KIRIKLI HASTALARDA HASTANEDE KALMA SÜRESİNİN ANKSİYETE VE DEPRESYON DÜZEYLERİNE ETKİSİ

Transkript

1 Anatol J Clin Investig 2011;5(4): KIRIKLI HASTALARDA HASTANEDE KALMA SÜRESİNİN ANKSİYETE VE DEPRESYON DÜZEYLERİNE ETKİSİ EFFECT OF HOSPİTALIZATION PERIOD ON ANXIETY AND DEPRESSION LEVEL IN PATIENTS WITH FRACTURES Nihal BÜKER 1, Semih AKKAYA 2, Murat OTO 2, Nuray AKKAYA 3, Ali KİTİŞ 1 1 PAÜ Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu, Denizli. 2 PAÜ Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji AD., Denizli. 3 PAÜ Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon AD., Denizli. Özet Amaç: Hastanede yatan kırıklı hastalarda, hastanede kalma süresi ve uygulanan tedavilerden memnuniyet düzeyi ile anksiyete ve depresyon düzeyinin ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Gereç-Yöntem: Pamukkale Üniversitesi Ortopedi ve Travmatoloji Servisinde tarihleri arasında yatarak kırık tedavisi yapılan 32 hasta değerlendirildi. Hastaların tümüne hastaneden taburcu olmadan önce genel sağlık düzeyleri, yapılan cerrahi işlem ve fizyoterapi uygulamalarından memnuniyet düzeylerini sorgulayan bir anket ve Hastane Depresyon Anksiyete (HAD) Ölçeği uygulandı. Bulgular: Yaş ortalaması ± yıl olan 11 kadın, 21 erkek hasta değerlendirildi. Hastanede kalma süresi ile HAD ölçeği arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki olmadığı saptandı (anksiyete r= -237 p>0.05, depresyon r=-016 p>0.05). Eğitim düzeyi ve depresyon arasında (r= -484 p<0.01) negatif anlamlı ilişki vardı. Genel sağlık düzeyleri ile anksiyete ve depresyon arasında (r= -482 p<0.01, r= -451 p<0.01), uygulanan cerrahi işlemden memnuniyet ile depresyon arasında (r= -386 p<0.05), fizyoterapi uygulamalarından memnuniyet ile depresyon arasında (r= -440 p<0.05) negatif anlamlı ilişki olduğu saptandı. Sonuç: Hastanede yatış süresi ile anksiyete ve depresyon düzeyi arasında ilişki bulunmazken, uygulanan tedavilerden memnuniyet düzeyi ile anksiyete ve depresyon düzeylerinin ilişkili olduğu saptanmıştır. (Anatol J Clin Investig 2011;5(4): ). Anahtar Sözcükler: Kırık, anksiyete, depresyon, fizik tedavi Abstract It was aimed to investigate the relationships between hospitalization period, level of patient satisfaction with treatments, and levels of anxiety, and depression in hospitalized patients with fractures. Hospitalized thirty two fracture patients who were treated for fractures between the years 2008 and 2009 in the Orthopedics and Traumatology Service of Pamukkale University were evaluated. Questionnaires for General health, level of satisfaction with operation and physical therapy, and Hospital anxiety and depression Scale (HAD) were applied to all patients before discharge. Eleven female, and 21 male patients with mean age of ± years were evaluated. It was detected that there was no significant relationship between duration of hospitalization and HAD scale (for anxiety scale: r= -237 p>0.05, for depression scale: r=-016 p>0.05 respectively). There was negative relationship between education level and depression (r= -484 p<0.01). It was detected that there were negative significant relationships between general health and anxiety, depression levels (r= -482 p<0.01, r= -451 p<0.01), satisfaction with operation and depression level (r= -386 p<0.05), satisfaction with physical therapy and depression level (r= -440 p<0.05). Although there were no relationships between hospitalization period, anxiety, and depression levels, relationships were detected between satisfaction level with therapies, anxiety and depression levels. (Anatol J Clin Investig 2011;5(4): ). Key words: Fracture, anxiety, depression, physical therapy Giriş Trafik ve iş kazaları, spor yaralanmaları ve düşmeler sonrası kırıklar oluşabilmektedir. Bu tür yaralanmalar daha çok genç erkeklerde ve alt ekstremitelerinde görülmektedir [1]. Bu şikayetleri nedeni ile başvuran hastalar multitravma merkezlerinde ya da ortopedi servislerinde tedavi edilmektedirler. Hastanede yatarak tedavi edilen hastalar arasında anksiyete sıklıkla göz ardı edilen bir durumdur [2]. Araştırmalar anksiyetenin sebebinin hastanede gelişen uyku düzensizlikleri olduğunu belirtmişlerdir. Hastanedeki uyku düzensizliklerinin ise artmış sempatik aktivite ve artmış katekolemin düzeyine bağlı olarak uyanıklığın stimüle edilmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Gözlemler postoperatif ağrı ve anksiyete arasında pozitif bir ilişki varlığını gösterse de etki ve sebep ilişkisi tam olarak açık değildir. Ayrıca anksiyete hastanede kalışın Nihal BÜKER PAÜ Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu nasuk@pau.edu.tr Makalenin gönderilme tarihi: Makalenin kabul edilme tarihi:

2 Anatol J Clin Investig 2011;5(4): BÜKER N. uzaması ve tedavi maliyetlerinin artmasıyla da bağlantılı olabilmektedir [3]. Tıbbi ya da bedensel hastalıkların varlığının herhangi bir psikiyatrik bozukluk riskini arttırdığı bilinmektedir[4-6]. Hastanede yatan hastaların %30-60 ında fiziksel yaralanmalar ile ilişkili psikiyatrik sendromlar gözlenmektedir [6,7]. Major depresyon genel nüfusun % sinde görülürken, hastanede yatan hastalardaki yaygınlığı %5-10 dur. Fiziksel hastalığı olanların önemli bir bölümünde (%30-50) hafif orta şiddette subklinik veya minör depressif durumlar görülür [4]. Fiziksel hastalığı olanlardaki psikiyatrik bozuklukların önemli bir kısmını anksiyete bozuklukları oluştururken, [7] yatan veya ayaktan takip edilen hastalarda anksiyete bozukluğu ya da anksiyete belirtilerinin yaygınlık oranı %10-70 arasında bildirilmektedir [4]. Fiziksel hastalığa eşlik eden depresyon, hastanın tedaviye uyumunu ve cevabını yaşam kalitesini, prognozunu, fiziksel hastalığın seyrini, hastanede kalış süresini, hastaneye yeniden yatışların artmasını, [8,9] mortalite ve morbititeyi olumsuz yönde etkilemektedir [9]. Bu çalışma hastanede yatarak kırık tedavisi gören hastalarda gelişebilecek ve genellikle de göz ardı edilen bir durum olan hastane depresyonunu değerlendirmek için planlanmıştır. Hastanede kalma süresi, uygulanan cerrahi ve yatış süresince devam eden fizik tedavi uygulamalarından memnuniyetin, gelişebilecek anksiyete ve depresyon ile ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem Çalışmaya Pamukkale Üniversitesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalında Ocak 2008 ile Nisan 2009 tarihleri arasında yatarak kırık tedavisi yapılan hastalar alınmıştır. Çalışmaya kooperasyon kurulabilen 15 yaş ve üstü, hastanede bir haftadan uzun süre kalan hastalar dahil edilmiştir. Herhangi bir psikiyatrik problem nedeni ile medikal tedavi gören, genel durumu nedeni ile kooperasyon kurulamayan ve okuryazarlığı olmayan hastalar çalışmamıza dahil edilmemiştir. Çalışmaya yaş ortalamaları 46.31±19.19 yıl olan 11 kadın, 21 erkek toplam 32 hasta katılmıştır. Hastaların demografik bilgileri kaydedilmiştir. Hastaların genel sağlık düzeyleri, yapılan cerrahi işlemden ve fizik tedavi uygulamalarından memnuniyetini sorgulayan, Likert tipi 5 li bir ölçek oluşturulmuş ve hastaların bu ölçeği işaretlemesi istenmiştir. Hastaların anksiyete ve depresyon durumlarını belirlemek amacı ile Hastane Depresyon Anksiyete (HAD) Ölçeği kullanılmıştır. Hastaların tümünden hastaneden taburcu olmadan önce HAD ölçeğini kendilerinin okuyarak işaretlemeleri istenmiştir. HAD hastada anksiyete ve depresyon yönünden riski belirlemek, düzeyini ve şiddet değişimini ölçmek amacıyla uygulanan kendini değerlendirme ölçeğidir [10]. Toplam 14 soru içermekte ve bunların yedisi anksiyeteyi ve diğer yedisi depresyonu ölçmektedir. Aydemir ve arkadaşlarının [11] yaptıkları geçerlilik ve güvenirlik çalışması sonucunda anksiyete alt ölçeği (HAD-A) için kesme puanı 10/11, depresyon alt ölçeği (HAD-D) için 7/8 olarak tanımlanmıştır (Aydemir ve ark. 1997). Buna göre bu puanların üzerinde alanlar risk altında olarak değerlendirilir. İstatistiksel değerlendirme SPSS 10.0 analiz paketi kullanılarak değerlendirilmiş, HAD depresyon ölçeği ve hasta memnuniyetini karşılaştırmak amacıyla Pearson Korelasyon Analizi kullanılmıştır. Bulgular Çalışmamıza dahil edilen hastaların demografik verileri Tablo 1 de verilmiştir. Hastalarda kırığın var olduğu bölgeler alt, üst ekstremite ve multiple bölgelerde olmak üzere üç alt başlık altında toplanmıştır. Hastaların kırık lokalizasyonları ve çalışma durumları ile ilgili veriler Tablo 2 de gösterilmiştir. Hastaların HAD-A, HAD-D puanları Aydemir ve arkadaşlarının belirledikleri kesme puanına göre değerlendirildiğinde; hastalarımızın %21.87 sinin HAD-A puanı 10/11 üzerinde, %31.24 sinin HAD- D puanı ise 7/8 puan üzerinde bulunmuştur. Hastaların %21.87 sinin anksiyete, %31.24 ünün ise depresyon açısından risk altında olabileceği bulunmuştur. (Şekil 1,2) Hastaların eğitim düzeyi ve depresyon arasında (r=-484 p<0.01) negatif anlamlı ilişki olduğu bulunmuştur. Genel sağlık düzeyleri ile anksiyete ve depresyon arasında (r=-482 p<0.01, r=-451 p<0.01), uygulanan cerrahi işlemden memnuniyet ile depresyon arasında (r=-386 p<0.05), fizyoterapi uygulamalarından memnuniyet ile depresyon (r=-440 p<0.05) arasında negatif anlamlı ilişki bulunmuştur. (Tablo 3) Tartışma Fiziksel yaralanmalara bağlı ya da posttravmatik depresyon, cerrahi birimlerde tedavi gören hastalarda çok sık karşılaşılan bir durumdur. Travma bakım servislerinde; özelleşmiş travma rehabilitasyon merkezine erken transfer, kişisel 182

3 Kırık, anksiyete ve depresyon hedeflerin belirlenmesi, travma cerrahisi ve psikiyatrik tedavi koordinasyonunun sağlanması, hastanede kalma süresinin kısalması gibi faktörler hastanın anksiyete ve depresyon durumu üzerinde etkili olmaktadır [1,2]. Seethalaksmi ve arkadaşları [12] motorlu araç kullanıcısı ya da yaya olarak ezilme yaralanması olan 30 hastada HAD ölçeğini kullanarak, hastaların anksiyete ve depresyon durumlarını değerlendirdikleri çalışmada, hastaların %57 sinin anksiyete ve depresyon belirtilerinin olduğunu, %30 unun anksiyete ya da depresyon tanısı aldığını ve % 20 sinin ise posttravmatik stres hastası olduğunu bildirmişlerdir. Araştırmacılar sonuç olarak travma servislerinde psikolojik değerlendirme ve müdahalelerin yeterli düzeyde ve dikkatte yapılmasının önemli olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda hastaların cerrahi işlemlerden ve fizik tedavi uygulamalarından memnuniyet düzeyi ile anksiyete ve depresyon düzeylerinin negatif ilişkili olduğu saptandığından, hastaların yataklı servislerde aldıkları hizmetlerden memnuniyetlerinin hastanede kaldıkları süre içerisinde depresyon ve anksiyete durumları üzerinde olumlu etkileri olduğu sonucuna varılabilir. Crichlow ve arkadaşları [13] ortopedi servisinde tedavi olan 161 hasta üzerinde yaptıkları çalışmada hastaların depresyon durumları için Beck Depresyon Envanteri (BDE), fonksiyonel durumları için ise Kısa Form-36 (KF-36) ve kısa kas-iskelet fonksiyon değerlendirmesi (SMFA) anketlerini kullanmışlardır. Sonuç olarak BDI ya göre hastaların %55 i ılımlı depressif, %13 ü ılımlıdan şiddetliye doğru depressif, %3.7 si şiddetli depressif olarak bulmuşlardır. Hastaların SMFA skoru ile BDI arasında güçlü negatif bir korelasyon bildirmişlerdir. Yazarlar genel özürlülük ve fonksiyonel yetersizlik ile depresyon arasında güçlü bir ilişki olduğu ve bu durumun açık kırıkların varlığında daha da artacağı sonucuna varmışlardır. Çalışmamızda ise hastaların kendilerini değerlendirdikleri genel sağlık durumu düzeyleri ile anksiyete ve depresyon düzeyleri arasında negatif anlamlı ilişki olduğu bulunmuştur. Kırık hastalarının hastanede kaldıkları süre içerisinde genel sağlık düzeylerinin, fonksiyonel kapasitelerinin ve depresyon durumlarının daha objektif ölçeklerle, daha detaylı olarak değerlendirildiği çalışmalara ihtiyaç vardır. Çalışmamızda hastaların hastanede kalma süreleri ile anksiyete ve depresyon düzeyleri ilişkili değilken, aldıkları tedavilerden memnuniyetleri ile anksiyete ve depresyon durumlarının ilişkili olduğu bulunmuştur. Bu nedenle travma servislerinde hastaların tedavi memnuniyetlerinin arttırılması ve gerektiğinde psikiyatrik müdahalelerin yapılmasının hastaların anksiyete ve depresyon durumlarına olumlu yönde etkileri olabilir. Closs ve arkadaşları [3] 227 postoperatif ortopedik hastada HAD ölçeğini kullanarak yaptıkları çalışmada hastaların %54 ünde anksiyete, %22 sinde ılımlı anksiyete, %24 sinde ise ılımlıdan şiddetliye doğru anksiyete gözlemlemişlerdir. Hastaların depresyon durumları incelendiğinde ise yalnızca %25 inde depresyon olduğunu bildirmişlerdir. Araştırmacılar hastalarının büyük çoğunluğunda anksiyete ve depresyon saptanmasının, anketin çok hızlı yapılması ve iyi kontrol edilmemesinden kaynaklanabileceği sonucuna varmışlardır. Çalışmamızda ise hastalarımızın yaklaşık %22 sinin anksiyete açısından, %31 inin ise depresyon açısından risk altında olabileceği bulunmuştur. Ponsford ve arkadaşları [14], 113 şiddetli ortopedik travmalı hasta ile yaralanması olmayan 61 kişiden oluşan kontrol grubunu hastane depresyon düzeyi ve genel sağlık düzeyleri açısından karşılaştırılmışlardır. Çalışmanın sonuçlarına göre ağrı, posttravmatik stres bozukluğu ve KF-36 kullanılarak yapılan genel sağlık durumlarının hepsinde travma grubu aleyhine olumsuz yönde değişiklikler olduğunu, yaralanmanın şiddeti, yeri ve ağrı düzeyi ile anksiyete ve depresyon düzeyi arasında ilişki saptamadıklarını bildirmişlerdir. Yazarlar posttravmatik stres bozukluğu, anksiyete ve depresyon sorunları ile mücadelede multidisipliner bir yaklaşım gerektiği sonucuna varmışlardır. Probst ve arkadaşları [15] travma sonrası kadınlar erkeklerden daha fazla anksiyetik ya da depresif durumlar mı sergiliyorlar hipotezinden yola çıkarak 10 yıl ve üzerinde 479 u erkek ve 158 i kadın olmak üzere toplam 637 posttravmatik hastayı incelemişlerdir. Hastaların mental sağlıklarını HAD ölçeği kullanarak değerlendirmişlerdir. Çalışmalarının sonucunda kadınların daha yüksek oranda post-travmatik stres bozukluğu gösterdiklerini, psikolojik destek ve daha uzun süreli rehabilitasyona ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir. Çalışmamızda ise hastane depresyon ve anksiyete düzeyleri açısından cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. Sonuç olarak çalışmamızda hastanede yatış süresi ile anksiyete ve depresyon düzeyi arasında ilişki bulunmazken, uygulanan tedavilerden memnuniyet 183

4 Anatol J Clin Investig 2011;5(4): BÜKER N. düzeyi ile anksiyete ve depresyon düzeylerinin ilişkili olduğu saptanmıştır. Bu nedenle kırık hastalarının cerrahi tedavisi ve fizik tedavi uygulamaları sırasında anksiyete ve depresyon açısından da değerlendirilerek multidisipliner yaklaşım uygulanması hastaların yaşam kalitesini olumlu yönde etkileyecektir. Tablo 1. Hastaların Demografik Özellikleri Min. Max. X SD Yaş (yıl) Kilo (kg) Boy (cm) Eğitim Durumu (yıl) Hastanede kalış süresi (gün) Tablo 2. Hastaların kırık bölgeleri ve çalışma durumları Kırık Bölgesi n % Üst Ekstremite Alt Estremite Multiple Çalışma Durumu n % Ev Hanımı Çalışan Çalışmayan Emekli Tablo 3. Hastane Anksiyete Depresyon Ölçeği İle eğitim düzeyi, hastanede kalış süresi, hasta memnuniyeti ve genel sağlık düzeyi arasındaki İlişki HAD-A HAD-D r p r p Eğitim Düzeyi ** 0.01 Hastane Kalış Süresi Cerrahi Memnuniyet * 0.05 Fizyoterapi Memnuniyet ** 0.01 Genel Sağlık Düzeyi ** ** 0.01 *0.05 düzeyinde anlamlılık, **0.01 düzeyinde anlamlılık Şekil 1. Hastaların hastane anksiyete (HAD-A) ölçeğinden aldıkları puanların yüzde oranları 184

5 Kırık, anksiyete ve depresyon Şekil 2. Hastaların hastane depresyon (HAD-D) ölçeğinden aldıkları puanların yüzde oranları Kaynaklar 1. Kosar S, Seelen HAM, Hemmen B, Evers SMAA, Brink PRG. Cost-effectiveness of an integrated 'fast track' rehabilitation service for multi-trauma patients involving dedicated early rehabilitation intervention programs: design of a prospective, multi-centre, non-randomised clinical trial. Journal of Trauma Management & Outcomes 2009; 3(1): Hocaoğlu Ç, Kandemir G, Civil F, Kaya A. Bir eğitim hastanesinde yatarak tedavi gören bir grup hastada depresyon ve anksiyete düzeyleri. Göztepe Tıp Dergisi 2005; 20(2): Closs J, Briggs M, Everitt V. Night-time pain, sleep and anxiety in posyoperative orthopaedic patients. Journal of Orthopaedic Nursing 1997; 1: Yazıcı K, Tot Ş, Yazıcı A, ve ark. Bedensel hastalığı olan kişiler arasında psikiyatrik yardıma ihtiyacı olanlar tanınabiliyor mu? Klinik Psikiyatri. 2003; 6: Gagnon LM, Patent SB. Major depression and its association with long-term medical conditions. Can J Psychiatry. 2002; 47: Sarandöl A, Akkaya C, Eker SS, Kırlı S. Uludağ üniversitesi psikiyatri anabilim dalı konsültasyon liyezon psikiyatrisi polikliniğinin ilk bir yılında istenen konsültasyonların değerlendirilmesi: lgu. Türkiye de Psikiyatri. 2007; 9(1): Hall RCW, Rundel JR, Popkin MK. Cost-effectiveness of the consultation-liaison service. Wise MG, Rundell RJ, editors. Textbook of consultation-liaisonpsychiatry. Washington: American PsychiatricPublishing; p Wancata J, Benda N, Windhaber J, Nowotny M. Dose psychiatric co-morbidity increase the length of stay in general hospitals? Gen Hosp Psychiatry 2001; 23(1): Özkan S. Genel tıpta depresyon. Hipokrat Dergisi 2001; 10: Zigmond AS, Snaith PR. The hospital anxiety and depression scale. Acta Psychiatr Scand 1983; 67: Aydemir Ö. Hastane anksiyete ve depresyon ölçeği Türkçe formunun geçerlilik ve güvenirliliği. Türk Psikiyatri Dergisi. 1997; 8: Seethalakshmı R, Dhavale HS, Gawande S, Dewan M. Psychiatric morbidity following motor vehicle crashes: a pilot tudy from India. Journal of Psychiatric Practice 2006;12(6): Crichlow RJ, Andres PL, Morrison SM, Haley SM, Vrahas MS. Depression in Orthopaedic Trauma Patients Prevalence and Severity. J Bone Joint Surg Am 2006;88(9): Ponsford J, Hıll B, Karamıtsıos M, Bahar-Fuchs A. Factors Influencing Outcome After Orthopedic Trauma. J Trauma 2008; 64(4): Probst C, Zelle B, Panzica M, et al. Clinical re-examination 10 or more years after polytrauma: is there a gender related difference? J Trauma 2009; 4: