KOCAELİ İLİ NDE SANAYİ KAYNAKLI BİRİNCİL KİRLETİCİLERİN EMİSYON ENVANTERİ

Transkript

1 KOCAELİ İLİ NDE SANAYİ KAYNAKLI BİRİNCİL KİRLETİCİLERİN EMİSYON ENVANTERİ Şenay ÇETİN*, Aykan KARADEMİR, Beyhan PEKEY, Savaş AYBERK Kocaeli Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, Kocaeli Tel: , Fax: ÖZET Bu çalışma, Kocaeli İli nin doğu-batı yönünde 26 km, kuzey-güney yönünde 10,5 km olmak üzere toplam 273 km 2 lik bir alanında sanayi kaynaklı birincil hava kirleticilerinin (PM, SO X, NO X, CO) envanterlenmesi amacı ile yapılmıştır. Çalışma alanı, İzmit Körfezi nin doğu bölümünü oluşturması ve metropolitan bölge olması nedeniyle önemlidir. Çalışmada sanayi kaynaklarından oluşan 2004 yılına ait emisyonların tahmininde US EPA emisyon faktörleri kullanılmıştır. Yapılan çalışma sonunda, yılda toplam 399 ton PM, 1286 ton SO X, ton NO X ve 4697 ton CO emisyonunun atmosfere verildiği hesaplanmıştır. Ayrıca çalışma alanındaki tesislerin hava kirliliğine katkıları değerlendirildiğinde; petrol ve petrol ürünleri üretim tesislerinin tüm kirleticiler açısından önemli bir kirlilik kaynağı olduğu gözlenmiştir. Buna ilave olarak, ağaç mamülleri ve mobilya endüstrisinin PM ve CO açısından, gıda endüstrisinin SO x açısından, enerji üretim tesislerinin NO x açısından yüksek emisyon kaynakları olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Emisyon, emisyon envanteri, sanayi tesisleri, Kocaeli. EMISSION INVENTORY OF PRIMARY POLLUTANTS SOURCED FROM INDUSTRY IN KOCAELI ABSTRACT This study aims inventory of primary air pollutants (PM, SO X, NO X, CO) sourced from industry in an area of total 273 km 2 consisting of 26 km in east-west direction and 10,5 km in north-south direction. The study area is important as it constitutes the east section of Izmit Bay and it is an metropolitan region. In the study, US EPA emission factors were used for 208

2 estimation of industrial emissions of At the end of the study, it is observed that 399 tons of PM, 1286 tons of SO X, tons of NO X and 4697 tons of CO emissions are given to atmosphere annually. Furthermore, taking account the contributions of the plants to air pollution in the area, it is seen that petroleum and petroleum products plants are important sources for all pollutants. In addition, it is observed that wooden and furniture industries are high emission sources for PM and CO, whereas food industry is for SO X and energy plants for NO X. Keywords: Emission, emission inventory, industrial plants, Kocaeli. 1. GİRİŞ Kocaeli İli, ülkenin sanayileşme sürecinde en hızlı gelişim sergileyen merkezlerin başında gelmektedir. Deniz ve karayolu ile ulaşım kolaylığı, elverişli bir iklime sahip olması bu gelişimi destekleyen unsurlardır larda başlayan ve hızla artan sanayileşmeye bağlı olarak gelen göçler yörede yoğun bir nüfus artışı yaratmıştır. Yoğun sanayi ve artan nüfusa bağlı olarak oluşan çarpık kentleşme, hava, su ve toprak kirliliği gibi çevre sorunlarını da ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle Kocaeli İli ndeki hava kirliliği birçok boyutlarıyla incelemeye değer durumdadır. Hava kirliliğini belirleme ve önlemeye yönelik çalışmaların ilk adımı, kirletici kaynaklardan atmosfere verilen kirletici maddelerin belirlenmesidir. Bu çalışma emisyon envanteri olarak bilinir (Tünay ve Alp, 1995). Gerçek emisyonlar, hem kaynakta hem de alıcı ortamda yapılan ölçümler ile tespit edilebilir. Ancak pahalı ve güç bir iştir. Bu nedenle de ölçüm yapılması olanaksız olduğu durumlarda ölçüm yerine, emisyon faktörleri kullanılarak hesaplama yöntemi tercih edilmektedir. Temiz hava planı çalışmalarında yerel ölçekte hazırlanan bu envanterler gereklidir. Bu nedenle bu çalışma ile, hava kirliliğinin en önemli kaynaklarından biri olan sanayi tesislerinden (noktasal kaynaklardan) kaynaklanan hava kirleticilerinin (partikül madde-pm, kükürt oksit-so X, azot oksit-no X ve karbon monoksit-co) envanterlenmesi amaçlanmıştır. Envanter çalışması, Kocaeli İli nin doğu-batı yönünde 26 km, kuzey-güney yönünde 10,5 km olmak üzere, toplam 273 km 2 lik bir alanında yapılmıştır (Şekil 1). Bu alan, İzmit Körfezi nin doğu bölümünü oluşturması ve metropolitan bölge olması nedeniyle seçilmiştir. 209

3 Şekil 1. Çalışma alanı 2. YÖNTEM Sanayi tesislerinden kaynaklanan PM, SO X, NO X ve CO olmak üzere dört ana kirletici emisyonu, US EPA (US Environmental Protection Agency) emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanmıştır. Amerika ve Avrupa da, çalışma koşullarına bağlı olarak sektörden sektöre az ya da çok farklılıklar içeren EPA ve CORINAIR gibi emisyon faktörleri oluşturulmuştur. Bu tür çalışmalarda bu faktörlerin kullanımının yerine Türkiye deki çalışma koşullarına göre belirlenmiş Türk emisyon faktörlerinin kullanımı sonuçlar açısından daha güvenilir olacaktır. Ancak Türkiye için bu faktörler henüz oluşturulmadığından bu mümkün değildir. Bu yüzden bu çalışmada, EPA emisyon faktörleri adapte edilmiş ve kullanılmıştır. Yakma sektörleri için EPA emisyon faktörleri, yüksek kül ve sülfür içeren yakıtların yanmasını CORINAIR emisyon faktörlerine göre daha iyi yansıttığından, EPA emisyon faktörleri tercih edilmiştir (Elbir ve Muezzinoğlu, 2004). 210

4 Çalışma alanında 274 sanayi tesisi, nokta kaynak olarak değerlendirilmiştir. Bu tesislerden 39 u yakıt ısıl gücü 1 MW ın üstünde olan, 145 i 1 MW ın altında olan, 76 sı elektrik kullanan, 14 ü ise yakıt tüketimi olmayan veya enerjilerini başka yerlerden temin eden tesislerdir. Tesislerde atıkgaz çıkışında, desülfürizasyon ve denitrifikasyon üniteleri bulunmamaktadır. Tesislerin sektörel grupları incelendiğinde çok farklı grupların yer aldığı görülmektedir. Atık bertarafı, seramik, enerji, mermer, selüloz-kağıt-karton, tekstil, plastik, ağaç mamülleri ve mobilya, kimya, otomotiv, petrol, gıda, makina, metal, inşaat, diğer (otel, üniversite, bürolar ve nakliye şirketleri) gibi (Şekil 2) Diğer İnşaat Metal Makina Gıda Petrol Otomotiv Kimya Ağaç Mamülleri ve Mobilya Plastik Tekstil Selüloz, Kağıt, Karton Mermer Enerji Atık Bertarafı Seramik Tesis Sayıları Şekil 2. Sektörel gruplara göre tesislerin sayıları Her bir sanayi tesisinden atmosfere verilen yanma kökenli hava kirletici miktarlarının hesaplanmasında enerji temini için kullanılan yakıt türleri ve miktarları esas alınmıştır ve seçilen herbir kirletici için emisyon miktarları Gurjar et al. (2004) de verildiği gibi Denklem (1) kullanılarak belirlenmiştir. E i = Σ (Yakıt j x EF i,j ) (1) E i Yakıt j EF i,j : emisyon miktarı (i), : tüketilen yakıt miktarı (j), : yakıta bağlı (j) emisyon faktörü (i). 211

5 Sanayi tesislerinin ve yakıt tüketimlerinin belirlenmesinde; Kocaeli Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ve Kocaeli Sanayi Odası ndan alınan bilgiler ile sanayi tesislerinde yapılan anketlerle elde edilen bilgiler kullanılmıştır. Bu yakıtların yakıldığı yakma tesisi türleri de dikkate alınarak Tablo 1 deki emisyon faktörleri kullanılarak her bir sanayinin emisyon değerleri hesaplanmıştır. Tabloda emisyon faktörlerinin hassasiyeti de belirtilmiştir. Bu hassasiyet Amerikan sisteminde A dan E ye kadardır. A; 10 veya daha fazla kaynakta genel kabul görmüş test yöntemleri ile yapılan ölçümlerin ortalamasını temel alan ve en iyi durumu gösteren emisyon faktörüdür. Emisyon faktörü, kalitesi tartışılabilir, yalnızca bir ölçüm sonucunda veya herhangi benzer bir prosesten mevcut verilere dayalı kestirim (ekstrapolasyon) yolu ile elde edilmiş ise D veya E sınıfında yer alır. Bölgedeki sanayi tesislerinde doğal gaz, kömür, fuel oil, odun ve olmak üzere beş tip yakıt kullanıldığı görülmüştür. Tesislerin yıllık yakıt tüketimleri Şekil 3 de görüldüğü gibidir ton/yıl 2365 ton/yıl Odun ton/yıl Fuel oil ton/yıl Kömür ton/yıl Şekil 3. Sanayi tesislerindeki yakıt tüketimleri 212

6 Tablo 1. Emisyonların hesaplanmasında kullanılan emisyon faktörleri (USEPA, 1993; USEPA, 1996; USEPA, 1998; Woodfield, 2003) Yakıt Tipi Yakıcı Birim PM SO X NO X CO Linyit - kg/ton 1,4 13,61 S* 5,90 (NO x ) 0,113 >29,28MW kg/m 3 0,84 (B)** 18 S (SO 2) (A) 5,64 (NO 0,684 S (SO 3 ) (C) 2 ) (B) 0,6 (A) <29,28 MW kg/m 3 18 S (SO 0,84 (B) 2 ) (A) 2,4 (NO 0,24 S (SO 3 ) (A) 2 ) (A) 0,6 (A) >29,28 MW Kontrolsüz ,6 (SO 2 ) A (Tek kademeli) 4480 (NO 2 ) (A) 1344 (B) Kontrolsüz (İki kademeli)) 3040 (NO 2 ) (A) 1344 (B) Doğal <29,28 MW Gaz Kontrolsüz kg/10 6 m (NO 2 ) (B) 1344 (B) <29,28 MW >2,928 MW 219 0,6 (SO 2 ) A <2,928 MW >87,84 KW 192 0,6 (SO 2 ) A <87,84 KW 182,8 0,6 (SO 2 ) A 3-29 MW Bütan Propan kg/m 3 0,07 0,07 0,011 S (SO 2 ) 0,012 S (SO 2 ) 2,5 (NO 2 ) 2,3 (NO 2 ) 0,4 0,4 0,1-3 MW Bütan Propan kg/m 3 0,06 0,05 0,011 S (SO 2 ) 0,012 S (SO 2 ) 1,8 (NO 2 ) 1,7 (NO 2 ) Odun - kg/ton 13,88 (B) 0,182 (SO x ) (B) 1,27 (NO x ) (C) *Yakıtın S içeriği **Emisyon faktör sınıfı 3. BULGULAR 0,3 0,2 104,689 (B) Bu çalışma ile sanayi tesislerinde ton/yıllık doğal gaz, ton/yıllık kömür, ton/yıllık fuel oil, ton/yıllık odun ve 2365 ton/yıllık tüketimine bağlı olarak, yılda toplam 399 ton PM, 1286 ton SO X, ton NO X ve 4697 ton CO emisyonunun atmosfere verildiği hesaplanmıştır (Tablo 2). Tablo 2 den de anlaşılacağı gibi hava kirleticileri arasında en önemli pay yıllık tonluk emisyonla NO X lere aittir. Bu emisyonun yaklaşık % 97 si doğal gaz tüketimine bağlı olarak oluşmaktadır. Doğal gazın yanmasında işletme koşullarına bağlı olarak is, CO ve yanmamış 213

7 hidrokarbon emisyonları oluşmasına rağmen, iki ana kirletici NO ve NO 2 dir (Arayıcı, 1995; Sonibare and Akeredolu, 2004). NO X lerin ana kaynakları; alev sonrası yanma bölgesinde moleküler azotun oksidasyonu (termal oluşum-zeldovich mekanizması), alev bölgesinde NO oluşumu (ani oluşum) ve yakıtta azot içeren bileşiklerin oksidasyonu (yakıta bağlı oluşum) şeklindedir. Bu üç NO X oluşumunda, yakma şartları, yakma ünitesi büyüklüğü ve yakıtın içerdiği azot önemli rol oynar (Kesgin, 2003). Doğal gazın yanmasından kaynaklanan NO X emisyonlarının kontrolünde, sıcaklık ve HC radikallerinin kontrolü çok önemlidir (Sonibare and Akeredolu, 2004). İkinci önemli kirletici, yıllık 4697 tonluk emisyonla CO lerdir. Bu emisyonun da, NO X lerde olduğu gibi, yaklaşık % 68 i doğal gaz tüketimine bağlı olarak oluşmaktadır. SO X ler, % 62 lik bir pay ile linyit tüketimine bağlı olarak oluşmaktadır. SO X emisyonları hesaplanırken kullanılan S içerikleri kömür için % 1,3, fuel oil için % 1,5, ve doğal gaz için % 0,1 olarak alınmıştır. Bu değerler de yürürlüğe giren Isınma Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nden alınmıştır. Kömür için; yönetmelikte kömür türlerine göre verilen değerlerin ortalaması, fuel oil için; yerli fuel oil, ve doğal gaz için; aynen yönetmelikte verilen değer alınmıştır. Kocaeli İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından yapılan denetimlerle yönetmelikte verilen değerler sağlanmaya çalışılmaktadır. Ancak kullanılan yakıtlardaki S içeriklerinin çalışmada kullanılan değerlerin üstünde olması durumunda SO X emisyonu hesaplanan değerden daha yüksek olacaktır. Ayrıca bilindiği gibi ülkemizde kaçak kömür kullanımı da söz konusudur. Her ne kadar her geçen gün alınan önlemlerle biraz daha önüne geçilse de, tamamen ortadan kalkmış değildir. Kaçak kömürlerin S içerikleri oldukça yüksektir. Bu durum da göz önüne alınırsa, gerçekte SO X emisyonunun hesaplanandan daha yüksek olduğu kabul edilebilir. PM lerin ise, % 48 i odun tüketimine ve % 32 si de doğal gaz tüketimine bağlı olarak oluşmaktadır. Her bir kirletici için, emisyonların yüksek olduğu ilk 10 sanayi sektörü ile diğer sektörlerin emisyon değerleri Tablo 3-6 da, yine her bir kirletici için oluşan emisyonların sektörel dağılımları Şekil 4-7 de görüldüğü gibidir. Tablo ve şekillerde görüldüğü gibi petrol ve petrol ürünleri üretim tesisleri; NO X ler için % 69,72, CO için % 46,09, SO X ler için % 80,24, PM ler için 214

8 % 34,79 katkı paylarıyla önemli bir kirlilik kaynağıdır. Buna ilave olarak, ağaç mamülleri ve mobilya endüstrisinin % 47,36 katkı payıyla PM ve % 30,38 katkı payıyla CO açısından, gıda endüstrisinin % 11,37 katkı payıyla SO X açısından, enerji üretim tesislerinin % 16,05 katkı payıyla NO X açısından yüksek emisyon kaynakları olduğu tespit edilmiştir. Tablo 2. Yakıt tüketimine bağlı oluşan emisyonlar, ton/yıl Yakıt Türü PM SO X NO X CO Doğal gaz tüketimine bağlı 127,7 1, Fuel oil tüketimine bağlı 13,15 481,5 41,99 10,63 tüketimine bağlı 0,234 0,005 7,454 1,102 Linyit tüketimine bağlı 64,13 796,4 264,2 24,90 Odun tüketimine bağlı 193,4 2,535 17, Atık yakma 0,410 3,780 37,84 29,33 Toplamı

9 Tablo 3. Çalışma alanındaki NO X emisyonları yüksek olan ilk 10 sanayi sektörü ile diğer sektörlerin tükettikleri yakıt miktarları ve emisyon değerleri Sektör Yakıt Türü Tüketilen Yakıt Miktarı Yakıt ısıl gücü 1 MW'ın üstünde olan tesisler (YIG>1MW) Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi Linyit m 3 /h 68 kg/h 5042 kg/h NO X Emis. ton/yıl 6788 Enerji Üretim Tesisi m 3 /h 1145 Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi m 3 /h 670,4 Enerji Üretim Tesisi m 3 /h 572,3 Kimya Endüstrisi 9696 m 3 /h 380,5 Lastik Endüstrisi 9007 m 3 /h 353,5 Otomotiv Endüstrisi 6909 m 3 /h 231,8 Selüloz, Kağıt, Karton Endüstrisi 5784 m 3 /h 227 Kimya Endüstrisi 6507 m 3 /h 85,12 Atık Yakma Tesisi Atık - 37,84* Diğerleri Yakıt ısıl gücü 1 MW'ın altında olan tesisler (YIG<1M) *Emisyon miktarı ölçüm sonucu elde edilmiştir. Odun Linyit Odun m 3 /h 2760 kg/h 54 kg/h 1556 kg/h 319 m 3 /h 430 kg/h 1239 kg/h 232 kg/h 163 kg/h 191,5 Toplam

10 Tablo 4. Çalışma alanındaki CO emisyonları yüksek olan ilk 10 sanayi sektörü ile diğer sektörlerin tükettikleri yakıt miktarları ve emisyon değerleri Sektör Yakıt Türü Tüketilen Yakıt Miktarı Yakıt ısıl gücü 1 MW'ın üstünde olan tesisler (YIG>1MW) Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi Linyit m 3 /h 68 kg/h 5042 kg/h CO Emis. ton/yıl 1963 Ağaç Mamülleri ve Mobilya Endüstrisi Odun 1556 kg/h 1427 Enerji Üretim Tesisi m 3 /h 343,4 Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi m 3 /h 201,1 Enerji Üretim Tesisi m 3 /h 171,7 Kimya Endüstrisi 9696 m 3 /h 114,2 Lastik Endüstrisi 9007 m 3 /h 106 Otomotiv Endüstrisi 6909 m 3 /h 69,53 Selüloz, Kağıt, Karton Endüstrisi 5784 m 3 /h 68,10 Atık Yakma Tesisi Atık - 29,33* Diğerleri Yakıt ısıl gücü 1 MW'ın altında olan tesisler (YIG<1M) Linyit m 3 /h 2760 kg/h 54 kg/h 319 m 3 /h 430 kg/h 1239 kg/h 232 kg/h Odun 163 kg/h Toplam 4697 *Emisyon miktarı ölçüm sonucu elde edilmiştir

11 Tablo 5. Çalışma alanındaki SO X emisyonları yüksek olan ilk 10 sanayi sektörü ile diğer sektörlerin tükettikleri yakıt miktarları ve emisyon değerleri Sektör Yakıt Türü Tüketilen Yakıt Miktarı Yakıt ısıl gücü 1 MW'ın üstünde olan tesisler (YIG>1MW) Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi Gıda Endüstrisi Linyit m 3 /h 68 kg/h 5042 kg/h 1500 m 3 /h 464 kg/h SO X Emis. ton/yıl 800,5 130,8 Petrokimya Endüstrisi 498 kg/h 120 Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi 224 kg/h 53,99 0,0013 m 3 /h Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi 358 kg/h 35,95 Plastik Endüstrisi 320 kg/h 24,14 Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi 317 kg/h 21,56 Kimya Endüstrisi 199 kg/h 13,53 Gıda Endüstrisi 96 kg/h 7,71 Gıda Endüstrisi 96 kg/h 7,71 Diğerleri Yakıt ısıl gücü 1 MW'ın altında olan tesisler (YIG<1M) Atık Odun Linyit m 3 /h 188 kg/h 54 kg/h -* 1556 kg/h 82 m 3 /h 430 kg/h 1239 kg/h 232 kg/h 16,21 Odun 163 kg/h Toplam 1286 *Emisyon miktarı ölçüm sonucu elde edilmiştir

12 Tablo 6. Çalışma alanındaki PM emisyonları yüksek olan ilk 10 sanayi sektörü ile diğer sektörlerin tükettikleri yakıt miktarları ve emisyon değerleri Sektör Yakıt Türü Tüketilen Yakıt Miktarı PM Emis. ton/yıl Yakıt ısıl gücü 1 MW'ın üstünde olan tesisler (YIG>1MW) Ağaç Mamülleri ve Mobilya Endüstrisi Odun 1556 kg/h 189,2 Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi Linyit m 3 /h 68 kg/h 5042 kg/h 131,8 Enerji Üretim Tesisi m 3 /h 12,26 Petrol ve Petrol Ürünleri Üretim Tesisi m 3 /h 7,18 Gıda Endüstrisi 1500 m 3 /h 6, kg/h Enerji Üretim Tesisi m 3 /h 6,13 Kimya Endüstrisi 9696 m 3 /h 4,08 Lastik Endüstrisi 9007 m 3 /h 3,79 Petrokimya Endüstrisi Fuel oil 498 kg/h 3,69 Selüloz, Kağıt, Karton Endüstrisi 1784 m 3 /h 3,42 Diğerleri Yakıt ısıl gücü 1 MW'ın altında olan tesisler (YIG<1M) *Emisyon miktarı ölçüm sonucu elde edilmiştir. Atık Fuel oil Linyit Odun m 3 /h 1798 kg/h 54 kg/h -* 82 m 3 /h 430 kg/h 1239 kg/h 232 kg/h 163 kg/h Toplam

13 Petrol ve Petrol Ürün.Üret.Tes. % 69,72 YIG<1 MW olan tes. % 0,14 YIG>1 MW olan diğer tes. % 1,79 Atık Yakma Tes. % 0,35 Selüloz, Kağıt, Karton End. % 2,12 Otomotiv End. % 2,17 Enerji Üret.Tes. % 16,05 Kimya End. % 4,35 Lastik End. % 3,30 Şekil 4. Oluşan NO X emisyonlarının sektörel dağılımı YIG<1 MW olan diğer tes. % 1,15 Petrol ve Petrol Ürün.Üret.Tes. % 46,09 YIG>1 MW olan diğer tes. % 3,17 Atık Yakma Tes. % 0,62 Selüloz, Kağıt, Karton End. % 1,45 Otomotiv End. % 1,48 Ağaç Mam.ve Mobilya End. % 30,38 Enerji Üret.Tes. % 10,97 Kimya End. % 2,43 Lastik End. % 2,26 Şekil 5. Oluşan CO emisyonlarının sektörel dağılımı 220

14 Petrol ve Petrol Ürün.Üret.Tes. % 80,24 YIG<1 MW olan tes. % 4,20 YIG>1 MW olan diğer tes. % 1,26 Kimya End. % 1,05 Plastik End. % 1,88 Gıda End. % 11,37 Şekil 6. Oluşan SO X emisyonlarının sektörel dağılımı Ağaç Mam.ve Mobilya End. % 47,36 Petrol ve Petrol Ürün.Üret.Tes. % 34,79 YIG<1 MW olan tes. % 1,75 YIG>1 MW olan diğer tes. Lastik End. % 6,01 Selüloz, Kağıt, % 0,95 Karton End. Petrokimya End. % 0,86 % 0,92 Enerji Üret.Tes. % 4,61 Gıda End. % 1,72 Kimya End. % 1,02 Şekil 7. Oluşan PM emisyonlarının sektörel dağılımı 4. SONUÇ Günümüzde emisyon envanterlerinin hazırlanması, mevcut hava kalitelerinin tespit edilmesi ve gelecek için temiz hava planlarının yapılabilmesi açısından artık bir zorunluluktur. Ancak bu tür envanter çalışmalarının bazı sınırlılıkları mevcuttur. Emisyonların hesaplanmasında kullanılan emisyon faktörleri bunlardan biridir. Emisyon faktörleri ne kadar hassas olursa 221

15 hesaplanan emisyonlar da o derecede doğru olarak tahmin edilebilir. Emisyon faktörlerinin Amerika ve Avrupada ki verilerden yola çıkılarak Türkiye için uyarlanması başka seçenek olmadığı durumlarda yararlıdır. Ancak gerek teknoloji gerekse hammadde farklılıkları nedeniyle bir prosesten diğerine değişebilecek bu faktörlerin Türkiye şartları için bir an önce çıkartılması gerekmektedir. Bu çalışmada Kocaeli İli nin 273 km 2 lik bir alanında sanayi kaynaklı birincil hava kirleticilerini (PM, SO X, NO X, CO) içeren emisyon envanteri raporlanmıştır. Yapılan çalışma ile sanayi tesislerinden kaynaklanan birincil kirleticiler arasında en önemli payın NO X emisyonlarına ait olduğu görülmüştür. Bu emisyonun yaklaşık % 97 si doğal gaz tüketimine bağlı olarak oluşmaktadır. NO X emisyonları; sağlığa doğrudan etkisi, yer seviyesindeki O 3 konsantrasyonuna katkısı ve asit yağışı gibi etkileri nedeniyle endüstrileşmiş ülkelerde temel konulardan biri haline gelmiştir. Kocaeli İli nde de, büyük bir kısmının kaynaklandığı endüstriyel tesislerde alınacak önlemler önem kazanmaktadır. Diğer kirleticilerden biri olan CO emisyonunun yaklaşık % 68 i, NO X lerde olduğu gibi doğal gaz tüketimine bağlı olarak oluşurken, SO X lerin, % 62 si linyit tüketimine, PM lerin ise %48 i odun tüketimine bağlı olarak oluşmaktadır. Bu kirleticiler de EPA ya göre hava kirliliğine neden olan temel kirleticilerdir (USEPA, 2005). Bu nedenle bu kirleticilere ait emisyonlar, hava kirliliği çalışmalarında önemli bir yer kazanmaktadır. Çalışma alanındaki tesislerin hava kirliliğine katkıları değerlendirildiğinde; petrol ve petrol ürünleri üretim tesislerinin tüm kirleticiler açısından önemli bir kirlilik kaynağı olduğu gözlenmiştir. Buna ilave olarak, ağaç mamülleri ve mobilya endüstrisinin PM ve CO açısından, gıda endüstrisinin SO x açısından, enerji üretim tesislerinin NO x açısından yüksek emisyon kaynakları olduğu tespit edilmiştir tarihinde yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYY) Ek-1B Limit değerler, değerlendirme ve uyarı eşikleri ne göre; 10 mg/m 3 olarak verilen CO azami günlük 8 saatlik ortalama limit değerinin tarihinde 6 mg/m 3 e, tarihine kadar sıfıra düşecek şekilde her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azaltılmasını, 222

16 200 µg/m 3 olarak verilen NO 2 saatlik limit değeri ile 40 µg/m 3 olarak verilen NO 2 yıllık limit değerinin, tarihinde sırasıyla 100 µg/m 3 ve 20 µg/m 3 e ve her iki limit değerin tarihine kadar sıfıra düşecek şekilde her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azaltılmasını, 350 µg/m 3 olarak verilen SO 2 saatlik limit değerinin tarihinde 150 µg/m 3 e ve bu limit değeri ile 125 µg/m 3 olarak verilen SO 2 24 saatlik limit değerinin tarihine kadar sıfıra düşecek şekilde her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azaltılmasını, 40 µg/m 3 olarak verilen PM yıllık limit değerinin tarihinde 20 µg/m 3 e ve bu limit değeri ile 50 µg/m 3 olarak verilen PM 24 saatlik limit değerinin tarihine kadar sıfıra düşecek şekilde her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azaltılmasını, yönetmeliğin aynı maddesi tolerans payı olarak vermektedir. Dolayısıyla ilerleyen yıllar için istenen bu şartların sağlanabilmesi, çeşitli tedbirlerin alınması ile mümkün olacaktır. Sanayi tesislerinin denetlenmesi, kirlilik kaynaklarında kirliliğin giderilmesine yönelik önlemlerin alınması, uygun yakma veya kontrol teknolojilerinin kullanılması gibi önlemler kirliliği azaltma yönünde etkili olabilecektir. KAYNAKLAR 1. Arayıcı, S., (1995): Yanmalarında NO X Oluşumu, II. Hava Kirlenmesi, Modellemesi ve Kontrolu Sempozyumu 95, İstanbul Teknik Üniversitesi, Elbir, T., Müezzinoğlu, A., (2004): Estimation of Emission Strengths of Primary Air Pollutants in the City of Izmir, Turkey, Atmospheric Environment, 38 (13), Gurjar, B.R., van Aardenne, J.A., Lelieved, J., Mohan, M., (2004): Emission Estimates and Trends ( ) for Megacity Delhi and Implications, Atmospheric Environment, 38, HKDYY (2006): Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği, (Faaliyet Haziran 2005), T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. 5. Kesgin, U. (2003): Study on Prediction of the Effects of Design and Operating Parameters on NO X Emissions from a Leanburn Natural Gas Engine, Energy Conversion and Management 44, Kocaeli İli Sanayileri, Emisyon Kaynağı ile İlgili Veriler, Kişisel Görüşme, (2004). 223

17 7. KSO, Kocaeli Sanayi Odası, Sanayi Tesisleri ile İlgili Veriler, Kişisel Görüşme, (2004). 8. Sonibare, J.A., Akeredolu, F.A., (2004): A Theoretical Prediction of Non-Methane Gaseous Emissions from Natural Gas Combustion, Energy Policy 32, TC Kocaeli Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Yakıt Tüketimleri ile İlgili İstatistiki Veriler, Kişisel Görüşme, (2004). 10. Tünay, O., Alp, K., (1995): Endüstride Emisyon Envanterlerinin Uygulama Esasları, II. Hava Kirlenmesi, Modellemesi ve Kontrolu Sempozyumu 95, İstanbul Teknik Üniversitesi, Maslak-İstanbul, (1995). 11. US EPA (1993): Technology Transfer Network Clearinghouse for Inventories & Emission Factors. 12. US EPA (1996): Technology Transfer Network Clearinghouse for Inventories & Emission Factors. 13. US EPA (1998): Technology Transfer Network Clearinghouse for Inventories & Emission Factors, Fifth Edition. 14. US EPA (2005): What Are the Six Common Air Pollutants?, urbanair/6poll.html. 15. Woodfield, M., (2003): Emission Factors Programme Task 7-Review of Residential&Small-Scale Commercial Combustion Sources, Department for Environment, Food and Rural Affairs, EPG 1/3/