmektir. Buna karşılık üretim faaliyetlerinden doğabilecek riski de üstlenir Şule KIYCI 20

21 SERMAYE Mal ve hizmet üretimini destekleyen servettir. Sermaye, üretimde yararlanılan para ve parasal değeri olan her türlü donanımı ifade eder. Paraya dönüşebilen hisse senedi, bono gibi değerler ya da bir fabrikadaki makine, bina sermaye olarak nitelenir Şule KIYCI 21

22 DOĞAL KAYNAKLAR Doğadan elde edilen, doğrudan ya da işlenerek kullanılan her türlü maddeyi içerir. Temel doğal kaynaklar; toprak, su, mineral maddeler dir. Ekonomik bir kaynak olarak doğa, nicelik olarak ve içerdiği hammadde açısından sınırlıdır ve arttırılması mümkün değildir. Bu sebeple; bu işletme faktörünün işletmeler tarafından özenli kullanılması hem işletme çıkarları için hem de insanlığın çıkarları için yararlıdır Şule KIYCI 22

23 TEKNOLOJİ Mal ve hizmet üretimi için kullanılan yöntemlerdir. İnsanların çalışmasını geliştirmek, üretim yeteneğini arttırmak için olmazsa olmazdır. Gelişmiş bir teknoloji daha yararlı ve yüksek nitelikli malların, daha etkili yollarla üretimini sağlar Şule KIYCI 23

24 MÜTEŞEBBİS VE PROFESYONEL YÖNETİCİ Girişimci; emek, sermaye ve doğal kaynaklar olarak belirtilen üretim faktörlerini, başkalarının ihtiyacını karşılayacak mal ve hizmetler üretmek üzere tedarik eden ve uygun şekilde birleştiren kişidir. Yönetici ise aynı faaliyeti başkaları adına bir ücret karşılığı yapan kişidir. Kar kazancı ve zarar riski müteşebbise aittir Şule 2011-Şule KIYCI 24

25 İŞLETME YÖNETİMİNİN GELİŞİMİ 18. Yüzyılın sonlarıyla 19. yüzyılda buharlı makinelerin icadı ve sanayiye uygulanması, küçük ölçekli atölye tipindeki işletmelerin yerini, önce makinelerle üretim yapan büyük atölyelerin, sonrada giderek artan ölçüde kitle üretimi yapan fabrikaların alması sonucunu doğurmuştur. SANAYİ DEVRİMİ Şule 2011-Şule KIYCI 25

26 SANAYİ DEVRİMİNİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİ VE ETKİLERİ 1. Buharın keşfiyle makine ile ve Pazar için üretim ekonomik hayata girmiştir. 2. İşbölümü zorunluluk haline gelmiştir. 3. Elişi yeteneğinin yerini, makine kullanarak üretim verimini arttırmak almıştır. 4. Sermaye birikimi, nakdi birikim ve toprak genişlemesi yerine, sanayi üretim araçları şekline dönüşmeye, ticaret adamlarının da sanayiciliğe yönelmelerine yol açmıştır. 5. Ücret sistemleri ortaya çıkmaya başlamıştır. 6. Fabrikalarda çok kişinin çalışması, yönetim ve örgütlenme sorunlarını ortaya çıkarmıştır. 7. Sanayi kapitalizminin sorunları olarak; örgütlenme, tekelleşme, üretim ve teknoloji konuları, iç ve dış Pazar bulma ve finansman konuları daha büyük bir önem kazanmaya başlamıştır Şule KIYCI 26

27 İşletme Yönetiminin Tarihsel Gelişiminde Katkıları Olanlar: Amerikalı F. W. Taylor Fransız H. Fayol Modern İşletme Biliminin Kurucuları olarak kabul edilirler. Alman Düşünür M. Weber Elton Mayo Şule KIYCI 27

28 Frederick W. Taylor ve Bilimsel Yönetim Bilimsel Yönetimin İlkeleri adlı eseri. Zaman Etüdü çalışmaları ile Teşvikli ücret sistemleri. Yönetim Problemlerine bilimsel metot uygulanması. Planlama ve Denetlemeye son derece önem vermiştir. Taylor ın çalışmaları onu izleyen çeşitli uygulamacı yazarlar ve araştırmacı tarafından geliştirilmeye çalışılmıştır. Hareket etüdünü geliştiren Frank ve Lilian Gilbreth en önemlileridir Şule KIYCI 28

29 Henri Fayol ve Yönetim Süreci Yaklaşımı Büyük bir işletmenin genel yönetim ilkelerini sistemli bir şekilde ortaya koymuş. Fayol yönetici olarak iş hayatına atılmış ve genel yönetim olaylarıyla ilgilenmiştir. Yönetim fonksiyonlarını gruplandırmıştır. Bunlar: Planlama, Örgütleme, Yöneltme, Koordinasyon ve Denetimdir Şule KIYCI 29

30 Max Weber ve Bürokrasi Yaklaşımı Max Weber in bürokrasi yaklaşımı: etkinlik açısından ideal bir organizasyon yapısını göstermektedir. Yani: Fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan iş bölümü Açıkça belirlenmiş hiyerarşik yapı. Böylece her kademenin bir üst kademece kontrol edilmesi. Kişisel ve duygusal olmayan; rasyonel ve ilkeler doğrultusunda ilişkiler. Teknik yeteneğe dayalı personel seçim ve terfi sistemi. Organizasyon birimlerinin yasal yetkilerle birbirlerine bağlanması Şule KIYCI 30

31 Elton Mayo ve Beşeri İlişkiler Yaklaşımı Yaklaşımın ele aldığı konular: İnsan davranışı, kişiler arası ilişkiler, grupların oluşması, grup davranışları, informel organizasyonlar, algılama, tutum, özendirme, liderlik gibi konulardır. Western Elektric Şirketi nin Chicago yakınlarındaki Hawtorne fabrikasında uzun bir süre ( ) araştırmalar yapmışlardır. Fiziksel faktörlerin işçilerin verimliliği üzerindeki etkilerini belirlemeye çalışmışlardır. Bu araştırmalar sonucunda elde edilen; işletme=sosyal sistem ve en önemli unsur insandır Şule KIYCI 31

32 EKONOMİK BİR BİRİM OLARAK İŞLETME İŞLETME: Başkalarını ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ve hizmet üreten ekonomik birimdir. Bu tanımdan da yola çıkarak işletmede birtakım özellikler bulunacaktır. Bunlar: 1. Piyasa ortamında ve Pazar içinde faaliyet gösteren, 2. Başkalarının ihtiyacını karşılarken sahibine kar sağlama amacı bulunan, 3. Varlığını sürdürmek ve büyümek için çaba sarf eden dinamik bir yapıya sahip, 4. Büyük ve dolayısıyla kompleks-karmaşık yapılıdır Şule KIYCI 32

33 İŞLETMENİN TEMEL AMAÇLARI Kar sağlama ve topluma hizmet etmek işletmenin temel amaçlarıdır. İşletmenin özel amaçları ise; uzun dönemli büyüme, tüketicilere nitelikli mal sunma, çalışanlarına uygun ücret verme, toplumsal sorumluluk ve çevreyi korumaktır Şule KIYCI 33

34 İŞLETMENİN SOSYAL SORUMLULUĞU 1.Ortaklara uygun veya adil kar payı 2. Personele, uygun ücret ve iyi çalışma şartları 3. Tüketicilere, uygun fiyat ve kaliteli mal 4. Hammadde ve malzeme satıcılarına uygun fiyat 5. Çevre halkına karşı, çevreyi koruma ve iş imkanı sağlama 6. Devlete vergi verme Şule KIYCI 34

35 İŞLETMENİN KAYNAKLARI ÜRETİM FONKSİYONU; Q=(E,S,Dk,Y) Q=ÜRETİM MİKTARI E=EMEK S=SERMAYE DK= DOĞAL KAYNAK Y=YÖNETİM (MÜTEŞEBBİS) Şule KIYCI 35

36 EMEK; insan emeği olup en önemli üretim faktörüdür. (işçi, yönetici, sahip) SERMAYE; üretime tahsis edilen (konulan) üretim araçları (araç-gereç ve makine vb.) ifade eder. DOĞAL KAYNAKLAR; çoğunlukla toprak, arazi, tabiat anlaşılsa da daha geniş kapsamlıdır. Maden, orman, petrol, su vb. kaynakları kapsar. MÜTEŞEBBİS; kar elde etme ihtimali yanında zarar etme tehlikesine katlanmak suretiyle üretim faktörlerini tedarik eden ve üretime yönlendiren kişidir Şule KIYCI 36

37 İŞLETMELERİN İŞLEVLERİ Üretim Dağıtım Pazarlama Muhasebe Finansman Eğitim AR-GE Reklam İnsan Kaynakları Yan tarafta sıralanmış işlevlerden Hangilerinin uygulanacağı ya da hangileri için ayrı bölüm açılacağı, üst yönetimin yaklaşımı, işletmenin içinde bulunduğu özel koşullar, işletmenin büyüklüğü gibi unsurların etkisi altında kararlaştırılır Şule KIYCI 37

38 İŞLETMELERİN İÇ VE DIŞ ÇEVRESİ İÇ ÇEVRE: Sermaye sahipleri, yöneticiler, personel, örgüt kültürü gibi unsurlardan oluşur. DIŞ ÇEVRE: Devlet, yasalar, tüketiciler, toplum yapısı ve kültürü, rakipler, tedarikçi işletmeler, diğer işletmeler, fiziksel koşullar vb. unsurlardır Şule KIYCI 38

39 İŞLETMENİN DIŞ ÇEVRESİ ÇEVRE; bir kişi veya topluluğu etkileyen fiziksel ve sosyal şartların toplamı olarak düşünülür. 1. Doğal (Fiziksel) Çevre 2. Ekonomik Çevre*** 3. Sosyal ve Kültürel Çevre 4. Politik ve Hukuki Çevre Şule 2011-Şule KIYCI 39

40 DOĞAL ÇEVRE; hava, su, toprak ve bütün doğal kaynaklardan oluşur ki bunların her biri iş hayatı için önemlidir. SOSYAL VE KÜLTÜREL ÇEVRE; sosyal yönüyle işsizliğin önlenmesi, sakatlara iş verilmesi, mamul kalitesini geliştirme, dürüst reklam yapma; kültürel yönüyle iş dünyasının sanat galerilerini, eğitim ve çeşitli sanat dallarını desteklemesi gibi konularla ilişkilidir. POLİTİK VE HUKUKİ ÇEVRE; yasalar, yönetmelikler ve diğer kurallardan oluşur ki işletmeler faaliyetlerini bu sınırlamalar çerçevesinde yürütürler Şule 2011-Şule KIYCI 40

41 İŞLETME TÜRLERİ 1. ÜRETİLEN MAL VE HİZMET ÇEŞİDİNE GÖRE: (işletmelerin faaliyet konularına göre sınıflandırılması) A. Sanayi sektöründeki işletmeler B. Hizmet sektöründeki işletmeler C. Tarım sektöründeki işletmeler Şule 2011-Şule KIYCI 41

42 İŞLETMELERİN EKONOMİK YAPI BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI 1. Mal üreten üretici işletmeler (üretim yapan işletmelerdir.) 2. Satıcı işletmeler (ticaret sektöründe çalışan toptancı ve perakendecilerdir.) 3. Hizmet üreten işletmeler (banka, sigortacılık, turizm, avukatlık ) Şule 2011-Şule KIYCI 42

43 İŞLETMELERİN SERMAYE MÜLKİYETİ BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI 1. Özel sektör işletmeleri 2. Kamu sektörü işletmeleri (*Sermayesinin tamamı devletçe konulan işletmeler, *Kamu iktisadi teşebbüsleri, *Yerel yönetim işletmeleri) 3. Yabancı sermayeli işletmeler Şule 2011-Şule KIYCI 43

44 İŞLETMELERİN HUKUKİ YÖNDEN SINIFLANDIRILMALARI (1) 1. Özel işletmeler *Tek kişi işletmeleri *Şirketler (Ortaklıklar) *Adi şirketler *Ticaret şirketleri *Şahıs şirketleri (Kollektif Şirketler- Komandit Şirketler) *Sermaye şirketleri (Anonim şirketler- Limited ş.-sermayesi Paylara bölünmüş Komandit ş.) *Kooperatifler *Dernek ve vakıfların işletmeleri Şule 2011-Şule KIYCI 44

45 İŞLETMELERİN HUKUKİ YÖNDEN SINIFLANDIRILMALARI (2) 2. KAMU İŞLETMELERİ *Katma Bütçeli İşletmeler *Döner Sermayeli İşletmeler *Mahalli İdareler (Yerel Yönetimler) İşletmeleri *İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) *Kamu İktisadi kuruluşları (KİK) Şule 2011-Şule KIYCI 45

46 İŞLETMELERİN HUKUKİ YÖNDEN SINIFLANDIRILMALARI (3) 3. YABANCI SERMAYELİ İŞLETMELER *Yabancı sermayeyi teşvik kanununa göre kurulan işletmeler *Petrol kanununa göre kurulan işletmeler *İki ve çok taraflı uluslar arası anlaşmalara göre k. i. *Türk parası kıymetini koruma kanununa göre k.i. Sermayesinin tamamı veya %51 lik kısmı yabancı girişimcilere ait olan işletmelerdir Şule 2011-Şule KIYCI 46

47 ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER 1. ULUSAL İŞLETMELER (ülke içinde kurulmuş işletmelerdir.) 2. ULUSLAR ARASI İŞLETMELER (yabancı ülkede de faaliyet gösterir.) 3. ÇOK ULUSLU İŞLETMELER (üretim, kar ve personel sayısı_ bu kriterlerden biri baz alınır ve toplam üretim içindeki payının yüksek olması uluslar arası işletmeyi- çok uluslu işletme yapar.) Şule 2011-Şule KIYCI 47

48 İŞLETMELERİN İŞLETMELER ARASI ANLAŞMALAR BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMALARI 1. Centilmen Anlaşması yapan işletmeler 2. Konsorsiyumlar 3. Karteller 4. Tröstler 5. Holdingler 6. Tam birleşme(merger, Füzyon) 7. Konsern Şule 2011-Şule KIYCI 48

49 1. Centilmen Anlaşması Yapan İşletmeler Bu anlaşmaya taraf olanların karşılıklı söz vermelerine dayanan ve tarafların veya bunlardan birinin vazgeçmesi halinde hiçbir yaptırımın söz konusu olmadığı anlaşmadır Şule 2011-Şule KIYCI 49

50 2. Konsorsiyum Kelime anlamı; belirli bir iş için kurulan birlik veya ortaklıktır. Büyük çaplı taahhüt işlerinde ihaleyi kazanabilmek için aynı veya farklı ülkelerden, aynı dalda veya farklı ihtisas dallarındaki işletmeler finansal olanaklarını veya teknolojik ya da diğer üstünlüklerini birleştirip, işbirliği yaparlar Şule 2011-Şule KIYCI 50

51 3. Karteller Aynı dalda çalışan iki veya daha fazla işletmenin rekabeti azaltmak ya da ortadan kaldırmak için hukuki bağımsızlıklarını yitirmeden yaptıkları anlaşma ile oluşturdukları tekelci birliktir. Kartelin pazarda güçlü ve etkili olabilmesi için, kartele katılan işletmelerin o malın en büyük bölümünü ellerinde bulundurmaları gerekir Şule 2011-Şule KIYCI 51

52 Karteller, fiyat karteli, satış karteli, kota karteli ya da kontenjan karteli şekillerinde olabilir. Kartele benzeyen bir diğer birleşme şekli de KONSERN dir. Daha az firmanın daha yakın ilişkilerle bir araya gelerek karlarını artırmaya çalışmasıdır. Kartel gibi hukuki bağımsızlıkları vardır ancak iktisadi bağımsızlık ortadan kalkar Şule KIYCI 52

53 4. Tröstler İki veya daha fazla işletmenin tekelci güç oluşturmak amacıyla hukuki bağımsızlıklarını yitirerek, sermaye ve yönetimlerini birleştirmeleridir. İşletme hem hukuki hem de iktisadi bağımsızlığını yitirir. Tröstler, karteller gibi belirli bir dal ya da konu ile sınırlı olmayıp her konuya el atabilirler. Tröst biçiminde birleşmelerde,zayıf kalan tüketiciyi koruma amacıyla çıkarılan kanunlar temel de antitröst kanunlarıdır Şule KIYCI 53

54 5. Holdingler Bir şirketin başka şirketlerin hisse senetlerinin büyük bölümüne sahip olmak suretiyle yönetim ve denetimini ele geçirmesiyle oluşan şirketler grubudur. Ana şirketler genellikle mal üretimi ve pazarlamasıyla uğraşmazlar. Holdinge bağlı şirketlerin işletme politika ve stratejilerini belirlerler. Denetimlerini elde tutarlar Şule KIYCI 54

55 6. Tam Birleşme (Merger, Füzyon) İki veya daha fazla işletmenin tek işletme haline gelmesi durumudur. Satın almalarla gerçekleştirilebilir. Amaç; pazarda tekelci güç olma, giderlerde tasarruf, daha fazla uzmanlaşma, finansal güç gibi sayabiliriz Şule KIYCI 55

56 İŞLETME ÇEŞİTLERİ(HUKUKİ YAPI) GİRİŞİMCİLER İŞLETMENİN HUKUKİ YAPSINI SEÇERKEN AŞAĞIDAKİ FAKTÖRLERE DİKKAT ETMEK DURUMUNDADIRLAR. 1- Vergi 2-Sorumluluk 3-Kuruluş sermayesi gerekleri 4- Kontrol 5-İşletme amaçları 6-Yönetim başarı Planları 7-Maliyet Şule KIYCI 56 56

57 HUKUKİ ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN İŞLETMELER 1- Özel İşletmeler 2- Kamu İşletmeleri 3- Yabancı Sermayeli İşletmeler olmak üzere 3 ana işletme grubu bulunmaktadır. Bunlarda kendi içinde sınıflara ayrılmaktadır Şule KIYCI 57 57

58 HUKUKİ ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN İŞLETMELER Her ülkede işletmelerin çeşitli yönlerden bağlı kalacakları hususlar bazı kanunlarla düzenlenmektedir. Ülkemizde bunlar; Ticaret kanunu (TTK), Borçlar kanunu Kooperatifler kanunu ve Vergi kanunu dur Şule KIYCI 58

59 Diğer bazı kanunlar; Türk Medeni Kanunu, iş kanunu, bütçe kanunu, vb. dir. Daha önce yapılan sınıflandırma kapsamına giren özel işletme çeşitleri ve tanımları şu şekildedir: Şule KIYCI 59

60 Tek Kişi İşletmeleri: En eski, en basit ve en çok görülen işletme şeklidir. İşletmenin tek sahibi vardır: Bu kişi tek yetkili ve sorumludur. Faaliyetlerle ilgili kararlar bu kişi tarafından alınır, uygulanır ve denetlenir. Tüm karar ve riskler bu kişiye aittir. Kuruluşu: kişinin işletme kurma isteği bağımsız çalışma isteği, küçük sermayesini değerlendirme isteği, başka alternatifin olmaması, miras, vb. olabilir Şule KIYCI 60

61 Tek Kişi İşletmeleri: Az sermaye gerektiren işler için uygundur. İşletmenin tüzel kişiliği yoktur. Bu işletmelerin sahibinden ayrı mallar yoktur. İşletmenin sahibi hukuki olarak işletmeden ayrı tutulamaz. Yani, borçlulara karşı işletmeye Koyduğu sermayenin dışında kendi öz varlıkları ile de sorumludur Şule KIYCI 61

62 Şirketler(Ortaklıklar): Birden çok kişinin emek, denetim ve sermayesini koyup bir araya gelerek kurdukları işletme çeşididir. Borçlar kanununa göre Adi şirketler ve Ticaret Şirketleri olmak üzere 2 ye ayrılır Şule KIYCI 62

63 Borçlarkanununagörebirişletmenin şirket olabilmesiiçingerekenhususlar aşağıdakigibidir: Şirketi kuranların sayısı birden fazla olmalıdır. Ortak bir amaç olmalıdır Ortak amaca ulaşmak için ortaklar arasında bir anlaşma olmalıdır Belirlenen hedefe ulaşmak için para, mal veya emek, sermaye olarak konmalıdır Bu tip şirketler Borçlar kanununda adi şirketler olarak tanımlanır Şule KIYCI 63 63

64 En basit şirket modelidir. Adi şirketler iki veya daha fazla kişinin emek ve mallarını ortak bir amaca ulaşmak için birleştirmeleri konusunda yaptıkları sözleşme ile meydana getirdikleri ortaklıktır. Özellikle tek kişi tarafından kurulan işletmelerin sakıncalarını giderme amacıyla kurulurlar. Tek kişi işletmelerine göre büyüme şansı daha fazladır. Şayet bir ortaklık Ticaret kanunda tanımlanan şirketlerin niteliklerini taşımıyorsa bu ortaklık Borçlar kanunun 520. Maddesine göre ADİ ORTAKLIK olarak sayılır. Bu şirketler Borçlar kanununa tabidir Şule KIYCI 64 64

65 Bu ortaklık türünde Ortaklar arasında yazılı veya sözlü anlaşmalar vardır. Yani anlaşmanın yazılı olması şart değildir. Şekil şartı aranmaz. Ortaklar, paralarını, alacaklarını, mallarını, veya emeklerini sermaye olarak koyarlar Ortaklardan herhangi biri diğerinin olurunu almadan payını devredemez. Kararlar tüm ortakların oy birliği ile alınır. Tüzel kişilikleri yoktur: Adi şirket, sahibinden ayrı bir varlığı olmayan şirketlerdir Şule KIYCI Şirketin borçlarından ortaklar kendi özel malları ile

66 Adi şirketlerde Sermaye Ortağın getirdiği sermaye, Sermaye Payı, Katılma Payı, İştirak Hissesi olarak adlandırılır ve ortakların sermaye payının birbirine eşit olması ve fiilen getirilmiş olması gerekmez. Ortakların sermaye miktarı şirket sözleşmesinde gösterilmemişse, eşit olarak katıldıkları varsayılır Şule KIYCI 66 66

67 Kâr ve Zararın Paylaşımı Ortaklık sözleşmesinde her hangi bir şekil kararlaştırılmamış ise kâr ve zarar yasada belirtilen şekilde paylaştırılacaktır. Yasada, kâr ve zararın paylaşılmasına dair bazı esaslar belirlenmiştir Şule KIYCI 67 67

68 Şirketin Yönetimi Kural olarak adi şirketin yönetimi, bütün ortaklara aittir. Ancak, bu durum güçlükler yaratabileceğinden, yönetim yetkisinin ortaklardan veya hariçten bir veya birkaç kişiye devri kararlaştırılabilir Şule KIYCI 68 68

69 Şirketin Denetimi Adi şirketlerde her ortağın şirketi denetleme yetkisi vardır Şule KIYCI 69 69

70 Sona ermesi/kapatılması: Sözleşmede belirlenen sürenin sona ermesi, Amaca ulaşmanın olanaksızlığının anlaşılması, Bütün ortakların birlikte karar vermeleri, Ortaklardan birinin ölümü, iflas veya 3. Kişilere olan borçlarından dolayı tasfiye payı üzerinde zorunlu icra vukubulması Ortaklardan birinin 6 ay önceden feshi ihbar etmesi gibi nedenlerle şirket sona erer. Fesihten sonra şirketin borçları ve ortakların alacakları dağıtılır kar varsa sözleşmeye göre pay edilir. Zarar varsa ortaklardan talep edilir Şule KIYCI 70 70

71 Ticaret şirketleri: Ticaret kanununa göre düzenlenmiş ortaklıklardır. Adi şirketlerden farklı olarak şirket sözleşmesi yazılıolmak ve kanunen taşıması gereken asgari şartları sağlamak zorundadır. Diğer bir fark olarak şirket tüzel kişiliğe sahiptir. 2 türü vardır: Şahıs (kişi) şirketleri ve Şule KIYCI Sermaye şirketleri

72 Şahıs Şirketleri: Kollektif şirketler Komandit şirketler Şule KIYCI 72 72

73 Kollektifşirket, en yaygın olan şirkettürüdür. Türk ticaret kanununa göre düzenlenmiştir. KollektifŞirket: Buradaki tanımı ticari bir işletmeyi bir ticari unvan altında işletmek amacıyla gerçek şahıslar arasında kurulan ve ortaklardan hiç birisinin sorumluluğu şirket alacaklarına karşı sınırlandırılmamış olan şirketlerdir şeklindedir. Kollektifşirket, özellikle küçük ve orta çapta perakende, yarı toptancı ticaret işletmeleri ile, orta çapta işletmeler için uygundur. Asgari bir sermaye koyma zorunluluğu da yoktur Şule KIYCI 73 73

74 KollektifŞirket: Ortaklar gerçek kişi olmalıdır. Her ortak işletme borçlarından doğan borçlardan kendi koyduğu sermaye ile sınırlı olarak değil tüm varlıklarıyla sorumludur. Ama, öncelikle alacaklılara karşı şirketin kendisi sorumludur. Kollektif şirket bir sözleşme ile kurulur. Sözleşmede, ortakların adı, şirketin uğraşı konusu, sermye olarak konan malların maddi değeri, şirketin kollektif olduğu, şirketi temsile yetkili kişilerin adları, sözleşmedeki imzaların noterce tasdiki GEREKİR.Noter onayından sonra şirket merkezinin olduğu yerdeki Ticaret Siciline tescil ve ilan olunur. Şirketin ticaret siciline kaydı ile tüzel kişilik kazanılmış olur Şule KIYCI 74 74

75 KomanditŞirket: Türk ticaret kanununa göre düzenlenmiştir. Buradaki tanımı ticari bir işletmeyi bir ticari unvan altında işletmek amacıyla kurulan ve şirket alacaklarına karşı ortaklardan biri veya bir kaçının sorumluluğu belli bir sermaye ile sınırlandırılmış olan şirketlerdir şeklindedir. Görüldüğü gibi şirket alacaklarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış diğer ortaklarınki ise sınırlandırılmıştır. Sorumluluğu sınırlandırılmamış ortağa komandite (sınırsız sorumlu) ortak; sınırlı olanlara da komanditer ortak denir. Komandite ortaklar gerçek kişi olmalıdır. Komanditer ortaklar tüzel kişilik olabilir Şule KIYCI 75 75

76 Sermaye şirketleri: Sermaye teşkilatlanması şeklindeki işletmelerdir. Ortakların kişiliği değil koydukları sermaye payları önemlidir. 3 çeşittir: Anonim şirket Limitet şirket Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket Şule KIYCI 76 76

77 Anonim şirket: Bir unvana sahip, ana sermayesi belli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız varlıkları ile sorumlu olan şirkettir. Ortakların borçları taahhüt ettikleri sermayeleri ile sınırlıdır. Buna karşılık şirket alacaklarına karşı tüm varlığı ile sorumludur. Kurulabilmesi için en az 5 ortak (gerçek veya tüzel) ve tl sermaye gerekir ve bu sermeyeninde paylara bölünmüş Olması gerekir.(500 krş) İki şekilde kurulurlar. 1-ani kuruluş 2-tedrici kuruluş (1998 yılında kaldırıldı) Yönetim çoğunlukla profesyonel yöneticilere bırakılır Anonim şirketin 3 tane organı bulunmaktadır. Bunlar; 1-Genel kurul 2-Yönetim Kurulu 3- Denetleme Kurulu Şule KIYCI 77 77

78 Limited şirket: 2 veya daha fazla kişi ( en fazla 50) (gerçek veya tüzel) ile kurulan ortakların sorumluluğu koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı (5000) tl ve ana sermayesi belirli şirketlerdir. Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket Sermayesi paylara bölünen ve ortaklardan bir veya bir kaçının şirket alacaklarına karşı bir kolektif şirket diğerlerinin bir anonim şirket ortağı gibi sorumlu oldukları şirkettir Kolektif şirket ortağı gibi olanlara komandite ortak; Anonim şirket ortağı gibi olanlara da komanditer ortak denir Ortak sayısı en az bir komandite olmak üzere en az 5 kişidir. Sermayesi 5000 Tl dir. Bu sermayede 100 krş şeklinde paylara ayrılmaktadır Şule KIYCI 78 78

79 Kooperatifler Kooperatifler kanunu ile bu tür işletmeler şirketlerden ayırt edici özellikler getirilmiştir. Karşılıklı yardım ve dayanışma ve belli bir ekonomik çıkarları sağlamayı amaçlayan tüzel kişiliği olan bir örgüttür. En az 7 ortak ile kurulur. İlkeler: Açık kapı ilkesi Demokratik yönetim Maliyetine hizmet Irksal, dinsel ve siyasal tarafsızlık Ortakların sermaye paylarına sınırlı faiz ödeme ve işletme gelir -gider farkının ortaklara adil dağıtımı Şule KIYCI 79 79

80 Dernek ve Vakıflar Aslında dernekler işletme kurup işletemezler. Ama medeni kanunumuz derneklerin asıl amaç iktisadi olmayan işletmeler kurabilmelerine müsaade etmektedir. Aynı kanunda bir malın tesis kurmak amacıyla tahsis edilebileceği de belirtilmiştir. Vakıflar Kanunu da Medeni kanuna göre kurulan vakıflara ait malların işletilmesinin ayrıntılı esaslarını göstermektedir.(kızılay- Maden suyu) Şule KIYCI 80

81 HUKUKİ AÇIDAN İŞLETME ÇEŞİTLERİ KAMU İŞLETMELERİ 1. Katma Bütçeli İşletmeler 2. Döner Sermayeli İşletmeler 3. Yerel Yönetim İşletmeleri 4. Kamu İktisadi Teşebbüsleri *İktisadi Devlet Teşekkülleri *Kamu İktisadi Kuruluşları Şule KIYCI 81

82 1. Katma Bütçeli İşletmeler: Katma bütçeli devlet dairelerinin, kendilerine bağlı gelir getiren işletmeleri vardır. (Tekele bağlı sigara içki fabrikaları ) Bu işletmelerin kendi tüzel kişiliği yoktur. 2. Döner Sermayeli işletmeler: Sağlık bakanlığına bağlı hastaneler, hazine müşteşarlığına bağlı darphane 3. Yerel Yönetim İşletmeleri: Mahalli idareler, İl özel idareleri, belediye ve köyleri içine alır. Bu kurumların kendi bünyelerinde işletme kurmalarına kanunlarla yetki verilmiştir Şule KIYCI 82

83 4. Kamu İktisadi Teşebbüsleri: a) İktisadi Devlet Teşekkülleri: Ekonomik ihtiyaçlara uygun olarak verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda kendi aralarında ve ulusal ekonomi ile uyum içinde çalışarak sermaye birikimine yardım etmeleri ve böylece daha fazla yatırım kaynağı yaratmaları gereken kamu iktisadi teşebbüsleridir(kit). b) Kamu İktisadi Kuruluşları: Sermayesinin tamamı devlete ait olup tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan ve karşıladığı kamu hizmeti nedeniyle ürettiği mal ve hizmetler imtiyaz sayılan KİT lerdir. (Tuz işletmeleri gibi) Şule KIYCI 83

84 İŞLETMELERİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI Şule KIYCI 84

85 KURULUŞ ÇALIŞMALARI Ekonomik araştırmalar Piyasa etüdü ve talep tahmini Kuruluş yeri ve konumluk yer seçimi Büyüklük kapasite belirleme Şule KIYCI 85 85

86 PİYASA ETÜDÜ VE TALEP TAHMİNİ Piyasa etüdünün amaçları İşletmenin üreteceği veya pazarlayacağı mal ve hizmetlerin miktar ve niteliklerini saptamak, bunları ortaya koyan öğeler olarak tüketicilerin sayılarını, bu mal ve hizmetlerde aradıkları nitelikleri, satın alma güç ve arzularını belirlemektir. Aynı tüketici ve pazara benzer veya ikame ürünler sunan diğer rakip firmalar ve arz kapasitelerinin saptanması, dolayısıyla pazarın o andaki ve gelecekteki durumu konusunda bilgi toplamaktır Şule KIYCI 86 86

87 TOPLANMASI GEREKEN BİLGİLER Mal ve hizmetlerin kullanım biçimi ve nitelikleri Mal ve hizmetlerin piyasadaki mevcut satış fiyatları, maliyetleri Mal ve hizmetleri kullanan tüketicilerin tip ve özellikleri, potansiyel tüketici türleri Mevcut arz durumu (yurtiçi /yurt dışı) Yurt içi üretim söz konusu ise üretici sayısı ve nitelikleri, ithal ediliyorsa hangi ülkelerden nasıl? Dağıtım kanalının yapısı Mal ve hizmetlerle rekabet ve tamamlama durumunda olan mal ve hizmetler Hükümetin mal ve hizmetlerle ilgili ekonomik ve yasal politikası Ülkenin genel ekonomik durumu Şule KIYCI 87 87

88 PİYASA ARAŞTIRMALARI Masa başı araştırmaları (ikincil kaynaklar) Alan araştırmaları (anket, gözlem, deney) Şule KIYCI 88 88

89 KURULUŞ YERİ VE KONUMLUK YER SEÇİMİ Kuruluş yeri:işletmenin amaçlarına ulaşmada faaliyetlerini verimli, ekonomik ve karlılık ölçütlerine uygun şekilde yürütmesine imkan veren yerdir. Konumluk yeri:belirlenen kuruluş yeri içinde işletmenin faaliyetlerini yürütmek üzere fiziksel mekan olarak kurulduğu ya da açıldığı yer Şule KIYCI 89 89

90 KURULUŞ YERİ BÖLGE SEÇİMİNDE NELERE DİKKAT Pazara Yakın Olma Hammaddelere Yakın Olma Vergi Oranları İş İklimi Ücret Oranı Emek Piyasalarındaki Koşullar ETMELİYİZ? Şule KIYCI 90 90

91 KURULUŞ YERİ ŞEHİR SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Populasyon Trendleri Rekabet Ulaşım Olanakları Kamu Hizmetlerinin Kalitesi,Maliyeti ve Yerel Düzenlemeler Yaşam Kalitesi Kümelenme Topluma Uyum Gösterme Şule KIYCI 91 91

92 KURULUŞ YERİ KONUMLUK YERİN SEÇİMİ (PERAKENDE VE HİZMET İŞLETMELERİNDE ) Ticari Alan Ölçeği Perakende Uyumluluğu Rekabetin Derecesi Ulaşım Altyapısı Politik Engeller Müşteri Trafiği Park Yeri Olanakları Tanınmışlık Genişleme olanakları Görünürlülük Fiziksel,Irksal ve Duygusal Engeller Şule KIYCI 92 92

93 KURULUŞ YERİ KONUMLUK YERİN SEÇİMİ (ÜRETİM İŞLETMEL ERİNDE) Serbest Bölgeler Küçük ve orta Ölçekli Sanayi Siteleri Organize Sanayi Bölgeleri İnkübatörler Endüstri Bölgeleri Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Şule KIYCI 93 93

94 ÖNEMLİ TANIMLAR YATIRIM; nakdi sermayenin, üretim yapacak makine ve teçhizata veya iktisadi üretim birimine dönüşmesidir. PROJE; bir konunun çözüme kavuşturulması yolunda hazırlanan tasarı veya tasarlanan plandır. YATIRIM PROJESİ; bir toplumda belirli bir zaman süresi içinde, mal ve hizmetlerin üretimini artırmak için bazı olanakları yaratma, genişletme ve geliştirmeye yönelik bir öneridir Şule KIYCI 94

95 FİZİBİLİTE; kesin yatırım kararı alınmadan önce yapılması düşünülen yatırımla ilgili ekonomik, teknik ve finansal sorunlara ilişkin bilgilerin sistemli ve analize elverişli bir biçimde toplanmasıdır. Bu çalışmalara girişmedeki temel amaç, düşünülen yatırımın faydalarını ve kıt olan kaynakların alternatif ekonomik kullanımlarını belirleyerek en rasyonel yatırım kararının alınmasını sağlamaktır ki bu sayede ticari açıdan en cazip yatırımın seçimi sağlanmış olur Şule KIYCI 95

96 GENEL OLARAK İŞLETMENİN KURULUŞ AŞAMALARI 1. PROJE FİKRİ 2. FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI 3. FİZİBİLİTE RAPORU 4. DEĞERLENDİRME VE YATIRIM KARARI 5. KESİN PROJE 6. PROJENİN UYGULANMASI (YATIRIM) 7. ÜRETİME GEÇİŞ AŞAMASI Şule KIYCI 96

97 PROJE FİKRİ Belirli bir malı üretme isteğinin girişimcinin zihninde belirmesi ile başlar. Proje fikri, ülkenin üretim-tüketim modeli, pazar durumu, mevcut sanayi işletmelerinin durumu, ihracat olanakları, ithalat programları, kalkınma plan ve programları, doğal kaynaklar ve teknoloji durumu vb. herhangi bir kaynaktan doğabilir Şule KIYCI 97

98 FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI F.Ç. nın ana görevi, proje fikrini teknik ve finansal açılardan inceleyerek, bulguları ve onları destekleyen verileri sistemli ve mantıklı bir şekilde sunmaktır Şule KIYCI 98

99 FİZİBİLİTE RAPORU Tamamlanmış fizibilite etüdüdür. Fizibilite çalışmaları aşamasının sonucudur. Ekonomik, teknik ve finansal açılardan yapılan çalışmaların, bir bütünü projeyi oluşturacak şekilde bir araya getirilmiş halidir. Bir Fizibilite raporu; Pazar durumu ve tesis kapasitesi, Malzeme girdileri, İşletmenin kuruluş bölgesi ve yeri, konularını içermelidir Şule KIYCI 99

100 Fizibilite Çalışmaları ve Fizibilite Raporu Hazırlamanın Amaçları: 1. İşletmenin kurulmasına kesin karar vermek. 2. İşletmenin hangi büyüklükte ve nerede kurulacağını belirlemek. 3. Yatırımın finansal portresini ortaya koymak ve gerekli iç-dış finansman için yardımcı olacak finansal kuruluşlara fizibilite raporu sunmak. 4. Teşvik kredisi, yatırım indirimi ve döviz tahsisi gibi devletin sağladığı olanaklardan yararlanmak üzere fizibilite raporunu DPT gibi ilgili kamu organlarına sunmak. 5. Projenin gerçekleşmesi, kuruluşu, işleyişi sırasında karşılaşılabilecek güçlükleri önceden tahmin ederek, gerekli tedbirleri almak Şule KIYCI 100

101 DEĞERLENDİRME VE YATIRIM KARARI Girişimci; bu bilgilerin ışığında başta ticari karlılık olmak üzere çeşitli kriterleri göz önünde tutarak yapacağı değerlendirme olumlu bir sonuç verdiği takdirde yatırım kararı alır. Bu aşama son derece önemlidir. Projenin kabulü ile yatırım kararı alınır ya da projenin reddi ile sonuçlanır Şule KIYCI 101

102 KESİN PROJE Proje kabul edilirse, artık onun kesin proje haline dönüştürülmesi gerekir. İşletmenin hukuki şekli, kesin teknik hesaplar, alınacak makinelerin kesin kapasiteleri ve maliyetleri vb. üzerinde durularak projeye son şekli verilir Şule KIYCI 102

103 PROJENİN UYGULANMASI (YATIRIM) Yatırım artık gerçekleşmektedir. Önceki yapılan tüm çalışmalar yatırım için hazırlık olup, asıl büyük harcamalar bu dönemde olur. Fiziksel yatırımlara bu dönemde başlanır Şule KIYCI 103

104 ÜRETİME GEÇİŞ AŞAMASI Fiilen gerçekleşmiş olan yatırım projesinin artık sonuçlarını vermeye başladığı son dönemde, ilk üretim deneme niteliğindedir. Deneme üretimi sırasında gerek kalite, gerekse sayı(miktar) bakımından planlanan ile elde edilen mamuller arasında olumsuz farklar varsa bunların giderilmesine çalışılır Şule KIYCI 104

105 İŞLETMENİN KURULUŞ YERİ SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. Ham madde 2. Ulaştırma (deniz, demir, kara, hava yolu ve boru hatları) 3. Pazara Yakınlık 4. İş gücü (Emek Piyasası) 5. Enerji ve Yakıt 6. Su 7. İlkim ve Doğa Koşulları 8. Zararlı Atıklar 9. Yerel Yönetimler ve Özendirme Önlemleri (Teşvik) Şule KIYCI 105

106 İŞLETMELERİN KURULUŞ İŞLEMLERİ İşletme kurarken; yerel yönetimlerle, maliye ile, sosyal güvenlik kurumları ile ve meslek kuruluşları ile sıkı ilişkiler içinde bulunulur Şule KIYCI 106

107 İŞLETMELERDE BÜYÜME VE KÜÇÜLME İşletmelerin büyümesini gerekli kılan nedenler İki ana grupta incelenebilir. Bunlar; 1. İşletmenin girişimci ve yöneticilerinden kaynaklananlar nedenler. 2. İşletmenin dış çevresinden kaynaklanan nedenler Şule KIYCI 107

108 İşletmenin girişimci ve yöneticilerinden kaynaklananlar nedenler: Bunlar; kişisel hırslar, yaratıcılık, spekülasyon ve kar amacı elde etmektir Şule KIYCI 108

109 İşletmenin dış çevresinden kaynaklanan nedenler(1): İşletmeler çevrenin etkisiyle, finansman, pazarlama ya da üretim faaliyetlerinden kaynaklanarak büyümeyi amaçlayabilir. Büyüme işletmenin çevre baskılarına karşı koyabilmesi kadar çevreye uyum yeteneğini sağlar. Büyüyen işletmeler, rakiplerle daha kolay mücadele ederken müşterilerine de kaliteli hizmet sunabilirler Şule KIYCI 109

110 İşletmenin dış çevresinden kaynaklanan nedenler(2): İşletmelerin büyümesi ile finansal olanaklarının artırılması ve işletme çevresinde güç kazanması mümkün olur. Fonlar daha etken kullanılabilir, rekabette finansal üstünlük sağlanabilir, kredi kurumlarında ve borsada prim sağlanabilir Şule KIYCI 110

111 İşletmenin dış çevresinden kaynaklanan nedenler(3): Büyüme ile üretimde, miktar ve kalite artarken, maliyetlerde düşmeler yaşanabilir. Ar-Ge faaliyetlerine ağırlık verilebilir. Büyük işletmeler tedarik kolaylıklarından yararlanabilir. Yeni ürünler geliştirilebilir. Büyüme ile işletmenin faaliyet gösterdiği pazarlar, nitelik ve nicelik yönünden değişir. Pazarlama teknikleri daha verimli kullanılabilir. Ulusal ve uluslar arası pazarlara girme kolaylaşır. Pazar stratejileri geliştirilebilir. Satış giderlerinden tasarruf sağlanabilir Şule KIYCI 111

112 İŞLETMELERDE BÜYÜME ŞEKİLLERİ 1. İç Büyüme: Mevcut faaliyetlerin geliştirilmesi yoluyla gerçekleştirilebilir. İç büyüme genellikle tek mamul temeline dayalı üretim yapan işletmelerde, kapasite genişletme olarak görülebilir. 2. Dış Büyüme: Genellikle birleşme şeklinde olur Şule KIYCI 112

113 İç Büyüme İşletmeler kendi kaynaklarına dayanarak iç büyümeye giderler. Yeni finansman kaynaklarına ihtiyaç duyulur. Büyüme de borçlanma, oto finansman ya da yeni sermaye bulma yöntemlerinden biri veya bir kaçı uygulanabilir. İç büyüme için gereken fonlar genellikle dağıtılmamış karlar ile yedeklerin sermayeye eklenmesi, tahvil çıkarmak ya da uzun vadeli borçlanma yoluyla dış finansman sağlanması, halka açılmak suretiyle yeni hisse senetleri satışı, işe yaramayan atıl durumdaki duran varlıkların satışı ya da kısa vadeli borçlanmalar gibi finans kaynaklarından sağlanır Şule KIYCI 113

114 İç Büyüme -Yatay Büyüme: İşletmelerin aynı üretim dalında faaliyet boyutlarını genişletmesidir. Bu ise ürün farklılaştırması veya Pazar farklılaştırması ile sağlanır. -Dikey Büyüme: Geriye ve ileriye olmak üzere iki şekilde gerçekleşebilir. Geriye Doğru Dikey Büyüme: İşletme daha önce satın aldığı girdileri kendisi üretmeye başlar. İleriye Doğru Dikey Büyüme: İşletmenin ürettiği mallar için satış organizasyonu kurmuş olması durumunda söz konusudur Şule KIYCI 114

115 Dış Büyüme - Dikey Birleşme: Geriye doğru ve ileriye doğru dikey birleşme olarak ikiye ayrılır. - Yatay Birleşme: Birbirinin aynısı olan malları üreten ve pazarlayan işletmelerin birleşmesidir. - Dairesel Büyüme: İşletmelerin ürettikleri mamuller birbirleriyle ilişkili olmadığı halde, aynı dağıtım kanallarını kullanan işletmelerin birleşmesiyle ortaya çıkar. Yatay büyümeye benzer. - Karışık Büyüme: Yatay büyümenin amacı rekabeti ortadan kaldırmak, dikey büyümenin amacı üretim ekonomilerinden yararlanmak, dairesel büyümenin amacı dağıtım ekonomileri yaratmaktır. Birçok büyüme bunların hepsini içinde barındırabilir. Bu türden büyümelere karışık çapraz ya da çok yönlü dağılma denebilir Şule KIYCI 115

116 Geriye Doğru Dikey Büyüme Satın alınan işletme Hammadde faaliyeti Tekstil üretimi Eski işletme Üretim Faaliyeti Giyim üretimi Şule KIYCI 116

117 İleriye Doğru Dikey Büyüme Esas işletme Üretim Faaliyeti Giyim üretimi Satın alınan işletme Satış ve dağıtım mağazaları Elbise satış mağazaları Şule KIYCI 117

118 İŞLETMELERDE KÜÇÜLME Küçülme, işletmenin bilinçli olarak aldığı kararlar ve uyguladığı stratejiler ile personel sayısını, maliyetleri ve iş süreçlerini azaltmasıdır. Küçülerek şirket iyileştirmek ve yeniden bir yapılanma yöntemidir. İşletmenin temel yeteneklerinin dışında kalan faaliyetleri yerine getiren bölüm veya birimleri kapatması, tüm süreçleri gözden geçirerek yeniden şekillendirmesi demektir Şule KIYCI 118

119 İŞLETMELERDE KÜÇÜLME Küçülmenin temeli; maliyetleri düşürmek, karar sürecini hızlandırmak, yeni fikirleri hayata daha çabuk geçirebilmek, sinerjiyi artırmak, iletişimdeki bozulmaları azaltmak, daha çok sonuca yönelik çalışarak müşteri ihtiyaçlarına odaklanmak ve personel güçlendirmesi yaparak verimliliği artırmaktır. Ancak ülkemizde küçülme daha çok işletmeleri ayakta tutabilmek için yapılmaktadır Şule KIYCI 119

120 İŞLETMELERDE KÜÇÜLME nin OLUMSUZ ETKİLERİ Çalışanların üzerinde yarattığı psikolojik baskı ve bu baskıyı stres, gelecek korkusu, endişe ve verim düşüklüğü izlemektedir Şule KIYCI 120

121 İŞLETMELERDE KÜÇÜLME STRATEJİLERİ İTME STRATEJİSİ: Uygun sayıda iş gücünün, iyi düzenlenmiş bir plan çerçevesinde işten çıkarılmasıdır. (Tazminatlar unutulmamalı.) ÇEKME STRATEJİSİ: Bu stratejide de çalışan sayısında azaltma yapılması söz konusudur. Çalışanların gönüllü olarak işten çıkmaları sağlanır.(yaşlı-emekli) KüçülmeAlternatifleri: *İşletmenin esas faaliyet alanına yönelip, yan uğraş alanlarına son vermesi. *Orta kademe yöneticilerden kurtulma. *Stratejik önemi olmayan her şeyi işletme dışına kaydırma. *Hiyerarşik kademeleri azaltma Şule KIYCI 121

122 DEVAMI GELECEK Şule KIYCI 122

123 KAYNAKÇA İsmet Mucuk (2005); Modern İşletmecilik, Türkmen Kitabevi, 15. Basım, İstanbul. Anadolu Üniversitesi Yayınları (2003); Genel İşletme, 3. Baskı, Eskişehir. Hasan Altın, Emine Başar ve Sibel Doğan (2010); Meslek Yüksekokulları için İşletme, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, İstanbul. Mustafa Özhan Kalaç (2011), İşletme Yönetimi, işimci İnternet Kaynakları Şule KIYCI 123