Transkript

1 VÝZYON 2050 TÜRKÝYE Eylül 2011 Yayýn No: TÜSÝAD-T/ /518 Meþrutiyet Caddesi, No: Tepebaþý/Ýstanbul Telefon: (0 212) Telefax: (0 212)

2 2011, TÜSÝAD Tüm haklarý saklýdýr. Bu eserin tamamý ya da bir bölümü, 4110 sayýlý Yasa ile deðiþik 5846 sayýlý FSEK uyarýnca, kullanýlmazdan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazýlý izin alýnmadýkça, hiçbir þekil ve yöntemle iþlenmek, çoðaltýlmak, çoðaltýlmýþ nüshalarý yayýlmak, satýlmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da baþka teknik, sayýsal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanýlamaz. ISBN: Kapak Tasarýmý: Dünya Sürdürülebilir Kalkýnma Ýþ Konseyi nin hazýrladýðý Vision 2050 Raporundan esinlenerek Doðan Kumova tarafýndan geliþtirilmiþtir. SÝS MATBAACILIK PROM. TANITIM HÝZ. TÝC. LTD. ÞTÝ. Eðitim Mah. Poyraz Sok. No:1 D.63 Kadýköy - ÝSTANBUL Tel: (0216) Faks: (0216)

3 ÖNSÖZ TÜSÝAD, özel sektörü temsil eden sanayici ve iþadamlarý tarafýndan 1971 yýlýnda, Anayasamýzýn ve Dernekler Kanunu'nun ilgili hükümlerine uygun olarak kurulmuþ, kamu yararýna çalýþan bir dernek olup gönüllü bir sivil toplum örgütüdür. TÜSÝAD, insan haklarý evrensel ilkelerinin, düþünce, inanç ve giriþim özgürlüklerinin, laik hukuk devletinin, katýlýmcý demokrasi anlayýþýnýn, liberal ekonominin, rekabetçi piyasa ekonomisinin kurum ve kurallarýnýn ve sürdürülebilir çevre dengesinin benimsendiði bir toplumsal düzenin oluþmasýna ve geliþmesine katký saðlamayý amaçlar. TÜSÝAD, Atatürk'ün öngördüðü hedef ve ilkeler doðrultusunda, Türkiye'nin çaðdaþ uygarlýk düzeyini yakalama ve aþma anlayýþý içinde, kadýn-erkek eþitliðini, siyaset, ekonomi ve eðitim açýsýndan gözeten iþ insanlarýnýn toplumun öncü ve giriþimci bir grubu olduðu inancýyla, yukarýda sunulan ana gayenin gerçekleþtirilmesini saðlamak amacýyla çalýþmalar gerçekleþtirir. TÜSÝAD, kamu yararýna çalýþan Türk iþ dünyasýnýn temsil örgütü olarak, giriþimcilerin evrensel iþ ahlaký ilkelerine uygun faaliyet göstermesi yönünde çaba sarf eder; küreselleþme sürecinde Türk rekabet gücünün ve toplumsal refahýn, istihdamýn, verimliliðin, yenilikçilik kapasitesinin ve eðitimin kapsam ve kalitesinin sürekli artýrýlmasý yoluyla yükseltilmesini esas alýr. TÜSÝAD, toplumsal barýþ ve uzlaþmanýn sürdürüldüðü bir ortamda, ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkýnmasýnda bölgesel ve sektörel potansiyelleri en iyi þekilde deðerlendirerek ulusal ekonomik politikalarýn oluþturulmasýna katkýda bulunur. Türkiye'nin küresel rekabet düzeyinde tanýtýmýna katkýda bulunur, Avrupa Birliði (AB) üyeliði sürecini desteklemek üzere uluslararasý siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel iliþki, iletiþim, temsil ve iþbirliði aðlarýnýn geliþtirilmesi için çalýþmalar yapar. Uluslararasý entegrasyonu ve etkileþimi, bölgesel ve yerel geliþmeyi hýzlandýrmak için araþtýrma yapar, görüþ oluþturur, projeler geliþtirir ve bu kapsamda etkinlikler düzenler.

4 TÜSÝAD, Türk iþ dünyasý adýna, bu çerçevede oluþan görüþ ve önerilerini Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)'ne, hükümete, diðer devletlere, uluslararasý kuruluþlara ve kamuoyuna doðrudan ya da dolaylý olarak basýn ve diðer araçlar aracýlýðý ile ileterek, yukarýdaki amaçlar doðrultusunda düþünce ve hareket birliði oluþturmayý hedefler. TÜSÝAD, misyonu doðrultusunda ve faaliyetleri çerçevesinde, ülke gündeminde bulunan konularla ilgili görüþlerini bilimsel çalýþmalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu görüþlerden hareketle kamuoyunda tartýþma platformlarýnýn oluþmasýný saðlar. Sürdürülebilir kalkýnma, insan yaþamýnýn gereksinimleri ve doðal kaynaklarýn sürdürülebilirliði arasýnda bir denge kurularak, ekonomik, çevresel ve toplumsal boyutlarýyla bugünden geleceðe uyumlu bir planlama yapýlmasýný amaçlayan bütünsel bir yaklaþýmdýr. Bu anlayýþ çerçevesinde, Dünya Sürdürülebilir Kalkýnma Ýþ Konseyi (WBCSD), 2050 yýlýnda sürdürülebilirlik hedefine yönelen bir dünya vizyonu oluþturmak amacýyla "Vizyon 2050" baþlýklý bir rapor hazýrlanmýþtýr. Rapor ayrýca bu sürecin iþ dünyasýna sunacaðý fýrsatlarý ve sürdürülebilir kalkýnma vizyonuna ulaþma sürecini sekteye uðratabilecek riskleri de incelemektedir. TÜSÝAD, önümüzdeki dönemin temel belirleyicisi olacak olan sürdürülebilir kalkýnma olgusunu ana önceliði olarak belirlemiþ ve Þirket Ýþleri Komisyonu bünyesinde TÜSÝAD Sürdürülebilir Kalkýnma Görev Gücünü kurmuþtur. TÜSÝAD, Sürdürülebilir Kalkýnma Görev Gücü çalýþmalarý kapsamýnda WBCSD tarafýndan hazýrlanan "Vizyon 2050" raporundan hareketle "Vizyon Türkiye" raporunu hazýrlanmýþtýr. Rapor ile, Türkiye'nin önümüzdeki 40 yýlýný kapsayan sürdürülebilir kalkýnma vizyonu için bir yol haritasýný tartýþmaya açmak, 2050 yýlýnda sürdürülebilir bir Türkiye'ye ulaþmak amacýyla atýlmasý gereken adýmlarý irdelemek ve bu ana gaye çerçevesinde toplum kesimlerinde farkýndalýk yaratmak hedeflenmiþtir.

5 Raporun "Ýnsani Kalkýnma" baþlýklý ilk bölümü TÜSÝAD ve UNFPA tarafýndan ortaklaþa yürütülen "2050'ye Doðru Nüfusbilim ve Yönetim" projesi kapsamýnda Kasým 2010 tarihinde yayýmlanan "2050'ye Doðru Nüfusbilim ve Yönetim: Eðitim, Ýþgücü, Saðlýk ve Sosyal Güvenlik Sistemine Yansýmalar" (Hoþgör, Þ. ve Tansel, A., 2010) ve "2050'ye Doðru Nüfusbilim ve Yönetim: Eðitim Sistemine Bakýþ" (Kavak, Y. 2010) raporlarýndan yararlanmak suretiyle, TÜSÝAD Genel Sekreter Yardýmcýsý Ebru Dicle, Sosyal Ýþler Bölüm Sorumlusu Berna Toksoy Redman, Uzman Deniz Gürel, Þirket Ýþleri Bölüm Sorumlusu Melda Çele, Kýdemli Uzman M. Kerem Tuzlacý ve Uzman Yardýmcýsý Gaye Uður tarafýndan derlenmiþtir. Raporun "Þehirleþme" baþlýklý ikinci kýsmý 18 Nisan 2011 tarihinde Ýþ Dünyasý ve Sürdürülebilir Kalkýnma Derneði ile birlikte 18 Nisan 2011 tarihinde düzenlenen "Þehirleþme" çalýþtayýnýn çýktýlarý ýþýðýnda ÝTÜ Çevre ve Þehircilik Uygulama Araþtýrma Merkezi Öðretim Üyesi Prof. Dr. Nuran Zeren Gülersoy tarafýndan kaleme alýnmýþtýr. Raporun "Kentsel Ulaþtýrma" baþlýklý üçüncü kýsmý Ýstanbul Teknik Üniversitesi Ýnþaat Fakültesi Öðretim Üyesi Prof. Dr. Haluk Gerçek tarafýndan kaleme alýnmýþtýr. Raporun "Enerji" baþlýklý dördüncü kýsmý ise TÜSÝAD Genel Sekreter Yardýmcýsý Hale Altan Ocakverdi tarafýndan Sanayi, Hizmetler ve Tarým Bölüm Sorumlusu Fatih Tokatlý, Uzman Mehmet Evren Eynehan ve Uzman Yardýmcýsý Mýsra Özkuþ'un katkýlarýyla hazýrlanmýþtýr. Tüketim Alýþkanlýklarý ve Üretimde Enerji ve Kaynak Verimliliði baþlýklý bölüm Boðaziçi Üniversitesi Sürdürülebilir Kalkýnma ve Temiz Üretim Merkezi Doç. Dr. Nilgün Cýlýz, Ar. Gör. Baþak Daylan ve Aydýn Mammadov tarafýndan kaleme alýnmýþtýr. Eylül 2011

6

7 ÖZGEÇMÝÞLER Prof. Dr. Haluk GERÇEK 1948 yýlýnda Ýstanbul'da doðmuþtur. Ýstanbul Teknik Üniversitesi Ýnþaat Fakültesi'nde profesördür. Ulaþtýrma planlamasý, ulaþtýrma modelleri ve talep analizi, ulaþtýrma yatýrýmlarýnýn mali ve ekonomik deðerlendirilmesi ve kentsel raylý sistemler konularýnda çalýþmalar yapmýþtýr. Ýstanbul Ulaþtýrma Ana Planý (1997), Eskiþehir Ulaþtýrma Ana Planý (2002) ve Bakýrköy Ýlçesi Ulaþým Nazým Planý (1995) çalýþmalarýný yönetmiþtir. Son yýllarda, sürdürülebilir ulaþtýrma sistemleri planlamasý ve ulaþtýrma politikalarý konularýnda çalýþmalar yapmaktadýr. Halen, Bursa Ulaþým Ana Planý ve Bursa Ýl Çevre Düzeni Planý çalýþmalarýnda danýþmanlýk görevini yürütmektedir. Raporun Kentsel Ulaþtýrma baþlýklý üçüncü kýsmý Prof. Dr. Haluk Gerçek tarafýndan kaleme alýnmýþtýr. Prof. Dr. Nuran ZEREN GÜLERSOY Ýstanbul Teknik Üniversitesi (ÝTÜ) Mimarlýk Fakültesi nden 1974 yýlýnda mezun olan Nuran Zeren Gülersoy, ayný üniversitede yüksek lisans (1977) ve doktora (1981) yapmýþtýr yýlýnda ÝTÜ Rektör yardýmcýlýðý görevinde bulunmuþtur. Halen ÝTÜ Þehir ve Bölge Planlama ve Araþtýrma Merkezi Baþkanlýðý ve ÝTÜ Mimarlýk Fakültesi Þehir ve Bölge Planlama Bölüm Baþkanlýðý görevlerini yürütmekte olan Gülersoy, kentsel tasarým ve kentsel koruma dersleri vermektedir. Baþlýca uzmanlýk alanlarý kentsel koruma, kentlerin tarihi kýsýmlarý için tasarým geliþtirme stratejileri ve açýk alanlar için detaylý fiziksel tasarým olup, söz konusu alanlarda çeþitli yerel ve uluslararasý araþtýrma, uygulama projeleri ve yayýmlara sahiptir. Kentsel koruma çalýþmalarý, geliþmekte olan bölgeler için master planlarý ve saha planlama, kamu katýlýmý ve belediyelere danýþmanlýk konularýyla da ilgilenen Gülersoy'un tasarým yarýþmalarýna ait ödülleri bulunmaktadýr yýlýnda ekibiyle beraber "Avrupa Birliði Kültürel Miras Ödülü / Avrupa Nostra Ödüllerine" layýk görülmüþtür. Raporun Þehirleþme baþlýklý ikinci kýsmý Prof. Dr. Nuran Zeren Gülersoy tarafýndan kaleme alýnmýþtýr.

8 Doç. Dr. Nilgün CILIZ ÝTÜ Kimya Mühendisliði nden mezun olan Doç. Dr. Nilgün Cýlýz doktora tez çalýþmalarýný Ýskoçya Strathclyde Üniversitesi, Uygulamalý Kimya Departmaný nda atýklardan enerji konusunda geliþtirip Boðaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü nde tamamlamýþtýr yýlýna kadar TÜBÝTAK - MAM Enerji ve Çevre Araþtýrma Enstitüsü nde Uzman Araþtýrýcý olarak görev almýþtýr. Bu sürede Danimarka Teknoloji Enstitüsü tarafýndan üç sene boyunca aldýðý uygulamalý eðitim sonucu Türkiye nin ilk altý sertifikalý Temiz Üretim Uzmanýndan biri olmuþtur. Post-doktora çalýþmalarýný Danimarka Teknik Üniversitesi, Ürün Geliþtirme Enstitüsü nde Yaþam Döngüsü Deðerlendirmesi üzerine tamamlamýþtýr. Akademik kariyerine Boðaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü nde tam zamanlý öðretim üyesi olarak devam etmektedir. Cýlýz ayný zamanda Üniversite nin Sürdürülebilir Kalkýnma ve Temiz Üretim Araþtýrma Merkezi Müdürlüðü ve Sürdürülebilir ve Yeþil Kampüs Koordinatörlüðü görevlerini yürütmektedir. Eko-etiketlemenin üretim sektöründe entegre olarak uygulanmasý için çeþitli boyutlarda projeler yürüten Cýlýz, yine bu çerçevede Yaþam Döngüsü Analizi çalýþmalarýný sürdürmektedir. Atýklardan enerji, biyokütle üretimi konularý uzmanlýk alanýndadýr. Cýlýz bazý uluslararasý kuruluþlarýn Ulusal Odak Noktalýðý görevlerini sürdürmekte olup AB Ýþ Dünyasý Çevre Ödülleri Deðerlendirmesinin Türkiye ve Avrupa jüri üyesidir. Tüketim Alýþkanlýklarý ve Üretimde Enerji ve Kaynak Verimliliði baþlýklý bölüm Doç. Dr. Nilgün Cýlýz tarafýndan kaleme alýnmýþtýr. Cýlýz ýn proje ekibinde Boðaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü doktora öðrencisi, araþtýrma görevlisi Basak Büyükbay Daylan ve yükseklisans öðrencisi Aydýn Mammadov yer almýþtýr. Hale ALTAN OCAKVERDÝ 1979 yýlýnda Ýstanbul'da doðmuþtur. Lise öðrenimini Ýstanbul Özel Koç Lisesi'nde tamamladýktan sonra Amerika'nýn Pensilvanya eyaletindeki Bryn Mawr Koleji'nde Ekonomi ve Siyasi Bilimler alanlarýnda sunulan çift anadal programýný baþarýyla tamamlamýþtýr. Lisansüstü eðitimini Avrupa Birliði Hukuku üzerine yapmýþ ve bu alandaki yüksek lisans derecesini Hollanda'da bulunan Leiden Üniversitesi'nden almýþtýr yýlýnda Koç Üniversitesi tarafýndan yürütülen "Yöneticiler için Ýþletme Yüksek Lisans Programý"ný (Executive MBA) bitirmiþtir. Ýstanbul Sanayi Odasý (ÝSO), Ulaþtýrma Bakanlýðý ve TÜSÝAD bünyesinde çeþitli görevlerde bulunan Altan, halen TÜSÝAD Mikro Reformlardan Sorumlu Genel Sekreter Yardýmcýsý görevini yürütmektedir. Temel sorumluluk alanlarý; enerji, çevre, imalat sanayii ve ulaþtýrma sektörlerini ilgilendiren her türlü iktisadi ve siyasi konuda strateji geliþtirmek, TÜSÝAD görüþü oluþturmak ve kamu ile iliþkilerin yürütülmesini saðlamak olup, uzmanlýk alanýna giren konularda çok sayýda rapor / projede görev yapmýþ ve yurtiçi / uluslararasý konferanslarda konuk konuþmacý olarak yer almýþtýr. Raporun "Enerji" baþlýklý dördüncü kýsmý ise TÜSÝAD Genel Sekreter Yardýmcýsý Hale Altan Ocakverdi tarafýndan Sanayi, Hizmetler ve Tarým Bölüm Sorumlusu Fatih Tokatlý, Uzman Mehmet Evren Eynehan ve Uzman Yardýmcýsý Mýsra Özkuþ'un yoðun emek ve katkýlarýyla hazýrlanmýþtýr.

9 ÝÇÝNDEKÝLER 1. GÝRÝÞ ÝNSANÝ KALKINMA Mevcut Durum Demografik Yapý Eðitim Okul çaðý nüfusu ve öðrenci sayýlarý Eðitim harcamalarýyla ilgili son yýllara ait karþýlaþtýrmalý veriler Eðitime katýlýma iliþkin karþýlaþtýrmalý veriler Yetiþkin nüfusun okur - yazarlýk, eðitim durumu ve hayat boyu öðrenme eðilimleri Ýþ dünyasý açýsýndan eðitim sektörünün önemi 'ye Doðru Demografik Deðiþim Demografik Deðiþim Sürecinin Eðitim Sektörüne Yansýmalarý Riskler ve Fýrsatlar ÞEHÝRLEÞME Mevcut Durum Küresel Eðilimler Ekolojik þehir Akýllý þehir Türkiye'nin Durumu Türkiye'de þehirsel geliþme ve sürdürülebilir yerleþme konularýna iliþkin temel yaklaþýmlar 'ye Doðru Riskler ve Fýrsatlar KENTSEL ULAÞTIRMA Mevcut Durum 'ye Doðru Enerji Arzý ve Talebi Yönetim Biçimi Otomobil Kullanýmý Kentsel Yapý Teknolojik Geliþme Öngörüler Riskler ve Fýrsatlar...57

10 5. ENERJÝ Mevcut Durum Küresel Eðilimler Türkiye'nin Durumu Enerjide arz güvenliði 'ye Doðru Türkiye'nin Durumu Enerji borsasý Yenilenebilir enerji kaynaklarý Riskler ve Fýrsatlar TÜKETÝM ALIÞKANLIKLARI VE ÜRETÝMDE ENERJÝ ve KAYNAK VERÝMLÝLÝÐÝ Tüketim Alýþkanlýklarý Mevcut Durum Çevre dostu ürünlere bakýþ açýsý ye Doðru Sürdürülebilir yaþamý teþvik etmek ve bir norm oluþturmak Enerji tüketimi ürün bilgisi Eðitim Ýþ Dünyasý tüketici iliþkilerinin arttýrýlmasý Riskler ve Fýrsatlar Üretimde Enerji ve Kaynak Verimliliði Mevcut Durum Enerji verimliliði Su kullanýmý ye Doðru Teknoloji geliþtirme Verimlilik artýrýcý önlemler Riskler ve Fýrsatlar SONUÇ KAYNAKÇA... 98

11 TABLOLAR Tablo / /2011 Yýllarý Ýlk ve Ortaöðretim Okullaþma Oranlarý...25 Tablo / /2011 Yýllarý Yükseköðretim Okullaþma Oranlarý...26 Tablo 2.3 Yetiþkin Nüfusun Eðitim Düzeylerine Göre Daðýlýmý...27 Tablo 2.4 Yaþ Gruplarýna Göre Türkiye Projeksiyon Nüfuslarý, Tablo 5.1 Enerji Sektörü Yatýrým Ýhtiyaçlarý Projeksiyonu, Tablo 6.1 Yýllara Göre Sanayide Üretim Proseslerinden Kaynaklanan Sera Gazý Emisyonlarý...86 Tablo 6.2 Enerji Yoðun Sektörler ve Enerji Tasarruf Potansiyelleri...87 ÞEKÝLLER Þekil 2.1 Yýllýk Nüfus Artýþ Hýzý, Þekil 2.2 Nüfus Piramitleri, Türkiye Þekil 2.3 Nüfus Piramidi, Þekil 2.4 Toplam Doðurganlýk Hýzý, Genç Baðýmlýlýk Oraný ve Yaþlý Baðýmlýlýk Oraný, Türkiye Þekil 2.5 Doðuþtaki Yaþam Ümidi, (Orta Düzey Projesiyon) Kadýn-Erkek, Türkiye Þekil 2.6 Hane Halký Büyüklüðü ve Orta Düzey Tahminler, Türkiye, Þekil 2.7 Eðitim Kademelerine Göre Türkiye'nin Uzun Vadeli Okul Çaðý Nüfusundaki Eðilimler ( /3-22 Yaþ)...33 Þekil 2.8 Türkiye'nin Uzun Vadeli Okul Öncesi Çaðý Nüfusundaki Eðilimler ( /3-5 Yaþ)...33 Þekil 2.9 Türkiye'nin Uzun Vadeli Ýlköðretim Çaðý Nüfusundaki Eðilimler ( /6-13 Yaþ)...33 Þekil 2.10 Türkiye'nin Uzun Vadeli Ortaöðretim Çaðý Nüfusundaki Eðilimler ( /14-17 Yaþ)...34 Þekil 2.11 Türkiye'nin Uzun Vadeli Yükseköðretim Çaðý Nüfusundaki Eðilimler ( /18-22 Yaþ)...34 Þekil 5.1 Sektörlere Göre Toplam Sera Gazý Emisyonlarý (milyon ton CO 2 eþdeðeri)...63 Þekil 5.2 Kurulu Güç Kapasitesi...64 Þekil 5.3 Elektrik Enerjisi Üretimi...64 Þekil 5.4 Ýnþasý Devam Eden ve Lisansý Verilmiþ Üretim Kapasitesi...65 Þekil 5.5 GSYH ve Elektrik Talebi Artýþý...67 Þekil 5.6 Enerji Talebi ve Kurulu Güç Projeksiyonlarý...68 Þekil 5.7 Kapasite Ýlavesinin Yakýt Cinslerine Göre Daðýlýmý...70 Þekil 5.8 Türkiye'deki Yenilenebilir Enerji Kaynaklarý...71 Þekil 6.1 Harcama Türlerine Göre Tüketim Harcamalarýnýn Daðýlýmý...77 Þekil 6.2 Nihai Enerji Tüketiminin Enerji Kaynaklarýna Göre Daðýlým Oraný...87 Þekil Yýlý Sanayide Sektörel Su Tüketimi...88 KUTULAR: Kutu 6.1 Türkiye'de Organik Ürün Talebi...79 Kutu 6.2 Tüketici Tercihlerinin Deðiþmesi ve AB Mevzuatý...80

12 KISALTMALAR AB ABD ADNKS AEA AR-GE AUS BM BUSÝAD ÇEVKO DÝE DPT EC EFA EÝEÝ ENTSO-E ERG ETKB EÜAÞ EVD EVKK GDO GSYH GWh IPCC ÝTÜ KDV KENTGES KOBÝ KOSGEB MEB MTEP MW ODTÜ OECD OSB PISA SCP SIP : Avrupa Birliði : Amerika Birleþik Devletleri : Adrese Dayalý Nüfus Kayýt Sistemi : Avrupa Ekonomik Alaný : Araþtýrma Geliþtirme : Akýllý Ulaþým Sistemleri : Birleþmiþ Milletler : Bursa Sanayici ve Ýþadamlarý Derneði : Çevre Koruma ve Ambalaj Atýklarýný Deðerlendirme Vakfý : Devlet Ýstatistik Enstitüsü : Devlet Planlama Teþkilatý : Avrupa Komisyonu / European Commission : Herkes Ýçin Eðitim / Education for All : Elektrik Ýþleri Etüt Ýdaresi : Avrupa Kýtasý Senkron Bölgesi Þebekesi : Eðitim Reformu Giriþimi : Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlýðý : Enerji Üretim Anonim Þirketi : Enerji Verimliliði Danýþmaný : Enerji Verimliliði Koordinasyon Kurulu : Genetiði Deðiþtirilmiþ Organizmalar : Gayri Safi Yurtiçi Hasýla : Gigavatsaat : Hükümetler Arasý Ýklim Deðiþikliði Paneli/ International Plant Protection Convention : Ýstanbul Teknik Üniversitesi : Katma Deðer Vergisi : Kentsel Geliþme Stratejisi : Küçük ve Orta Büyüklükteki Ýþletmeler : Küçük ve Orta Ölçekli Ýþletmeleri Geliþtirme ve Destekleme Ýdaresi Baþkanlýðý : Milli Eðitim Bakanlýðý : Mton Eþdeðer Petrol : Megavat : Orta Doðu Teknik Üniversitesi : Ekonomik Kalkýnma ve Ýþbirliði Örgütü / Organisation for Economic Co-operation and Development : Organize Sanayi Bölgesi : Uluslararasý Öðrenci Baþarýlarýný Deðerlendirme Programý / Programme for International Student Assessment : Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim / Sustainable Consumption and Production : Sürdürülebilir Sanayi Politikasý Eylem Planý / Sustainable Industry Policy

13 TEÝAÞ TEP TESK TKB TSE TSKB TÜÝK TÜSÝAD UNDP UNEP UNESCO UNFPA YEK YPK YTÜ : Türkiye Elektrik Ýletim Anonim Þirketi : Ton Eþdeðer Petrol : Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu : Türkiye Kalkýnma Bankasý : Türk Standartlarý Enstitüsü : Türkiye Sýnai Kalkýnma Bankasý : Türkiye Ýstatistik Kurumu : Türk Sanayicileri ve Ýþadamlarý Derneði : Birleþmiþ Milletler Kalkýnma Programý / United Nations Development Programme : Birleþmiþ Milletler Çevre Programý / United Nations Environment Programme : Birleþmiþ Milletler Eðitim, Bilim ve Kültür Örgütü / United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization : Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonu / United Nations Population Fund : Yenilenebilir Enerji Kaynaklarý : Yüksek Planlama Kurulu : Yýldýz Teknik Üniversitesi

14

15 1 B Ö L Ü M GÝRÝÞ

16

17 1. GÝRÝÞ Sürdürülebilir kalkýnma, insan yaþamýnýn gereksinimleri ve doðal kaynaklarýn sürdürülebilirliði arasýnda bir denge kurularak, ekonomik, çevresel ve toplumsal boyutlarýyla bugünden geleceðe uyumlu bir planlama yapýlmasýný amaçlayan bütünsel bir yaklaþýmdýr yýlýnda yaklaþýk 9 milyar insanla dünyanýn sunabildiði ve yenileyebildiði kaynaklarýn sýnýrlarý içerisinde yaþamak durumundayýz yýlýnda halen sürdürülebilir bir dünyaya sahip olabilmek için, ülkeler küresel iþbirliði ve eþgüdüm içinde, sürdürülebilirlik gündemlerini oluþturmakta, hatta eylem planlarýný harekete geçirmek durumundadýrlar yýlýna geldiðimizde nüfusu 100 milyona ulaþmýþ Türkiye'nin sürdürülebilir refah ve ekonomiye sahip olmasý için küresel etkileþim içinde deðiþimi takip etmesi gerekmektedir. TÜSÝAD, 40. yýlýnda Türkiye'nin geçmiþ 40 yýlýnýn deðerlendirilmesinin yanýnda gelecek 40 yýlýna ýþýk tutmayý amaçlamaktadýr. Bu düþünceden hareketle, 2050 yýlýnda sürdürülebilir kalkýnmaya ulaþmak için elinde yeterli kaynak ve araç bulunan iþ dünyasý bakýþ açýsýyla Türkiye'nin 2050 vizyonunu tartýþmaya açmaktayýz. Vizyon 2050 Türkiye Raporu, Dünya Sürdürülebilir Kalkýnma Ýþ Konseyi tarafýndan 2010 yýlýnda Dünya CEO Forumu'nda tanýtýlan "Vizyon 2050" raporundan hareketle hazýrlanmýþtýr. "Sürdürülebilir dünya neye benziyor? Sürdürülebilir dünyaya nasýl ulaþabiliriz? Bu denklemde iþ dünyasýnýn rolü nedir?" sorularýna cevap arayan rapor, bir reçete veya sayýsal bir tahmin sunmayý deðil bir tartýþma platformu kurarak deðiþimin yönetiþim biçimi ve yöntemini irdelemeyi amaçlamaktadýr. Rapor bu arka planý veri alarak, sürdürülebilir bir dünya hedefine ulaþmada iþ dünyasýnýn karþýlaþacaðý zorluklarý, izlemesi gereken yol haritasýný ve bölgesel ve küresel ölçekte ortaya çýkabilecek fýrsatlarý tahlil etmeye çalýþmaktadýr. Üretim ve tüketim alýþkanlýklarýmýzýn olaðan seyrinde devam etmesi durumunda 2050 yýlýnda 2,3 dünya tüketiyor olacaðýz. Üstelik, ekonomik büyümenin bugün olduðu gibi yine geliþen piyasa ekonomilerinin öncülüðünde gerçekleþmesi halinde E7 ekonomileri (Türkiye, Çin, Endonezya, Hindistan, Rusya, Meksika, Brezilya) en geç 2032'de G7 (ABD, Almanya, Japonya, Ýtalya, Fransa, Kanada, Ýngiltere) ekonomilerini geride býrakacaktýr. Geliþen piyasa ekonomilerinin aðýrlýklarý ayný üretim ve tüketim yapýsý ile, daha da artmasý halinde bu resmin beklenenden daha hýzlý bir þekilde kötüleþmesi mümkündür. Dolayýsýyla, "sürdürülebilir kalkýnma" vizyonuyla radikal bir dönüþüm için zaman kaybetmeden harekete geçilmelidir. Dünyada hali hazýrda sürdürülebilir kalkýnma vizyonunu gerçekleþtirecek bilgi, bilim, teknoloji, beceri ve finansal kaynaklar mevcuttur. Ýþ dünyasý sürdürülebilir kalkýnma vizyonu çerçevesinde 'inovasyon, adaptasyon, ve iyi örnek uygulamalarý' ile üzerine düþen rolü yerine getirse dahi, bu sürecin kesintisiz sürdürülebilmesi ancak paydaþlar arasýnda oluþturulacak iþbirlikleri sayesinde mümkün olabilmektedir. Bu pencereden baktýðýmýzda, Türkiye'nin gerekli adýmlarý atma esnekliðine ve kendisinden ileride olan ülkelerin tecrübelerinden faydalanmanýn avantajýna sahip olduðunu görüyoruz. Bir baþka deyiþle, Türkiye tüm paydaþlarýn katýlýmý ile gerekli politikalarý oluþturduðu ve uyguladýðý takdirde 2050 yýlýnda doðal kaynaklarý dengeli kullanarak ekonomik ve sosyal alanda sürekli ve dengeli geliþmeye sahip olmak için geç kalmýþ deðildir. 17

18 Sürdürülebilir bir geleceðin bugünle baðlantýsýný kurmak amacýyla hazýrlanan "Vizyon 2050 Türkiye" raporu, insani kalkýnma, enerji, þehirleþme, kentsel ulaþtýrma, üretim ve tüketim eðilimleri çerçevesinde 2050 yýlýnda sürdürülebilir bir Türkiye'ye ulaþmaya yönelik öneriler geliþtirmekte, Türkiye'nin önündeki fýrsatlarý deðerlendirmekte ve bu yolda çýkabilecek risklere dikkat çekmektedir. Türkiye'nin veya herhangi bir ülkenin sürdürülebilir kalkýnma evresine tam olarak ulaþabilmesi ancak küresel boyutta atýlacak adýmlar ile mümkün olacaktýr. Bu doðrultuda, uluslararasý iþbirliði ve eþgüdüm bu vizyonun gerçekleþtirilmesinde esastýr. Bu nedenle, dünya ekonomisinin %87,2 üreten ve dünya nüfusunun üçte ikisini temsil eden G20 oluþumunun rolü önümüzdeki dönemde daha da kritik hale gelecektir. G20, bünyesinde barýndýrdýðý ve özel sektörü temsil eden B-20 yapýsý ile sürdürülebilir kalkýnma vizyonunu küresel boyuta taþýyabilecek doðru bir adres olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Zira, iþ dünyasýnýn katýlýmcý bir süreç ile dahil edilmediði sürdürülebilir kalkýnma vizyonunun baþarýya ulaþmasý mümkün deðildir. Raporun "Ýnsani Kalkýnma" baþlýklý ilk bölümü, 2050 yýlýna doðru Türkiye nüfus ve eðitim dinamiklerini ortaya koyarak, 2050 yýlýnda nasýl bir Türkiye'de yaþayacaðýmýzýn genel çerçevesini çizmektedir. Þehirleþme bölümünde, temel yaþam alanlarý olan þehirlerin daha konforlu ve kaliteli yaþam çevreleri sunmasý için sürdürülebilir þehirsel geliþim kavramý tartýþýlmýþ, ardýndan Türkiye'de þehirsel geliþme ve sürdürülebilir yerleþme konularýna iliþkin temel yaklaþýmlar deðerlendirilmiþtir. Kentsel ulaþým, kentlerin sürdürülebilirliðinin en önemli ayaklarýndan birini oluþturmaktadýr. Raporun bu bölümünde ulaþtýrmadan kaynaklý olumsuz çevresel etkilerin azaltýlmasý, kaynaklara kolay ve kaliteli eriþimin saðlanmasý için yeni planlama yaklaþýmlarý ve politikalarý deðerlendirilmiþtir. 2050'ye doðru sürdürülebilir bir kentsel ulaþým için öne çýkacak konular içinde enerji arz ve talep dengesi ile kentlerin yönetiþim biçimi ele alýnmýþtýr. Küresel eðilimlere ve ülkenin ekonomik büyümesine paralel olarak sera gazý emisyonlarýnýn yükselmesine sebep olan ana faktör yüksek enerji talebidir. Enerji talebinin özellikle geliþmekte olan ülkelerin büyümesiyle paralel bir þekilde, gelecek yýllarda da düzenli olarak artmasý beklenmektedir. Bu çerçevede, raporun "Enerji" bölümü, Türkiye'deki mevcut durumu ortaya koymakta, iklim deðiþikliði tartýþmalarýný kýsýtý altýnda, düþük karbon ekonomisine geçiþ sürecini deðerlendirmektedir. "Tüketim Alýþkanlýklarý ve Üretimde Enerji ve Kaynak Verimliliði" baþlýðý altýnda sürdürülebilir kalkýnma vizyonu çerçevesinde biçimlenecek tüketici alýþkanlarý ile yeni teknolojilerin geliþtirilmesi ile üretim sürecinin verimliliðinin artmasýna iliþkin fýrsatlar ve olasý riskler deðerlendirilmektedir. Raporun sonuç kýsmýnda, elde edilen alt baþlýk deðerlendirmelerinden yararlanýlarak "Vizyon 2050" senaryosuna Türkiye'de nasýl geçileceðini gösteren bir yol haritasý oluþturulmuþtur. Söz konusu yol haritasý Dünya Sürdürülebilir Kalkýnma Ýþ Konseyi'nin hazýrladýðý "Vizyon 2050" raporundaki yol haritasýndan yola çýkarak sürdürülebilir Türkiye'ye doðru geçiþin geniþ ölçekli bir öngörüsünü vermektedir. 18

19 2 B Ö L Ü M ÝNSANÝ KALKINMA

20

21 2. ÝNSANÝ KALKINMA Mevcut Durum Demografik Yapý Ülkelerin demografik geçiþ süreçlerinin izlenmesi ve tanýmlanmasý; gelecekle ilgili nüfusun beslenmesi, konut, baþta eðitim, iþgücü, saðlýk ve sosyal güvenlik alanlarý olmak üzere sürdürülebilir kalkýnma hedefiyle yürütülecek politikalarýn belirlenmesi açýsýndan büyük önem taþýmaktadýr. Geleceðe yönelik nüfus dinamiklerini bilebilmek, sürdürülebilir kalkýnmanýn temeli olan nüfusun beslenmesi, konut, eðitim, iþ imkanlarý ve saðlýk ihtiyaçlarýna iliþkin yatýrým kararlarýnýn doðru bir þekilde alýnmasýna imkan saðlayacaktýr. Türkiye'nin nüfus hareketleri incelendiðinde 1927 yýlýndan itibaren ülke nüfusunun sürekli arttýðý görülmektedir: En düþük yýllýk nüfus artýþ hýzý %1,06 ile döneminde, en yüksek yýllýk nüfus artýþ hýzý ise %2,85 ile döneminde gerçekleþmiþtir. Türkiye'nin nüfus artýþ hýzý son yirmi yýlda yaklaþýk %27 azalma göstermiþtir (DÝE, 2003). Þekil 2.1'de yýllara göre nüfus artýþ hýzý belirtilmiþtir. Þekil 2.1 Yýllýk Nüfus Artýþ Hýzý ( ) 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Kaynak: TÜÝK, Nüfus Ýstatistikleri, Raporun bu bölümünde, demografi (nüfusbilim) ile ilgili alt bölümler aðýrlýklý olarak, TÜSÝAD ve UNFPA tarafýndan ortaklaþa yürütülen 2050 ye Doðru Nüfusbilim ve Yönetim projesi kapsamýnda Kasým 2010 tarihinde yayýmlanan 2050 ye Doðru Nüfusbilim ve Yönetim: Eðitim, Ýþgücü, Saðlýk ve Sosyal Güvenlik Sistemine Yansýmalar (Hoþgör, Þ. ve Tansel, A., 2010) adlý yayýndan derlenmiþtir. Eðitim sistemi ile ilgili alt bölümler aðýrlýklý olarak, ayný proje kapsamýnda TÜSÝAD ve UNFPA tarafýndan yayýmlanan 2050'ye Doðru Nüfusbilim ve Yönetim: Eðitim Sistemine Bakýþ (Kavak, Y. 2010) adlý yayýndan derlenmiþtir. Bölümde yer yer diðer bazý kaynaklardan da yararlanýlmýþtýr. Belirtilen þekilde yürütülen çalýþma, TÜSÝAD Þirket Ýþleri Bölüm Sorumlusu Melda Çele, Kýdemli Uzman M. Kerem Tuzlacý ve Uzman Yardýmcýsý Gaye Uður tarafýndan yapýlmýþ, TÜSÝAD Sosyal Politika Araþtýrmalarý Kýdemli Bölüm Sorumlusu Berna Toksoy Redman ve Kýdemli Uzman Deniz Gürel'in katkýlarý alýnmýþtýr. 21

22 Bu azalmaya raðmen, belirli bir dönemde toplumun bir grubunda gerçekleþen doðumlarýn ayný gruptaki ölümlere oranýný ifade eden net yenilenme hýzý Türkiye'de halen nüfusun artmasýna neden olacak düzeydedir. Net yenilenme hýzýnýn 1,0 olmasýndan sonra da önceki yýllarda kaydedilen toplam doðurganlýk hýzýnýn ivmesiyle nüfus bir müddet daha artmaya devam edecek ve daha sonra duraðanlaþacaktýr. 31 Aralýk 2010 tarihi itibariyle ADNKS verilerine göre Türkiye nüfusu 'dir. Þekil 2.2 Nüfus Piramitleri, Türkiye ERKEK KADIN ERKEK KADIN ERKEK KADIN ERKEK KADIN ERKEK ERKEK KADIN Kaynak: DÝE Genel Nüfuz Sayýmlarý verileri kullanýlarak Hoþgör, Þ. ve Tansel, A. tarafýndan hazýrlanmýþtýr. TÜSÝAD-UNFPA, 2050 ye Doðru Nüfusbilim ve Yönetim:Eðitim, Ýþgücü, Saðlýk ve Sosyal Güvenlik Sistemlerine Yansýmalar, Kasým

23 Þekil 2.3 Nüfus Piramidi, 2010 Kaynak: ADNKS 2010 yýlý sonuçlarý Þekil 2.2'de, 1955 yýlý nüfus piramidi doðurganlýðýn ve ölüm oranýnýn yüksek olduðu bir yaþ yapýsýný temsil etmekteyken,1985 yýlý nüfus piramidi 0-4 yaþýn 5-9 yaþtan daha az orana sahip olduðu, yani doðurganlýðýn azalmaya baþladýðý bir yapýyý göstermektedir yýlýna gelindiðinde ise doðurganlýðýn sürekli azalýþ eðilimine girmesiyle 15 yaþ altý kuþaklarýn nüfusu da azalmaktadýr. Ayrýca, ölüm oranlarýndaki azalma ile ters orantýlý olarak ileri yaþlarýn nüfusundaki azalma 1955 ve 1985 yýllarýndan daha yavaþ ve düzenlidir. Þekil 2.3'de ADNKS'ye göre 2010 yýlý nüfus piramidi incelendiðinde, bu sürecin devam ettiði görülmektedir. TÜÝK 2008 projeksiyonuna göre 2010 yýlý için doðuþta beklenen yaþam süresi erkeklerde 71,8 kadýnlarda 76,8 olmak üzere ortalama 74,3'tür 2. 2 Hoþgör (2010) tarafýndan yapýlan orta düzey nüfus projeksiyonuna göre doðuþta beklenen yaþam süreleri için bu çalýþmanýn "2050'ye Doðru Demografik Deðiþim" baþlýklý bölümüne bakýnýz. 23