Engellilik ve Beceri Rehberi:

Transkript

1 ...eğitim gören engelli gençlere destek Engellilik ve Beceri Rehberi: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB) 75%ini finanse eden

2 İçindekiler Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu... 4 Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi lmalıyım?... 4 Güçlü Yönlerim... 4 DEHB nedir?... 5 DEHB nin lumsuz yönde etkileyeceği beceriler... 6 Grup Çalışması ile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB)... 7 Grup Çalışması nedir?... 7 Grup çalışması neleri içerir?... 7 DEHB grup çalışmasına katılımı nasıl etkiler?... 7 Grup Çalışması ile DEHB için Tavsiye ve Öneriler... 8 Kendi kendine yardım... 8 Öğretmenlerim ne yapmalı?... 9 Okur Yazarlık ile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB) Okur Yazarlık nedir? Knuşma neleri kapsar? Dinleme neleri kapsar? Okuma neleri kapsar? Yazma neleri kapsar? DEHB kur yazarlığı nasıl etkiler? Knuşma ve dinleme : Okuma: Yazma: Okur Yazarlık ile DEHB için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Öğretmenlerim ne yapmalı? Kişisel Düzen Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri Engelini açıklamayı istememe nedenleri Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Durumu kendi kntrlün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşe girdikten veya kursa başladıktan snra engelinle ilgili srular Vaka Çalışmaları Vaka Çalışması Vaka Çalışması

3 Giriş Öğrenciler için QATRAIN (Q4S) prjesi tarafından, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bzukluğu nedeniyle zrluk çeken öğrenciler için özel larak hazırlanmış Engellilik ve Beceri Rehberi ne hş geldiniz.. Bu rehber, kulunuzda geçirdiğiniz zamandan en üst seviyede yararlanmanız knusunda yardımcı lmak amacıyla hazırlandı. İçinde, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu dlayısıyla öğrenme sürecinde karşılaşılan sıkıntılarla ilgili tavsiyeler yer alıyr. Okulunuzda başarıyı yakalamanız ve istediğiniz kalifikasynları kazanmanız açısından öğrenme becerilerinizi geliştirmek çk önemlidir. Bu rehberde, becerilerinizi geliştirmek için kendinizin yapabilecekleri knusunda tavsiyeler bulacaksınız. Aynı zamanda öğretmenlerinizden ne şekilde destek isteyebileceğinize ilişkin de bilgiler verilmektedir. Bunlar dışında, faydalı web siteleri, yasalar ve yararlanabileceğiniz destekler knusunda erişebileceğiniz kaynaklar knusunda da bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca, kendi durumunuzu başkalarına açıklama ve kulda ihtiyaç duyduğunuz desteği alma knusunda da tavsiyeler açıklanmaktadır. Teşekkürler Q4S Prje rtaklığı, bilgilerini kullanmamıza izin veren Birleşik Krallık Engelli Öğrenciler İdaresi ne, Türkiye ye uyarlanmasında gerekli yönlendirmeleri yapan Başbakanlık Özürlüler İdaresi ne (ÖZİDA) ve İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü ne teşekkür eder. Telif Hakları Bu dkümanı ticari amaçlar dışında, sadece kendi kullanımınız için çğaltabilirsiniz. Bunu yaparken veya adresli web sitesini referans larak göstermeniz bekleniyr. Burada yer alan bilgilerin dğru lması için her türlü titizlik ve çaba gösterilmiş lsa da bu knuda garanti verilmemektedir. İletişim Q4S prjesi hakkında daha fazla bilgi almak için: e-psta: 3

4 Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi lmalıyım? Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB) hakkında bilgi sahibi lman, belirtileri ve etkilerini öğrenmen, kendi durumunu anlamak ve bu durumun getirdiği zrlukları aşmak ylunda atacağın ilk adımdır. DEHB nin beraberinde getireceği zrlukları anladığın nktada zayıf yönlerini aşmayı, güçlü yönlerini kullanmayı öğrenmeye başlayabilirsin. Belki kulda sana DEHB teşhisi knması uzun süre almıştır, belki öğretmenlerin senin sadece yaramaz lduğunu ya da hayalperest, lduğunu söylemişlerdir. Unutma ki DEHB in zekâyla hiç ilgisi yk ve her zekâ seviyesindeki insanda görülebilir. DEHB benzeri belirtiler zaman zaman herkeste görülebiliyr. Bu durum ancak uzun süreli lduğu zaman DEHB larak tanımlanıyr. Güçlü Yönlerim DEHB in getirdiği bazı özellikler aslında eğitim, çalışma veya gündelik hayat için artı değer de sayılabilir. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır: Büyük resmi görebilme; Detaylara dikkat; Yaratıcılık ve yenilikçilik; Risk alarak önemli çözümler üretebilmek; Yüksek enerji düzeyi; İyi müzakerecilik; Güçlü sezgi - hızlı tepki; Güçlü daklanabilme becerisi (hiperdaklanma) denli güçlü labiliyr ki çevreden bile kpabiliyrsun. Örneğin bir kitaba, bir televizyn prgramına ya da internete daklanıp yapman gereken işleri unutup, geçen zamanın bile farkına varamayabiliyrsun. Hiperdaklanma, örneğin ödev yapmak gibi üretici bir knuya yönlendirilebilirse gerçekten senin için bir güç labilir. Ancak kntrlden çıkıp gereksiz bir işe yönlenirse srun çıkarabilir. 4

5 DEHB nedir? Eğer DEHB durumun var ise, bir knuya daklanmakta zrlanabilir, hatta gündelik işlerle ilgilenmekte sıkıntı çekebilirsin. Aynı zamanda sıkılma eşiğin düşük labilir ve sürekli bir işten bir başkasına atlayabilirsin. Ayrıca yaptığın işle ilgisi lmayan seslere veya görüntülere aşırı takılabilirsin. Şayet bir işe dikkatini vermekte ve daklanmakta zrlanıyrsan şu knularda zrluklar yaşıyr labilirsin: Bir knuşmanın rtasındayken bile farkına varmadan hayallere dalıp gidersin ; Çk klay dikkatin dağılabildiği için bir knu üzerinde durmakta zrlanırsın; Okurken ya da bir knuşmayı dinlerken kafan dağılabilir; Başkalarının cümlelerini tamamlarsın ya da sürekli knuşmalarını kesersin; Çk basit lsa bile, bir işi tamamlamakta zrlanırsın; Sınıf içi çalışmalarında veya ev ödevlerinde dikkatsizlik nedeniyle hata yapabilirsin; Dinleme becerin zayıf lduğu için knuşmaları hatırlamakta zrlanırsın ya da direktifleri takip edemezsin. Eğer unutkan ve dağınık isen şu knularda zrluklar yaşıyr labilirsin: Zayıf rganizasyn becerileri (dan veya masan darmadağınık labilir); İşleri savsaklamak, zamanını bşa harcamak (ders çalışman, sınava hazırlanman zrlaşır); Bir işe ya da prjeye başlamak veya bitirmekte sıkıntı yaşarsın; Her zaman geç kalırsın; Sürekli larak terminleri veya randevularını unutursun; Sürekli larak anahtar, cep telefnu, dsya gibi bir şeyleri kaybeder ya da nereye kyduğunu unutursun; İşini tamamlamak için gerekli süreyi kestiremeyebilirsin. 5

6 Kiminiz Dikkat Eksikliği Rahatsızlığı (DER) çekebilirsiniz ancak hiperaktivite srununuz lmayabilir. Ama Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB) lanlarda aşağıdaki belirtiler labilir: Dğru dürüst turmakta zrlanmak, sürekli huzursuzlanıp kıpırdanmak, devamlı hareket hali; Sürekli knuşma; İç huzursuzluğu, sıkıntı, asabiyet; Dağınık düşünceler; Çabuk sıkılmak; Risk alma eğilimi; Heyecan arayışı; Aynı anda bin işi bir arada yapmaya çalışmak. Bu tür sınıf içi davranışların yüzünden öğretmeninin sıkıntı çekeceğini tahmin edebilirsin hele de bu davranışlar başkalarına rahatsızlık verirse! Akademik başarın knsantre lmana ve öğretmeninin dediklerine dikkatini vermene bağlı. Bu nedenle DER veya DEHB şikayetin var ise, sınıf içi çalışmalarda sıkıntı çekebilirsin. Unutma ki DEHB şikayeti lan herkeste yukardaki belirtilerin hepsi lmaz, keza aynı güçlü yönler de lmaz. Herkesin aynı şikayetleri lmayacağı gibi şikayetleri de eşit şiddette lmaz. Herkes tek ve özeldir! DEHB nin lumsuz yönde etkileyeceği beceriler Eğer sana DEHB teşhisi knulduysa yukarıdaki srunlardan bazıları ile karşılaşmışsındır. Bütün bunlar çalışmalarını da belli ölçüde etkilemiştir. Ancak sana en çk sıkıntı yaratma ihtimali lanlar şunlardır: Grup Çalışması ile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB) Okur Yazarlık ile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB) 6

7 Grup Çalışması ile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB) Grup Çalışması nedir? Hayatta herkes mutlaka bir şekilde bir grupta rl alır ve grup larak bir işler yapar. Bu tür çalışmalara takım çalışması da denebilir. Takımlar çeşitli şekillerde ve büyüklükte labiliyr: aile bir takımdır, arkadaş grupları, hbi veya spr merakımızı paylaştığımız çevre, kulüpler, kul veya iş yerinde başkalarıyla beraber yaptığımız prje çalışmaları hep takım işi ya da grup çalışmasıdır. Grup çalışması neleri içerir? Teşvik ederek, önererek ve yardımda bulunarak birbirine destek lmak; Grup içinde srumluluğunu çk iyi bilerek kendine düşen görevleri yerine getirmek; Değişik insanlarla çalışmak ve birbirine karşılıklı saygı göstermek; Grup içinde lumlu ve dstça bir rtam yaratmak, çatışmaları engellemek; Üzerine düşen görevlerden çk hşlanmasan bile grubun başarıya ulaşması için elinden geleni yapmak; Gerektiğinde direktif almayı kabul etmek aynı şekilde direktif de verebilmek; Srunlara yeni ve yaratıcı çözümler bulmak srun lduğunda da lider knumundaki kişiye bildirmek. DEHB grup çalışmasına katılımı nasıl etkiler? DEHB lan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Etkin grup çalışması için gerekli özelliklerin çğu (yukarıda belirtilen) başkalarını dikkatli bir şekilde dinleme becerisine bağlıdır. Başkalarıyla empati kurabilmek ve grup üyeleriyle iyi ilişkiler geliştirmek için iyi bir iletişim esastır. Ancak bu sayede kendini nların yerine kyabilir ve layları bir de nların gözünden görebilirsin. Etkin bir takım üyesi lmak 7

8 için, srumluluğunun gerektirdiği gibi davranman, terminleri yakalaman ve/veya grupça kararlaştırılmış işleri yerine getirmen gerekir. DEHB şikayeti bulunan birisi larak grup çalışması sırasında şu srunlarla karşılaşabilirisin: Dikkatini vermekte, özellikle başkaları knuşurken daklanmakta zrlanabilirsin veya başkalarının cümlelerini tamamlar ya da sürekli sözlerini kesersin; Kendini düzenlemekte veya işini tamamlamakta zrlanırsın, geç kalabilir, sürekli birşeyler kaybedebilirsin. Ancak enerjin ve gayretin sayesinde grup çalışmalarında önemli bir rl üstlenebilirsin. Grup Çalışması ile DEHB için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Sınıf arkadaşlarına engelin knusunda açıklama yapıp yapmayacağına karar ver. Açıklama yapmamaya karar verirsen, engelinin kendine ve yapılan grup çalışmasına etkilerini düşünmen gerek. Şayet arkadaşlarına açıkladıysan sana nasıl yardımcı labilecekleri knusunda nlara tavsiyeler verebilirsin. Kararın açıklamamaktan yanaysa da, yardım isteklerini daha üstü kapalı şekilde rtaya kyabilirsin; Şayet engelini çevrendekilere açıkladıysan, çalışmalara en verimli şekilde katılman ve başarıya ulaşman için gerekli düzenlemeler knusunda rtak kararlar alabilirsiniz; örneğin: Takım arkadaşlarından, önemli bir şey söylerken sana işaret etmelerini, seni uyarmalarını iste ki, dikkatini verebilmek için gayret sarf edebilesin; Grup larak önemli bilgileri ve eylem maddelerini herkesin erişebileceği şekilde yazılı larak kaydetme knusunda rtak karar alın; böylelikle yapılacak işleri hatırlamak için geriye dönüp bakabilesiniz; İşlerini takip etmek ve terminleri yakalamak için zaman yönetimi tekniklerinden yararlan: 8

9 Cep telefnunun zaman ayarlayıcısını ve alarmını kullan; Yapılacak işler listesi hazırla, işi tamamladıkça üzerini çiz; Gerekiyrsa düzenli aralıklarla çalışmalarına ara ver; Kendine bir iş planı hazırla, önemli veya terminli görevleri önceliklendir. Çalışma alanını veya masanı düzenlemek için planlama tekniklerinden yararlan: Önemli görevleri ve ntları vurgulamak için renklendir, altını çiz, renk kdlaması yap (MS Outlk dan yararlanabilirsin); Pst-it renkli nt kağıtlarıyla takvimine veya ajandana hatırlatmalar yapıştır. Bu knuda MS Outlk dan da yaralanabilirsin. Öğretmenlerim ne yapmalı? Öğretmenlerin şu knularda destek vermeli: Sesler veya hareketler dikkatini dağıtıyrsa nereye turacağını kendin seçebilmelisin (örneğin arkanda turanlardan rahatsız luyrsan en arkaya turmayı tercih edebilirsin); Grup çalışmasına katıldığında fazladan zamana ihtiyacın lduğunu ve daha fazla efr harcaman gerektiğini öğretmenlerine açıklamalısın; Eylem planlaması ve işlerin önceliklendirilmesinde sana açık direktifler verilmeli, yardım edilmeli. Burada gösterilen düzenlemelerden henüz faydalanamıyrsan bu sayfaların basılı çıktısını al. Bunları, eğitimden mümkün lduğunca daha fazla faydalanabilmen amacıyla öğretmeninle yapacağın görüşmede kılavuz larak kullanmanı öneririz. Ve bu görüşmeyi öğretmeninle özel yapma hakkın lduğunu da unutma. 9

10 Okur Yazarlık ile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu (DEHB) Okur Yazarlık nedir? En basit şekliyle kur yazarlık aşağıdaki becerileri kapsar: Okuma ve değişik frmatlarda (örneğin kelime, grafik, tabl veya resim larak) sunulan bilgiyi anlamak; Başkalarının anlayabileceği şekilde knuşmak ve yazmak; Dinlemek ve başkalarının görüşlerini anlayıp takdir edebilmek üzere sru srmak; Bilgi ve İletişim Teknljilerinden (BİT) yararlanarak, e-psta ve cep telefnu gibi araçlarla başkalarıyla bilgi paylaşmak ve iletişim kurmak. Knuşma neleri kapsar? Ne diyeceğini kafanda düzenleyip kurmak; Dğru kelimeleri hatırlayıp kullanmak; Düzgün dilbilgisi kullanmak; Bir snra söyleyeceğini aklında tutmak; Kelimeleri dğru telafuz etmek. Dinleme neleri kapsar? Sesleri ve kelimeleri klayca seçebilmek; Benzer kelimeler ve sesler arasındaki ayrımı yapabilmek; Bir bilgi dizisini, örneğin bir talimatı, hatırlayabilmek; Deyimleri, mecazi ifadeleri anlayabilmek. Okuma neleri kapsar? Sözcük ve cümleleri kuyarak metin hakkında temel bir bilgiye sahip lmak; metnin önemli kısımlarını, mesajını ve içindeki fikirleri seçebilmek; Metni anlamak ve analiz etmek, kuduğun hakkında bir kanaate varmak; Dilbilgisi ve yazım hatalarını düzeltmek için hazırladığın metni gözden geçirmek; 10

11 Bir dinleyici grubu önünde yüksek sesle, akıcı bir şekilde kumak. Yazma neleri kapsar? Heceleme kelimelerin dğru yazılması; Dilbilgisi sözcük dizilerini birleştirerek anlamlı cümleler kurmak; Nktalama cümlenin ne şekilde kunacağını göstermek için işaretleme; Fikirleri başı, rtası ve snu lacak şekilde mantıklı bir yapıya dönüştürerek kağıda yazma; Okunaklı ve düzgün larak el yazısıyla yazmak. DEHB kur yazarlığı nasıl etkiler? DEHB lan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. DEHB çalışmanı aşağıdaki şekillerde etkileyebilir: Knuşma ve dinleme : Bir knuşmanın rtasındayken bile farkına varmadan hayallere dalıp gidersin ; Başkalarını dinlerken ilgin dağılabilir, başka bir şeylere aklın kayar; Başkalarının cümlelerini tamamlarsın ya da sürekli knuşmalarını kesersin; Dinleme becerin zayıf lduğu için knuşmaları hatırlamakta zrlanırsın ya da talimatları takip edemezsin. Okuma: Sınıf içi çalışmalarında veya ev ödevlerinde dikkatsizlik nedeniyle hata yapabilir, detayları atlayabilirsin. Yazma: Kendini ve malzemelerini tparlaman gerektiği için bir işe kyulman ve bitirmen zr labilir, bu senin ders çalışmanı ve sınavlara hazırlanmanı da etkiler; Terminleri yetiştirmekte zrlanırsın; Gerekli malzemeleri kaybeder veya nereye kyduğunu unutursun; 11

12 Aynı anda hem yazıp hem dinlemekte zrlanıyrsun; Ders dinlerken ana hatlarını çıkarmakta zrlanıyrsun. Okur Yazarlık ile DEHB için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Yüksek randa ve başarılı bir şekilde katılım sağlaman için gerekli düzenlemeler knusunda anlaşma sağlayın; örneğin: Enerjini bşaltmak için kısa aralar ver ki derse ilgini kaybetmeyesin. İşlerini takip etmek ve terminleri yakalamak için zaman yönetimi tekniklerinden yararlan: Cep telefnunun zaman ayarlayıcısını ve alarmını kullan; Yapılacak işler listesi hazırla, işi tamamladıkça üzerini çiz; Kendine bir iş planı hazırla, önemli veya terminli görevleri önceliklendir; MS Outlk un özelliklerinden yararlanarak takvimine hatırlatmalar işaretle. Çalışma alanını ve masanı düzenlemek için planlama tekniklerinden yararlan: Önemli görevleri ve ntları vurgulamak için renklendir, altını çiz, renk kdlaması yap (MS Outlk dan yararlanabilirsin); Pst-it renkli nt kağıtları ve yapılacak işler listelerinden faydalanabilirsin bunları masana yapıştırabilirsin, ayrıca cep telefnuna hatırlatmalar da kaydedebilirisin Öğretmenlerim ne yapmalı? Öğretmenlerin şunları yapmalı: Düzenli aralar vermene izin vermeli; Birşeylerle ynama ihtiyacını karşılamak için ataş ve benzeri şeylerle ynamana göz yummalı; Sürekli knuşmanın kasıtlı ve uygunsuz davranış tarzından değil, özel durumundan kaynaklandığını anlamalı; Knsantrasynunun ve daklanmanın sürekliliğini sağlamak için görevleri küçük parçalara, kısa adımlara bölmeli; 12

13 Prgram ve açıklamaları sana yazılı vermeli; Sınıfta cep telefnunu kullanarak hatırlatmaları kaydetmen, süre ayarlamak için alarm kurmana izin vermeli; Hem dinleyip aynı anda nt almakta zrlanıyrsan dersi kaydetmene izin vermeli; Grup tartışmalarında sırayla knuşmayı sağlamak için kurallar belirlemeli (örneğin sadece elden ele geçirilen bir bjeyi tutarken knuşmak gibi). 13

14 Kişisel Düzen Her bir beceride/faaliyette başarını en yüksek düzeye çıkarabilmen için çk düzenli lman gerekir. Bunun için yapacağın şeylerin başında kağıtlarını kyabilmen için çekmeceler, kutular, gözler veya klasörler kullanarak bir deplama sistemi luştur. Kalemlerini içine kyacağın bir bardak edin. Bu sayede çalışma alanın tertipli ve düzenli lur. Sadece zımbalarını, pst-it ntluklarını, etiketlerini, makas ve kalemlerini, hesap makineni, disk, hafıza kartları ve bunun gibi malzemelerini kyacağın bir çekmecen lsun. Ve bu malzemeleri her kullanıştan snra tekrar bu çekmeceye kymayı alışkanlık haline getir. Etkin bir dsyalama sistemi luştur (hatırlayabileceğin dsya isimleri kullanarak) ve düzenli larak kağıtlarını dsyalamak için zaman ayır; elektrnik dsya ve klasörlerin için de aynı şeyi yap. Bir planlama sistemi kur; örneğin her gün bir "yapılacaklar listesi" luştur ve biten işlerin üzerini çiz.. MS Outlk'un da ajanda, alarm ve görev listesi gibi lanakları vardır. Bundan da yararlanabilirsin. Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Burada gösteriien düzenlemelerden henüz faydalanamıyrsan bu sayfaların basılı çıktısını al. Bunları, eğitimden mümkün lduğunca daha fazla faydalanabilmen amacıyla öğretmeninle yapacağın görüşmede kılavuz larak kullanmanı öneririz. Ve bu görüşmeyi öğretmeninle özel yapma hakkın lduğunu da unutma. 14

15 Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Kendi kendinin avukatı l! Engelinin sendeki etkilerini, sınıf arkadaşlarının ve öğretmenlerinin üzerindeki etkilerini bir düşün. Her öğrenme rtamında senin için neyin gerekli lacağını etrafına kibarca bildir. Engelini kul/eğitim kurumuna açıkla ve öğretmenine öğrenme ve destek ihtiyaçlarının ne lduğu knusunda gerekli bilgileri ver ki dersleri hazırlarken bu hususları dikkate alsınlar. Burada yer alan tavsiyeler İngiltere engelli öğrenciler ulusal idaresinin kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmış ve burada yayınlanması knusunda izin alınmıştır. Skill tarafından hazırlanmış dkumanın Türkçe versiynunu indirmek için: %20Disability%20SKILL%20TR.dc Bu bilgilerin ftkpisini alabilir, referans göstermek kaydıyla kullanabilirsin. 15

16 Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri 1. Engelini lumlu bir şekilde ifade etmek bir fırsattır Deneyimlerin sana başvuru yaptığın iş veya kurs için faydalı lacak becerileri kazandırmış labilir. Örneğin, kişisel bir asistanın lması nedeniyle rganizasyn becerileri, iletişim becerileri ya da bütçe yönetme becerilerini gerektirir. Sen de bundan yararlanarak engelinden lumlu bir şekilde bahsedebilirsin. Bu bilgiyi vermeye hazır lduğunda kendini daha rahat hissedeceksin. Daha snraki bir aşamada bahsetmeye zrlanırsan engelinin lumlu yanlarından söz etmek sana daha zr gelecektir. 2. Birçk başvuru frmunda, iş ya da kursa (örn. sağlıkla ilgili kurslar) yönelik sağlık frmlarında, engellilik ve sağlık knusunda direkt srular bulunmaktadır. Bu frmlarda yanlış bilgi verirsen, ve daha snra işverenin veya kurs yöneticisi bunun farkına varırsa, işini vyea kurstaki yerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalırsın. 3. Gerekli uyarlamalar vaktinde yapılabilir Engelini başkalarına ne kadar erken açıklarsan, senin işine veya kursuna başlaman için yapılması gereken düzenlemeler de kadar erken yapılır. 4. Daha iyi bir iş ilişkisi luşturma şansın artar Taraflar işle veya kursla ilgili knularda birbirlerine ne kadar şeffaf davranırsa, genelde aradaki ilişki kadar iyi lur. Engelini anlatabilmek için şefinle veya öğretmeninle nce iyi bir ilişki geliştirmek isteyebilirsin. 5. Özgeçmişindeki veya başvuru frmundaki bazı hususlara açıklık getirmen gerekebilir Özgeçmişindeki veya başvuru frmundaki bazı hususlar engelinle ilişkili labilir ve eğer engelini açıklamazsan bunlar senin için lumsuzluk larak yrumlanabilir. Örneğin, eğitim geçmişinde veya kariyerinde bşluklar görünebilir ve bu bşlukların nedeni senin engelinle ilgili rehabilitasyn alman labilir; ya da hasta lduğun bir dönem sınavlara girememiş labilirsin. Engelini açıklamayı istememe nedenleri 1. Ayırımcılıkla ilgili veya engelinin etkilerine yönelik önyargıları lan insanlar tarafından reddedilme kaygıların labilir 16

17 İş bulma veya kursa yazılma knusundaki rekabet nedeniyle işverenlerin ya da kursu düzenleyenlerin sadece engeline bakacakları ve senin yeteneklerinle ilgilenmeyecekleri hissine kapılabilirsin. İşveren veya kurs düzenleyenlerin tmatik larak seni prblem ve hatta ptansiyel bir masraf larak göreceğini düşünebilirsin. 2. İşveren ya da eğitim sunanlara seni engelinle etiketlemelerine imkan vereceğin knusunda kaygılar taşıyabilirsin. İşveren veya eğitim kurumu seninle ilgili en önemli şeyin engelin lduğunu düşünür ya da engeline bağlı larak senin neleri yapıp neleri yapamayacağın hakkında varsayımlarda bulunabilir. 3. Tanımadığın biriyle engelini tartışmak istemeyebilirsin Müracaat sürecinde engelin knusunda sağlıklı bilgi edinmek için yeterli zaman lmadığını, ya da bunu bir başvuru frmunda kelimelerle ifade etmenin zr lduğunu düşünebilirsin. 4. Engelinin yapacağın işe veya katılacağın kursa hiçbir etkisi lmayacak diye düşünebilirsin Engelinle yapacağın işin veya alacağın kursun hiçbir ilişkisi lmadığını düşünerek bunu başkalarına açıklamaya gerek görmeyebilirsin. Ancak, kursun veya işin geliştikçe bazı düzenlemelerin yapılması gerekli labilir. Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Artılarla eksileri tartarak engelini açıklamaya karar verebilirsin. O zaman da başvurunun hangi aşamasında bunu yapman gerektiğine karar vermin gerekir. Aşağıdaki bilgiler seçeneklerini belirler. Başvuru frmunda Bazı başvuru frmlarında engellilikle ilgili srular yer aldığından senin açından önemli lan detayları burada açıklamak mümkün lur. Engelin ve dlayısıyla yaşadıkların, başvurduğun işi veya kursu daha iyi yapabilecek bazı beceriler edinmene sebep lmuş labilir. O nedenle başvuru frmunda kendini bu işe veya kursa neden uygun lduğunu sran kısımda bu knuda açıklamalara yer verebilirsin. Sağlık frmlarında Sağlıkla ilgili frmlarda engelin ve sağlığınla ilgili direkt larak srulmuş srularla karşılaşabilirsin. Bu frmları dldurup dldurmayacağın ve ne zaman dlduracağın 17

18 başvurduğun işin veya kursun özelliklerine bağlıdır. Bunları dürüstçe dldurman lazımdır. Engelin herhangi bir sağlık srunu yaratıyrsa, bunu da frma eklemen gerekir. Ön yazıda veya kişisel beyanatta Özgeçmişini sunarken bir ön yazı vermin veya kişisel bir açıklama yazman gerekiyrsa, bu kısımda engelini belirtebilirsin. Özgeçmişinin içinde de, örneğin engellilere özel bir kula gitmişsen, bunu açıklayabilirsin. Mülakata girmeden nce Mülakata çağrılmışsan ve rada, işaret diliyle tercüme veya mülakatın yapılacağı yere götürülme gibi sana bir destek gerekiyrsa, işverenle veya kurs yöneticileriyle temas etmen gerekebilir. İşverenler önceden haberdar lduklarında bu tür ihtiyaçlara daha klay yanıt verebilirler. Bu senin engelinle ilgili knuları ne şekilde yönetebildiğini gösterecek ve mülakatta daha iyi bir perfrmans göstermeni sağlayacaktır. Sana gereken desteğin verileceğini bilmek seni rahatlatacaktır. Mülakatta Gözle görünür bir engelin varsa ve başvuru sürecinde bu kadar yl kat ettiğin halde hala bundan bahsetmemişsen bu karşındakileri şaşırtabilir (engelin yapacağın işi etkilemeyecek lsa bile). Bu yüzden de, aslında başvuru frmunda yanıtlayabileceğin engelinle ilgili alakasız srular srmaya başlayabilirler. Halbuki bu süre, bu işe ne kadar uygun lduğunu açıklamak için kullanılabilir, engeline daklanılmayabilirdi. Bir mülakatta engelin hakkında knuşulması klay değildir. Özellikle böyle bir rtamda kişisel knuları knuşmakta zrlanıyr labilirsin. Gergin labileceğin yüzyüze görüşme esnasında bunu yapmaktansa ilk başvuruda uygun bilgileri kağıda dökmek çk daha klay labilir. Mülakat sırasında ne diyeceğini düşünmek yerine, nasıl yanıt vereceğine rahat rahat karar verebilirsin. Ancak, bu tür srularla mülakat sırasında baş etmek seni rahatsız etmeyebilir. Hatta yazıya dökmek yerine mülakat sırasında knuşarak bunu açıklamak senin için daha klay labilir. Durumu kendi kntrlün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşverenin veya eğitim kurumunun engelini lumsuz yönde karşılayacağı knusunda varsayımda bulunma Eşitlik ilkesini benimseyen ve engellilerin istihdamı knusunda titizlik gösteren kuruluşlar lduğunu ve bu knuda gün geçtikçe kurumların daha srumluluk duygusuyla hareket ettiğini dikkate almak lazım. 18

19 Her zaman önce ne yapmak istediğini düşün, snra eğer varsa, ne gibi desteğe ihtiyacın lacağını düşünmeye başla Engelini ne zaman açıklayacağına karar verirsen, bunun nasıl algılanacağı knusunda daha fazla kntrle sahip lursun. Engelini lumlu bir şekilde ve hayatına yaptığı lumlu etkileri rtaya çıkaracak şekilde açıklayabilirsin. Örneğin, işitme engelin varsa, diğer iletişim becerilerin çk güçlü labilir; dikkatini verebilme, göz teması veya beden dili gibi. Veya bir kamu işinde çalışmak istiyrsan engelin nedeniyle engelli kişilere daha iyi hizmet verebileceksin. Mülakata çağrıldığında, görüşmede engeline takılmalarına izin verme Bazen mülakatlar, geçmişteki tatsız layları tekrar gündeme getirmek için fırsat yaratabilir. Ancak karşındakilerin lumsuz şeylere takılmalarına izin verme; ne de çünkü işverenler ve öğretmenler karşılarında yapıcı ve hevesli kişiler görmek isterler. Engelinin sana neyi öğrettiğini düşün İşe veya katılacağın kursa ne gibi beceriler aktarılabilir? Bazı başvuru frmlarında ne gibi güçlü ve zayıf yanların lduğu, bu güne kadar ne gibi başarılar elde ettiğin srulur. Bunlar yapacağın açıklamaya bir zemin luşturur. Örneğin: İşitme kaybım nedeniyle knsantrasyn becerim çk gelişti. Bu sayede hesap tabllarıyla analiz yapma ve perfrmansa dayalı tahminler yapma knularında beceri geliştirmemi sağladı. Hareket kabiliyetimin sınırlı lması nedeniyle erken yaşta Bilgi Teknljileri knusuna ilgi duymaya başladım ve birçk yazılım üzerinde çalıştım. Aynı zamanda, yaşadığın zrlukları belirtmek ve bunların üstesinden nasıl kalktığını vurgulamak senin lgunluğuna ve kararlılığına yönelik işverene ipuçları sağlar. İşe girdikten veya kursa başladıktan snra engelinle ilgili srular İşe veya kursa başladıktan snra, iş veya sınıf arkadaşlarının, özellikle engellilerle daha önce pek ilişkileri lmadıysa ya da engellilikle ilgili çk az bilgileri varsa, bazı önyargıları lduğunu görebilirsin. Bu durum, gerçekten fırsat eşitliği ve engellilerin istihdamı knusunda titiz lanlarda bile görülebilir. 19

20 İnsanlar sana engelin hakkında pek çk sru yöneltebilir. Eğer amaçları sana en iyi şekilde nasıl destek vereceklerini belirlemeksa bu gayet dğal. Örneğin: Bu yazının puntsu yeterince büyük mü? Bu ışıklandırma uygun mu? Rafların yüksekliği tamam mı? Ancak, ilgisiz srularla da karşılaşabilirsin. Örneğin: Ne kadar görebiliyrsun? Bacaklarında ne srun var? Ne kadar işitebiliyrsun? Ne zaman ldu? Ayrıca, insanlar açıklaman gereken durumunla ilgili pek çk inceliğin lduğunun farkında da lmayabilirler. Örneğin: durumun değişiklik gösterebilir küçük yazıları kuyabilir ama bir sandalyeye takılıp düşebilirsin bazı sesleri diğerlerinden daha iyi işitiyr labilirsin knuşman bir gün çk daha net ertesi gün daha bzuk labilir Bazı insanlar beceriksiz ve utangaç labileceği için, iş veya sınıf arkadaşlarınla bağ kurmakta zrlanabilirsin. Yapabileceklerin knusunda lumsuz beklentileri labilir, birçk özelliğinin içinde sadece engelini görebilirler. İyi huylu lmak ve engelin knusunda çevrendekileri rahatlatmak birçk engelin aşılmasına yardımcı lur. Tabii ki, ister ihmalden ister ön yargıdan lsun, itici yrumlar yapmanın bir mazereti lamaz ve bu tür davranış içinde lanlar varsa iş yerinde yöneticinle, kursta ise kurs yöneticisiyle bu knuyu paylaşman gerekir. 20

21 Vaka Çalışmaları Vaka Çalışması -1 Aliye gayet parlak, hareketli bir genç kızdır. Matematik sınavlarında zrlandığından dersaneye giderek durumunu düzeltmek istemektedir. Hayalinde öğretmen lmak vardır. Sekiz yaşındayken Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu teşhisi knmuştu. O zamana kadar sınıfta hep başı derde giriyrdu ve yaramaz bir çcuk larak damgalanmıştı.. Klaylıkla dikkati dağılıyr, birşeye çk kısa bir süre için dikkatini verebiliyr ve sözlü larak verilen direktifleri hatırlamakta zrluk çekiyrdu. Bir knuya uzun süre kendini veremiyrdu. Etraftan gelen seslere ve görüntülere kendini kapatmayı beceremiyr, bu yüzden de knsantre lamıyrdu. Yaşı ilerledikçe, Aliye kendi kendine knsantre lma ylları geliştirmiş lduysa da, zaman zaman zrluklar yaşamaktadır. Etraftan gelen rahatsızlıkları görmezden gelmesine yardımcı lan bazı ilaçlar almakta, bunlar da baş dönmesine yl açmaktadır. Dersanedeki öğretmeni Hiperaktivite srunu lan öğrenciler knusunda deneyimli lduğundan Aliye ile knuşarak birtakım düzenlemeler yapmış, bu sayede Aliye'nin çalışmasına ve sınavını geçmesine yardımcı lmuştur. Yapılan düzenlemeler şunları kapsıyrdu: Verilen bir görev üzerinde uzun süre daklanamadığı için, belli aralıklarla "mla" alması knusunda anlaşma sağladılar. Mlalarda sınıftan dışarı çıkacak, bacaklarını uzatacak, temiz hava alacak ve snra sınıfa dönerek kaldığı yerden devam edecekti. Bu sayede tekrar işine daklanabilecekti. Aynı şekilde uzun süren sınavlarda Aliye'nin sınav byunca turması na zr geliyrdu. Durumuna ilişkin bir rapr getirdiği için Sınav Kmisynu na ek süre verilmesine ve aralarda gözetim altında mla almasına izin verdi. Öğretmeni Aliye'yi sınıfın en önünde kapıya yakın turttu. Bu sayede diğer öğrencilerin yaptıkları nun ilgisini klay klay dağıtmayacaktı. Vantilatör/ klima gibi gürültülü cihazlara aşırı duyarlı lduğu için öğretmeni nun katıldığı derslerde bu aletlerin kapalı tutulmasını kabul etti. Vaka Çalışması -2 Adım Enver. 17 yaşındayım. Üç ablam ve annem babamla birlikte İngiltere de yaşıyrum. Ablalarımın ikisi üniversitede, en büyüğü de evli. İlkkulun sn sınıfında bana Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bzukluğu teşhisi kndu. O zamana kadar kulda çk yaramazlık yapıp dalga geçen bir öğrenciydim. Öğretmenlerim bende Dikkat Eksikliği lduğunu öğrenince hayatım değişti. Anladılar ki ben isteyerek yaramazlık yapmıyrdum; bu elimde değildi çünkü. Annemle babam da rahatladılar ama tabii ne yapacaklarını da bilemediler. Annem hala damı 21