İŞ TE İNSAN ve AHLAK (İş Ahlakı)

Transkript

1 İŞ TE İNSAN ve AHLAK (İş Ahlakı)

2 Eserin Her Türlü Basım Hakkı Anlaşmalı Olarak Ensar Neşriyat a Aittir. Dem Yayınları Ensar Neşriyat Tic. A.Ş. Organizasyonudur. ISBN: Kitabın Adı İş te İnsan ve Ahlak (İş Ahlakı) Yazar Ahmet Ünsür Yayın Koordinatörü Hulusi Yiğit Kapak & Sayfa Tasarımı Nuray Yüksel Baskı-Cilt ŞENYILDIZ YAYINCILIK HED. EŞYA TEKS. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Gümüş Suyu Caddesi Işık Sanayi Sitesi No : 19 C Blok 102 Topkapı / İstanbul Tel : Sertifika No: Basım Ocak 2020 İletişim Ensar Neşriyat Tic. A.Ş. Düğmeciler Mah. Karasüleyman Tekke Sokak. NO :7 Eyüpsultan-İSTANBUL siparis@ensarnesriyat.com.tr

3 İŞ TE İNSAN ve AHLAK (İş Ahlakı) Dr. Ahmet Ünsür Sakarya Üniversitesi E. Öğretim Üyesi İstanbul 2020

4

5 II. BASKIYA ÖNSÖZ İnsanların bencilleştiği, çıkarların tutum ve davranışları belirlediği, iletişimin zayıfladığı, sosyal yapının sarsıldığı günümüzde, ortaya çıkan sorunların giderilmesi ya da etkilerinin azaltılması için ortak değerlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ortak değerler ise; bireysel ve sosyal hayat için genel ahlaki değerler, çalışma hayatı için ise iş ahlakı değerleridir. Küreselleşmenin etkisiyle iş ilişkilerinin ulusal sınırları aştığı bu dönemde, ilişkilerin ahlaki bir zemine taşınabilmesi için küresel ahlaki değerler önemli bir etkiye sahiptir. İşletmeler; kendi ahlaki değerleri ile birlikte, ilişki içinde bulunduğu kişi, grup ve örgütlerin sahip olduğu değerleri de önemsemek, davranışlarını bu çerçevede ele almak durumundadırlar. Sanayi İnkılabı ile başlayan ve küreselleşme ile ivme kazanan iş ahlakı sorunları, ilgili tüm taraflar üzerindeki olumsuz etkileri değişik boyutlarda olsa da, acilen çözülmesi gereken bir konu haline dönüşmüştür. Bu nedenle; özellikle son yıldır bu konu üzerinde önemli çalışmaların yapıldığı ve olumlu sonuçların alındığı görülmektedir. İş ahlakı ve sosyal sorumluluk konusunda yapılan araştırmalar, kitap ve makale çalışmaları bu sürece önemli katkılar sağlamaktadır. İşletmelerin bu konudaki çabaları da dikkate değer durumdadır. Gerek kamu ve özel sektörde görev yaptığım yıllarda karşılaştığım olaylar, gerekse 1997 yılından bu yana değişik üniversite ve kuruluşlarda verdiğim iş ahlakı ders ve seminerleri beni bu konuda bir kitap yazma düşüncesine sevketti, elinizdeki çalışma bu düşüncenin bir ürünüdür. Amacım; İş te İnsan ve Ahlak isimli bu eserin yönetici, araştırmacı, öğrenci vb. tüm okuyuculara faydalı olmasıdır. Bu kitabın yayınlanmasında başta Ensar Neşriyat/DEM çalışanları olmak üzere, emeği geçen herkese can-ı gönülden teşekkür ederim. Gayret bizden, tevfik Allah tandır. Dr. Ahmet Ünsür Ekim 2019, İstanbul

6 Ahmet Ünsür 1960 yılında Kastamonu da doğdu. İlkokulu Kastamonu da, orta ve yüksek öğrenimini İstanbul da tamamladı. Yüksek Lisans ve Doktorasını (Merhum) Prof. Dr. Sabahattin Zaim Hocanın danışmanlığı/nezaretinde İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinde tamamladı. Milli Eğitim Bakanlığında Eğitimci/Yönetici olarak çalıştı. Sakarya Üniversitesi nde öğretim üyesi olarak görev yaptı. İDO AŞ. nin örgütsel yapılanması ve İnsan Kaynakları-Kalite organizasyonu çalışmalarını yürüttü. EFQM Mükemmellik Modelinin İDOda kurulum ve işletimi çalışmaları ile TDİ Şehir Hatlarının özelleştirilmesi ve İBB ye devri, İDOnun satışı projelerinde aktif roller üstlendi. Medipol Grubunda İnsan Kaynakları Koordinatörlüğü yaptı. Bazı firmaların örgütsel ve insan kaynakları yapılanmasında danışmanlık görevlerinde bulundu. Sakarya Üniversitesi yanında; Yalova Üniversitesi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi vb. üniversitelerde Yönetim (Stratejik Yönetim, Değişim Yönetimi, Yönetim ve Organizasyon), İnsan Kaynakları Yönetimi (Uygulamalı), Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi, İş Ahlakı ve Sosyal Sorumluluk, Sosyal Hizmetler vb. dersleri (MBA, Lisans, Lisans üstü düzeyde) verdi/vermektedir. Yayınlanmış 3 kitabı ve çok sayıda makalesi bulunmaktadır.

7 İÇİNDEKİLER Önsöz Tablo Listesi 19 Şekil ve Grafik Listesi 20 Giriş 21 Bölüm I. Ahlak Ahlak Nedir? 27 Ahlaki Davranış 31 Ahlakın Kısımları 33 Ahlakın Amacı 34 Ahlakın Konusu 35 Ahlakın Önemi 35 Bölüm II. Ahlak İlminin Diğer Disiplinlerle İlişkisi 39 İKİNCİ BÖLÜM- BİRİNCİ KISIM AHLAK- FELSEFE İLİŞKİSİ Felsefi Açıdan Ahlak Felsefi Açıdan Ahlakın Kısımları Normatif Ahlak ve Betimleyici Ahlak Nazari ve Pratik Ahlak Deontolojik Ahlak Teleolojik Ahlak Erdem Ahlakı Ampirist Ahlak Ekolü Rasyonalist Ahlak Akılcı- Deneyci Ahlak Ahlak Tip ve Ekolleri (Genel) İKİNCİ BÖLÜM- İKİNCİ KISIM AHLAK-HUKUK İLİŞKİSİ Hukuk Nedir? Hukukun Amacı Hukukun Fonksiyonları Ahlak-Hukuk İlişkisi Ahlak ve Hukukun Ortak Noktaları Ahlak ve Hukukun Farklı Noktaları

8 8 İŞ TE İNSAN ve AHLAK İKİNCİ BÖLÜM- ÜÇÜNCÜ KISIM AHLAK-KÜLTÜR İLİŞKİSİ Kültür nedir? Ahlak-Kültür İlişkisi İKİNCİ BÖLÜM- DÖRDÜNCÜ KISIM AHLAK-İKTİSAT İLİŞKİSİ Ahlak ve İktisat İktisat Ahlakı Bölüm III. İktisadi Sistemler ve Ahlak Anlayışı 69 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İKTİSADİ SİSTEMLER ve AHLAK ANLAYŞI ÜÇÜNCÜ BÖLÜM- BİRİNCİ KISIM KAPİTALİZM Kapitalizm Nedir? Kapitalist İktisat Sisteminin Temel Dayanakları Kapitalizm ve Ahlak Küreselleşme ve Ahlaki Sorunları Küreselleşmenin Ahlaki Sonuçları ÜÇÜNCÜ BÖLÜM- İKİNCİ KISIM SOSYALİZM Sosyalizm Nedir? Sosyalist Düşünce ve Gelişimi Sosyalist Doktrinler ve Ahlak ÜÇÜNCÜ BÖLÜM- ÜÇÜNCÜ KISIM İSLAM İKTİSADI ve AHLAK ANLAYIŞI Islama Göre İktisat ve İnsan İslam İktisadının Temel Unsurları İslam İktisadi Sisteminin Başlıca Hedefleri İslam İktisadının Ahlaki Temelleri İslamın, İktisadi Süreçlerle İlgili Temel Kuralları İslamın Mülkiyet Anlayışı İslam İktisadında Emek ve Üretim İslam İktisadında Gelir ve Kazanç İslam İktisadında Üretim ve Tüketim İslam İktisadı ve Tüketicinin Korunması İslam İktisadında Devletin Rolü

9 İŞ TE İNSAN ve AHLAK 9 Bölüm IV. Ahlak- Din İlişkisi 109 AHLAK- DİN İLİŞKİSİ Ahlakın Kaynağı Nedir? Ahlak- Din İlişkisi Hakkında Bazı Sözler DÖRDÜNCÜ BÖLÜM- BİRİNCİ KISIM BEŞERİ DİNLER VE AHLAK ANLAYIŞLARI Eski Yunanlar ve Ahlak Anlayışı Eski Mısır Dinleri ve Ahlak Anlayışı Eski İran Dinleri ve Ahlak Anlayışı Hint Dinleri ve Ahlak Anlayışı Çin Dinleri ve Ahlak Anlayışı DÖRDÜNCÜ BÖLÜM- İKİNCİ KISIM İLAHİ DİNLER VE AHLAK ANLAYIŞLARI YAHUDİLİK VE AHLAK ANLAYIŞI Yahudi Ahlakının Temel İlkeleri Yahudilikte Tavsiye Edilen Bazı Güzel Huylar Yahudilikte İş Ahlakı Anlayışı HRİSTİYANLIK VE AHLAK ANLAYIŞI Hristiyan Ahlakının Temel İlkeleri Hristiyanlıkta İş Ahlakı Anlayışı İSLAM AHLAKI İslam Ahlakının Temel Özellikleri İslam Ahlakının Başlıca Göstergeleri İslam Ahlakında Hak, Vazife, Sorumluluk ve Yaptırımlar Islamda İlişkileri Belirleyen Temel Ahlaki Kurallar Ahlakla İlgili Bazı Ayetler Ahlakla İlgili Bazı Hadisler Ahlakla İlgili Bazı Güzel Sözler İslam Ahlakının Temel İlkeleri İslam Ahlakının Çalışma Hayatına Yönelik Temel Prensipleri İslam Ahlakına Göre Çalışma İlişkileri

10 10 İŞ TE İNSAN ve AHLAK Bölüm V. İş Ahlakı 165 BEŞİNCİ BÖLÜM- BİRİNCİ KISIM İŞ AHLAKI ÖNEMİ ve GELİŞİMİ İş Ahlakı Nedir? İş Ahlakı Anlayışının Gelişimi İş Ahlakının Önemi İş Ahlakının Önemini Arttıran Başlıca Nedenler İş Ahlakı Kurallarına Uyan Kuruluşların Avantajları İş Ahlak Kurallarına Aykırı Davranışın Sonuçları İş Ahlakı Konusuna Artan İlginin Nedenleri Kurumsal İtibar ve İş Ahlakı Açısından Önemi İşletmelerin İtibar Kaybına Neden Olan Unsurlar Ahlaki Davranışları Etkileyen Faktörler İş Yerlerinde Yaşanan Ahlaki Sorunlar Ahlaki Sorunların Çözümü İçin Yapılması Gerekenler Türkiye de İş Ahlakına Artan İlgi Konusunda Yapılan Bazı Araştırmalar BEŞİNCİ BÖLÜM- İKİNCİ KISIM ÇALIŞMA ve MESLEK AHLAKI ÇALIŞMA AHLAKI Çalışmanın Ahlaki Açıdan Önemi MESLEK AHLAKI Mesleki Ahlak İlkelerinin Yararları Mesleki Ahlak İlkeleri Örneği; Bankacılık Etik İlkeleri BEŞİNCİ BÖLÜM- ÜÇÜNCÜ KISIM KAMU-ÖZEL SEKTÖR ve İŞ AHLAKI KAMU SEKTÖRÜ ve İŞ AHLAKI Kamu Hizmetlerinde Davranış Kurallarını Etkileyen Faktörler Kamu Hizmetlerinde Etik Altyapı Oluşturulması Etik Altyapının Kilit Unsurları Kamu Sektörünün Klasik Yönetim Anlayışı ÖZEL SEKTÖR ve İŞ AHLAKI İşletme Nedir? İşletmelerin Amaçları İşletmeleri Başarıya Götüren Faktörler Başarılı Kuruluş/İşletmelerin Nitelikleri Mükemmellik Yolunda İlerleyen İşletmelerin Nitelikleri

11 İŞ TE İNSAN ve AHLAK 11 Bölüm VI. Temel İşletme Fonksiyonları ve Ahlak 205 ALTINCI BÖLÜM- BİRİNCİ KISIM YÖNETİM AHLAKI YÖNETİM-YÖNETİCİ ve AHLAK Yönetim Nedir? Yönetim Sürecinin Özellikleri Ahlaki Yanlışlar Bir Yönetim Sorunudur İş Yerlerinde Yönetim Anlayışı Kaynaklı Bazı Ahlaki Sorunlar Etik/Ahlaki Yönetim Ahlaki Değerlere Uygun Yönetim Nasıl Olmalıdır? Yönetici kimdir? Yöneticinin Kullandığı Güçler Yöneticinin Rolleri Yöneticide Bulunması Gereken Ahlaki Özellikler Yöneticilerin Sakınması Gereken Şeyler Yöneticilerin Çalışanlara Karşı Sorumlulukları LİDERLİK ve AHLAK Liderlik Nedir, Lider Kime Denir? Liderlik Tipleri ve Özellikleri Liderlerde Bulunması Gereken Yetkinlikler Kişilik Karakter ve Liderlik Etik/Ahlaki Liderlik Ahlaki Liderlerin Nitelikleri Ahlaki ve Etkin Bir Lider Nasıl Olmalıdır? Ahlaki Liderlerin Karar Verme ve Sorunlarla Başa Çıkma Yaklaşımları ETİK/AHLAKİ YÖNETİM-AHLAKİ KARAR Ahlaki Karar Alma Sürecinin Temel Nitelikleri Lider/Yöneticilerin Karar Alırken Dikkat Etmesi Gereken Hususlar İşletme Kararlarının Ahlaki Açıdan Değerlendirilmesi İş yerlerinde Yaşanan Ahlaki Sorunların Nedenleri Ahlaki Değerlere Uygun Çalışma Ortamı İçin Gerekenler İş Yerlerinde Ahlaki Yapılanma İçin Gerekenler Etik/Ahlaki Kültür ve İklim

12 12 İŞ TE İNSAN ve AHLAK ALTINCI BÖLÜM- İKİNCİ KISIM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ ve AHLAK İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ ve AHLAKİ TEMELLERİ İnsan Kaynakları Yönetimi Nedir? İnsan Kaynakları Yönetimi Temel İlkeleri İnsan Kaynakları Yönetimi-Ahlak İlişkisi İnsan Kaynakları Yönetimi İle İlgili Ahlaki Sorunlar Örgütsel Ahlaka Sahip İşletmelerin Özellikleri Değerlerle İnsan Kaynakları Yönetimi İçin Neler Yapılmalıdır? Etkili Bir İnsan Kaynakları Yönetim Sistemi Oluşturmanın Yolu İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE AHLAKİ PERSPEKTİF İnsan Kaynakları Politikaları Çalışan Davranışını Etkiler Yönetim Anlayışı/Yönetici Yaklaşımları Çalışan Perfomansını Etkiler Doğru İletişim, İnsan Kaynakları Yönetiminin Etkinliğini Arttırır. Uygun Meslek Seçimi ve Kariyer Planlaması İKY Etkinliğini Arttırır İnsan İşletmenin En Önemli Değeridir İşletmelerin En Önemli Yatırımı, İnsana Yapılan Yatırımdır İşe ve İş yerine Uygun, Ahlaklı Kişilerle Çalışmak Önemlidir İşletme Değerlerine Uygun, Doğru Kişileri İşe Almak Gerekir İşletmeler Çalışanlarına Karşı Ahlaki Davranmalıdırlar Farklılıklar, Örgütsel Çeşitlilik ve Avantaj Olarak Görülmelidir Emek ve Sahibi Korunmalı ve Gözetilmelidir Değerlerle Uyumlu, Başarılı Çalışanları Elde Tutmak İçin Gerekli Çaba Gösterilmelidir Başarı İnsana Bağlıdır Çalışan Mutluluğu Başarının Anahtarıdır. İş Tatmini ve Performans Birbiriyle İlişkilidir. Başarı Ölçülmeli ve Ödüllendirilmelidir. İş Yerinde Tutku İle Çalışmak Çalışan ve Örgüt Açısından Önemlidir. Örgüt İklimi, Çalışan Bağlılığını Etkiler. Güçlü Ekipler Oluşturmak ve İşleri Ekiplerle Yürütmek Başarıya Götüren En Önemli Yoldur. Çalışanlar Güçlendirilmelidir Eleştiri Kültürü Ahlaki Zemine Oturtulmalıdır. İnsan Kaynakları Yönetimi Empatik Davranmayı Gerektirir

13 İŞ TE İNSAN ve AHLAK 13 ALTINCI BÖLÜM- ÜÇÜNCÜ KISIM ÇALIŞMA İLİŞKİLERİNİN AHLAKİ SORUNLARI GÜVEN Güven Nedir? Güven Duygusunun Temel Özellikleri Güven Türleri Güven Oluşturmak İnanırlık Neleri Gerektirir? İlişkide Güven Çalışma Hayatı ve Güven Çalışma Hayatında Güven Sorumluluk Duygusunu Geliştirir, İş Verimini Arttırır Yüksek Güven Yüksek Temettu, Düşük Güven Yüksek Vergi Demektir Düşük Güven Vergisi Ödeyen Kuruluşların Nitelikleri Yüksek Güven Temettusu Elde Eden Kuruluşların Nitelikleri Güvenin Düşmanları Güven İstismarı MOBBİNG Mobbing Nedir? Mobbingin Şartları Mobbingin Nitelikleri Mobbing Sürecinin Ana Aktörleri Mobbinge Neden Olan Faktörler Başlıca Mobbing Uygulamaları Mobbingin Sonuçları Dünyada ve Türkiye de Mobbing Mobbingin Yasal Boyutu Mobbingin Etki Alanı ve Ortaya Çıkardığı Maliyetler Mobbing Şikayetlerinin Yapılabileceği Yerler STRES Stres Nedir? Bir Süreç Olarak Stres Stres Karşısında Sergilenen Davranışlar İş Hayatında Stresin Başlıca Nedenleri Stresin Belirtileri İş yerinde Stresin Sonuçları Stresle Baş Edebilmek İçin Yapılması Gerekenler Stres Her Zaman Zararlımıdır?

14 14 İŞ TE İNSAN ve AHLAK ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ ve AHLAK Endüstri İlişkileri Nedir? Emek-Sermaye İlişkisi ve Emeğin Zayıf Yönleri Endüstri İlişkileri Alanında Gerçekleştirilen Düzenlemeler İşçi-İşveren İlişkilerinde Ahlaki Hak ve Sorumluluklar Günümüz Çalışma Hayatı Sorunları ALTINCI BÖLÜM- DÖRDÜNCÜ KISIM ÜRETİM ve AHLAK Üretim Nedir? Üretim Yönetiminin Başlıca Hedefleri Üretim-Ahlak İlişkisi ALTINCI BÖLÜM- BEŞİNCİ KISIM TÜKETİM ve AHLAK Tüketim Nedir? Tüketim Ahlakı ve Mahiyeti BM Tüketici Hakları Evrensel Beyannamesi ALTINCI BÖLÜM- ALTINCI KISIM SATIN ALMA AHLAKI Satın Alma Nedir? Satın Alma-Ahlak İlişkisi Satın Alma Süreci Sorumlu Davranmayı Gerektirir ALTINCI BÖLÜM- YEDİNCİ KISIM PAZARLAMA AHLAKI Pazarlama Nedir? Pazarlama-Ahlak İlişkisi Pazarlamada Karşılaşılan Başlıca Ahlak İhlalleri Pazarlama Faaliyetinde Başlıca Sosyal Sorumluluk Konuları Pazarlama Faaliyetlerinin Tüketici, Rakipler ve Toplum Üzerindeki Olumsuz Etkileri Pazarlama İle İlgili Güncel Bazı Kavramlar Pazarlama Ahlakını Etkin Kılan Faktörler Pazarlamada Ahlaki Denetim ALTINCI BÖLÜM- SEKİZİNCİ KISIM REKABET AHLAKI Rekabet Nedir? Rekabet-Ahlak İlişkisi

15 İŞ TE İNSAN ve AHLAK 15 ALTINCI BÖLÜM- DOKUZUNCU KISIM HALKLA İLİŞKİLER ve AHLAK Halkla İlişkiler Nedir? Halkla İlişkiler-Ahlak İlişkisi TÜHİD Meslek Ahlakı İlkeleri Halkla İlişkiler-Medya İlişkisi ALTINCI BÖLÜM- ONUNCU KISIM MEDYA AHLAKI Medya Nedir? Medya-Ahlak İlişkisi Medya Ahlakının Temel İlkeleri Basın Meslek İlkeleri ALTINCI BÖLÜM- ONBİRİNCİ KISIM REKLAM ve AHLAK Reklam Nedir? Reklam-Ahlak İlişkisi Reklam Ahlakı Reklam Ahlakı ve Denetim Reklam Öz Denetim Kurulu ve Temel İşlevleri ALTINCI BÖLÜM- ONİKİNCİ KISIM FİNANS ve MUHASEBE AHLAKI FİNANS AHLAKI Finans Nedir? Finans Ahlakı MUHASEBE AHLAKI Muhasebe Nedir? Muhasebe Departmanının Görevleri Muhasebe Ahlakı Muhasebecilik Mesleği Ahlak İlkeleri Bölüm VII. Etik Kod Oluşturulması ve Yönetimi ETİK KOD OLUŞTURULMASI ve YÖNETİMİ Etik Kod Nedir? Etik Kod Oluşturmanın Amacı Etik Kod Oluşturma Süreci ve Aşamaları Etik Kod Örneği

16 16 İŞ TE İNSAN ve AHLAK Bölüm VIII. Islamda İş ve Ticaret Ahlakı 399 SEKİZİNCİ BÖLÜM- BİRİNCİ KISIM İSLAM İŞ AHLAKI Islamda Çalışmaya Verilen Önem. İslam Çalışma Ahlakının Temel Prensipleri İslam Çalışma Hayatında İşçi-İşveren İlişkileri İslam Hukukuna Göre İşçi İslam Hukukuna Göre İşçinin Hak ve Vazifeleri Islama Göre Çalışma Hayatında İşçi Hakları Islama Göre Çalışma Hayatında İşveren ve İşçinin Sorumlulukları İslam Çalışma Hayatında Yönetim ve Yönetici SEKİZİNCİ BÖLÜM- İKİNCİ KISIM IslamDA TİCARET AHLAKI İslam Ticaret Ahlakının Temel İlkeleri Ahlaklı Bir İş Adamı/ Tüccarın Nitelikleri Bölüm IX. Ahilik ve İş Ahlakı 435 AHİLİK ve İŞ AHLAKI Ahilik Nedir? Ahilik Sistemi ve Gelişimi Ahilik Sisteminde Yer Alan Genel Ahlak İlkeleri Ahilik Sisteminde Çalışma Anlayışı Ahilik Sistemi İş Ahlakının Temel İlkeleri Ahilik Sisteminde İnsan Kaynakları Yönetimi Anlayışı Ahilik İş Ahlakı Modelinin Günümüz Çalışma Hayatı Açısından Önemi Osmanlı Türkiyesinde Yapılan İlk Toplu İş Sözleşmesi; KÜTAHYA FİNCANCILAR ESNAFI ANLAŞMASI Bölüm X. Sosyal Sorumluluk 453 ONUNCU BÖLÜM- BİRİNCİ KISIM SOSYAL SORUMLULUK Sorumluluk Kavramı Sosyal Sorumluluk Kavramı ve Tanımı Sosyal Sorumlulukla İlgili Kavramlar Sosyal Sorumluluk Anlayışı ve Gelişimi Sosyal Sorumluluk Anlayışı Nasıl Olmalıdır? Sosyal Sorumluluk Programlarının Taşıması Gereken Nitelikler

17 İŞ TE İNSAN ve AHLAK 17 Sosyal Sorumluluk Anlayışının Gelişimi Sosyal Sorumluluk Konusunda Uluslararası Düzenlemeler Sosyal Sorumluluk Anlayışına Bakış Sosyal Sorumluluk Konusunda Bazı Değerlendirmeler Sosyal Sorumluluk Teorileri İş Ahlakı-Sosyal Sorumluluk İlişkisi İşletmelerin Sorumlulukları İşletmelerin Sorumluluk Alanları; Paydaşlar Paydaş Kavramı ve Paydaş Teorileri Paydaşlar ve Beklentileri Paydaş İlişkilerinin Dengelenmesi İşletmelerin Sosyal Duyarlılıkları İşletmelerin Sosyal Sorumluluğu Kurumsal Hayırseverlik Sorumluluklarını Yerine Getirmede İşletmeleri Etkileyen Faktörler İşletmelerin Sosyal Sorumluluk Performansını Etkileyen Faktörler Sosyal Sorumluluk Anlayışı ve Sağladığı Avantajlar Sosyal Sorumluluk Konusunu Önemseyen Kuruluş Yöneticilerinin Uyması Gerekenler Sosyal Sorumluluk Alanında Başarılı Kuruluşlarda Çalışma İlişkileri ONUNCU BÖLÜM- İKİNCİ KISIM SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI ve SOSYAL SORUMLULUK Sivil Toplum Kuruluşu Nedir? Sivil Toplum Kuruluşlarının Nitelikleri Sivil Toplum Kuruluşlarının Amaçları Sivil Toplum Kuruluşlarının Yükümlülükleri Sivil Toplum Kuruluşlarının Temel Fonksiyonları Türkiye de Sivil Toplum Kuruluşları ve Sosyal Sorumluluk Anlayışı Sosyal Sorumluluk Faaliyetlerinin Geliştirilmesi İçin Yapılması Gerekenler

18 18 İŞ TE İNSAN ve AHLAK ONUNCU BÖLÜM- ÜÇÜNCÜ KISIM SOSYAL SORUMLULUK ANLAYIŞININ ÖNCÜ KURULUŞLARI: VAKIFLAR Vakıf Nedir? Vakıf Düşüncesinin Gelişimi Vakıfların Amacı Vakıfların Temel Fonksiyonları Vakıfların Hizmet Alanları ONUNCU BÖLÜM- DÖRDÜNCÜ KISIM SOSYAL SORUMLULUK STANDARTLARI SA 8000 Standardı FTSE4Good Endeksi ISO Standardı ISO Standardı AA 1000 Standardı EFQM Mükemmellik Modeli ONUNCU BÖLÜM- BEŞİNCİ KISIM TÜRKİYE DE KSS UYGULAMALARI SOSYAL SORUMLULUK PROJESİ ÖRNEKLERİ Engel Tanımayanlar Projesi Bir Damla Hayat Projesi Hijyen Projesi KAYNAKÇA

19 İŞ TE İNSAN ve AHLAK 19 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1 Ahlak-Etik Karşılaştırması 41 Tablo 2 Ahlak Hukuk Karşılaştırması 61 Tablo 3 Günümüz İktisadi Düşüncesi Temel Değerleri 72 Tablo 4 Kapitalist Sistem İslam İktisadı Karşılaştırması 106 Tablo 5 İş Ahlakı Problemleri ve Nedenleri 171 Tablo 6 Etik Altyapı Oluşturma 197 Tablo 7 Modern Yönetim İlkeleri 209 Tablo 8 Güvenin 5 Dalgası 291 Tablo 9 Bazı Yazarlara Göre Güven Unsurları ve Özellikleri 309 Tablo 10 Düşük Güvenli Kuruluş (%80 Vergi) 310 Tablo 11 Yüksek Güvenli Kuruluş(%40 Temettu) 310 Tablo 12 Güven Nedir, Ne Değildir? 313 Tablo 13 Müşteri İhtiyaç-Beklentilerinin Yapısı 349 Tablo 14 Reklam Özdenetim Kurulunda İncelenen Dosyalar 380 Tablo 15 Reklam Özdenetim Kurulu Kararları 380 Tablo 16 Sosyal Denetleme Süreci 463 Tablo 17 Soysal Sorumluluk Konusunda Uluslararası Bazı Düzenlemeler Tablo 18 Sosyal Sorumlulukla İlgili İddialar 471 Tablo 19 İşletmelerin Sosyal Duyarlılıkları ve Aşamalar 484 Tablo 20 İşletmelerin Sorumlulukları(Beklenti ve Davranışlar) 487 Tablo 21 Türkiye de Vakıflar

20 20 İŞ TE İNSAN ve AHLAK ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1 Ahlak-Hukuk İlişkisi 62 Şekil 2 Değerlerle Yönetim 203 Şekil 3 Deming Döngüsü 209 Şekil 4 Liderlik Alanı 220 Şekil 5 Lider Tipi ve Yaklaşımları 221 Şekil 6 Etik Pusula ve Hizalı Yaşamak 224 Şekil 7 Lider Davranışının Etkinliği 228 Şekil 8 Karar Almada Ahlaki Yaklaşımlar. 231 Şekil 9 İnsan Kaynakları Yönetimi Ana Çerçevesi 244 Şekil 10 Liderlik/Lider Yöneticilik İlkeleri 247 Şekil 11 Liderlerin Dönüştürücü Etkileri 249 Şekil 12 İş gücünün İşletmeler Açısından Değeri 256 Şekil 13 İşletme ve Değerleri 273 Şekil 14 Ödüllendirme Sistemi 278 Şekil 15 Akıllı Güven 292 Şekil 16 Akıllı Güven Matrisi 293 Şekil 17 Güven Oluşturmanın 3 Adımı 294 Şekil 18 İnanırlığın 4 Ana Temeli 295 Şekil 19 İş Hayatında Stres ve Sonuçları 329 Şekil 20 Kurumsal Vatandaşlık Değerleri 466 Şekil 21 İşletme-Paydaş İlişkileri 480 Şekil 22 Kazan-Kazan İlişkisi 483 Şekil 23 İşletmelerin Sorumlulukları 486 Şekil 24 Wood un Sosyal Performans Modeli 492 Şekil 25 EFQM Mükemmellik Modeli 518 GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1 Müşteri Tatmin Düzeyi Satın Alma İlişkisi. 357

21 Giriş İş ahlakı konusu, insanlık tarihi ile eş zamanlı bir tarihe sahiptir. Yapılan iş ve mahiyeti ne olursa olsun, ahlaki açıdan değerlendirilmesi gereken bir boyutu bulunmaktadır. Avcılık, tarım işleri, zanaatkarlık vb. hangi iş olursa olsun durum değişmez. 20. yüzyıla gelinceye kadar iş ahlakı konusuna, içinde bulunulan şartlar gereği geleneksel açıdan yaklaşılmış, sistematik bir boyut kazandırma çabaları ise son yüzyıl içinde ivme kazanmıştır. İş ahlakı konusunun popüler hale gelmesindeki en büyük etken, sanayi inkılabı sonrası baş gösteren gelişmelerdir. Çalışma ilişkilerinde yaşanan sorunlar, kapitalizmin ortaya koyduğu hayat felsefesi, değerlerin yozlaşması bunların başlıcaları arasında yer almaktadır. Sorunlar; genellikle kim, ya da hangi sosyal grupla ilgili olduğu konusunda kabul görürler. Egoist bakış açısı, kişileri bana dokunmayan yılan bin yaşasın mantığı ile hareket etmeye yöneltir. Kişi, kurum/kuruluşlar; sorun/riskler kendisine yöneldiğinde tepkilerini ortaya koyar, ahlaki açıdan değerlendirme çabası içine girerler ve o sorun (Yılan)un bir gün kendilerine de dokunabileceği gerçeği ile yüzleşmiş olurlar. Ancak, geç elde edilmiş bu farkındalığın (Maddi-manevi) maliyetleri genellikle oldukça yüksek olmaktadır. Genel anlamda hayatın her alanında, özel olarak ise çalışma hayatında yaşanan ve sürekli artarak telafisi zor sonuçlara yol açan ahlak ihlalleri, bu konuda birtakım tedbirlerin alınmasını zorunlu hale getirmiştir. İçinde bulunduğumuz yüzyıl, ilgili taraflar (Devlet, işveren, işçi/üretici, tüketici)ın bu konuda sorumluluklarının ele alındığı ve gerekli düzenleme ve bilinçlendirmelerin yapıldığı bir zaman dilimi olmuştur. Günümüzde; artık iş ahlakı ve sosyal sorumluluk gibi kavramlar, iş dünyası için hayatın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.

22 22 İŞ TE İNSAN ve AHLAK Sürekli daha fazla kazanma hırs ve beklentisi; her ne kadar insanları ahlak dışı davranışlara yöneltse de, toplumsal bilincin her geçen gün artması, müşterinin işletmeler üzerindeki etkisinin daha fazla hissedilmeye başlaması, işletmeleri hırslarını kontrol altına alıp daha dengeli davranmaya yöneltmiştir. Bu nedenledir ki; artık, deklare edilen değerler, ahlak bildirgeleri (Etik kod), gerçekleştirilen sosyal sorumluluk projeleri vb. standart işletme davranışı haline gelmektedir. İş ahlakı konusunun öneminin anlaşılmaya başlaması, bu konuda bilinçlendirme ihtiyacını da ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle; başta örgün öğretim kurumları olmak üzere, işletmeler, meslek kuruluşları bu konuda eğitici roller üstlenmektedirler. Ülkemizde; 1990 lı yıllardan bu yana, iş ahlakı konusu üniversitelerde ders olarak okutulmaktadır. Belirtilen yıllarda, iş ahlakı dersi için kullanılacak munzam materyaller bulunmazken, günümüzde bu konuda kaleme alınmış önemli çalışmalar mevcuttur. Çalışmaların büyük çoğunluğunu, konuyu belirli bir açıdan ele alan tez çalışmaları oluşturmaktadır. Bu çalışmada; genel anlamda ahlak, özel anlamda ise iş ahlakı konusu, değişik boyutlarıyla incelenmiş, konu bütüncül bir perspektifle ele alınmaya çalışılmıştır. Kitapta yer alan her bir konu başlığı ayrı bir araştırma konusu olabileceğinden, hacmi daha da arttırmamak için, ayrıntılandırmada sınırlı kalınmaya özen gösterilmiştir. Özellikle Islamda iş ve ticaret ahlakı konusu olmak üzere, her bir konunun (Bazıları ile ilgili önemli çalışmalar bulunmaktadır) ayrı inceleme ve araştırmalar gerektirdiği aşikardır. İş te İnsan ve Ahlak kitabı on bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; ahlak kavramı ele alınmış, amacı, önemi, konusu ve kısımları incelenmiştir. Dört kısımdan oluşan ikinci bölümde, ahlak ilminin diğer disiplinlerle ilişkisi ele alınmıştır. Birinci kısımda; ahlak-felsefe ilişkisi, felsefi ahlak ekolleri ve görüşleri, ikinci kısımda; ahlak-hukuk ilişkisi, üçüncü kısımda; ahlak-kültür ilişkisi, dördüncü kısımda ise; ahlak-iktisat ilişkisi açıklanmıştır. İktisadi sistemler ve ahlak anlayışı başlıklı üçüncü bölüm birinci kısımda; kapitalizm, ikinci kısımda; sosyalizm, üçüncü kısımda; İslam iktisadı, ahlaki boyutları itibarıyla değerlendirilmiştir. Ahlak-din ilişkisinin ele alındığı dördüncü bölüm, iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda; beşeri dinler, ikinci kısımda ise; ilahi dinler ahlak-iş ahlakı anlayışları yönüyle incelenmiştir.

23 İŞ TE İNSAN ve AHLAK 23 Beşinci bölümde, iş ahlakı konusu ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu bölüm üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda; iş ahlakı, önemi ve gelişimi, ikinci kısımda; çalışma ve meslek ahlakı, üçüncü kısımda; kamu-özel sektör ve iş ahlakı konuları değerlendirilmiştir. Altıncı bölüm oniki kısımdan oluşmaktadır, Temel işletme fonksiyonları ve ahlak başlıklı bu bölümde; yönetim ahlakı, insan kaynakları yönetimi ve ahlak, çalışma ilişkilerinde yaşanan ahlaki sorunlar, üretim ahlakı, tüketim ahlakı, satın alma ahlakı, pazarlama ahlakı, rekabet ahlakı, halkla ilişkiler ahlakı, medya ahlakı, reklam ahlakı, finans ve muhasebe ahlakı konuları işlenmiştir. Yedinci bölümde, etik ilke (Kod) oluşturulması ve uygulanması konusu açıklanmıştır. İki kısımdan oluşan sekizinci bölümde, iş ve ticaret ahlakı konusu İslami açıdan değerlendirilmiştir. Dokuzuncu bölümde; Ahilik sistemi, bir iş ahlakı modeli olarak ele alınmıştır. Onuncu bölüm beş kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda; sosyal sorumluluk düşüncesi, ikinci kısımda; sivil toplum kuruluşları ve sosyal sorumluluk anlayışı, üçüncü kısımda; sosyal sosumluluk konusunda öncü kuruluşlar olarak vakıflar, dördüncü kısımda sosyal sorumluluk standartları, beşinci kısımda ise; ülkemiz kuruluşlarından sosyal sorumluluk proje örnekleri yer almaktadır. Kitapta; konular, olabildiğince tablo ve şekiller, tamamına yakını yaşanmış, gerçek vakalarla desteklenerek açıklanmaya çalışılmıştır.