5. Mesleki Rehberlik

Transkript

1 Rehberlik 5. Mesleki Rehberlik Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 1

2 5.1. Mesleki Rehberlik Nedir Mesleki Rehberliğin Amaçları Mesleki Rehberlik Sürecinin Temel Aşamaları Bir Süreç Olarak Meslek Seçimi 5.2. Meslek Seçimi İle İlgili Kuramsal Görüşler 5.3. Karar Verme Süreci Ve Meslek Seçimi Karar Verme Sürecinin Aşamaları 5.4. Mesleki Rehberlik Ve Yönlendirme Mesleki Rehberlikte Yönlendirme Alanları Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 2

3 5.1. Mesleki Rehberlik Nedir? Mesleki Rehberlik: Gençlerin çeşitli meslekleri tanımları ve kendi özelliklerine uygun olan meslekleri seçmeleri, seçtikleri mesleklere hazırlanmaları ve mesleki yönden gelişmeleri amacıyla yapılan yardım hizmetleridir. Bireyin çocukluk yaşlarından sonraki yaşantısını mutlu ve başarılı olarak sürdürmesini etkileyen önemli olaylardan biri de meslek seçimidir. Meslek seçimi erken yaşlarda değil, mesleki karar yaşına ulaştıktan sonra yapılmalıdır. İyi bir meslek, bireyin ilgi, yetenek ve kişiliğine uygun olan mesleki doyum sağlayan meslektir. Böyle bir meslek seçimi, düşünmeden bir anda verilebilecek bir kararla mümkün olamaz. Meslek seçiminde bireyin kişilik özellikleri, ilgi, yetenek ve yeterlilikleri göz önüne alınmalıdır. Öğrencileri ilerde kolay iş bulabilecekleri, maddi ve manevi yönü yüksek mesleklere yöneltme anlayışı yapılan en büyük yanlıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 3

4 Meslek tercihi bireyin hayatını etkileyen en önemli kararlardan biridir. Bu nedenle söz konusu tercihin sağlıklı olarak yapılması büyük önem taşımaktadır. Bilindiği üzere rehberlik hizmetleri başlangıçta mesleki rehberlik olarak ortaya çıkmıştır. Mesleki rehberlik; bireylerin kendilerini tanımaları, çeşitli meslekleri tanımaları, kendi niteliklerine uygun meslekleri seçmeleri, seçtikleri mesleğe hazırlanmaları ve mesleki yönden gelişmeleri konularında yapılan yardımlardır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 4

5 Mesleki Rehberliğin Amaçları: Bireye meslek seçiminde meslekler ile ilgili bilgilere ulaşmada gerçekçi ve objektif biçimde yardımcı olmak, Bireyin yetenek ve becerilerini keşfetmelerinde yardımcı olmak,. Bireye, kendisi veya toplum açısından meslek alanlarını tanıma ve değerlendirme konusunda yardımcı olmak, İş ve meslek sahibi olmanın önemini ve işinin değerini anlamasına yardım etmek, İş ve çalışma hayatına karşı olumlu tutum içinde olmasına yardımcı olmak, Farklı türlerdeki meslek, iş ve faaliyetler hakkında doğru bilgi edinmelerini sağlamak, Bireyin mesleki olgunluk düzeyini arttırmak Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 5

6 Öğrenciler, anne baba veya çevrenin istediği mesleğe değil kendi seçimlerine ve kararlarına uygun olan mesleğe yönelmelidir. O nedenle mesleki rehberlik noktasında okullardaki rehberlik servislerine önemli görevler düşmektedir. Rehberlik servisleri, bireylerin farklı meslekleri tanımaları, kendilerine uygun meslekleri seçebilmeleri, mesleklere hazırlanmaları ve mesleki yönde gelişebilmeleri amacı ile öğrencilerin en önemli yardımcısıdır. Mesleki rehberlik hizmetleri üç aşamada gerçekleştirilir; Bireyi (öğrenciyi) tanıma Meslek alanlarını tanıma Meslek seçimine yardım etme Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 6

7 Mesleki Rehberlik Sürecinin Temel Aşamaları: Bireyi (öğrenciyi) Tanıma: Bireyler birbirlerinden farklı özelliklere sahiptir. Meslekler de çeşitli niteliklere sahip olmayı gerektirir. O halde birey kendi özelliklerine uygun olan mesleği seçerse başarılı ve verimli olacağı gibi psikolojik yönden de doyum sağlar ve mutlu olur. Meslek Alanlarını Tanıma: Çağımızda meslek alanları oldukça çeşitlenmiştir. Meslekler, hızlı gelişen teknolojik koşullarda süratle işlevselliğini yitirmekte, yerine yeni meslek alanları ortaya çıkmaktadır. Bu hızlı değişim çağında meslek seçiminde, meslek alanlarının geleceğine ilişkin doğru öngörüler geliştirilmesi önemlidir. Meslek Seçimine Yardım Etme: Bireyin kişisel nitelikleri ile mesleklerin gerektirdiği özellikler arasında bağlantıyı kurarak kendine uygun bir mesleği seçmesine yardım etmektir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 7

8 Bir Süreç Olarak Meslek Seçimi: İş ve meslek sahibi olmak, psiko-sosyal etmenlere bağlı insani bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacın temelinde; potansiyelini geliştirme, psikolojik doyum ve sosyal ihtiyaçlar yatar. Meslek tercihi, bir anda verilecek bir kararla gerçekleşen bir seçim değildir. Öğretim hayatının ilk kademelerinden itibaren yürütülen eğitim-öğretim faaliyetleri bir anlamda, meslek seçimi konusunda yürütülen sürecin aşamalarıdır. Bu süreçte öğrenciyi tanıma ve öğrencinin kendini tanıması, meslek alanlarının tanınması ve karar verme süreçleri yaşanır. Bu süreci etkileyen etmenlerin başında bireyin ailesi, ilişki kurduğu kişiler, okul çevresi gelir. Bireyin ihtiyaçları, ilgileri, değerler sistemi, benlik kavramı, genel ve özel yetenekleri, de süreçte etkili unsurlardandır. Yaşadığı çevrenin özellikleri, toplumdaki mevcut iş alanları, istihdam koşulları, piyasadaki arz-talep durumu gibi etmenler de günümüzde meslek seçimini etkileyen etmenlerin başında gelmektedir. Bunlara bireyin yaşamında karşılaştığı rastlantıların, aldığı eğitim ve özel hazırlık faaliyetlerinin etkileri de eklenebilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 8

9 Meslek seçerken verilen karar, aynı zamanda bireyin ileride iş bulup bulamayacağını veya iş hayatında başarılı ve mutlu olup olamayacağını da belirler. Günümüzde bireyin bir meslek seçmesinin bir anda verilen bir karar olmadığı, mesleki gelişim süreci içinde biçimlenip ortaya çıktığı kabul edilen bir anlayıştır. Gelişimsel bir süreç olarak mesleki seçimi birbirini takip eden beş aşamada gerçekleşir: a. Uyanış ve farkında olma b. Meslekleri keşfetme ve araştırma c. Karar verme d. Hazırlık e. İşe yerleştirme Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 9

10 a. Uyanış ve Farkında Olma: Çocukta meslek bilincinin oluşmaya başladığı dönemdir. Okul öncesi dönemden başlayarak ilkokul yılları olan 5-12 yaş dönemini kapsar. Çocuk bu dönemde, çevresindeki insanların farklı uğraşları olduğunu fark eder. Çeşitli mesleklerin varlığını, insanların farklı işler yaptığını görmeye ve anlamaya başlar. Kendisinin ve diğer insanların farklı ilgi ve yetenekleri olduğunu fark eder. Bu dönemdeki seçimler gerçeğe dayanmaz, hayalîdir. b. Meslekleri Keşfetme ve Araştırma: Bu dönem ortaokul yılları olan yaşları dönemini kapsar. Soyut düşünmeye başlayan çocuk, mesleklerin ortak ve farklı yönleri üzerinde düşünür. Çocuk bu dönemde kişilerin ve mesleklerin ortak yönleri hakkında daha çok bilgi sahibi olmaya, yeni yönleri keşfetmeye başlar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 10

11 Karar Verme: Lise yılları olan yaş dönemini kapsayan süreçtir. Birey, artık kendisi ve meslekler hakkında oluşturduğu bilgileri değerlendirerek geleceğe ilişkin idealler oluşturmaya başlar. Geleceğe dair idealleri ve meslekler hakkında bilgisi olan birey, geçici de olsa seçimler yapar. Dönem sonuna doğru da kalıcı kararlar vererek mesleki kararını oluşturur. d. Hazırlık: Lise sonrası, üniversiteye yıllarına tekabül eden, mesleğin nasıl yapıldığının öğrenildiği yaşları arası dönemdir. Birey, seçtiği alan, okul veya yaptığı etkinliklerle mesleğe hazırlanmaya başlar. Mesleklerle ilgili beceriler geliştirmeye, bilgi birikimi oluşturmaya ve o alanda mesleki tutumlar geliştirerek mesleği icra etmeye hazır duruma gelir. Aynı zamanda o meslek alanında iş imkânlarını araştırmaya başlar. e. İşe Yerleştirme: Bireyin iş dünyasında yerini alarak çalışmaya başladığı dönemdir. Bu dönemde birey kazandığı bilgi ve becerileri uygulama alanına koyar. Mesleği icra ederken bir yandan da mesleki gelişimini sürdürür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 11

12 Mesleki gelişim dönemleri daha genel bir tanımlamayla üç kademede de ifade edilmiştir: Fantezi seçim dönemi (5-12 yaş); Birey bu dönemde hayalinde canlandırdığı bazı meslekleri bilinçsizce seçer. Geçici seçim dönemi (12-17 yaş); Birey bu dönemde meslek seçiminde sık sık karar değiştirir. Gerçekçi dönem (17 yaş ve üzeri); Birey bu dönemde ne olmak istiyorsa o mesleği seçer Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 12

13 Meslek seçimine ilişkin aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur? A. Her birey çaba gösterirse her mesleğin gerekliliklerini yerine getirebilir B. İyi bir meslek, kişiye yüksek mevki ve kazanç sağlayan meslektir C. Birey, ilk girdiği mesleğe yaşam boyu çalışmalıdır D. Her birleyin başarılı olabileceği en az bir meslek vardır. E. Bireyler mesleklerini olabildiğince erken yaşlarda belirlemelidirler (2001 KPSS-69) Cevap: D Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 13

14 5.2. Meslek Seçimiyle İlgili Kuramsal Görüşler: Mesleki rehberlik açısından bireylerin meslek seçimine ilişkin çeşitli kuramlar mevcuttur. Bunlar içerisinde başlıcaları şunlardır: a. Gelişim Kuramı b. Davranışsal Kuram c. Farklılık Kuramı d. Yapısalcı Kuram e. Özellik Faktör Kuramı f. Roe nun İhtiyaç Kuramı Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 14

15 a. Gelişim Kuramı: Gelişimsel görüş, bir kişinin hayatı boyunca yer alan meslek seçimi süreci, bunun aşamaları ve meslek yaşamında uyum üzerinde durmaktadır. Gelişimsel görüşe en önemli katkılarda bulunan kişiler Eli Ginzberg ve Donald Super dır. Diğer önemli gelişim kuramcısı da ebeveynlerin yaklaşımlarının, çocuğun diğer insanlara odaklaşmasına ve meslek seçimine etkilerini ele alan Anne Roe dur. Meslek seçiminin bir anda gerçekleşen bir olay olmadığını belirtmiştir. Çocukluktan ergenliğe, genç yetişkinliğe kadar uzanan bir gelişim sürecini kapsadığını söyler. Meslek seçimi için bireyin gelişim sürecinin izlenmesi ve çeşitli aşamalarda yardım edilmesi gerektiği görüşünü savunur. Ginzberg ve arkadaşları, meslek seçiminin üç unsuru bulunduğunu ifade etmiştir: a) Meslek seçimi bir süreçtir, b) Süreç büyük ölçüde geri dönülmezdir ve c) Uzlaşma, her seçimin temel bir parçasıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 15

16 Süreç: mesleki karar verme sürecinin fantezi, geçici ve gerçekçi olmak üzere üç dönemi kapsar. Geri dönülmezlik: meslek seçimi bireyin amaçları ve çalışma dünyasının gerçekleri arasında uyumu bulmak için hayat boyu süren bir karar verme sürecidir. Uzlaşma: meslek seçiminin nihai aşamasında bireyin geçici dönemde ilgileri, kapasitesi ve değerleri arasında bir uzlaşma sağlamak için çaba harcanır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 16

17 b. Davranışsal Kuram: Davranışsal görüş, Krumboltz tarafından geliştirilmiştir. Meslek seçimi ve gelişiminde model alma ve pekiştirme kavramları temel unsurlardır. İnsanların mesleki kararları bir çok faktörün etkileşimi sonucunda oluşmaktadır. Çevre faktörleri, öğrenme yaşantıları, performans becerileri ve genetik etmenler bu faktörlerdendir. Genetik yapı ve özel beceriler, bireylerin mesleki tercihlerini etkileyip sınırlandırabilir. Genetik potansiyel ile çevresel koşulların etkileşimi mesleki tercihi daha da kolaylaştırmaktadır. Krumboltz, meslek seçiminde kararı etkileyen bazı faktörlerin belirleyici olduğunu söyler. Bu faktörler şu şekilde sıralanabilir: Genetik donanım ve özel yetenekler: Cinsiyet, fiziksel özellikler, engeller ve eğitim gibi değişkenlerdir Göreve yaklaşma becerileri: Çalışma alışkanlıkları, algısal ve bilişsel süreçler probleme ilişkin beceriler, zihinsel engeller ve duygusal tepkilerdir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 17

18 c. Farklılık Kuramı: Farklılıkçı yaklaşım Holland ın kuramıdır. Bu kuram, insanların ve mesleklerin eşleştirilmesi üzerinde durmaktadır. Holland, insanların altı kişilik tipinden birine dahil olduğunu belirtir. Gerçekçi, sosyal, araştırıcı, artistik, girişimci ve gelenekçi olan bu tiplerin, altı çevresel model arasındaki uygunlukla anlamlı olduğunu ifade etmektedir. Kurama göre; iş ve birey arasındaki eşleştirme esas alınarak kişiliğe uygun meslek seçilmektedir. Holland ın kuramında yer alan dört varsayım aşağıdaki gibi sıralanabilir: Her birey gerçekçi, araştırmacı, sanatçı, sosyal, girişimci ve geleneksel olmak üzere altı kişilik tipinden birisine dahil olabilir. Kişilik tipleri gibi, altı tür iş çevresi tipi de mevcuttur. İnsanlar bilgi ve becerilerini kullanabilecekleri, değer ve tutumlarını ifade edebilecekleri ve üstesinden gelebilecekleri problemler ve roller içeren iş çevrelerini ararlar. Davranış kişilik ile çevrenin etkileşimi tarafından belirlenir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 18

19 Holland'ın farklı kişilikler kuramında bireylerin 6 kişilik tipinden birine sahip oldukları ileri sürülmüştür; 1. Gerçekçi Tip: Objeler, nesnelerle, makinelerle uğraşmayı severler. Tamirci, makine mühendisi vb 2. Araştırıcı Tip: Zihinsel etkinliklere ağırlık veren araştırmacı, sorgulayıcı tiptir. Bilim adamları 3. Sanatçı Tip: Heyecanlı, coşkulu, yaratıcı, sanatsal yönü ağır basan tiptir. Yazar, ressam, dekoratör 4. Sosyal Tip: İnsanlarla iletişimi güçlü tiplerdir. Psikologlar, öğretmenler, halkla ilişkiler uzmanı 5. Girişimci Tip: Kendine güvenen sorumluluk alan kişilerdir. Satıcı, pazarlamacı, yönetici, avukat 6. Geleneksel Tip: Dikkatli, titiz, esnek olmayan, sayılar ve not tutma etkinliklerle uğraşmaktan hoşlanan kişilerdir. Veznedar, sekreter Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 19

20 d. Yapısalcı Kuram: Yapısalcı görüşe göre meslek seçimi serbest bir seçimden ziyade, sosyalizasyon sürecinin bir sonucudur. Meslek seçimindeki farklılıklar, toplumdaki farklı pozisyonlardan kaynaklanır. İnsanların mesleki beklentileri ve meslek seçimleri arasındaki farklılıklar, içinde doğup büyüdükleri sosyal çevreyle ve ailenin sosyal statüsüyle yakından ilgilidir. Yapısalcı görüşe göre sadece tercih sürecinin değil, meslek seçimi sürecinin de hesaba katılması gerekir. Bireylerin yaşadıkları sosyal çevre, onların kişilik gelişimlerini etkileyerek seçim yapma eğilimlerini de belirlemektedir. Sosyal sınıf farklılıkları, eğitim fırsatlarını ve eğitimden yararlanma algılarını etkilemekte, bu da meslek seçimine ilişkin tercihlere yansımaktadır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 20

21 e. Özellik Faktör Kuramı: Mesleki rehberlikle ilgili ilk çalışmalar yapan bilim adamı Parasons tarafından geliştirilmiştir. Parsons kuramı olarak da bilinen bu kuram çeşitli ilke ve yöntemlere dayandırılır. İlk ilke her bireyin kendine özgü bir takım özelliklere sahip olduğu şeklindedir. İcra edilen görevlerin gereği olarak, üyelerin belli özelliklere sahip olmaları gerekir. Bir mesleğin üyeleri sahip oldukları özellikleri bakımından birbirlerine benzer ve diğer mesleklerdeki bireylerden ayrılırlar. Meslek seçimi birey ile mesleği eşleştiren uyumlu bir süreçtir. Bir kişinin seçmiş olduğu işin gereklilikleri, bireyin kişilik yapısıyla uyumlu olduğu takdirde başarılı olunacağı ifade edilmektedir. Bu modelde üç boyut öne çıkarılmaktadır: a. Bireyin incelenmesi b. Mesleklerin incelenmesi c. Bireyin özellikleri ile mesleğin özelliklerinin eşleştirilmesi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 21

22 f. Roe nun İhtiyaç Kuramı: Bir klinik psikolog olan Ann Roe, bireyin mesleki tercihinin, doğrudan çocukluk yıllarında geliştirilen ilgilere dayandığını söyler. Roe'ya göre meslekler psikolojik ihtiyaçları karşılamak üzere seçilir. Hayatın ilk yıllarında yaşanan doyum ve hayal kırıklıkları ilerideki meslek seçimini etkilemektedir. Kurama göre; zeka, özel yetenekler, tutum ve ilgilerin kalıtımsal özelliği, temel belirleyici değildir. Bir kimsenin ilgisini yönelttiği şey, otomatik olarak onun davranışı hakkında ipucu verir. Hayatın ilk yıllarındaki yaşantılar, hangi ihtiyacın öncelik kazanacağını ve ya hangisinin diğerine göre daha güçlü olacağını belirler. Çocukluk yaşantıları, bireylerin ihtiyaçlarını, ihtiyaçlar da onların genel yönelişini belirler. Kısaca çocukluk yaşantılarından kaynaklanan ihtiyaçlar meslek seçiminde etkilidir. Ancak araştırmalar bunun tek ve güçlü bir belirleyici olmadığını ortaya koymuştur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 22

23 Ortaöğretim öncesi öğrencinin meslek seçmesine yardım etmek isteyen rehber öğretmen öncelikle bireyin hangi özelliğini ortaya çıkarmalıdır? A. Yetenekleri B. İhtiyaçları C. İnançları D. Beklentileri E. Tutumları (2002 KPSS-51) Cevap: A Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 23

24 Aşağıdakilerden hangisi mesleki rehberlikle ilgili olmayan bir rehberlik uygulamasıdır? A. Öğrencilere gidebilecekleri üst okulları tanıtmak B. Öğrencinin kendisini her yönü ile tanıyabilmesine yardım etmek C. Öğrencilere ilgi ve yetenek testleri uygulamak D. Öğrencilerde kendilerine uygun kararlar verebilmek yeterliği geliştirmek E. Öğrencilere duygusal sorunlarıyla baş edebilmelerinde yardımcı olmak (2003 KPSS-107) Cevap: E Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 24

25 Aşağıdakilerden hangisi mesleki rehberlik etkinlikleri içerisinde yer almamaktadır? A. Bireyi kendisine tanıtmak B. Üst eğitim kurumlarını tanıtmak C. Bireyin karar verme gücünü kolaylaştırmak D. İlgi ve yetenek testlerini kullanmak E. Oryantasyon etkinlikleri gerçekleştirmek (2004 KPSS-106) Cevap: E Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 25

26 5.3. Karar Verme Süreci ve Meslek Seçimi Meslek seçiminde ilk iki aşamasından sonra (Bireyi ve meslekleri tanıma) sıra karar verme aşamasına gelir. Bireysel arzular ve çevresel şartlar dikkate alınarak uygun olabilecek meslekler belirlenir. Bu mesleklerle ilgili istenen ya da istenmeyen durumlar karşılaştırılarak uygun olabilecek mesleğe karar verilir. Her zaman bilinçli ve mantıklı bir şekilde meslek seçimi söz konusu olmayabilir. Bazen şans faktörüyle, duygusal ve anlık kararlarla da meslekler seçilebilir. Rastlantısal karşılaşmalar, beklenmeyen olaylar veya doğal afetler meslek seçiminde etkili olabilir. Böyle durumlarda da ilk iki aşamayı gözden geçirerek kararın doğruluğu üzerinde düşünmek gereklidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 26

27 Meslek seçme sürecinin önemli bir aşaması olan karar verme aslında en zor aşamadır. O nedenle edinilen her türlü bilgi bu karar aşamasında kullanılmalıdır. Bu aşamada meslekler arasından istenilir yönleri fazla, istenmeyen yönleri az ve erişme ihtimali yüksek olan seçenekleri tercih edilmelidir. Beğenilen, sevilen kişilere değil, kendi özelliklerini dikkate alarak meslek seçilmelidir. Popüler yada iş bulması kolay olduğu için seçilen meslekler günün koşullarına göre değişebilir. Popüler olduğu için seçilen meslek bireyin mesleğinde psikolojik doyumunu engelleyebilir. Saygınlık, seçilen meslekten çok mesleğin icrasındaki beceri ve başarıya bağlıdır. Sırf bir iş sahibi olmak için de rastgele bir meslek seçilemez. Üniversiteye girişte, "Önce puan belli olsun sonra meslek seçerim" düşüncesi de böyledir. Son anda karar vermek yerine kendi özelliklerine uygun bir meslek belirleyerek sağlıklı bir karar verilmelidir. Bireyin seçtiği meslek, onun yetenek ve ilgilerine uygun olduğu taktirde bunları geliştirmek ve fonksiyonel hale getirmek kendi elindedir. Özellikle yeteneğine uygun olmayan mesleklere intisap edenler başarısız ve mutsuz olurlar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 27

28 Aşağıdakilerden hangisi özdeşim kavramı ile açıklanabilecek bir mesleki yönelimdir? A. Kentli ilgi ve yeteneklerine uygun olan bir mesleğe yönelmek B. Sevdiği ve beğendiği bir kişinin mesleğine yönelmek C. Toplumda statüsü ve geliri yüksek olan bir mesleğe yönelmek D. Ailesinin talep ve beklentilerine uygun olan bir mesleğe yönelmek E. Kolayca ulaşabileceğini düşündüğü eğlenceli bir mesleğe yönelmek (2003 KPSS-108) Cevap: B Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 28

29 Karar Verme Sürecinin Aşamaları: Bireyin gelecekteki yaşam tarzını belirlemesinde dönüm noktası olan mesleki tercihinde doğru ve isabetli karar verebilmesi için izleyeceği adımlar şöyle sıralanabilir: Bireyin Yeteneklerinin Belirlenmesi: Bireyin hangi eğitim programında başarılı olabileceğinin belirlenmesidir. İlgi Alanlarının Belirlenmesi: Bireyin hangi alanlarda hangi faaliyetlerle uğraşmaktan zevk duyacağının belirlenmesidir. İş Değerlerinin Belirlenmesi: Bireyin meslekte nelere önem verdiğini, meslekteki faaliyetin sonunda neleri elde etmek istediğini gösterir. Kişilik Özelliklerinin Belirlenmesi: Seçilen mesleğin, bireyin kişisel özelliklerine uygun olup olmadığının tespitinde gereklidir. İlgi Duyulan Mesleklerin İncelenmesi: Bireyin kendini tanımasının ardından ilgi duyduğu meslekleri de tanıması gerekir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 29

30 Seçilmesi düşünülen meslek konusunda ayrıntılı bilgi sahibi olmak gerekir. Meslekleri tanımada çok yönlü verilerle analizler ve yorumlar yapılmalıdır. Bunun için de şu sorular sorulabilir; Mesleğin gerektirdiği özellikler nelerdir? Meslek ne gibi ilgi, yetenek ve özellikleri gerektirir? Meslekte iş alanları nelerdir? Mesleğin çalışma ortamı nasıldır? Mesleğin kazanç durumu nedir? Mesleğin on yıl içinde geleceği nasıl olacaktır? Meslekte yükselme imkanları nasıldır? Staj, zorunlu hizmet türü çalışmalar gerektirmekte midir? Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 30

31 5.4. Mesleki Rehberlik ve Yönlendirme Birey meslek seçimini eskiden ailelerin istekleri doğrultusunda yapar ve ailelerin meslek ile ilgili görüşleri büyük önem taşırdı. Birde geleneksel olarak meslek babadan oğula geçer, oğul babanın mesleğini devam ettirirdi. Günümüzde iş alanlarının çoğalması ve sanayiinin gelişmesiyle birlikte; meslek seçimi ailelerin istekleri doğrultusunda değil, bireyin ilgi ve beklentisi doğrultusunda yapılmaktadır. Birey meslek seçimi yaparken son derece dikkatli davranmalı, kendi bireysel niteliklerinin hangi mesleksel niteliklere uyduğuna dikkat etmelidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 31

32 Mesleki Rehberlikte Yönlendirme Alanları: İş merkezli yönlendirme: Okullarda iş merkezli yönlendirme yapılmakta ve işlere uygun insan gücü yetiştirilmeye çalışılmaktadır. Birey merkezli yönlendirme: Bu yönlendirmede iş koşullarını bireye uydurma esası vardır ve iş doyumlarını gerçekleştirecek önlemler alınmaktadır. Okulöncesinde yönlendirme: Çocuklara çok çeşitli alanlara ilişkin oyun, araç-gereç, gezi ve gözlem imkanları sağlayarak onların kendisini ve potansiyellerini keşfetmeleri amaçlanır. İlköğretimde yönlendirme: Yakın çevre ve ekonomik koşullar dikkate alınarak, öğrencilerin iş ve meslek alanlarını gözlemlemeleri sağlanır, iş becerileri kazanmalarına yardım edilir. Ortaöğretimde yönlendirme: Öğrenciye çeşitli meslekler ve genel eğitim hakkında bilgi verilir, yönlendirme yalnız meslek seçmeye yönelik değil, ayrıca yüksek öğretime de hazırlık oluşturacak şekilde yürütülür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 32

33 Eğer sevdiğin işi yaparsan, hayatın boyunca bir kez bile çalışmış olmazsın. Konfüçyus Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 33