DEHB olan kişilerin yaşamlarını, çevreyle uyumlarını ve akademik başarılarını olumsuz yönde etkilerler.

Transkript

1 DEHB nda temel belirtiler içinde yer almayan ama bu tanıyı almış olan bireylerin çoğunda sıklıkla görülen bazı belirtiler vardır. Bu belirtiler buzdağının suyun altında kalan katmanlarındadır. DEHB olan kişilerin yaşamlarını, çevreyle uyumlarını ve akademik başarılarını olumsuz yönde etkilerler. Bunlar DEHB na eşlik eden belirtiler olarak adlandırılır. Her çocukta bu belirtilerin tümü bulunmayabilir. Tanı için bu belirtilerin görülmesi şart değildir ancak bunların var olması tanıyı destekler. İncelemeler yapılırken bu belirtiler de gözden geçirilmelidir. Eşlik eden belirtiler: Dağınıklık, düzensizlik Dalgınlık, hayal kurma Tutarsızlık Koordinasyon güçlükleri, sakarlık Bellek sorunları Uyku sorunları Sosyal ilişkilerde sorunlar Saldırgan davranışlar Özgüven ve özsaygının azalması Olumlu özellikleri Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Değişik Yaşlardaki Görünümleri: DEHB erken çocukluk döneminde başlayıp yaşam boyu devam edebilen bir bozukluktur. DEHB tanısı almış olan bireylerin %80 ninde ergenlikte de belirtiler devam eder. %30 65 i erişkinlikte de bu tanıyı alırlar. Temel belirtiler aynı olmakla birlikte her yaş döneminde farklı bir görünüm vardır. Özellikle aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri zaman içinde azalır. Dikkat eksikliği yaşam boyu devam edebilir. Yaş ilerledikçe başka sorunlar eşlik etmeye başlar. Bebeklik döneminde görülen belirtiler: 1 / 5

2 DEHB genetik bir sorun olduğundan bu çocuklar doğdukları andan itibaren bazı belirtiler göstermeye başlarlar. Ancak bebeklik döneminde bu belirtiler başka sorunlara bağlı olarak da ortaya çıkabileceğinden bu dönemde tanı konulması zordur. Huzursuzluk, gerginlik Kolay ağlama, zor sakinleştirme Aşırı hareketli olma Dış uyaranlara( ses, dokunma gibi) aşırı tepki verme Uyku sorunları (az uyuma, sık sık uyanma gibi) ( s:46) Okul öncesi dönemde görülen belirtiler: DEHB olan çocuklar okul öncesi dönemde farklılıklarıyla kendilerini ortaya koyarlar. Ancak bu yaş döneminde çocuklar normal olarak hareketlidirler ve dikkat süreleri kısadırlar. Bu nedenle hareketlilik ve dikkat sorunu ancak yaşıtlarına oranla önemli ölçüde fazlaysa bu tanı düşünülebilir. Evde tanımlanan belirtiler: Devamlı hareket etme, atlama, zıplama, bir yerlere tırmanma İstekleri erteleyememe, tutturmalar Sürekli ilgi odağı olmak isteme, bunu sağlayacak şeyler yapma Sık sık bir oyundan diğerine geçme Berlirli bir şeyle çok kısa süre ilgilenme Çok konuşma Sürekli soru sorma ama çoğu kez yanıtı dinlememe Sakarlık, sık sık yaralanma Az uyuma Kreşte tanımlanan belirtiler: Faaliyetleri sürdürememe, yarım bırakma Kurallara uymama, sırasını bekleyememe Sakince yerinde oturamama Başka çocukları itip, kakma, vurma, ısırma Bağırıp çağırma, çok konuşma İlkokul döneminde görülen belirtiler: İlkokula başlama çocuklar için daha ciddi kural ve sınırların olduğu, daha uzun süre oturmak zorunda kaldıkları daha fazla dikkat becerisi gerektiren önemli bir geçiş dönemidir. Bu dönemde tüm çocuklar az yada çok uyum güçlüğü yaşarlar. Yerinde oturamama, derse dikkatini verememe yada kurallara uyum gösterememe belirtileri bu uyum dönemi geçtikten sonra da devam ediyorsa, çocuğun eğitimini ve çevreyle ilişkilerini olumsuz yönde etkileyecek boyuttaysa o zaman DEHB dan şüphelenilmelidir. DEHB tanısı en sık ilkokul döneminde konulur. Bu dönemde DEHB belirtileri: 2 / 5

3 Sakin ve sessizce sırada oturamama Dersi dikkatle dinleyememe, etrafı ile daha çok ilgilenme Sorulan sorulara sonunu beklemeden, söz istemeden yanıt verme Verilen görevleri tam olarak yerine getirememe, başlayıp yarım bırakma Sınıf içinde dikkati dağıtacak şeyler yapma Okul başarısında dengesizlik Diğer çocuklarla ilişki sorunları Kendisine benzer çocuklarla arkadaşlık kurma Eşyalarını tam olarak getirmeme, kaybetme Dağınıklık, defter düzeninin bozuk olması Ev ödevlerini almama, eksik alma, tamamlamakta zorlanma Akademik başarısının kapasitesiyle orantılı olmaması Ergenlik döneminde görülen belirtiler: Ergenlik döneminde gençlerin çoğunda dağınıklık, okulla ve derslerle fazla ilgilenmeme, akademik başarıda düşme ve çevreyle ilişkilerde sorunlar yaşanır. Bu dönemde DEHB şüphesiyle ilk kez başvuran bir gence bu tanının konulabilmesi için bu belirtilerin çocukluktan beri devam ediyor olması gereklidir. Ergenlik döneminde DEHB belirtileri: Aşırı hareketlilikte kısmen azalma ama kıpır kıpırlığın devam etmesi Akademik başarının daha ciddi düzeyde sorun olmaya başlaması Ders dinleyememe, derste uykulu bir halde olma ya da kalem çevirme, resim yapma Uzun süreli dikkat gerektiren işlerden kaçınma Ders çalışmama, ödev yapmama Öğretmenlerle ilişkilerde sorunlar, karşılık verme, patavatsızca, ilgisiz bir öğrenci olarak nitelendirilme Aile ve arkadaş ilişkilerinde sorular Benlik saygısında azalma, depresyon Duygu- durumda değişkenlik, aniden öfkelenme yada neşelenme Yasal sorunlara neden olabilecek riskli tehlikeli davranışlar Erişkinlikte görülen belirtiler: DEHB olan çocukların anababalarında benzer belirtilerin görülme olasılığı 2-8 kat fazla olduğundan bu tanıyı alan çocukların anababaları bu açıdan değerlendirilmelidir. DEHB yaşla birlikte düzelen, ortadan kalkan bir rahatsızlık değildir. Erişkin yaşamda belirtilerde bazı değişiklikler olmakla birlikte çocukluğunda DEHB tanısı alanların %30-65 i erişkinlikte de bu tanıyı alırlar. ABD ve Kanada da yapılan araştırma sonuçlarına göre DEHB erişkinlikler arasında %1-2 sıklıkta görülmektedir. Erişkinlerde DEHB belirtileri: Yerinde duramama, bacak sallama, parmakla tempo tutma 3 / 5

4 Uzun süre gazete, kitap okuyamama, televizyon izleyememe yada bunları yaparken hareket hinde olma Dikkat dağınıklığı, belirli bir işe uzun süre konsantre olamama Unutkanlık, söylenenleri, günlük işleri akılda tutamama, eşyaları kaybetme İşleri düzenlemekte ve bitirmede yetersizlik, bir işi bitirmeden diğerine başlama Sorun çözme ve zamanını kullanmada güçlük Yeterli düzeyde başarılı olamadığını, hedeflerine ulaşamadığını düşünme Sık sık iş değiştirme Duygulanımda değişkenlik, aniden öfkelenme Düşünmeden kolay, hızlı karar verme Sosyal ilişkilerde sorunlar İlişkileri ani olarak başlatma ve bitirme Evlilik sorunları Alkol, madde bağımlılığı Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Aile Yaşamı Üzerindeki Etkileri: Ana- babanın zaman, ilgi ve enerjisinin önemli bölümünü alırlar. Daha fazla yardım, destek, kontrol gereksinimleri vardır. Evdeki diğer çocukların oyunlarına, arkadaşlık ilişkilerine, eşyalarına rahat vermeyebilir. İsteklerini ertelemekte zorlanırlar. hayır yanıtını duyduklarında kontrollerini kaybedebilirler. Dağınıktırlar, evin düzenini bozup, eşyaları kötü kullanabilirler. Sosyal ilişkilerinin yetersizliği ve az arkadaş sahibi olmaları sürekli olarak anababa yada kardeşler tarafından oyalanmak isteği doğurur. Ana Babaların Dehb Olmayan Diğer Çocuklardan Bekledikleri: Uyumlu olmaları, sorun çıkarmamaları beklenir. Başarılı olmaları beklenir. Kardeşler arasında sorun çıktığı zaman alttan almaları ve durumu idare etmeleri beklenir. Kardeşleriyle ilgilenmeleri, onu oyalamaları beklenir. Daha fazla sorumluluk verilir, yardım istenir. Başka çocuklarla ilişki kurmasına aracılık etmesi, dış ortamlarda kardeşi savunması, koruyup, kollaması beklenir. Bazen tüm bunları anababa istemez ama çocuk kendiliğinden, ailenin yükünü hafifletme adına bu sorumlulukları üstlenebilir. Dehb Olan Çocuğun Kardeşleri Karşısında Hissedebileceği Duygular: Kardeşi kadar başarılı olamayacağını hissedebilir. Kardeşi kadar uyumlu, sevilen, aranan birisi olamayacağını düşünebilir. Anababanın kardeşe daha fazla güvendiğini, onun kendisi kadar aşırı kontrol ve denetim altına alınmadığını düşünebilir. Anababanın kardeşi daha fazla sevdiğinin düşünebilir. 4 / 5

5 Kaynakça: DR, SÜRÜCÜ, ÖZLEM ; ANABABA- ÖĞRETMEN EL KİTABI DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU; YA-PA YAYINLARI, İSTANBUL, / 5