Bölüm I Öğretim İlkeleri

Transkript

1 1 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN Bölüm I Öğretim İlkeleri Öğretim ilkeleri; öğretim stratejisinin-yönteminin ve tekniğinin seçiminde ve kullanılmasında rehber niteliği taşır. Öğretim, bu ilkelere göre gerçekleştirilir. 1-Öğrenciye /Çocuğa Görelik (Düzeye Uygunluk) Öğrenciye görelik, öğrencinin tüm ilgi-ihtiyaç ve yeteneklerinin, fizyolojik psikolojik ihtiyaçlarının dikkate alınarak öğretimin gerçekleştirilmesi demektir. Not: Çağdaş yaklaşımlarda öğrenciye görelik hazır bulunuşluğun dikkate alınarak öğretimin bireyselleştirilmesi olarak da ifade edilir. 2-Etkin Kalıtım (Aktivite-Aktiflik) Çağdaş eğitim anlayışlarına göre öğrenci ne kadar çok duyu organı ile öğrenme sürecine katılırsa öğrenme o derece etkili ve kalıcı olmaktadır. Not: Etkin katılım yaparak yaşayarak öğrenmeye temel teşkil eder. Okuyarak öğrenme % 20 İşiterek öğrenme % 30 Görerek öğrenme % 40 Hem görerek hem de işiterek öğrenme % 50 Hem görüp hem işitip hem de söyleyerek öğrenme % 80 Görüp-işitip-dokunup-söyleyerek öğrenme % 90 Kaynak: Özcan Demirel, Öğrenme Sanatı Pegema Yay. Ankara, Yaşama Yakınlık (Hayatilik) Öğretmenin temel ilkelerinden biri de yaşamda uygulanabilirliğidir. Bilgi ve becerilerin gerçek yaşamda kullanılmasını sağlayacak kazanımlar da öğrenciye aktarılır. Not: John Dewey Eğitim yaşama hazırlıktan öte yaşamın ta kendisidir diyerek hayatilik ilkesine vurgu yapmıştır. Yaşama yakınlık; somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene ve yakından uzağa gibi ilkelerin ve açıklık ilkesinin temelini oluşturur. 4-Somuttan Soyuta Somut olanı öğrenmek kolaydır. Özellikle ilköğretimin ilk kademesinde öğretimde somut eşyalar, nesneler ve öğretim materyalleri kullanılmalıdır. Gerçek materyallerin kullanılamadığı durumlarda görsel işitsel araçlar ve bilgisayar teknolojisi bu ilkenin uygulanmasını sağlamaktadır. Somuttan soyuta ilkesi, araç gereçlerden yararlanılarak yapılabildiği gibi soyut kavramların somutlaştırılması ile de gerçekleştirilebilir. 5- Bilinenden Bilinmeyene Öğretme sürecinin planlanması ve uygulanması esnasında öğrencinin önceki öğrenme yaşantılarında elde ettiği bilgi ve deneyimler dikkate alınmalı, yeni bilgi ve deneyimler mevcutların üzerine inşa edilerek öğretim gerçekleştirilmelidir. Not: Ausubel Anlamlı Öğrenme de yeni bilgilerin, eski sistemlerin içine yerleştirildiğinde öğrenmenin kalıcı olduğunu savunmaktır. 6- Aktüalite (Güncellik) İlkesi Öğretilecek konuların güncel olaylar ve sorunlarla ilişkilendirilerek aktarılması bu ilkeye uygun davranıldığını gösterir. 7-Yakından Uzağa Öğretimin, öğrenciye en yakın fiziksel çevre (yaşanılan yer) sosyal çevre (yaşayış) ve zaman (yaşadığı zaman) dan başlanılarak düzenlenmesi öğrenmeyi daha kolay gerçekleştirecektir. Yakın zamandan uzak zamana Yakın fiziksel çevreden uzak fiziksel çevreye (mahalle, kent, ülke, dünya) Yakın sosyal çevreden uzak sosyal çevreye (Aile, sülale, toplum) 8-Ekonomiklik (Tasarruf) İlkesi Ekonomiklik ilkesi öğretimin en az emek, en az zaman ve en az enerji sarf edilerek en yüksek verimin alınması ile ilgilidir. Bu ilkede amaç bir taşla iki kuş vurmak tır. Not: Öğretimde doğru bir planlama ekonomiklik ilkesinin etkinliğini arttırır. 9-Açıklık (Ayanilik) Açıklık, öğretmenin iletişim sürecinde, dersi işlerken ve değerlendirme yaparken (sınavlarda)kullandığı dilin anlaşılır, açık, net ve anlamlı olması demektir. Açıklığı arttırmak için öğrenmeyi kolaylaştıran materyaller, görsel-işitsel araç ve gereçler kullanılabilir. Not: Kullanılan dilin açık ve anlaşılır olması yaşama yakınlık somut eşyalar ve öğretim materyallerinin kullanılması da somuttan soyuta ilkelerini gerektirir. 10-Bütünlük Bu ilkeye göre çocuk bedensel ve duygu, düşünce, irade gibi ruhsal kuvvetler bakımından bir bütün olarak ele alınmalı, her yönüyle dengeli biçimde eğitilmelidir. Not: Kerschen Steiner tarafından ortaya atılan bu ilkeye göre bilgilerin birbirine bağlı ve birbirini tamamlar şekilde sunulması gerekir.(ilkenin ikinci-yan anlamı) 11-Sosyallik (Otoriteye İtaat ve Özgürlük) İki boyutu olan bir ilkedir: Toplumsal boyutu ile otoriteye itaat, kendi kararlarını verebilme yeterliliği boyutuyla da özgürlük anlamına gelir. 12-Bilgi ve Becerinin Güvence Altına Alınması Değişmeyen, evrensel bilginin sonraki kuşaklara aktarılması bilgi ve becerinin güvence altına alınması ile sağlanır. Not: Günümüzde bilgiye ulaşmak onu depolamaktan daha önemli hale gelmiş, bu ilkenin de önemi azalmıştır. 13-Tümdengelim Öğretilecek konunun bütünden parçaya, genelden özele evrenden bireye doğru verilmesidir. 14-Transfer Elde edilen bilginin başka bir problemi ya da sorunu çözerken kullanılmasıdır. Not: Daha önce öğrenilen bilginin yeni bir durumda kullanılması transfer ilkesi ile ilgilidir. Bu yönüyle bilinenden bilinmeyene ilkesi ile çakışmaktadır. 15-Basitten Karmaşığa (Kolaydan Zora) İçerik hazırlarken verilecek bilgilerin, örneklerin basitten karmaşığa, kolaydan zora doğru sunulmasıdır. Araç gereç kullanımı; Konunun anlaşılır, açık hale gelmesi içinse AÇIKLIK, konunun görerek öğrenilmesi ve somutlaştırılması içinse SOMUTTAN SOYUTA Yaşamdan örnekler; Konunun anlaşılır, açık hale gelmesi içinse AÇIKLIK, yaşamda kullanılır ve yararlanılabilir olduğu içinse YAŞAMA YAKINLIK Mevcut bilgi-beceri; Üzerine yeni bilgiler konulması yönüyle BİLİNENDEN BİLİNMEYENE, Bilginin yakın çevreye dair olduğu vurgulanmışsa YAKINDAN UZAĞA

2 2 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN Bölüm II Öğretim Kuram ve Modelleri ÖĞRETME-ÖĞRENME SÜRECİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Öğretme - Öğrenme Kuramları (Modelleri): Öğrenme öğretme etkinliklerine yön veren temel felsefe ya da bakış açısıdır. Öğretim Stratejisi (Yaklaşımı) :Hedefe ulaşmak için seçilen en genel yol ya da yollar bütünüdür. Öğretim Yöntemi (Öğrenme Yolları) : Hedefe ulaşmak için seçilen en kısa ya da en düzenli yoldur. Öğretim Tekniği (Uygulama Biçimi) :Hedefe ulaşmak için seçilen yöntemi uygulamaya koyma biçimidir. Tüm öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal giriş özellikleri istenilen düzeye getirilirse kaliteli, nitelikli bir öğretim ile tam öğrenme gerçekleşebilir. Öğretim hizmetlerinin niteliği (Kaliteli öğretim için ipucu, pekiştireç, katılım, dönüt-düzeltme değişkenleri) Nitelikli öğretim için ise yerinde ve zamanında ipucu, pekiştireç, dönüt ve düzeltme kullanılmalı, öğrencinin katılımı sağlanmalıdır. Öğrenme ürünleri (Bilişsel başarı, öğrenme hızı, değişen duyuşsal özellikler ve beceriler) Öğrenmelerin düzeyi, öğrencinin başarısıyla belirlenir. Yani öğretimin sonunda öğrenme hızındaki artış, gelişen duyuşsal özellikler ve beceriler, bilişsel başarı öğrenme ürünlerini oluşturur ve öğrenme ürünü de tam öğrenmenin gerçekleşip gerçekleşmediğinin göstergesidir. OKULDA ÖĞRENME MODELİ (Carroll) Carroll 1963 yılında Okul Öğrenimine İlişkin Bir Model başlıklı makalesinde her öğrenciye gereksinim duyduğu ek zaman olanağı verildiğinde tüm öğrencilerin belirlenen öğrenme düzeyine ulaşabileceğini savunmuştur. Carroll a göre her öğrenci aynı düzeyde öğrenebilir fakat hızlı ve yavaş öğrenen öğrenciler vardır. Öğrenmede belirleyici olan değişken zamandır. Carroll un Okulda öğrenme modeli Bloom un Tam öğrenme modeli ve Slavin in Etkili öğrenme modeli ne esin kaynağı olmuştur. Kaliteli öğretim, yetenek, fırsat ve sebat önemli değişkenleridir. TAM ÖĞRENME MODELİ (Bloom) Bloom tarafından ortaya atılan Tam öğrenme modeli, okuldaki başarıya %90 a çıkaran bir öğretim sürecini gerektirir.(alt limit %70). Tam öğrenme modeline göre işin başında olumlu öğrenme koşulları sağlanmış ise (hazır bulunuşluk düzeylerine uygun öğretim hizmeti, ihtiyaç duyulan zaman) herhangi bir kişinin öğrenebileceği her şeyi herkes öğrenebilir Konuların küçük birimlere ayrılarak aşamalı öğretimi söz konusudur. Yani, bir birim öğrenme gerçekleşmeden bir diğerine geçilmez. Eksikliklerle ilgili gruba ek öğretim yapılır. Değişkenleri: Öğrenci niteliği Bilişsel giriş davranışları: Bilişsel alan düzeyi, hazır bulunuşluk düzeyi, öğrenme stilleri Duyuşsal giriş özellikleri: Derse karşı ilgi, okula karşı tutum, öğretmene karşı tutum, kendi ile ilgili tutumları Tam öğrenme modelinde tüm öğrencilerin öğrenebileceği gerekli zaman verilir. Bunun en önemli sınırlılığı hızlı öğrenen öğrencinin diğerlerini beklemek durumunda kalmasıdır. ETKİLİ ÖĞRETİM MODELİ (Slavin) Slavin in etkili öğretim modeli öğrenme düzeyini etkileyen değişkenlerin çözümlenmesi yoluyla öğrenme başarısının artırılabileceği varsayımına dayanır. Öğretim niteliği, öğretim düzeyine uygun hale getirme, güdülenme ve zaman önemli değişkenleridir. Not: Carroll ve Slavin in modelleri birbirine benzemektedir. Her iki modelin ortak varsayımı öğrenme düzeyinin öğretimini düzenlenmesiyle artırılabilir olduğudur. YAPILANDIRMACILIK (YAPISALCILIK / KURMACILIK / İNŞACILIK/ OLUŞTUMACILIK / CONSTRUCTIVISM) (Piaget) Öğrencilerin belli bir konuda bir anlayış yaratmak için kendi deneyimlerini kullandıkları bir öğrenme yaklaşımıdır. Öğretmen ise, öğrenenlerin bilgiyi anlamlı bir biçimde yapılandırmasına rehberlik eden kişi olarak kabul edilir. Öğretimden çok bilgiyi öğrenmeyle ilgili bir kuramdır. Bilginin transferi ve yeniden yapılanması söz konusudur. Bilgi konu alanlarına bağlı olarak değil, bireylerin yarattığı ve ifade ettiği şekilde yapılandırılarak var olur. Bu yüzden bilgi, deneysel, sübjektif ve bireyseldir. Bilgi, evrensel gerçekler takımı olarak değil işleyen hipotezler olarak görülür ve bilginin mutlak anlamda doğru olamayacağı düşünülür. Yapılandırmacılık, öğrencilere bir takım bilgi ve becerilerin kazandırılması gerektiği görüşünü inkâr etmez. Fakat eğitimde bireylerin daha çok düşünmeyi, anlamayı, kendi öğrenmelerinden sorumlu olmayı ve kendi davranışlarını

3 3 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN kontrol etmeyi öğrenmeleri gerektiğini vurgular. Dolayısıyla yapılandırmacı kuramın temelinde başkalarının bilgilerini yine kendilerinin yapılandırması gerektiği görüşü yatar. Vico tarafından ortaya atılmıştır. Kant, Hegel, Dewey, Kelly, Vygotsky, Bruner, Ausubel ve Piaget önemli katkılar getirmişlerdir. Piaget nin zihinsel gelişim kuramı üzerine kurulmuştur. Öğrenme-öğretme süreci bağlamında öğrenmeleri değerlendirme (süreç değerlendirmesi) yapılır. Öğretmenin öğretmekle değil, öğrencilerin öğrenmelerini sağlamakla görevli olduğu düşüncesi hâkimdir. Yapılandırmacılıkta Bilgi Edinme Kaynakları: i) Uzun süreli bellekten edinilen bilgi (Önceden zihinsel olarak yapılandırdığı bilgi) ii) Birincil bilgi kaynakları (kendi yaşantısıyla gözlemlediği, deneyimler yaşayarak bu süreçte elde ettiği bilgi) iii) İkincil bilgi kaynakları (öğretim sürecinde sunulan ve başkaları tarafından hazırlanmış bilgiler Kitap, öğretmen, internet vs.) Not: Yapılandırmacılıkta genellikle birincil (daha önce yapılandırılmamış /yorumlanmamış) kaynaklardan yararlanılır. Doğrudan bilgi edinme fırsatı tanıyan gözlemler ve görüşmeler birincil veri kaynaklarıdır. Ancak birileri bu görüşmeleri analiz edip yorumlamış ve sunmuş ve öğrenci de o bilgi yapısına ulaşmış ise bu ikincil veri kaynağı olmaktadır. Yapılandırmacı Yaklaşım Türleri Bilişsel Yapılandırmacılık: Bilginin nasıl oluşturulduğunu anlamada Piaget in zihinsel gelişim kuramını kullanır. Öğrenme Piaget in ortaya attığı özümleme, düzenleme ve bilişsel denge ilkeleri ile açıklanmaktadır. Radikal Yapılandırmacılık: Öğrenme yaklaşımı geliştirmeye yönelik bir girişim olarak ifade edilebilir. Bilgi, doğru, gerçek gibi kavramların radikal değişimler geçirmesi gerektiğini savunmaktadır. Sosyal (Toplumsal) Yapılandırmacılık: Öğrenmede kültürün ve dilin önemli bir etkisi olduğunu savunmakta bilginin sosyal etkileşimlerle oluşturulduğunu öne sürmektedir. 5E Modeli 5E modeli öğrencinin sahip olduğu bilgi ve becerileri aktif bir şekilde kullanmasını sağlayan, öğrencinin araştırma merakını arttıran ve öğrencinin beklentilerine cevap veren bir öğretim modelidir. Kpss soruları içinde fazla yer almasa da şıklarda bolca karşımıza çıktığı için bilmemiz gereken bir konudur. 5E modeli süreci adından da anlaşılacağı üzere 5 aşamadan oluşmaktadır. 1) Giriş (Engage): Ön öğrenmelerin değerlendirilmesi, merak uyandırılması, hazırbulunuşluğun ortaya çıkartılması gibi etkinlikleri kapsamaktadır. Öğretmen kavramları, ilkeleri kesinlikle hazır olarak vermez. Sorduğu sorularla öğrencilere hatırlatmaya çalışır. 5E modeli giriş bölümünde ön bilgilere erişim sağlanır, merak uyandırılır, öğrencilere neden sorusu sordurulur, öğrenciler motive edilir ve öğrencilerin ilgisi çekilir. 2) Keşfetme (Explore): Öğrenci bir problem durumuyla karşılaştırılır ve bu problemi çözmesi beklenir. Öğrencinin en aktif olduğu basamaktır. 5E modeli keşfetme bölümünde, öğrencilerle laboratuvar etkinlikleri yapılır ve birlikte çalışılır, öğrenciler kendi kararlarını kendileri verir ve bir problem durumunda soru ve fikir üretir. 3) Açıklama (Explain): Öğrenci problemin nasıl çözüldüğünü, problemi nasıl formüle ettiğini, problemin çözüm yollarının neler olduğunu ve nasıl transfer ettiğini ortaya koyar. Öğrenci bunu tek başına gerçekleştiremeyebilir. Bu yüzden öğretmen ipuçları verir. 5E modeli açıklama bölümünde, öğrencilere ulaştıkları yargıları hakkında sorular sorulur, sınıfta tartışma yürütülür, daha fazla soru üretilir ve yeni tanımlar araştırılır. 4) Derinleştirme (Elaborate): Öğrenci yeni bir problem durumuyla karşılaştırılır. Bu problem çözülürken kavramlara ilişkin alt kavramlara dair yeni formüller elde eder. 5E modeli derinleştirme bölümünde, öğrencilerin kavramsal anlama yetenekleri geliştirilir, öğrencilerin yeni deneyimlerle daha derinlemesine ve geniş anlama yeteneği geliştirilir. 5) Değerlendirme (Evaluate): Kpss öğretim yöntem ve teknikleri dersine ait 5E modelinin son süreci olan değerlendirme sürecini öğrenci ve öğretmen birlikte gerçekleştirir. Süreç yönelimli bir değerlendirme vardır. Portfolyo, dereceli puanlama anahtarı, rubrik değerlendirme yöntemleri içinde yer alır. Sürecin sonunda ilk dört basamağı betimleyen bir rapor öğrenciden istenir. 5E modeli değerlendirme bölümünde, öz değerlendirme, öğretmen gözlemi, performans değerlendirme, portfolyo ve rubrik yer almaktadır. 7E Modeli 7E modeli, 5E modelinin daha gelişmiş bir üst modeli olarak karşımıza çıkar. 1) Teşvik Etme (Excite): Öğrenci ön bilgileri ve ne düşündükleri ortaya çıkartılır. Öğrenciler yeni anlatılacak konuyla ilgili düşünmeye sevk edilmektedir. 2) Keşfetme (Explore): Öğrenciler etkinlik dahilinde serbest düşünerek tahminler yapar, hipotez kurarlar. Çözüm yönelik alternatif deneyler yapan öğrenciler buldukları sonuç üzerinde tartışırlar. Öğrencilerin yeni karşılaştıkları olayı keşfetmek ve gözden geçirmek için sorgulama yöntemi kullanılmaktadır. 3) Açıklama (Explain): Öğrenciler grup tartışmaları ve öğretmenin rehberliğinde seçilen kavramların açıklama ve tanımlamalarını yaparlar. Ayrıca öğretmenin yaptığı açıklamaları dinleyen öğrenciler bu açıklamaları dinleyerek yorumlamaya çalışırlar. 4) Genişletme (Expand): Öğrencilerin kavramları, tanımlamaları ve açıklamaları araştırmaları ve bunları kullanılması istenir. Öğrenciler önceki bilgilerinin yardımıyla yeni soru ve çözüm yolları üretir. Tüm bunları yaparken öğrenci, öğretmenin teşvikine ihtiyaç duyar ve gerekli bilgi ve delillere sahip olduklarının farkına varılması sağlanır. 5) Kapsamına Alma (Extend): Öğretmen mevcut kavramların diğer alanlardaki anlamlarını da hatırlatır, karşılaştırır ve bu yolla yeni kavramlar oluşturur. Bu yönde öğrencilere yeni sorular sorulur. Öğrenciler ise yeni kavramlarla önceki öğrendikleri kavramlar arasındaki ilişkiyi görürler. 6) Değiştirme (Exchange): Grup tartışması yoluyla kavramlar hakkında bilgi paylaşımı yapılır. Grup tartışmasıyla öğrencilerin fikirleri değişebilir. Fikirleri değişen öğrenciler bu yolda yeni plan ve deneyler yapmalıdır. 7) İnceleme Sınama (Examine): 7E modelinin son aşaması olan inceleme aşamasında öğretmen, öğrencilerin kazandıkları yeni kavram ve becerileri inceler, bunları ölçerek davranış değişikliklerinin sebeplerini açıklamaya çalışır. Öğretmenin açık

4 4 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN uçlu sorularına karşılık öğrenciler delillerini ve açıklamalarını ortaya koyarak açık uçlu cevaplar vermeye çalışır. İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME / ÖĞRETİM İş birliğine dayalı öğrenme; öğrencilerin kişisel olarak kendi öğrenmelerini ve birbirlerinin öğrenmelerini arttırmaya yönelik, ortak bir hedef doğrultusunda birlikte çalışması için küçük grupların eğitici amaçla kullanılmasıdır. Oluşturulan gruplar iki-beş/altı kişilik olup heterojendir. Yani grup üyeleri; yetenek, kişilik özellikleri, cinsiyet, akademik başarı, sosyal beceriler gibi alanlarda birbirlerinden farklı özelliktedirler. Bu anlayışla öğrencilerin gruplar halinde (küme düzeninde) oturtulması uygundur yılında Kurt Lewin ve 1949 yılında Deutsch işbirliğine dayalı öğrenmenin temelini oluşturan fikirler ortaya koymuşlardır. Daha sonraları Dewey, Slavin, Kagan, Vygotsky, Piaget, Skinner, Bandura ve Sharan gibi araştırmacılar bu modele önemli katkılarda bulunmuşlardır. Dayandığı temel varsayımlar; -İşbirliğine dayalı beceriler öğrenilebilir. -Sınıfın fiziksel düzeni işbirliğine dayalı çalışmayı etkiler. -Grup üyelerinin birbirlerine katkısı ve grup dinamiği grup çalışmalarında önemlidir. İşbirliğine dayalı öğrenme modelinde; grubun her bir üyesinin grup başarısı için birbirlerine bağımlı oldukları, grup üyelerinin her birinin grubun tümünün başarısına etki ettiği öğrenciler tarafından öncelikle kavranmalıdır. Buna olumlu bağlılık denir. Öğrencilerin birbiriyle yardımlaşması, öğrendiklerini paylaşarak birbirlerinin başarısını arttırması, desteklemesi, cesaretlendirmesi, güdülemesi, yapılanları tartışarak birbirlerine açıklaması, araç gereçleri değiş-tokuş etmesi, birbirlerini yönlendirmesi ve olumlu yönde teşvik etmesi gereklidir. İşbirliğine dayalı öğrenme, çok yönlü ve empatik düşünmeyi kazandırır. İşbirlikli Öğrenme Türleri 1) Öğrenci Takımları Başarı Grupları Tekniği: 4-5 kişilik heterojen gruplar oluşturulur. Herkes birbirine yardımcı olur ve birbirinin öğrenmesinden sorumludur. Süreç sonunda küçük sınavdan alınan puanlar grup puanı olarak belirlenir ve grup ödüllendirilir. Grup ödülü ya da bireysel ifadecilik anahtar kelimelerdir. 2) Takım Turnuva Tekniği: Heterojen gruplar oluşturulur. Her takım turnuva için üyelerini hazırlar. Öğretmen grup öğrencilerine konuyu sunar ve malzemeyi verir. Her hafta turnuva sınavı yapılır. Süreç sonunda en yüksek puanı alan grup turnuvayı kazanır. Turnuva masalarındaki öğrenciler yarışmadan yarışmaya değişir. 3) Takım Destekli Bireyselleştirme: Testlerle öğrencilerin bireysel yetenekleri ölçülür ve geliştirilmeye çalışılır. Takım üyeleri farklı ünitelere çalışır. Her öğrenci diğer öğrencinin cevabını yanıt anahtarı olarak kullanır. Final testi hiçbir şekilde yardımlaşmadan yapılır. 4) Ayrılıp Birleşme Tekniği: Heterojen gruplar oluşturulur. İşlenen konular bölümlere ayrılır. Gruplardaki herkes bir bölümün uzmanı olarak görevlendirilir. Her gruptan bir üye alınır ve yeni bir grup oluşturulur. Aynı bölüm uzmanlarından oluşan bu yeni grup kendi bölümlerine çalışırlar. Bunlar öğrendiklerini döner ve kendi gruplarına anlatırlar. Bütün gruplar tüm konulardan sınav olur. Sonuçlar bireysel olarak puanlanıp grup olarak notlandırılır. 5) Takım Etkinliği: Materyal verilir ve herkes bireysel çalışır. Test yapılır ve bireysel yanıtlanır. Sonra grup üyeleri cevapları tartışılır. Öğretmen yanıtları verir ve grup tekrar tartışır. 6) Karşılıklı Sorgulama: Öğretmen konuyu sunduktan sonra öğrenciler ikili ya da üçlü gruplara ayrılır. Öğretmenler öğrencilere soruların nasıl sorulması gerektiği konusunda bilgi verir. Birbirlerine konuyla ilgili soru sorarlar ve yanıtlarını verirler. Sorular genellikle öğrenciyi düşünmeye yöneltecek biçimde düzenlenir. 7) İkili Denetim: Dörder kişilik gruplarda önce ikişerli birbirlerini denetleyerek çalışma yapraklarındaki soruları yanıtlarlar. Sonra ikişerli alt gruplarla ikili gruplar yanıtları karşılaştırır. 8) Akran Öğretimi: KPSS eğitim bilimleri öğretim yöntem ve teknikleri içinde yer alan bir başka işbirlikli öğrenme tekniği de akran öğretimidir. Yetişkinlerle iletişim kurmakta ve çalışmakta güçlük çeken öğrencilere verilir. Her ikisi de öğrencidir. Daha iyi bilen öğrenci az bilen öğrenciyi çalıştırır. 9) Dedikodu: İkişerli gruplar oluşturulur, tartışılır. İkişerli gruplar bütün sınıftaki kişilerle eşleşene kadar devam ettirilir. Kartopundan farkı burada gruplar sürekli iki kişidir. Kartopunda giderek büyüyerek tüm sınıfı kapsar. ÇOKLU ZEKÂ KURAMI (Gardner) Zekânın oluşumunda biyolojik ve çevresel etkenler vardır. Bunlar; kaynaklara ulaşım şansı, kültürel etkenler, coğrafi etkenler, ailesel etkenlerdir. Bu etkenlere bağlı olarak zekânın değişik boyutları artabilir veya eksilebilir. Çoklu zekâya göre sekiz farklı zekâ boyutu vardır ve bireyler bu zekâ boyutları ile dünyaya gelir. Her bireyde bu farklı yetenekler az çok vardır. Bu yetenekler uygun çevresel koşullar, ortamlar ve uyarıcılar ile gelişir. Öğretmen ve ailenin görevi bu uyarıcıları sunmak için uygun ortam ve etkinlikleri hazırlamaktır. Bedensel-Kinestetik Zekâ Bedensel hareketlerde iyi olan bireylerin sahip olduğu zekâ alanıdır. Bu tür zekâya sahip olan kişiler; bedenlerinin farkındadırlar. Sportif hareketlerde başarı gösterirler. Duygularını vücut dilleriyle anlatabilirler. Tiyatro, drama, spor gibi etkinliklerden hoşlanırlar. Sözel-Dilsel Zekâ Sözel zekâ, kısaca dili anlama ve kullanma yeteneğidir. Yazılı ve sözlü anlatım, sözel zekâya bağlı yeteneklerdir. Konuşarak kişileri ikna etme kabiliyetleri vardır. Avukatlık, öğretmenlik gibi meslekler bu alanda yer alır.

5 5 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN Mantıksal Matematiksel Zekâ Genellikle analitik ya da bilimsel düşünme diye adlandırılan yetenekleri içerir. Sorunlara analitik yaklaşırlar. Bu tür zekâya sahip olan kişiler; matematiksel işlemlerde, sebep sonuç ilişkilerini kolayca anlama, bilgiler arasındaki bağı anlama ve hipotezler kurmada başarılıdırlar. Bilim adamları, matematikçiler, muhasebeciler bu zekâ alanındadır. Görsel - Uzaysal Zekâ Üç boyutlu düşünme bu zekâ türünü en önemli özelliğidir. Genellikle grafik sanatlarındaki insanlarda görülür. Bu tür zekâya sahip olan kişiler; üç boyutlu düşünebilirler. Bulmaca çözmekten hoşlanırlar. Resim ve sanat etkinliklerinden zevk alırlar, harita ve tabloları kolayca okuyabilirler. Nesneleri hayal etmede başarılıdırlar. Görsel ayrıntılara dikkat ederler. Mimarlar, dekoratörler, denizciler, tasarımcılar, avcılar bu alanda yer alırlar. Müziksel - Ritmik Zekâ Seslere karşı duyarlılığı yüksek olan bireylerin bulunduğu zekâ alanıdır. Bu tür zekâya sahip olan kişiler; ses tonlarını tanır, ses farklılıklarını ayırt etme ve şarkıların melodilerini hatırlamada başarılıdırlar. Ritim tutma, şarkı söyleme, mırıldanma, beste yapma gibi etkinliklerden hoşlanırlar. Müzisyenler bu alanda yer alır. Sosyal Kişiler Arası Zekâ Sosyal becerileri gelişkin kişiler bu zekâ alanındadır. Bu kişiler için sosyal ortamlarda bulunmak zevktir. İletişimde başarılıdırlar. Bu tür zekâya sahip kişiler empati kurmada, ikna etme kabiliyetinde, paylaşma ve yardım etmede başarılıdırlar. Danışman, lider, aktör, politikacı ve din adamları bu zekâ alanındadır. Öze Dönük İçsel Zekâ Kendi başlarına karar verirler. Kendi yeteneklerinin farkındadırlar. Özsaygıları yüksektir. Eleştirilmekten çekinmezler. Yalnız yaşamaktan hoşlanırlar. Bireysel projeler geliştirmekte başarılıdırlar. Filozoflar ve yazarlar bu gruptadırlar. Doğa Zekâsı Doğal ortamları seven açık havada bulunmaktan zevk alan bireylerin başarılı olduğu zekâ alanıdır. Bu tür zekâya sahip kişiler; doğa olaylarına meraklıdırlar. Bitki ve hayvanlarla ilgilidirler. Bahçıvanlar bu zekâ alanına sahip kişilerdir. AKTİF ÖĞRENME Aktif öğrenme, öğrenenin öğrenme sürecinin; -Sorumluluğunu taşıdığı, -Çeşitli yönleri ile ilgili karar alma öz düzenleme yapılma fırsatlarının verildiği -Karmaşık öğretimsel işlerle öğrenenin öğrenme sırasında zihinsel yeteneklerini kullanmaya zorlandığı bir öğrenme sürecidir. Aktif olma süreç ve sonuçla ilgilidir. Aktif öğrenmede öğrenciler: -Dinlemekten çok derse katılırlar -Becerilerinin geliştirilmesi önemlidir -Daha üst beceri düzeyine çıkarlar -Okuma, yazma, tartışma gibi etkinliklerle desteklenir -Tutum ve değerleri dikkate alınır. Aktif öğrenmenin kullanıldığı sınıfta güven, enerji, özdenetim, gruba ait olma farkındalık göze çarpar. Programda sarmal program, değerlendirmede tümel değerlendirme kullanılır. ANLAMLI ÖĞRENME (Ausubel) -Anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesi için öğrencinin daha önceki öğrendikleriyle öğrenecekleri arasında bağ kurulması sağlanmalıdır. -Bu modelde kavram haritaları kullanılır. -Bu öğrenmede kavram öğrenme ve kavram etrafında öğrenmelerin gerçekleşmesi önemlidir. -Tümdengelim kullanılır. -İlk önce temel kavram daha sonra ayrıntılar öğretilir. -Öğretmen merkezlidir. PROGRAMLI ÖĞRENME ÖĞRETİM Bu öğrenme modeli davranışçı kuramın edimsel koşullanmacılarından Skinner in programlı öğrenme ilkelerine dayandırılmaktadır. Bu ilkeler; Küçük adımlar Etkin katılım Başarı Anında düzeltme Bireysel hızdır. Programlı öğrenme, konuların ünitelere ayrılmasını ve önkoşul öğrenmeler dikkate alınarak belli bir sıra içinde işlenmesini (küçük adımlar), pekiştireç kullanılmasını (başarı neticesinde),öğretimin bireyselleştirilmesini (bireysel hızı),hatanın en aza indirgenmesini(anında düzeltme) ve öğrencinin sürece bizzat dâhil edilmesi gerektiğini (etkin katılım) savunur. Her öğrenciye ihtiyaç duyduğu ek öğrenme zamanı verilerek (bireye ek öğretim yapılmak suretiyle) yüksek nitelikli öğretim hizmetinin sağlanmasına olanak tanıyan bir öğrenme modelidir. Programlı öğretimin en önemli noktası bireysel farklılıkları dikkate almasıdır. BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİM/ÖĞRETİM Bilgisayar destekli öğretimde bilgisayar bir öğretici, bir alıştırma yaptırıcı, bir uygulatıcı veya bir olayın benzerini canlandırıcı olarak kullanılır. Kendi kendine öğrenme ilkelerinin, teknoloji özellikle de bilgisayar teknolojisi ile birleşmesinden oluşmuş bir öğretim yoludur. Bilgisayar destekli öğretimde öğretim boyunca öğrenciler bilgisayarda programlanan dersle etkileşim halindeyken öğretmen bir rehber, bilgisayar ise öğrenme ortamı rolünü üstlenir. Bunun için de yazılımlar kullanılır.

6 6 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN Bilgisayar Destekli Öğretimin Yararları 1. Öğrenme Hızı Öğrenci kendi öğrenme hızına uygun olarak konuyu öğrenme, ihtiyaç duyduğunda tekrar etme şansına sahiptir. 2. Katılımcı Öğrenme (Etkin Katılım) Belirli aralıklarla öğrencilere verilen geri bildirimler (dönütler)ile öğrencinin sürekli aktif olması ve derse katılması sağlanır. 3. Öğretim Etkinliklerinin Çeşitliliği Görsel ve işitsel öğelerin etkin bir şekilde kullanıldığı alan bilgisayar destekli öğretimdir. Bilgisayar ortamında gerçek hayatta gerçekleşmesi imkânsız olan deneyleri ve aktiviteleri de gerçekleştirmek mümkündür. 4. Öğrenci Performansının İzlenebilmesi Öğrencinin konu üzerinde harcadığı zaman ve gösterdiği performans kayıt edilir ve istenildiğinde öğretmene sunulur. Buna göre öğrenci ihtiyaçları belirlenir. 5. Zamandan ve Ortamdan Bağımsızlık Bilgisayar destekli öğretim ortamında öğrenci istediği konuyu istediği zaman öğrenebilir, tekrar edebilir. Skinner in programlı öğrenme modeline uygun olarak kullanılabilecek olan bilgisayar destekli öğretim, programlı öğrenmede dile getirilen bireysel farklılıkların dikkate alınmasını, çeşitli zihinsel becerilerin geliştirilmesini ve sınırsız tekrar olanağını sağlar. Kalıcılığın artırılmasını, görsel işitsel uyarıcılar açısından zengin yaşantılar sağlanmasını, öğrenme eksiklerinin tespit edilmesini ve giderilmesini sağlaması da önemli yararları arasında sıralanabilir. Öğretmenlerin, kendi konu alanı ile bilgileri çok iyi bilmeleri, öğrencilerin öğrenmelerini kolaylaştırıcı olmaları, grup çalışmalarını organize etmeleri gerekmektedir, Diğer bir söyleyişle öğretmenin görev ve sorumlulukları daha fazladır. PROBLEME DAYALI ÖĞRENME (J.Dewey) Probleme dayalı öğrenme, yapısalcılığa dayanmaktadır ve yapısalcılık gibi Dewey ve Piaget in çalışmaları doğrultusunda ortaya çıkmıştır. Probleme dayalı öğrenmede, ortaya atılan problemin ilgi ve merak uyandırıcı olması bir önkoşuldur. Piaget e göre öğrenme bireylerin şaşkınlık ortamından düşünme ile çıkmalarının sonucunda gerçekleşen bir durumdur. Farklı ve daha önce karşılaşılmayan bir problem, öğrenci ilgisini çekmekte, güdülenmeyi (motivasyonu) artırmaktadır. İlk bakışta şaşkınlık tüm öğelerin birbirine karıştırılması gibi görülse de esasen sonuca doğru gelindiğinden derleyici ve toparlayıcı bir fonksiyona sahiptir. Problem çözmeyi temel alan bir öğretim tasarımında, değişmeye açık beceriler, bir takım davranış ve değerler, deneysel bilgiler ve deneysel beceriler, gerçek dünya tecrübesi, disiplinlerarası bilgi önemli değişkenlerdir. Probleme Dayalı Öğrenmenin Temel Özellikleri -Öğretime bir problem ile başlanır. -Problem ile öğrencinin dünyası arasında bağlantı kurulur. -Problem disiplinler üzerinde değil yalnızca konu üzerinde organize edilir.(sınırlandırılır) -Öğrencilere probleme şekil vermeleri ve çözümü baştan sona yönetmeleri için tam yetki verilir. -Öğrencilere performansları ve çözümleri hakkında sürekli bilgi ve açıklamalarda bulunulur. -Bir problem etrafında öğretimi gerektirdiği için bütüncül bir yapısı vardır ve özellikle bilişsel düzeyleri vurgular. -Aktif öğrenme süreçlerindeki yaşantıları kolaylaştıran bir yapısı bulunmaktadır. -Karar verme ve eleştirel düşünme gibi üst düzey düşünme becerilerini ve motivasyonu geliştirir. Yaşam boyu öğrenme yeteneği sağlar. Probleme dayalı öğrenmede bir takım aşamalar izlenir. Bu aşamalar sırasıyla: 1.Problemi hissetme, tanıma ve tanımlama 2.Gerekli bilgileri toplama 3.Problemin köküne inme 4.Çözüm yollarını ortaya koyma 5.En iyi çözüm yolunu seçme 6.Problemi çözme Problemin çözüm yolunun tek olmaması, aktif öğrenmeyi temel alması, işbirliğine açık olması önemli noktalarıdır. Aynı zamanda problem durumunun sık sık değişmesi öğrencilerin yeni gelişmeleri tekrar gözden geçirmelerine öğrenmeyi dolayısıyla bilgiyi güncelleştirmelerine olanak tanır. Bütün bu aşamalarda öğretmen öğrencilerin öğrenmesini yönlendiren bilişsel rehber ve danışman konumundadır. PROJE TABANLI ÖĞRENME Proje Tabanlı Öğrenme Modeli, eğitim programlarının birbirinden bağımsız küçük bilgiler yığını olarak öğretilmesine karşı geliştirilmiş ve çağdaş ülkelerde uygulanmakta olan bir öğretim ve öğrenim modelidir. Bu model bir ya da daha fazla alanın temel kavramları ve prensipleri üzerine odaklıdır ve bir ders senaryosu içinde mümkünse birden fazla dersin öğrenme hedeflerini kapsar. Bu modelin ana öğeleri esnek bir yapısı olan bir örnek olay ya da diğer konularla bağlantılı bir problem/senaryo, öğrenci merkezli öğrenme ve küçük gruplarda birlikte öğrenmedir. Öğrenci gerçek problemlerin çözümüne yönelik ders senaryolarının içerisinde ağırlıklı olarak, düşünme, problem çözme, yaratıcılık, bilgiye erişim, yeniden harmanlama, sorgulama, uzlaşma gibi aktiviteler yapar ve hem de ekip (grup) çalışması için zaman ayırır. Bu modelde öğretmen, yardımcı ve yönlendirici, öğrenci ise özerk ve kurgulayıcıdır. Her senaryonun sonunda öğrenci tarafından geliştirilmiş ve gerçekçi bir ürün ortaya çıkar. Ayrıca Proje Tabanlı Öğrenme Modeli öğrencinin aktif katılımını güdüler ve üst düzey bilişsel aktiviteler içerir.çok çeşitli araç ve kaynak kullanımını destekler. Proje tabanlı öğrenme, projeyi bir hedef değil alt yapı olarak ele almakta ve öğrenmenin ürün değil süreç boyutu üzerinde durmaktadır. Proje tabanlı öğrenme modelinin uygulanmasına ilişkin öğrenci, proje ve öğretmen faktörleriyle ilgili aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir. 1-Öğrenciler Genellikle kendi ilgi alanlarına göre bir konu/proje seçerler (öğrencilerin projelerinin kendi seçtikleri ilgi alanlarına uygun konulardan oluşması güdülenmeyi arttırır), kendi kaynak

7 7 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN materyallerini kendileri bulurlar, ortaya bir sonuç ürün koyarlar (genellikle bir rapor aracılığıyla). Bunları yaparken kendi başlarına ya da çoğu zaman gruplar halinde çalışırlar. 2-Projeler Belirli bir süre devam eder (zaman gerektirir) ve girdiler (daha önceki öğrenmeleri)gerektirir. 3-Öğretmenler Yönetici ve kolaylaştırıcı bir rol üstlenerek rehber olurlar. BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ ÖĞRETİM (KELLER PLANI) Sınıftaki öğrenci sayısı arttıkça, her öğrenciye düşen öğrenme zamanı ve hizmeti azalmaktadır. Aynı zamanda bir sınıftaki öğrenciler arasında bireysel farklılıklar bulunmaktadır. Bu durumda öğrencilerin tamamı aynı etkinliklerle öğrenemezler. Öğrenme düzeyi farklı öğrencilerin öğrenmesi ancak öğretimin bireyselleşmesi ile mümkün olabilmektedir. Öğretmen sınıfın tümüne değil 3-4 öğrenciden oluşan küçük gruplara (homojen gruplar) açıklama yapar. Sınıfta farklı nedenlerden dolayı öğrenme güçlüğü yaşayan ve sınıf içerisinde özel olarak ilgilenilemeyen öğrenciler için kullanılan bir tekniktir. Her öğrenci kendine özgü düzeylerde öğrenir. Bireysel gereksinimlere dönük grup çalışmalarında değişik etkinliklere yer verilerek öğrencilerin değişik çalışmalar yapmaları sağlanabilir. Bunun için yapılacak çalışmalar Dönüşümlü günlük çalışmalar (sınıf gruplar halinde çalışır, grubun başında iyi bilen lider öğrenci bulunur, değişik etkinlikler üzerinde çalışma yapılır.) Beceri geliştirme çalışmaları (öğrenciler arasında beş grup oluşturulur bir grup öğrencileri yönlendirmek amaçlıdır, diğer dört grup etkinliklerde bulunur, bir öğrenci farklı kümelerde bulunarak kendini geliştirebilir.) Planlı grup çalışmaları (Öğrencilerin bir yarıyılda kazanması gereken beceriler planlı bir şekilde gruplar üzerinde gerçekleştirilir.) Düzey geliştirme çalışmaları (Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerine uygun yönetim etkinlikleri gerçekleştirilir.) ÖĞRETİM DURUMLARI MODELİ (GAGNE) Öğrenme sürecinde kazanılan beş temel davranıştan söz edilir. 1.Zihinsel beceriler 2.Sözel beceriler 3.Psiko-motor beceriler 4.Tutumlar 5.Bilişsel stratejiler Zihinsel beceriler önemlidir. Öğrenme türü olarak basitten karmaşığa giden bir yol izlenir. Basitten karmaşığa doğru öğrenme türleri (Gagne hem davranışçı hem de bilişsel kuramcıların getirdiği bir çok ilkeyi modelinde kullanmıştır.) TEMEL ÖĞRETME MODELİ (Glaser) Glasser, okulda etkili öğretimi gerçekleştirmede dört öğeden oluşan bir model geliştirmiştir. 1.Hedefler saptanır. 2.Gerekli giriş davranışları belirlenir. 3.Öğretme öğrenme ortamı seçilir ve düzenlenir. 4.Değerlendirme yapılır. Bu modele göre öğretme işi öğretmen tarafından yapılır. YAŞAM BOYU ÖĞRENME MODELİ -Yaşam boyu öğrenme; öğrenmeyi öğrenmenin bir ürünüdür.yaşam boyu öğrenmede birey neyi öğrenmesi gerektiğine kendisi karar verir, öğrenme sürecini kendisi yönlendirir, yaygın ve örgün öğrenme olanaklarından kendi tercihi ile yararlanır. -Yaşam boyu öğrenmenin 7 tane ilkesi vardır: Süreklilik, Değişim, Kendi kendine öğrenme, Araştırmacılık, Özdeğerlendirme, Sınıf dışında öğrenme, Eğitimi yönetme -Yaşam boyu öğrenme öğretme-öğrenme sürecine yeni bir boyut kazandırmış, eğitim-öğretimi kurumsal yapının dışına çıkartmıştır. BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME MODELİ (Caine&Caine) Beyin temelli öğrenme; öğretime gelişimsel sosyo-kültürel açıdan bakan insan beyni ve fonksiyonları üzerine temellendirilmiştir. Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri -Her beyin tektir. Öğrenme ortamları bireysel farklılıklara yanıt verecek nitelikte düzenlenmelidir. -Beyin birçok işlevi aynı anda yapar. -Öğrenci için bilgi anlamlı olmalıdır. -Öğrenme fizyoloji ile ilgilidir. -Öğrenme teşvikle artar korku ile azalır. -Beyin bilgileri anlamlaştırır ve ilişkilendirilerek örüntüler oluşturulur. -Beyin parça ve bütünleri eş zamanlı işler. -Beyin dikkat ettiği bilgiyi ve bilginin dışındaki çevreyi algılar. MODEL ALARAK (SOSYAL) ÖĞRENME (Bandura) Bandura ya göre öğrenmede temel kavramlar taklit, gözlem ve model almadır. Bu konuyu deneysel olarak açıklamaya çalışan ilk psikolog ise Thorndike tır. Thorndike dışında Miller, Dollard ve Watson da çeşitli araştırmalar yapmışlardır. Ancak Bandura Düşünme ve Etkinliğin Sosyal Temelleri adlı yapıtıyla gözlem yollu öğrenmeyi sistematik bir bütünlüğe ulaştıran ilk psikolog olarak bilinmektedir.

8 8 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN Bu modele göre gözlem ve taklit yoluyla yeni beceriler öğrenilebilir. Deneyim kazanarak yeni inanç ve değerler oluşturulabilir. ÖĞRENME STİLİ MODELİ (Dunn) Bireyin iç dinamiklerine ve yeteneğine etki eden dış faktörler önemlidir. Öğrenme biçimleri çevresel duygusal fiziksel sosyal ve psikolojik olmak üzere 5 temel iç ve dış etmenden etkilenerek oluşur. KAYNAŞTIRMA YETENEĞİ MODELİ (Gregorc) Bireydeki güçler ve iç öğrenmeler üzerine tesis edilmiş bir modeldir. Zekâ ve algılama yeteneğine önem verir. Algılama somut ve soyut olarak iki türlüdür. BASAMAKLI ÖĞRETİM MODELİ (Nunley) Bu yaklaşım bireysel farklılıklara göre öğretimin planlanması gerektiğini savunur. Öğrencilerin farklı ilgi ve yetenek alanlarına, farklı öğrenme yollarına sahip olduğu düşüncesi ile uygun etkinliklerin basamaklar halinde belirlenerek görevlerin belirlenmesine ve bu görevleri yerine getirirken öğrenme esasına dayanan bir öğretim yaklaşımıdır.bu basamaklar C, B, A olarak belirlenmiştir. A seviyesi üst düzey öğrenmeyi ifade eder. (Bazı üniversitelerde bu sisteme göre değerlendirme yapılır.) C Basamağı Öğrenme: (Bilgi, Kavrama) Öğrencilerin temel bilgileri öğrenmeleri, ilgi ve yeteneklerine uygun görevlerin belirlenmesi B Basamağı Öğrenme: (Uygulama, Analiz) Kazanılan temel bilgilerin uygulanması, seçilmesi, farklı örnekler üzerinde kullanılması / Öğrencilerin belirlediği görevleri yerine getirmesi A Basamağı Öğrenme: (Sentez, Değerlendirme) Yaratıcı düşünme, etkin düşünme, eleştirisel düşünme gibi üst düzey yolların kullanılması / Öğrencilerin başardıkları görevlerin sonuçlarını tartışması YAŞANTISAL ÖĞRENME MODELİ (Kolb) Kolb; Kurt Lewin, Jean Piaget ve John Dewey den etkilenerek yaşantısal öğrenme modelini önermiştir. -Kolb a göre bireyler kendi yaşantılarından, deneyimlerinden öğrenirler ve öğrenmelerinin sonuçları güvenli bir şekilde değerlendirilebilir. -Öğrenme, bir süreçtir. Kolb, öğrenme ile bilgiyi birbirinden ayırmış ve farklı tanımlamıştır. Kolb öğrenmeyi bir süreç olarak kabul edip bilgiyi ise, yaşantının dönüştürülmesi şeklinde tanımlamıştır. Kolb un öğrenme stili modelinde temelde 4 öğrenme stili vardır. Bu öğrenme stilleri ve özellikleri şunlardır: 1.Somut yaşantı (Hissetmeye dayalı ) -Problemlerle bireysel olarak düşünmekten daha önemlidir. ilgilenmek ve hissetmek, 2.Soyut kavramsallaştırma (Düşünmeye dayalı) -Duygular yerine mantık, kavram ve düşünceler önemlidir 3.Yansıtıcı gözlem (İzlemeye dayalı) -Düşünce ve olayları ayrıntılı bir şekilde gözlemleyerek, farklı bakış açılarından değerlendirme süreci önemlidir. 4.Aktif yaşantı (Yapma ve yaşamaya dayalı) - İzlemek yerine pratik uygulama yapar. KUANTUM ÖĞRENME Öğrencilere öğrenmeyi öğretme stratejisinden oluşmaktadır. Stratejinin bir kısmı şöyledir: 1- Öğrenmeyi tekrar etme, 2- Aktif Öğrenme, 3- Not Alma Teknikleri, 4- Uygun Yazma Teknikleri, 5- Hafıza Geliştirme Stratejileri, 6- Mantıklı / Yaratıcı düşünme - Bu modelde hata kaçınılmazdır. Dolayısıyla hatalar öğrenciyi başarıya götürecektir. Yapılan hatalar (kaçınılmaz olarak), bize başarı için neler yapmamız gerektiği hususunda bilgiler verir. (Ders alabilmek adına hata yapılmalıdır). - Tam anlamıyla öğrenmenin gerçekleşebilmesi için her türlü yaklaşım ve değişmelere açık olmak gerekir. Öğrenen kişiyi sınırlandıracak birtakım harici koşullar ortadan kaldırılmalıdır. Öğrenme, dengeli gerçekleşmek zorundadır. Bu dengeli öğrenmenin içerisinde ise bireylerin farklı zeka alanlarına sahip olmaları, fiziksel ve ruhsal gelişimlerinin beraberce geliştirilmesi yatmaktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman bu öğrenme modeli modern çağın özelliklerine, gelişim hızına daha uygun olabilecek bir model olarak gözükmektedir. Fakat her coğrafyada uygulanabilmesi için birtakım zorluklar da kaçınılmazdır. DÜŞÜNME BİÇİMLERİ Eğitim süreci düşünen, yargılayan, yaratıcı, sorgulayıcı bireyler yetiştirmeyi hedeflemektedir -Öğretme-öğrenme sürecinde bireyler hem düşünme becerilerini geliştirir hem de yeni düşünme becerisi kazanırlar -Düşünme becerileri üç başlık altında incelenmektedir. 1.Yaratıcı Düşünme Yaratıcı düşünme bireyin yeni, farklı, orijinal, özgün (sentez düzeyi), ayrıştırıcı düşünme, alternatifli düşünme ve ürünler ortaya koymasıdır. Hazırlık, kuluçka, aydınlanma ve değerlendirme olmak üzere 4 aşamadan oluşur. Yaratıcı Düşünmenin Özellikleri Esnek Düşünme: Farklı yollar düşünebilme ve bunları deneme Orijinal Düşünme: Ortaya atılan yolun yeni ve mevcutlardan farklı olması Akılcı Düşünme: Zihinsel süreçlerin çok yönlü ve üst düzey olması Ayrıştırıcı Düşünme: Benzerlikleri ve farklılıkları ayrıştırabilme

9 9 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN Yaratıcı Düşünme Yolları Sentezleme (Hipotez kurma, plan yapma, analojik düşünme, başka araştırma sonuçlarından yararlanma) Eklemleme (Büyük düşünme, düşünceyi hızla değiştirme, somutlaştırma ve geniş düşünme) İmgelemek (Akılcılık, kestirimde bulunma, kuramsal düşünme, hayal etme, sezgileme) 2.Eleştirel Düşünme Eleştirel düşünce sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alma irdeleyici bir bakış açısıyla yorum yapma ve karar verme becerilerini içerir. Yaratıcı ve Eleştirel Düşünme Becerilerinin Karşılaştırılması Eleştirel Düşünme Analitik Dikey Odaklama Nesnel Birleştirici Sol Beyin Sözel 3.Yansıtıcı Düşünme Yaratıcı Düşünme Üretici Yatay Yayma Öznel Ayırıcı Sağ Beyin Görsel İlerlemeci eğitim yaklaşımına bağlı bir düşünme yoludur ve yapılandırmacı öğrenme, buluş yolu, tartışma, araştırma inceleme, proje temelli öğrenme, işbirlikli öğrenme, problem çözme, mikro öğretim, kavram haritası, beyin fırtınası, rol yapma, drama, soru-cevap, günlük yazma, gözlem gibi yaklaşım ve yöntemlerle geliştirilir. Öğrenciyi merkeze alan, öğrencinin düşünerek ve araştırarak öğreneceği bilgi üzerinde durmasına olanak sağlar. Yansıtıcı düşünmenin oluşumunda iki temel nokta vardır. Düşünmenin oluşması için içine girilen merak, kuşku ve duraksama durumu Bu kuşku merak ve duraksama durumunu ve oluşan şüpheyi açıklığa kavuşturacak araştırma ve sorgulama eğilimi. Analitik Düşünme: Sol beyin yarımküresi baskın, sözel, ardıl ve analitik becerileri gelişmiştir. Analitikler adım adım öğrenirler, öğrenmeleri sırasında detaya önem verirler. Sessiz, aydınlatmanın yoğun olduğu, oturma düzeninin kurallara uygun olduğu öğrenme ortamlarını tercih ederler ve işlerini bitirene kadar devam ederler. Global Düşünme: Sağ beyin yarımküresi baskın, bütüncül, global, müzikal, sanata yatkın, görsel-uzamsal öğrenirler. İlk önce ana fikri anlamaya çalışırlar daha sonra ise detaylara konsantre olurlar. Müzik dinleyerek, karşılıklı konuşarak, rahat çalışma ortamında öğrenirler. Anlayana kadar tek bir şeye odaklanmak onların yolu değildir, dağınık düşüncelerle çalışırlar. Eğer bir şey ilgilerini çekerse detayları araştırırlar, kolay bir şekilde sıkılabilirler ve sık aralara ihtiyaçları vardır. Tek bir iş üzerinde çalışmak yerine aynı anda birden çok iş yapmayı tercih ederler. Analitik Sol yarı küre Tümevarımcı Küçük adımlarla öğr. Ardıl Global Sağ yarı küre Bütüncül Tümdengelimci Eş zamanlı Küçük yaşlardaki çocukların sağ beyinleri daha baskındır bu yüzden daha çok bütünsel, sağ beyine yönelik öğrenme tekniklerine ihtiyaç duyarlar; çünkü analitik öğrenme becerileri daha gelişmemiştir. Analitikler Analitik ve Global Öğrenenlerin Tercihleri Öğrenirken sessizliği tercih ederler Parlak ışık Formal oturma düzeni Tamamlayana kadar tek bir görev üzerinde çalışmak, bitirdikten sonra yenisine geçmek Çalışmasını tamamladıktan sonra bir şeyler atıştırmak Kendi başına ya da bir otorite figürü ile çalışmak İşleri kendi yollarıyla yapmak Globaller Çalışırken sesli ortamı tercih ederler İnformal oturma düzeni Birkaç görev üzerinde ara vererek çalışmak Çalışma esnasında bir şeyler atıştırma Akranlarıyla çalışmak Standart yönlendirmeleri takip eder. ÜSTBİLİŞ (Metacognition) Üstbiliş kavramı 1970 li yıllarda bilişsel psikoloji alanına John Flavel in çalışmalarıyla girmiştir. Bireyin kendi düşüncelerinin, görüşünün farkındalığıyla ilgili olan bu kavram, bireyin kendi bilişsel süreçlerinin nasıl işlediğini anlayarak bu süreçleri denetim altına alabileceği ve daha nitelikli bir öğrenme için bu süreçleri yeniden düzenleyerek daha etkili bir biçimde kullanabileceği sayıltısına dayanarak geliştirilmiştir. Üstbiliş, en kısa tanımıyla kişinin kendi düşünme süreçlerinin farkında olması ve bu süreçleri kontrol edebilmesi anlamına gelir. Üstbiliş Davranışları Geliştirmek İçin Stratejiler Ne bildiğini ve ne bilmediğini belirlemek Düşündükleri hakkında konuşmak Düşünme günlüğü tutma Planlama ve öz düzenleme Düşünme sürecinden bilgi edinmek Öz değerlendirme

10 10 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BİLGİ NOTU Dr. Oğuz ÇETİN Bölüm III Öğrenme Stilleri DUNN IN ÖĞRENME STİLİ MODELİ Bu model, bilgiyi yönlendirmede bireyin iç dinamiklerineyeteneklerine etki eden dış etkenleri tanımlamaya çalışır. Bilişsel tercih ile içsel-dışsal etmenlerden oluşan değişkenler arasındaki ilişkiyi belirlemeye çalışır. Eğer öğrenme ortamı öğrencinin öğrenme özelliklerine göre düzenlenirse, öğrenmenin kalitesi ve miktarı da artacaktır. Yani sınıf ortamı (gürültü, aydınlatma, oturma düzeni, hareket ve gruplama) öğrencilerin gereksinimlerine (biyolojik ve gelişimsel özelliklerden kaynaklanan farklılıklara) göre düzenlenmelidir. Her bireyin kendisine has ve biricik biyolojik gelişimsel özellikleri vardır. Bu da bireyin öğrenme yollarını etkiler. Yani her öğrenci birbirinden farklı yollarla öğrenir. Öğrenme stilleri öğrencilerin duyarak mı, konuşarak mı, yaparak-yaşayarak mı yoksa bunların birleşmesiyle mi daha iyi öğrendiğini belirler. Öğrenme Stilini Etkileyen Değişkenler 1. Dış faktörler: Ses, ışık, ısı, ortam düzeni gibi. 2. Duygusal faktörler: Motivasyon, azim, sorumluluk 3. Sosyal faktörler: Grupla veya yalnız çalışma arzusunu ifade eder. 4. Fiziksel faktörler: Öğrenenin fiziksel fonksiyonlarıyla bağlantılıdır. Sezgi gücü, bilgiyi alma kapasitesi, bireyin hareketliliği, ders yapma zamanı, yeme-içmesi 5. Psikolojik faktörler: Öğrenenin bilgiye verdiği tepki ve öğrenme süreçleridir. Bu faktörde bireyin hangi beyin lobunu daha çok kullandığı, analitik, global düşünmesi de yer alır. GREGORC UN ÖĞRENME STİLİ MODELİ Her bireyin zekâsı farklıdır. Bireyin kişisel özelliklerinin belirlenmesinde zekâ ve bireyin algılama yeteneği en önemli iki etmendir. Fenomenolojik yaklaşıma dayalıdır ve insan beyni bu yaklaşımla incelenmiştir. Kişiler algılama yeteneklerine göre Somut (duyulara) ve Soyut (sezgi, hayal gücüne dayalı), algıladıkları verileri düzenleme yeteneklerine göre de Ardışık (sıralı) ve Random (rastgele) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu nedenle Gregorc a göre 4 öğrenme stili vardır. 1. Somut Ardışık: Yaparak-yaşarak öğrenme. Somut materyalleri sıralama. Proje, deneylerle çalışma. 2. Soyut Ardışık: Fikir ve kavramlara önem verme, yeni fikirler üretme. Anlatım, sunuş. 3. Somut Random: Bağımsız çalışma, problem çözme ve nedenleri araştırma. Gezi, gözlem. 4. Soyut Random: Olay ve şekilleri karışık algılama. Kuralları sevmeme. Tartışma, soru-cevap Bireylerde bu öğrenme biçimlerinin biri ya da birkaçı bulunabilir. Etkili öğrenmenin sağlanabilmesi için öğretim sürecinde tüm öğrenme biçimlerinin dikkate alınması gerektiği savunulur. KOLB UN ÖĞRENME STİLLERİ (YAŞANTISAL ÖĞRENME MODELİ) Kolb a göre bireyler kendi yaşantılarından, deneyimlerinden öğrenirler ve bu öğrenmenin sonuçları güvenli bir şekilde değerlendirilebilir. Her bireyin öğrenme stili farklıdır. Öğrenme stilleri yaşa, cinsiyete ve kültüre göre farklılık gösterir. Öğrencinin öğrenme stili kendi kişilik özellikleriyle benzerlik gösterir. Öğrenme bir süreçtir, bilgi ise yaşantıların dönüştürülmesidir. Kolb a göre yeni bilgiler, beceriler veya tutumlar yaşantısal öğrenmenin 4 biçimi içinde yer almasıyla gerçekleştirilebilir. Öğrencilerin etkin olabilmeleri için 4 farklı yeteneğe (yaşantıya) ihtiyaçları vardır. Yaşantısal Öğrenme Modeli Öğrenme Biçimleri 1. Aktif yaşantı (Yaparak-yaşayarak öğrenme): Birey problemleri çözerek, uygulama ve etkinlik yaparak, karar alarak bilgiyi oluşturur. Birey risk alır, sabırsızdır ve kolay uyum sağlar (Duyu-motor dönem) 2. Somut yaşantı (Hislere dayalı öğrenme): Bireyin önyargı oluşturmaksızın yeni yaşantılara açık olmasıdır. Birey hissederek ve sezerek, yeni deneyimlere girişebilir (İşlem öncesi dönem). 3. Yansıtıcı gözlem (İzleyerek-gözlemleyerek öğrenme): Birey başkalarını ve kendini izleyerek gözlem yapar ve edindiklerini yaşantısına aktarır. Birey sabırlı ve tarafsızdır. Dikkatli düşünerek karar verir ve olaylara değişik açılardan bakabilir. Ne, nasıl, neden? Sorularına yanıt aranır (Somut işlemler dönem) 4. Soyut kavramsallaştırma (Düşünerek öğrenme): Birey daha önceki gözlemleri üzerinde mantıklı olarak düşünür ve bunları açıklamak için kuramlar kullanır, teoriler geliştirir (Soyut işlemler dönemi). Yaşantısal öğrenme modeli iki boyutludur: Somut yaşantı ve soyut kavramsallaştırma bireyin bilgiyi nasıl algıladığını, aktif yaşantı ve yansıtıcı gözlem ise bireyin bilgiyi nasıl işlediğini açıklar. Yani Kolb un yaşantısal öğrenme modeline göre bireyler bilgiyi hissederek veya düşünerek algılar, izleyerek veya yaparak işlerler. Herkes bu 4 öğrenme yaşantısının bileşeni olan bir öğrenme stiline sahiptir. Bu öğrenme stilleri 4 tanedir. Yaşantısal Öğrenme Modeline Göre 4 Öğrenme Stili 1. Yerleştiren (uyumsayan): Somut yaşantı + aktif yaşantı Ana özellikleri: Planlar yapma, kararları uygulama ve yeni yaşantılar geçirme. Bu stile sahip bireyler değişime kolayca ayak uydurabilen, pragmatik, açık fikirli, girişimci, araştırmacı, keşfeden ve fevri hareket edebilen kişilerdir. 2. Ayrıştıran: Soyut kavramsallaştırma + aktif yaşantı Ana özellikleri: Problem çözme, karar verme, fikirlerin sistematik ve mantıksal planlanması ve analizi, parçadan bütüne gitme. Detaylara önem verilir. Nasıl? sorusu sorulur. 3. Değiştiren: Somut yaşantı + yansıtıcı gözlem Ana özellikleri: Düşünme yeteneği, değer ve anlamların farkında olma, görüşleri anlamlı ilişkilendirme. Yargıları güzeldir fakat eylemi yoktur. Görüş ve düşünceleri biçimlendirirken kendi duygu ve düşünceleri ön plandadır. 4. Özümseyen: Soyut kavramsallaştırma + yansıtıcı gözlem Ana özellikleri: Duygular yerine soyut kavram ve düşünce üzerinde durma, kavramsal modeller üretme. Mantıklı ve sistematiktirler. Bilimsel kariyer açısından bu stil önem taşımaktadır. Nedir? sorusu sorulur.