AYDIN COMMODITY EXCHANGE

Transkript

1 AYDIN T CARET BORSASI AYDIN COMMODITY EXCHANGE 2013 YILI KESTANE RAPORU Ata Mahallesi Denizli Bulv. No: AYDIN Tel: Faks: info@aydinticaretborsasi.org.tr 1

2 İÇİNDEKİLER TABLOLAR 3 KESTANENİN TANIMI VE TARİHÇESİ 4 KESTANENİN FAYDALARI 6 BESİN DEĞERLERİ 7 DÜNYA KESTANE ÜRETİMİ 8 TÜRKİYE KESTANE ÜRETİMİ 8 AYDIN KESTANE ÜRETİMİ 9 DÜNYA KESTANE İTHALATI 9 DÜNYA KESTANE İHRACATI 10 TÜRKİYE KESTANE İHRACATI 12 KESTANE ÜRETİMİ VE İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ 13 GEREKEN KONULAR 2

3 TABLOLAR Tablo 1: Kestane Maddesinin Bileşimleri ve Besin Değerleri (g/100 g) Tablo 2: 2011 Yılı Dünya Kestane Üretim Miktarı Tablo 3: Yıllara Göre Türkiye Kestane Üretim Miktarı Tablo 4: Yıllara Göre Aydın Kestane Üretim Miktarı Tablo 5: Yıllara Göre Dünya Kestane İthalat Miktarı ($ 1000) Tablo 6: 2012 Yılı Kestane İthalat Miktarı Tablo 7: Yıllara Göre Dünya Kestane İhracat Miktarı ( $ 1000) Tablo 8: 2012 Yılı Kestane İhracat Miktarı Tablo 9: Yıllara Göre Türkiye Kestane İhracatı ( $) Tablo 10: Yıllara Göre Ülkemiz İhracat ve İthalat Rakamları ($) 3

4 KESTANENİN TANIMI VE TARİHÇESİ Bilimsel adı castanea olan ve Kuzey Yarım Küre nin tüm ılıman bölgelerinde yetişen kestane ağacı kayıngiller familyasındandır. Çeşitli kaynaklara göre dünyada kültüre alınmış kestane yetiştiriciliğinin yıl öncesinde başladığı tahmin edilmektedir. Kestane meyve ve odun üretimi ile çift üretim kapasitesine sahip, ekonomik önemi olan bir ağaç türüdür. Kestane ağacı, gövdesi dik, kırmızımtırak kabuklu ve sert yapraklı bir ağaçtır. Yaşadığı coğrafyaya göre farklılık gösterir. Bugün bilinen 16 ayrı türü vardır. Ülkemizin de dahil olduğu Akdeniz Havzası içinde yer alan ülkelerde yetişen kestane türü castenea sativa mill dir. 30 m ye ulaşan görkemli bir yapıya sahip kestane ağacının yıl arası değişen bir yaşam süresi vardır. Aşılandıktan 5 yıl sonra meyve vermeye başlayan ve en yüksek verimine 60. yılında ulaşan ağacın hasadına eylül ortalarında başlanır. Meyveleri sarımtarak-yeşil renkte, denizkestanesi şeklindeki dikenli kestane kabuğu (kupula) içinde tek ya da ikili üçlü toplar halinde bulunur. Hasat zamanı dikenli kupulası sararıp çatlamaya başlar ve ağaçtan yere düşer. Düşüş esnasında kestane meyveleri dikenli toplarından ayrılır. Doğal yolla düşmeyen kestaneler ise ağaca çıkan köylüler tarafından uzun bir sırıkla dal uçlarına vurulmak suretiyle düşürülür. Ege bölgesinde, dikenli kapsülleriyle yere düşen kestaneler ağaçların altında yığınlar halinde toplanarak üzerleri eğrelti otlar benzeri bitkilerle örtülerek saklanır. Gömü ya da yığın olarak tabir edilen bu işlem sayesinde üreticiler meyvelerini kış ortasına kadar saklayabilmektedir. Karadeniz Bölgesinde ise bir çuval veya plastik torba içindeki kestane kazılan toprağın içine gömülerek depolanır. Son yıllarda kestane soğuk hava depolarında da saklanmaya başlamıştır. Ağırlıklı olarak yetişen başlıca ülkeler Çin, Türkiye, İtalya ve Kore dir. Ülkemizin de dahil olduğu Akdeniz Havzasında kestanenin kültüre alınması 1000 yıl öncesine dayanmaktadır. Bu türün yayılış merkezinin neresi olduğu bilinmemekle birlikte, anavatanının Anadolu olduğu kuvvetli bir ihtimaldir. Anadolu dan Yunanistan a, buradan da Güney İtalya ve İspanya ya götürülmüştür. Ülkemizde ise Anadolu nun Ege, Karadeniz ve Marmara Bölgeleri gibi nemli koşulları orman alanlarında Castanea Sativa Mill türü kestane doğal olarak yetişmektedir. Kestane sıcak ve ılıman iklim koşullarında yetişir. Nispi nemi yüksek yerlerden hoşlanır. Donlara duyarlıdır. Kirli hava şartlarına ve rüzgara dayanıklıdır. Tanece zengin koyu renkli 4

5 odunu çok dayanıklı olup gemi yapımı, mobilya ve yapı endüstrisi, iskele, tekne, telefon direği, çit kazığı, fıçı ve tornacılıkta, ince dalları da sepet yapımında kullanılır. Dünya geneline baktığımızda Türkiye kestane üretiminde önemli bir yere sahiptir. Fakat Türkiye'nin son 30 yıllık zaman dilimindeki kestane üretimi incelendiğinde önemli değişiklikler olduğu görülür. Kestane yetiştiriciliğinin büyüyüp gelişmesini engelleyen, hatta üretimi gittikçe azaltan en önemli etkenler kestanenin iki hastalığı olan Mürekkep Hastalığı ve Kestane Dal Kanseridir. Her iki hastalığın da belirtileri çok farklı olduğundan teşhis etmek kolaydır. Mürekkep hastalığı, ağacın köklerinde çürüme ve çürüyen yerler kaldırıldığında siyahımtırak, mavi renkli mürekkep lekesi benzeri akıntılarla teşhis edilir. Kanser ise gövde ve dallarda şişkinliklerle birlikte çatlamalar şeklinde ortaya çıkar. Mürekkep hastalığı daha alçak arazilerde ve su kenarlarında sorunlar yaratırken, kanser hastalığı daha yüksek yerlerde görülmektedir. Kestane; eski zamanlardan beri insan beslenmesinde önemli bir yer almıştır. Araştırıcılar ilk zamanlarda Alp yöresinde yaşayan insanların 4 6 aylarını kestane ağırlıklı beslenme ile geçirdiklerini belirtmektedirler. Bu yörede kişi başına kestane tüketiminin yılda 150 kg dolaylarında olduğu ifade edilmektedir. Bu nedenle kestane meyvesi fakirin ekmeği, ağacı da ekmek ağacı olarak tanımlanmaktadır. Kestane, doğada tamamen doğal şartlar altında yetiştirilen, tarımsal ilaç, suni gübre kullanılmayan organik tarım ürünüdür. İçerdiği besin öğelerine ilaveten organik tarım ürünü olması nedeniyle kestane, beslenme diyetlerinde eskiden beri yer aldığı önemini günümüzde de korumaktadır. Kestane meyvesinin, insan sağlığı için çok fazla yararı olmasının yanında; kestane farklı tatlarda insanlarla buluşuyor. Kestane ile yapılan yiyeceklerin başında kestane tatlısı, kestane pastası, kestane pudingi, çikolatalı kestane tatlısı ve buna benzer lezzet geliyor. Taze tüketimi çok yaygın olan kestanenin bir kısmı da şekerleme sanayinde kullanılıyor. Türkiye'de kestane ile hindi dolmasının içi hazırlandığı gibi bazı et yemeklerinde de garnitür olarak kullanılıyor. Avrupa ülkelerinde bunlara ek olarak, kestane hamuru gıda sanayinin çok çeşitli dallarında değerlendiriliyor. Kestane taze olarak yenebileceği gibi haşlanarak ve kebap yapılarak da yenebilir. Ayrıca kestanenin kabuğu ve ağacın kabuk ve yaprakları da kullanılır. Kestanenin kabukları haşlanıp suyu içilirse sinirleri yatıştırır ve ateşi düşürür. 5

6 Kestane kerestesi mobilya üretiminde olduğu kadar, özellikle Karadeniz Bölgesi'nde Sudan çürümeye karşı dayanıklı olduğu için tekne yapımında da kullanılıyor. Şeker içeriği yüksek olduğu için kestane bitkisinin erkek çiçekleri bal arıları tarafından ziyaret ediliyor. Kestane ile ıhlamur çiçeklerinden elde edilen ballar mükemmel tadı ve doğallığı ile tüketiciler tarafından tercih ediliyor. Bunun yanı sıra, erkek çiçek püsküllerinden elde edilen çayın sinüzite karşı iyi geldiği ifade ediliyor. Kestane öğütüldüğünde, badem ve fındıktaki gibi yağlı bir yapı yerine güzel ve tatlı bir un haline gelir. Bazı araştırmacılar inek sütündeki süt şekeri laktozun çocuklar için alerjik etkisi nedeniyle çocuklara uygun tatlı ve çorbaların hazırlanmasında kestane ununun alternatif bir ürün olabileceğine dikkati çekmektedirler. KESTANENİN FAYDALARI Aydın ın üretiminde lider olduğu kestanenin değerli bir ağaç olarak kabul edilmesinin yanı sıra kerestesi, çiçekleri ve yaprağı ile ekonomik olarak en önemli ürünler arasında yer almaktadır. Kestane diğer sert kabuklu meyve türlerine göre daha az yağ içermekle beraber, insan vücudu için gerekli olan yağ asitlerinden özellikle lineoleik asit bakımından zengin bir kaynağı olarak ön plana çıkıyor. 'Lineoleik asit' kardiovasküler hastalıkların önlenmesinde etkili olduğu, ayrıca özellikle çocukların beyin ve retina gelişimi üzerinde de önemli etkide olduğu uzmanlar tarafından belirtiliyor. Besleyici ve kalori değeri yüksek bir besin olan kestane B1, B2 ve C vitaminleri açısından oldukça zengindir. Bununla birlikte potasyum, fosfor, magnezyum, klor, kalsiyum, demir, sodyum minerallerini de içermektedir. Nişasta, mineral tuz ve diğer besinsel değerleriyle kestane kış mevsiminin olumsuz şartlarına, fiziksel ve beyinsel yorgunluklara karşı paha biçilmez bir sağlık iksiridir. Ayrıca kalp ve kas sistemini uyarıp su dengesini düzenliyor, kasları güçlendiriyor. Bütün bu yararları yanında kestane, yüksek tansiyon ve damar sertliği şikâyeti olanlara ve şeker hastalarına tavsiye edilmez. 6

7 BESİN DEĞERLERİ Kestane, doyurucu özelliğine paralel olarak insanların beslenmesine katkı sağlayan birçok besin öğelerine sahiptir. Kestanenin besin öğeleri kestane türüne, çeşidine, yetiştiği ekolojik şartlara göre değiştiği gibi uygulanan işleme teknolojilerine göre de değişikliklere uğramaktadır. Örneğin kestane haşlandığı zaman nem oranı yükselmekte ve toplam enerji değeri % 25 oranında azalmaktadır. Haşlama esnasında nişasta bileşimi değişmekte ayrıca potasyum ve sodyum miktarları azalırken kalsiyum miktarında değişiklik görülmemektedir. Kavrulduğu takdirde nem oranı % 20 dolaylarında azalırken, şeker miktarı % 10 oranında artmakta ve enerji değeri artmaktadır. Kestane kurutulduğunda raf ömrü uzamakta, besin öğelerinde artışlar görülmektedir. Tablo 1: Kestane Maddesinin Bileşimleri ve Besin Değerleri (g/100 g) Taze Kurutulmuş Kavrulmuş Haşlanmış Un Yenebilir Kısım % Nem % 52,9 10,1 42,4 63,3 11,4 Kalori (kcal) Besin Öğeleri Karbonhidratlar 34 57, ,4 63,6 Şekerler 9,6 16,1 10,7 7,5 23,6 Nişasta 24,4 41,7 28,3 16,9 40 Lif 7,3 13,8 8,3 5,4 14,2 Çözünebilir 0,6 1,1 0,7 0,6 1 Çözünemeyen 6,7 12,7 7,6 4,8 13,2 Protein 3,2 6 3,7 2,5 6,1 Yağ 1,8 3,4 2,4 1,3 3,7 Kaynak: Gıda Bileşimleri Cetveli INN 1997'den Alınan Değerler Standart Kestane Çeşidinin Özellikleri Erkencilik Yüksek verim İri ve lezzetli meyve Kabuğun ince olması ve kolay soyulması Uzun süre depolanabilmesi Şekerlemede dağılmaması Kestane hamuruna uygunluk Hastalık ve zararlılara dayanıklılık 7

8 DÜNYA KESTANE ÜRETİMİ Çin Halk Cumhuriyeti nin en önemli paya sahip olduğu Dünya kestane üretiminde; Türkiye yaklaşık 60 bin ton üretim ile ikinci sırada yer almaktadır. Ülkemizi sırasıyla İtalya, Kore Cumhuriyeti, Bolivya ve Yunanistan izlemektedir. Dünya genelinde ülkede kestane üretimi yapılmasına rağmen ekonomik anlamda ticari üretimde bulunan ülke sayısı 5 6 yı aşmamaktadır. Tablo 2: 2011 Yılı Dünya Kestane Üretim Miktarı Ülkeler Üretim (1000 $) Üretimi (Ton) Çin Türkiye İtalya Kore Cumhuriyeti Bolivya (Çokuluslu Devlet) Yunanistan Japonya Portekiz Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti İspanya Fransa Arnavutluk Peru Azerbeycan Makedonya Polonya İsviçre Macaristan Ukrayna Kamerun Kaynak: Food and Agriculture Organization (FAO) TÜRKİYE KESTANE ÜRETİMİ Ülkemizin iklim ve toprak özellikleri kestane yetiştiriciliği için uygun olduğundan önemli bir üretim potansiyeline sahiptir. Üretim ülke geneline yayılmış durumdadır. Özellikle batı bölgelerimizde yetiştiriciliği önemli bir düzeye ulaşmış olmasına rağmen ülkemizde hala kapama kestane bahçeleri bulunmamaktadır. Üretim Doğu Karadeniz de gürgen, kızılağaç vb. ağaçlarla karışık olarak nadiren de saf kestane toplulukları şeklinde yapılırken, batıya doğru küçük gruplar halinde bol miktarda kestaneliklere rastlanmaktadır. Bölgeler itibariyle üretimde Ege Bölgesi toplam üretimde yaklaşık % 70 lik payla ilk sırayı almıştır. İller itibariyle üretimde ise sırasıyla Aydın, İzmir, Kastamonu ve Sinop ön plana çıkmaktadır. 8

9 Tablo 3: Yıllara Göre Türkiye Kestane Üretim Miktarı Yıl Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Ağaç başına ortalama verim (kg) Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Kaynak: TÜİK AYDIN KESTANE ÜRETİMİ Dünya kestane üretiminin % 14 ünü karşılayan ülkemizde üretim bin ton civarlarındadır. İlimizde yetiştirilen kestane miktarı ise yıllara göre değişiklik göstermekte ve bin ton arasında olmaktadır. Aydın Türkiye kestane üretiminin yaklaşık % 34 nü karşılamaktadır. İlimizde yetişen kestane 180 Tescil No ile tarihinde Aydın Kestanesi adı altında korumaya alınmıştır. Tablo 4: Yıllara Göre Aydın Kestane Üretim Miktarı Yıl Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Ağaç başına ortalama verim (kg) Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Kaynak: TUİK İlimizde kestane yetiştiriciliği ekolojik şartların elverişliliğine rağmen dağlık bölgelerde ve yaylalarda, özellikle kuzeye bakan yamaçlarda yaygındır. Üretim genellikle dağınık ağaçlardan elde edilmektedir. Nazilli, Köşk ve Sultanhisar ilçelerinde az da olsa kapama bahçe tesisleri mevcuttur. Üretimde yıllara göre dalgalanmalar yaşanmakta buna da kestane kanseri, iç kurdu ve kuraklık etki etmektedir. DÜNYA KESTANE İTHALATI Kestanede Dünya ithalatı 2012 yılında 50.1 milyon dolar büyüyerek 2011 a göre % 19 civarında bir büyüme göstermiştir. Pazarın büyüklüğü 2012 yılında 308 milyon dolar mertebesindedir. Dış ticaret potansiyeli bakımından en yüksek ithalat hacmine sahip ilk iki ülkenin % 20,4 lük pay ile Japonya ve % 16,5 luk pay ile İtalya olduğu görülmektedir. 9

10 Tablo 5: Yıllara Göre Dünya Kestane İthalat Miktarı (1000 $) Ülkeler Japonya İtalya Fransa Çin İsviçre Almanya ABD Avusturya Tayland Kanada Dünya Kaynak: ITC Trademap Son beş yıla bakıldığında yıllar içerisinde değişiklik gösteren miktarlar 2012 yılında en yüksek artışını yaşamıştır. Üretimde en yüksek paya sahip olan Çin Halk Cumhuriyeti, ithalatta ise üçüncü sırada yer almaktadır. Tablo 6: 2012 Yılı Kestane İthalat Miktarı Ülkeler 1000 $ Ton Pay Japonya ,4 İtalya ,5 Çin ,8 Almanya ,6 İsviçre ,4 ABD ,7 Tayland ,4 Avusturya ,5 Fransa ,4 Kanada ,5 Dünya Kaynak: ITC Trademap DÜNYA KESTANE İHRACATI Kestanede Dünya ihracatı 2012 yılında 57.1 milyon dolar büyüyerek 2011 a göre % 21 civarında bir büyüme göstermiştir. Pazarın büyüklüğü 2012 yılında 323 milyon dolar civarındadır. Dış ticaret potansiyeli bakımından en yüksek ithalat hacmine sahip ilk iki ülkenin % 26,6 lık pay ile Çin Halk Cumhuriyeti ve % 23 lük pay ile İtalya olduğu görülmektedir. 10

11 Ülkelerin son 5 yılda gerçekleştirdikleri dış ticaret rakamları incelendiğinde, kestane üretiminde Türkiye dünyada 2. sırada olmasına rağmen, dış ticaret rakamlarının düşük olması, ülkemizin bu potansiyelini iyi değerlendiremediğini göstermektedir. Tablo 7: Yıllara Göre Dünya Kestane İhracat Miktarı (1000 $) Ülkeler İtalya Çin Kore Portekiz İspanya Fransa Türkiye Hollanda Japonya Yunanistan Dünya Kaynak: ITC Trademap 2012 yılında Çin ise 86 milyon dolar ve İtalya 74 milyon dolarlık hacimleriyle en büyük ihracatçılardır. Türkiye ihracatta 16 milyon dolarla yedinci sıradadır, ancak, 2012 yılında bir önceki yıla oranla %88,4 lük bir artış yaşamıştır. Tablo 8: 2012 Yılı Kestane İhracat Miktarı Ülkeler 1000 $ Ton Pay Çin ,6 İtalya Portekiz ,8 Kore ,4 İspanya ,7 Fransa ,9 Türkiye Japonya ,4 Yunanistan ,2 Hollanda ,1 Dünya Kaynak: ITC Trademap 11

12 TÜRKİYE KESTANE İHRACATI Son 5 yıl içerisinde ülkemizde fiyatı sürekli artış gösteren kestanenin bu artış trendi, tüketim alışkanlıklarımızda daha yaygın bir şekilde yer almaya başlamasından ve buna bağlı talep artışından kaynaklanmaktadır. İşlenmiş ürün yelpazesi henüz az sayıda olan kestanenin önümüzdeki yıllarda katma değerinin artırılmasına yönelik gıda sanayinde yatırım potansiyeli yüksek gözükmektedir. Tablo 9: Yıllara Göre Türkiye Kestane İhracatı ( $) Ülkeler 2013* İtalya Lübnan Almanya Ürdün İngiltere Fransa Kanada Azerbaycan İsrail Kuzey Kıbrıs TOPLAM Kaynak: TÜİK *2013 verileri geçicidir Türkiye kestanesi için İtalya haricinde dış ticaret potansiyeli görülen ülkeler Lübnan, Almanya, Ürdün, İngiltere dir. Bu ülkelerin bakıldığında ithalat hacimleri yüksek olup, Türkiye için potansiyel pazar niteliği taşımaktadır. Fakat Çin kestanelerinin bu pazarda ciddi paya sahip olması ve Türkiye nin bu pazarda potansiyeline rağmen çok geride kalması göze çarpmaktadır. Tablo 10: Yıllara Göre Ülkemiz İhracat ve İthalat Rakamları ( ABD $) Yıllar İhracat İthalat 2013* Kaynak: TÜİK *2013 verileri geçicidir 12

13 KESTANE ÜRETİMİ VE İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKEN KONULAR - Kanser hastalığını önlemeye dönük tedbirler alınmalıdır. Ağaçlardan kaliteli ürün elde edilebilmesi için ağaçların aşılanması gerekmektedir - Kestane meyvesinde Aydın ilinin önemine dair bilinç arttırılmalıdır. - Kestanenin gelişmiş olduğu ülkelerdeki ürün çeşitliliği ülkemizde bulunmadığı için bu ürün kışın tüketilmesi zorunlu bir meyve olmaktan ileri gidememektedir. - Hasat aşamasında kestanenin tamamen olgunlaşıp yere düşmesini beklemek, alanların yerleşim yerlerine uzak olması, düşen meyvenin yuvarlanıp kaybolması veya hayvanlar tarafından yenmesi gibi nedenlerle ekonomik görülmemektedir. Olgunlaşmadan hasat edilen meyveler genellikle sırıklarla düşürülerek toplanmakta, bu ise ağaçların zedelenmesine, çubuklar yoluyla hastalıkların ağaçtan ağaca yayılmasına ve erken toplanan meyvelerde kalite kaybına neden olmaktadır. - Yere düşürülen kestane meyvelerinin daha rahat toplanması için ağaçların dipleri diri ve ölü örtüden temizlenmekte, bu ise zamanla ağaç altındaki toprak örtüsünün kaybolmasına ve erozyona sebep olmaktadır. 13