UZUN SÜRELİ HEMODİYALİZ HASTALARI İLE ROMATOİD ARTRİT TANISI ALMIŞ HASTALARIN RUHSAL BOZUKLUKLAR AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

Transkript

1 Kriz Dergisi 3(1-2) UZUN SÜRELİ HEMODİYALİZ HASTALARI İLE ROMATOİD ARTRİT TANISI ALMIŞ HASTALARIN RUHSAL BOZUKLUKLAR AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI Elmas İNCE*, ismail ÇİFTER" Güümüzde hastalıkları orgaik ve ruhsal bozukluklar olarak kesi çizgilerle ikiye ayırmak olaaksızdır Hastalık, fiziksel zorluklara ek olarak, kişileri yaşamlarıdaki uyumlarıı bozmakta ve psikolojik, sosyal ve ekoomik soruları ortaya çıkmasıa ede olmaktadır Böylece kurulmuş ola dege durumuu buyuk ölçüde bozmaktadır kroik hastalığı olalarda ruhsal sorularıda e az orgaik sorular boyutua eriştiği görülmektedir Dolayısı ile bu tıp hastalara, tedavii hem ruhsal hem de orgaik yöde eşit olarak götürülmesi gerekmektedir So safhada böbrek yetmezliği aşamasıa gelmiş bir hasta, böbrek akli olaağı bulumadığı takdirde yaşamıı acak hemodiyaliz ile devam ettirebilir (Holla, 1972, Haberal, 1978) Uzu sureli hemodiyaliz tedavisi ve kroik gıdışlı bir hastalık ola romatoıd artrıt, fiziksel foksiyolarla birlikte, sosyal işlevleri de öemli ölçüde etkilemektedir Hastaları fizik durumlarıı hemodiyaliz ile iyileştirmek mümküdür Acak hemodiyaliz tedavisie başlaya hasta yüzlerce stresle karşı karşıyadır Herşeyde öce hayatıı devamı, tamamı ile yabacı olduğu makıaya bağlıdır Hastalığı edeiyle her açıda bir çok kayıplara uğramış ve tum aktıvıtelerı sıırlamıştır (Saatçi, 1978) Romatoıd artrıtlı hastalarda, hastalıkta dolayı, bede imajıı bozulması, iş görme yetisii kaybetme ve hareket kısıtlılığı gibi başedılmesı oldukça guç durumlar * Uzm Psk A U T F İb ı Sıa Hastaesi Psikiyatrı Kosültasyo Lıyezo Üitesi MasterTezı 1993 ** Prof Dr G U T F Psikiyatrı ABD Öğretim Uyesı soucuda öemli ruhsal sorular ortaya çıkmaktadır Bu araştırma uzu sureli hemodiyaliz tedavisi göre ve romatoıd artrıt taısı almış hastalarda görüle ruhsal bozuklukları eler olduğuu ve bu bozuklukları görülme derecesii icelemek amacı ile gerçekleştirilmiştir YÖNTEM Araştırma ömeklemı Araştırmaya katıla hemodiyaliz hastaları, Akara Üiversitesi Tıp Fakültesi ib-ı Sıa Hastaesi hemodiyaliz üitesi ile Yüksek ihtisas hastaesi hemodiyaliz üiteside, romatoıd artrıt taısı almış hastalar ise, ib-ı Sıa Hastaesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyo Aa Bilim Dalı ve Akara Numue Hastaesi Fizik Tedavi bölümüde yatarak tedavi göre hastalar arasıda tesudufı bir şekilde seçilmiştir Araştırmaya hemodiyaliz hastası, romatoıd artrıt taısı almış hasta ve fiziksel olarak sağlıklı kışı olmak üzere toplam 1 deek katılmıştır Deekleri Seçimide Temel Kriterler Şulardır - Düzeli olarak hemodiyalize giriyor olması ve yaşları arasıda buluması - Romatoıd artrıt taısı alıp, yatarak tedavi görüyor olması ve yaşları arasıda buluması 301

2 - Evaterleri doldurup, iletişim kurabilecek düzeyde olması ve göüllülük esas alımıştır.,- Fiziksel olarak sağlıklı kişilerde oluşa kotrol grubuda, yaşları arasıdaki kişilerde, cisiyet, eğitim düzeyi, medei durum, aylık gelir, yaş kriterlerie göre hastalar ile fazla fark göstermeye göüllü kişiler arasıda tesadüfi bir şekilde seçilmiştir. Veri Toplama Araçları Bu araştırmada veriler iki tür araç kullaılarak toplamıştır. 1. Bilgi Alma Formu: Bu form araştırmaya katıla deekleri, demografik özellikleri (cisiyet, yaş, eğitim durumu, medei durum ve aylık gelir düzeyi gibi) ile ilgili bilgi alımasıı sağlamaı yaısıra, yapıla araştırma doğrultusuda, çalışma kapsamıa gire hastalıklara bağlı özellikler hakkıdaki soruları da içermektedir. 2. Belirti Tarama Listesi (Syptom Check List- SCL-90R): Hastalardaki ruhsal bozukluklar ile ilgili veriler SCL-90R ile elde edilmiştir. Değişik hasta gruplarıda ve ormal isalar üzeride kedii alatma yötemi (self-report) olarak kullaılmakta ola Tarama Listesi Leoard R. Derogatis ve arkadaşları (1973) tarafıda Hopkis Symptom Check List (HSCL) olarak bilie evaterde yararlaılarak geliştirilmiştir. HSCL'i beş semptom boyutua (somatizasyo, obsesif-kompulsif, Kişilerarası Duyarlık, Depresyo ve Aksiyete) dört yei boyut (öfke-düşmalık, Fobik Aksiyete, paraoid düşüce, psikotizm) eklemiştir. Böylece 90 maddelik 10 belirtiyi ölçe bir evater oluşturulmuştur. Doksa maddede 7 taesi 10. ölçeğe (Ek Skala) aittir. Evaterde'Cevap skalaları "Hiç"de 1.00 (çok az)'a kadar ola pualar ormal sıırlarda kabul edilir arası pualar ise yükseldikçe arta patolojiyi gösterir. Verileri Çözümlemesi Ruhsal bozukluklara (Depresyo, Aksiyete, Somatizasyo vb.) ve demografik özelliklere ilişki hazırlaa deeceleri test edilmeside, gruplararası farklılıkları buluması içi tek yölü varyas aalizi uygulamıştır. Varyas aalizi souçlarıa göre geel bir farkı buluduğu durumlarda ise, farkı hagi grup veya gruplarda gelmiş olduğu t-testi kullaılarak saptamıştır. Bulguları değerledirilmeside alamlılık düzeyi.05 olarak alımıştır. BULGULAR Ruhsal bozukluklar açısıda, uzu süreli hemodiyaliz hastaları ve romatoid artrit taısı almış hastalar ile fiziksel olarak sağlıklı kişileri karşılaştırılmaları, Belirti Tarama Listesii (SCL-90 R) alt ölçekleride elde edile verilerle yapılmıştır. Souçlar Tablo 1 ve 2'de verilmiştir. Tablo 1: Grupları Belirti Tarama Listesii Tüm Belirti Ortalamasfda Aldıkları Puaları Ortalama, Stadart Sapma ve F değeri ile Öemlilik Derecesi Gruplar SCL-90-R Tum Belirti Ortalaması Hemodiyaliz Hastala x s Romatoid Artrit Hastaları x s p> 05 Kotrol Grubu 88 S 33 F öemlilik Derecesi 0 80 Tablo 2'de görüldüğü gibi SCL-90 R'i bazı alt ölçekleride (Kişiler arası Duyarlık Depresyo ve psikotizm gruplar arasıda alamlı farklılıklar bulumuştur. Farklılıkları hagi grup veya gruplarda gelmiş olduğu ise, t-testi yapılarak aramıştır. Geel olarak uzu süreli hemodiyaliz hastalarıı tüm belirti ortalaması ve alt ölçeklerideki ortalamaları diğer iki grubukide daha fazladır. Tablo 1'de görüldüğü gibi gruplar arasıda tüm belirti ortalaması açısıda istatistiksel olarak öemli bir farklılık bulumamıştır. Bu souca rağme, belirti tarama listesii alt ölçeklerii tümüde ayrı olmak üzere grupları ortalamaları arasıdaki farklar yie tek yölü Varyas aalizi ile araştırılmıştır. Bulgular Tablo 2'de verilmiştir. TARTIŞMA Bulgular bölümüde de belirtildiği gibi gruplar arası yapıla geel karşılaştırmada üç grup arasıda alamlı düzeyde bir fark buluamamıştır. Buu yaısıra hasta gruplarıı pua ortalamaları 1'e yakı olmakla birlikte hiç bir grup patolojik boyut sayıla 1'i üstü ortalama vermemiştir. M)2

3 Tablo 2 Grupları Belirti Tarama Listesii Tüm Alt ölçekleride Aldıkları Puaları Ortalama, Stadart Sapma ve F Değeri ile öemlilik Dereceleri Gruplar SCL-90-R Hemodiyaliz Hastaları s Romatoid Artrit Hastaları s Kotrol Grubu s F Öemlilik Derecesi Somatizasyo öemsiz Obsesif öemsiz Kompulsif Kişilerarası (*) Öemli Duyarlık p<.05 Depresyo Öemli p< Aksiyete Öfke ve Düşmalık Fobik aksiyete Paraoid Düşüce öemsiz Psikotizm öemli p<.05 Ek Skala (*) P >

4 Grupları alt ölçekler açısıda yapıla karşılaştırılmalarıda 1'de fazla pua vere öemli rahatsızlık belirtileri ve buları gruplara göre ortalamaları (x). Ruhsal Bozukluk Hemadiyaliz Romatoid Artrit Grubu x Grubu x Kişilerarası Duyarlık Depresyo EkSkala Obsesif - Kompulsif Paraoid Düşüce Öfke ve Düşmalık 1.05 a) Kişilerarası duyarlık alt ölçeğide, hemodiyaliz hastalarıda daha yüksek olmak üzere her iki hasta grubuda da patolojik düzeyde pualar elde edilmiştir. Buu edei orgaizmada öemli görevler üstlemiş ola böbrekleri foksiyolarıı kaybetmeleri soucuda, hastaları kedilerii eksik ve yetersiz hissetmeleri olabilir. Hastaı bede imajı bozulduğu içi kedii küçük görmekte ve başkalarıyla iletişime geçmekte rahatsızlık hissetmektedir. De-Nour (1982) kroik hemodiyaliz hastalarıı uyum durumlarıı icelediği araştırmasıda, hastaları sosyal ve kişilerarası ilişkilere bağlı sıkıtıları yoğu yaşadıklarıı belirtmiştir. Romatoid artritli hastalarda ise, hastalıkta dolayı iş görme yetisii zamala kaybolması, hareket kısıtlılığı, bede imajıı bozulması ve bulra bağlı olarak gelişe yetersizlik duygusu kişilerarası ilişkilerle ilgili sıkıtıları arttıra edeler olarak düşüülebilir. Parker ve arkadaşları (I990)'ı araştırmasıda da romatoid artritli hastaları kişilerarası ilişkilere bağlı soruları rahatsızlık verici boyutta yaşadıkları ileri sürülmüştür. b) Depresyo alt ölçeğide, hemodiyaliz hasta grubuu ortalamasıı alamlı düzeyde yüksek bulumasıı edei uzu süreli hemodiyaliz tedavisii beraberide getirdiği fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekoomik sorulara bağlı olarak yaşaa yoğu baskılardır. Bu araştırmaı bulguları ile tutarlılık göstere birçok çalışmada (Campbell, 1980: Livesley, 1981: Gökçaka, 1984; Hırichse ve ark. 1989: Arkoaç ve ark. 1990: Çoşkuol ve ark. 1990) hemodiyaliz hastalarıda depresyou öemli bir psikiyatrik bozukluk olduğuu belirtmiştir. Romatoid artritli hastaları depresyola ilgili verileri, Chadaraa ve arkadaşları (I987)'ı araştırmasıda elde ettikleri bulgulara göre, hastalarda tedaviyi gerektirecek derecede depresif belirtiler olduğuu belirte souçlarıı desteklemektedir. c) "Ek Skala" alt ölçeği uyku, iştah bozuklukları ve suçluluk duygusu ile ilgili maddeleri içermektedir. Bu alt ölçekteki belirtiler depresyo belirtileri olduğu içi ayrı bir bozukluk olarak değerledirilmemiştir. d) Obsesif-Kompulsif alt ölçeğide elde edile bulgular, Gökçaka (1984)'ı hemodiyaliz hastaları ile yaptığı çalışmasıda obsesif-kompulsif reaksiyoarı rahatsızlık verici derecede görüldüğüü belirttiği soucu, Oğuztürk ve arkadaşları (1990)'ı romatoid artritli hastalarda obsesifkompulsif özellikleri ormal sıırları üzeride seyrettiğii belirttikleri soucu desteklemektedir. e) Paraoid düşüce alt ölçeğide elde edile veriler ile tutarlı olarak, De-Nour ve arkadaşları (1970), hemodiyaliz hastalarıda agresyoa karşı savumaları harekete geçirildiğii, fakat bu savumaları kolay kırılabildiğii ve hastaları stres faktörleri karşısıda paraoid reaksiyolar geliştirebileceklerii belirtmişlerdir. f) Öfke ve Düşmalık alt ölçeğide, hemodiyaliz hastalarıa ilişki alıa souç, Gökçaka (1984)'ı vardığı souç ile tutarlılık göstermektedir. Demografik özellikler değerledirildiğide; Ruhsal bozuklukları kadı hastalarda, eğitim seviyesi ve aylık gelir düzeyi düşük ola hastalarda daha fazla olduğu, yaş ve medei durumu ise ruhsal bozukluğu derecesie etke faktörler olmadıkları ortaya çıkmıştır. Bu araştırmada elde edile souçlara dayalı olarak suulabilecek öeriler şulardır: 1) Hemodiyaliz hastalarıa, öcelikle işlem hakkıda bilgi verilmesi ile korku ve kaygılarıı azalmasıa yardımcı olmak psikolojik yardımı temel koşulu olabilir. 304

5 2) Hemodiyaliz hastalarıı ve romatoid artritli hastaları psikolojik olarak desteklemeleri gerektiğie iaılmaktadır. Bu desteklemeler bireysel ve grupla daışma yaklaşımlarıyla yapılabilir, acak sürekli olmalıdır. 3) Hemodiyaliz ve romatoid artritli hastaları yakılarıı duygusal sıkıtılarıı azaltmaya yöelik yapılacak bireysel ve grupla daışma uygulamalarıı hasta ve tedavi ekibie öemli katkılar sağlayacağı düşüülmektedir. KAYNAKLAR Arkoaç O N Sarı "Kroik Böbrek Yetmezliğide Mizaç ve Aksıyete Bozukluklarıı Görülme Oraları" VI Ulusal Psikiyatrı ve Nörolojik Bilimler Kogre Bildiri Özet Kitabı, İzmir, 1990 Campbell, D R "Bıref Group psychotherapy wıth Chroıc Hemodıalysıs" America Joural of Psychıatry (oct-1980)p Coşkuol, H, D Akarsu "Diyaliz Hastalarıda Görüle Psikiyatrik Semptomlar" VI Ulusal Psikiyatrı ve Nörolojik Bilimler Kogresi Bildi Özet Kitabı İzmir, 1990 Chadaraa, P C "The Detectıo of Psychıatrıc Morbıdıty ad Associated Factors i Patıets wıth Rheumatoıd Arthrıtıs, Caadıa Joural of psychıatry 32 5, Jue, 1987 De-Nour, AT "Psychotherapy wıth patıets o chroıc hemodıalysıs", Brıtısh Joural of psyhıatry, 116(1970), p De-Nour, "Socıal Adjustmet of Chroıc Hemodıalysıs patıets" America Joural of psychıatry, (Ja, 1982) p Derogatıs, LRS üpma K Rıchels, EH Uhlehuth, L çovı 'The Hopkıs Cheeklıst 8HSCI) A self-report Sysmpotm Ivetory", Behavıoral Sciece 19 (1973) p 1-15 Gökçaka, Z Bireysel ve Grupla Psıkoljık Daışmaı Uzu Süreli Hemodiyaliz Tedavisii Hastalarda Yol açtığı Ruhsal Bozuklukları Azaltmadaki Etkisi Nedir? Hacettepe Üiversitesi (Yayılamamış Doktora Tezi), 1984 Haberal, M Türkiye'ye Dışta Gele Böbrekler" Türkiye Diyaliz ve Trasplatasyo Bültei 1 1 (Aralık, 1978), s 4 Hırıchse, A G, A Jefferry, M "Depressıo i Hemodıalysıs Patıets", Psyhosomatıcs, 30 3 (Summer, 1989) Hollo, T H "Modıfıed Group Therap i the Treatmet of Patıet o Chroıc Hemodıalysıs", America Joural of psychothrapy, 26 (1972), p Uvesley, W J "Factors Associated wıth Psychıatrıc Semptoms i Patıets Udergoıg Chroıc Hemodıalysıs", Caadıa Joural of Psychıatry, 26 1 (Dec, 1981) p Oğuzturk, Ö Fidaer Romatoid Artritli Bir Grup Hastaı Davraış Ölçeği ile Değerledirilmesi, VII Ulusal Psıkılojı Kogresi, Bildi Özet Kitabı, Akara, 1992 Parker, K P "Axıety ad Complıcatıo i patıets o Hemodıalysıs", Nursıg Research 30 6 (1981), p Satçı, Ü "Çocukluk Yaşlarda Hemodiyaliz Uygulaması" Türkiye Dıalız ve Trasplatasyo Bültei 1 1 (Aralık, 1978), s1 Tua, N Romatızmal Hastalıklar Hacettepe-Taş Kitapçılık Ltd Ştı, Ayyıldız Matbaası A Ş, s , Akara,

6