Dr.İbrahim Öztura Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Nörofizyoloji Bilim Dalı & DEÜHastanesi Epilepsi ve Uyku Merkezi

Transkript

1 Dr.İbrahim Öztura Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Nörofizyoloji Bilim Dalı & DEÜHastanesi Epilepsi ve Uyku Merkezi

2 Kompleks davranışsal bir durum olarak modern nörolojik bilimlerin en önemli gizemlerinden biri

3 Baron Von Economo I.Dünya savaşı, ansefalitis letarjika Hans Berger 1929, EEG kayıtlaması Moruzzi ve Magoun 1949, ARAS, uyku-uyanıklık ve beyin sapı Aserinsky ve Kleitman 1953, REM uykunun

4

5 VLPO GABAerjik ve galaninerjik nöronlar İnhinbitör etkili NREM ve REM uyku esnasında aktif iken VLPO nun bağlantıları TMN, DRN, LC ve SKN dan inhibitör bağlantılar alır

6 TMN SSS nin tek histaminerjik nukleusu Posterior hipotalamusta lokalize VLPO nun inhibisyonunu ve uyanıklığın sürdürülmesini sağlar NREM ve REM uyku esnasında VLPO tarafından inhibe edilir

7 Bazal ön beyindeki kolinerjik aktivitenin azalması ile; VLPO daki GABA erjik inhibisyonun blokajı Hipokretin sisteminin stimulasyonun blokajı Uyku başlangıcı için ikili etki

8

9 Adenozin Hücresel düzeyde nöronal enerji metabolizması sonucunda ortaya çıkar Uyanıklıkta sinaptik aralıkta birikir Lokal inhibitör etki gösterir Mikrodializ çalışmalarında uyku deprivasyonu ve uyanıklıkta bazal ön beyinde yoğun olarak birikmekte İnhibitör etkisi bazal önbeyindeki kolinerjik hücrelerin adenozin-1 reseptörü üzerinden Kafein, teofilin adenozin-1 reseptörlerine antagonistik etkili

10 McCarley ve Hobson REM-off nöronlar 1-NE içeren nöronlar 2-Seratonin içeren nöronlar 3-Histamin İçeren nöronlar REM-on nöronlar 1-LDT 2-PPT

11 Işığa duyarlı sirkadiyen pacemaker Doğrudan ve dolaylı retinal projeksiyonlar Retinohipotalamik yol Retinogenikulat yol SKN hücre kültür bulguları Single-ünit aktivitesi ile bir sirkadiyen ritim oluştururlar Ritim jeneratörü nükleus yapılarına sahip Sirkadiyan saat ritmini kendisini oluşturur

12 SKN yapısı GABA dominant nörotransmiter core ve shell subnukleuslardan oluşmaktadır Dominant nörokimyasalları SKN Core Vazoaktif intestinal polipeptit Gastrin-releasing peptit Bombesin içeren nöronlar SKN Shell Somatostatin Neurophysin

13 Üç temel afferent projeksiyona sahip 1. Retinohipotalamik yol ile retinadan SKN a gelen çevresel gece-gündüz siklusuna ait fotik uyarım bilgileri 2. Genikülohipotalamik yol ile lateral genikülat nükleus gelen indirekt retinal projeksiyonlar 3. Rafe nükleusundan (seratoninerjik), lateral hipotalamustan(hipokretinerjik), bazal ön beyinden(kolinerjik) afferentler

14 1. Dorsalden a- Hipotalamusa subparaventriküler ve paraventriküler bölgesine b- Talamusa 2. Dorso-kaudalden a- Dorsomedial hipotalamik nukleusla b- Daha zayıf olarak diğer hipotalamik nükleuslara

15 SKN efferentleri içinde en iyi bilineni Hipotalamus paraventriküler nukleusu (PVN) Spinal kord intermediolateral (İML) kolon Süperior servikal ganglion Pineal bezde sempatik uyarı

16

17 Clock genler Per 1(period homolog 1 gen) Per 2 (period homolog 2 gen) Per 3 (period homolog 3 gen) Kaput gen, Clock Bmal1 Cryptochrome gen Cry 1(cryptochrome 1 gen) Cry 2 (cryptochrome 2 gen)

18 Uyku-uyanıklık döngüsündeki aminerjik-kolinerjik sistem stabilizasyonunda anahtar rol Uyanıklıkta en yüksek etki NREM ve REM uykuda etki minimal Hipokretinler monoaminerjik tonusu arttırarak VLPO inhibisyonunun devam etmesini ve uykunun başlamasının önlenmesini sağlar

19

20 1998-Sakurai Oreksin A ve B 1998-Lecea Hipokretinler Hipokretinler(orexinler) Moleküler yapıları ve fonksiyonları tüm memelilerde benzer İkisi de(i ve II yada A ve B) eksitatör etkili Posterior hipotalamus perifornical bölgede lokalize yaklaşık 1100 nöron

21 Uyku regülasyonunda iki proses modeli Borbely AA Hum Neurobiol 1982;1:

22 Sirkadiyen ve homeostatik süreçlerin etkileşimi sonucu uyku ortaya çıkmaktadır.

23 Endojen sirkadiyen pacemaker(ecp) tarafından oluşturulmaktadır. Hipotalamik bölgedeki suprakizamatik nukleusa (SCN) lokalize olan ECP; vücut ısısı, hormon sekresyonu uyanıklılığın düzenlenmesine katkı sağlar

24 R.Y. Moore / Sleep Medicine 8 (2

25 ECP nin intrensek ritmi 24 saatten hafifçe uzun olup temel ritim 24 saatlik karanlıkaydınlık döngüsü ile oluşturulmaktadır. R.Y. Moore / Sleep Medicine 8 (20

26 Sirkadiyen sistemin en kuvvetli eksternal zaman düzenleyicisi Gündüz-gece döngüsünü oluşturan ışıktır. Diğer düzenleyiciler Fizik aktivite Sosyal aktiviteler

27 Uyanıklık öncesi süreye bağlıdır Uyku yükü gün boyunca artar Gece uyku boyunca ise azalır

28

29 Optimal uyku kalitesi için uyku-uyanıklığın endojen sirkadiyen ritmi ile istenilen uyku zamanının uyuşmalıdır. Sirkadiyen ritim uyku bozukluklarında (SRUB) etkilenme Sirkadiyen sistemin kendisindeki değişikliklere bağlı, Endojen ve eksojen zamanlama sistemi arasındaki uyumsuzluklara bağlı, Sekonder nedenlerde bağlı, ortaya çıkabilir.