KT EĞİTİCİLERİN SINIF YÖNETİMİ YETERLİKLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Transkript

1 KT EĞİTİCİLERİN SINIF YÖNETİMİ YETERLİKLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ Doç.Dr. Ali E. ŞAHİN Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi i

2 İçindekiler Giriş... 1 Birinci Boyut: Öğrenme Ortamında Düzenin Oluşturulması... 4 Öğrenen (Katılımcı) Özelliklerinin Bilinmesi... 4 Hizmet-içi Eğitim Öncesinde Katılımcılarla İlk İletişim... 4 Seminer Akışının (Dersin) Planlanması... 6 Amaca Uygun Öğrenme-Öğretmen Yöntemlerinin Seçimi... 7 Fiziksel Ortamların Düzenlenmesi... 7 Seminer Katılımcıları İle Tanışma Genel Davranış Standartları (Kurallar) ve Rutinler Giyim-Kuşam İkinci Boyut: Öğrenme Ortamında Düzenin Korunması ve Sürdürülmesi Dikkat Çekme ve Güdüleme İlgiyi Koruyan ve Sürdüren Yaklaşımlar Kullan Tempoyu Dinamik Tut Gruba Fiziksel Yakınlık Kur Soru-Yanıt Tekniğini Etkili Kullan Katılımı Teşvik Et Üçüncü Boyut: Öğrenme Ortamında Düzenin Yeniden Sağlanması Sonuç ii

3 EĞİTİCİLERİN SINIF YÖNETİMİ YETERLİKLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ Giriş Sınıf, en genel anlamıyla planlı etkinlikler yoluyla öğrenmenin gerçekleştirildiği ortam olarak tanımlanabilir. Bu ortam bazen bir grup anaokulu öğrencisinin bitki ve böcekleri inceledikleri bir bahçe olabileceği gibi, iki yüzü aşkın hukuk fakültesi öğrencinin bir arada olduğu bir amfi ya da bir grup kütüphane çalışanı için düzenlenen hizmet-içi eğitimin verildiği bir derslik olabilir. Öğrenenlerin sayısına, yaşına, düzeyine bakılmaksızın öğrenme için sınıf dediğimiz ortamların gerekliliği kaçınılmazdır. Bilgisayar laboratuvarları, fen laboratuvarları, spor salonları, amfiler, okul bahçeleri, toplantı salonları, derslikler gibi mekânlar farklı öğrenme amaçlarını gerçekleştirmek için öğrenenlerin bir araya geldikleri sınıflardır. Sınıf olarak ifade edilen öğrenme ortamlarındaki yaşamın, bir orkestra gibi yönetilmesi sınıf yönetimi olarak tanımlanabilir. Bir orkestra şefinin hem performansı izleyenlere, hem de performansı sunanlara ilişkin sorumlulukları vardır. Ortaya çıkması umulan müzikal tat büyük ölçüde onun sorumluluğundadır. Bu nedenle bir orkestra şefi en önemli işlerini konserden önce, hatta provalardan önce yerine getirir. Örneğin hangi eserin çalınacağı, nerede çalınacağı, bu eserin yorumu, nasıl çalınacağı, hangi enstrümanlarla çalınacağı gibi konuları konser öncesi kararlaştırır. En iyi orkestra şeflerine gerek provalarda, gerekse de konser sırasında sadece müzikal becerilerinden dolayı değil, hem müzisyenlere hem de seyircilere ilham verebilme, onları derinden etkileyebilme becerilerinden dolayı saygı duyulur. Bir orkestra şefinin konser öncesi, konser ve konser sonrası için aldığı kararlar ve uygulamalar başarılı bir konser gerçekleştirmek için ilgili herkesin davranışlarının kabul edilebilir bir çerçevede seyretmesini hedefler. Bir öğrenme ortamında belli bilgi, beceri, alışkanlık ya da tutumların öğrenenlere kazandırılabilmesi için eğitici bir orkestra şefi gibi davranır. Nelerin, kimlere, nerede, hangi araç ve yöntemlerle, nasıl kazandırılacağına karar verir, planlar, uygular, öğrenendeki değişimi izler. Etkinliklerin başarıya ulaşabilmesi için öğrenen davranışlarının kabul edilebilir bir çerçevede seyretmesini, öğrenenlerin tamamının sınıf içi etkinliklere katılmasını sağlar. Etkili bir öğrenme için gerekli düzeni sürdürmek için bir dizi strateji ve teknik kullanır. Bütün bu eylemler sınıf yönetimi sürecinde gerçekleşir. Bu açıklamalar ışığında sınıf yönetimini öğrenenlerin tamamını sınıf içi aktivitelere katma süreci olarak tanımlayabiliriz. Sınıf yönetimi, etkili bir öğrenme için gerekli düzeni oluşturmak, bu düzeni korumak ve sürdürmek, düzen bozulduğunda yeniden sağlamak için eğiticinin kullandığı strateji ve tekniklerin bir bütünüdür. 1

4 Aşağıdaki şekil öğrenenlerin davranışlarının kabul edilebilir bir çerçevede seyrettiğini göstermektedir. Bu ortam düzen olarak ifade edilir. Öğrenenlerin tamamı görev odaklı davranışlar göstermektedir. Sınıf yönetiminin birinci boyutu öğretimin amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için öğrenenlerin davranışlarının kabul edilebilir bir çerçevede seyretmesine olanak tanıyan bir öğrenme ortamını, yani düzeni oluşturmak, ikinci boyutu ise oluşturulan bu düzeni koruyup sürdürmektir. Görev odaklı davranışlar (On-task behaviours) Şekil 1: Görev odaklı öğrenen davranışları Yukarıdaki şekilde kabul edilebilir çerçeve içerisinde görülen görev odaklı öğrenen davranışları, öğrenenin kendisinden, diğer öğrenenlerden, öğretenden, öğrenme ortamından ya da diğer nedenlerden dolayı ders akışı içerisinde istenmeyen bir biçimde farklılaşabilir. Örneğin Şekil 2 de görülebileceği gibi dalıp gitme, gündüz düşü kurma, pencereden dışarıyı seyretme, gelişigüzel karalamalar yapma gibi ilgisiz davranışlar gösterebilir. Bu tür katılımcıların davranışları diğerlerinin öğrenmesini, öğretmenin öğretmesini engellemeyecektir. Fakat kendileri öğrenmediğinden, etkinliklerin dışında kaldıklarından dolayı düzenin bozulduğu söylenebilir. Bazı öğrenenler ise Şekil 3 de de gösterildiği gibi yanındakiyle ilgisiz konuşmalar yapma, alaycı davranma, konuları bilerek dağıtma, cep telefonuyla konuşma, mesajlaşma, anahtarlık vb. eşyalarla sesler çıkarma gibi engelleyici davranışlar göstererek kendileri öğrenmediği gibi diğer öğrenenlerin öğrenme hakkını, öğretmenin ise öğretme hakkını engellerler. Bu tür davranışlar oluşturulan düzenin korunup sürdürülemediğini dolayısıyla yeniden sağlanmasını gerektirir. Öğretmenin bu tür davranışlara kayıtsız kalmadan müdahalelerde bulunması, ilgisiz ve engelleyici öğrenci davranışlarını sonlandırarak bu öğrencilerin tekrar derse katılımını sağlaması sınıf yönetiminin üçüncü boyutunu, yani düzeni yeniden sağlama boyutunu ifade eder. 2

5 İlgisiz Davranışlar (Off-task behaviours) Şekil 2: İlgisiz öğrenen davranışları Engelleyici Davranışlar (Distruptive behaviours) Şekil 3: Engelleyici öğrenen davranışları 3

6 Sınıf yönetiminin düzeni oluşturma, düzeni koruma ve sürdürme, düzen bozulduğunda yeniden sağlama boyutları birbirinden bağımsız değildir. Etkili sınıf yöneticileri düzeni oluşturma ve düzeni koruma ve sürdürme boyutlarındaki etkili uygulamalarıyla sınıflarında az sayıda ilgisiz ve engelleyici öğrenci davranışlarıyla karşılaşırlar. Öğretmenlerin düzeni oluşturma, koruma ve sürdürme boyutları için hassasiyet göstermeleri müdahaleci bir sınıf yönetimi yaklaşımdan ziyade önleyici ve destekleyici bir sınıf yönetimi yaklaşımı benimsediklerinin en önemli göstergesidir. Bu yaklaşım ile koruyucu hekimlik arasında bir benzerlik kurulabilir. Birinci Boyut: Öğrenme Ortamında Düzenin Oluşturulması Sınıf yönetimini sadece dersin akışı ile ilişkilendirip, öğrenci ve ders varken gerçekleşen bir süreç olarak algılamak doğru olmayan bir yaklaşımdır. Sınıf yönetimi uygulamalarımızın önemli bir kısmı ders öncesinde gerçekleşir. Bu uygulamaların temel amacının derse katılacak olanların davranışlarının kabul edilebilir bir çerçevede seyretme olasılığını artırmak olduğunu vurgulamak gerekir. Örneğin bir grup kütüphane çalışana hizmet-içi eğitim vermeyi amaçlayan bir eğiticinin eğitim öncesinde Neleri hazırlarsam, gerçekleştirirsem, tamamlarsam, bilirsem, anlarsam eğitim için ayrılan zamanı maksimum düzeyde öğrenmeöğretme odaklı kullanma ve öğrenen davranışlarının kabul edilebilir bir çerçeve içinde seyretme olasılığını artırabilirim? sorusunun sorması ve yanıtlaması onun düzeni oluşturmak için yapması gerekenlerin bir listesini ortaya çıkaracaktır. Düzeni oluşturma boyutunda yapılabilecekler aşağıda alt başlıklar halinde sıralanmıştır. Öğrenen (Katılımcı) Özelliklerinin Bilinmesi Eğitici, hizmet-içi eğitimin gerçekleştirilmesinden önce eğitime katılacaklara ilişkin nicel ve nitel bazı verileri edinmeye çalışmalıdır. Katılımcı sayısı, yaşları, cinsiyetleri, eğitim durumları, deneyimleri, mevcut görevleri, e-posta gibi iletişim bilgileri edinilebilir. Katılımcı özelliklerinin bilinmesi etkinlikleri şekillendiren önemli bir husustur. Eğitim sürecinde kullanılacak ve seminer planına dâhil edilecek örnek olaylar ve senaryolar katılımcı özelliklerine uygun olmalıdır. Katılımcı özelliklerinin önceden bilinmesi dikkat çekici örnek olaylar ve senaryolar hazırlanmasını, yeter sayıda araç, gereç ve doküman hazırlanmasını mümkün kılar. Hizmet-içi Eğitim Öncesinde Katılımcılarla İlk İletişim Katılımcılarla ilk etkileşim eğitim öncesinde kendilerine göndereceğiniz bir e-posta iletisiyle sağlanabilir. Bu ileti kendinizi ve hizmet-içi eğitim etkinliğini kısaca tanıtmanıza, gerçekleştireceğiniz program ve katılımcıların yapmaları gereken ön hazırlıklar hakkında onları bilgilendirmenize fırsat verecektir. Ayrıca, bu şekilde katılımcıların hizmet-içi eğitim öncesinde beklentilerini de eğitim sorumlusuna iletmeleri mümkün olacaktır. Aşağıda bu amaca uygun bir ileti metni örnek olarak paylaşılmıştır: 4

7 Sayın Serpil Toprak, SWOT Analizi ve Johari Penceresi nin kişisel gelişim sürecinde öz farkındalık yaratma amacıyla kullanılması konulu kişisel gelişim semineri 25 Mayıs 2015 tarihinde, Kırşehir İl Halk Kütüphanesi, 3. Kat, seminer odasında, saatleri arasında gerçekleştirilecektir. Bana iletilen 20 kişilik katılımcı listesinde sizin de bulunduğunuzu görmekten ve kendi kısa özgeçmişimi de ekte sizinle paylaşmış olmaktan memnuniyet duyduğumu belirtmek isterim. SWOT Analizi ve Johari Penceresi öz farkındalık ve kişisel gelişim sağlama amacıyla kullanılan ve dünden daha iyi olmamıza hizmet eden iki tekniktir. Her iki teknik bireysel gelişimin ötesinde kurumsal gelişimin sağlanması ve sürekli iyileştirmenin gerçekleştirilmesi amacıyla örgütsel boyutta yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bu seminere etkili bir şekilde katılırsanız SWOT Analizi ve Johari Penceresi ni kişisel gelişim sürecinde öz farkındalık yaratma amacıyla nasıl kullanabileceğinizi öğreneceksiniz. Hizmet-içi eğitim programının detayları ekte sunulmuştur. Ayrıca ekte sunulan makale ve dokümanları da seminer öncesinde okumanız ve beraberinizde seminere getirmeniz seminerden en üst düzeyde faydalanmanıza hizmet edecektir. Bunun dışında sizlerin beklentilerini bilmemiz de seminerin başarısı için önem taşımaktadır. Lütfen seminer programı, beklentileriniz ve seminerle ilgili diğer konularda benimle iletişim kurmaktan çekinmeyiniz. İlgi ve katkılarınız için şimdiden teşekkür eder, seminerin başarılı geçmesini dilerim. Saygılarımla Ali E. Şahin Seminer Sorumlusu 5

8 Seminer Akışının (Dersin) Planlanması İlk iletişim neticesinde iletilen katılımcı beklentilerinin de dâhil edildiği detaylı bir seminer akışı (ders) planı düzenin oluşturulmasında en etkili faktörlerden biridir. Seminer (ders) planı, akışın her aşamasında yapılacakların yazılı bir ifadesidir. Aşağıdaki şablon bu amaçla kullanılabilir: SEMİNER PLANI Seminerin Adı : Kişisel Gelişim Seminerin Konusu : Öz farkındalık araçları (SWOT Analizi ve Johari Penceresi) Seminerin Süresi : 3 saat Hedefler : Seminer sonunda katılımcılarda oluşmasını istediğimiz özelliklerdir. Örneğin: SWOT Analizi ve Johari Penceresini öz farkındalık ve kişisel gelişim için kullanabilme Öğretim Yöntemleri : Seminerin hedefini gerçekleştirecek yöntemler belirtilmelidir. Örneğin: İşbirliğine dayalı öğrenme, buluş yöntemi Araç ve Gereçler :Seminerde kullanılması planlanan araç-gereçler belirtilmelidir. Örneğin: Ders notları, kartonlar, post-it kağıtları Dikkat Çekme : Eğitici hedeflerle arasında bağ kurabileceği bir uygulama yapabilir. Örneğin güzel bir sözü ya da konuyla ilgili örnek bir olayı paylaşabilir. Herkes dünyayı değiştirme düşüncesinde fakat kendini değiştirmeyi düşünen kimse yok. (Tolstoy) Tolstoy un bu eleştirel yaklaşımını haklı bulanlar var mı? şeklinde bir soruyla herkesin dikkatini çekmek mümkün. Afrika Deyişi de kişisel gelişimin önemini vurguluyor. Diyerek bu deyişi de dikkat çekmek için kullanabiliriz: Her sabah bir ceylan uyanır Afrika'da. Kafasında tek bir düşünce vardır. En hızlı koşan aslandan daha hızlı koşabilmek, yoksa aslana yem olacaktır. Her sabah bir aslan uyanır Afrika'da. Kafasında tek bir düşünce vardır. En yavaş koşan ceylandan daha hızlı koşabilmek, yoksa açlıktan ölecektir. İster aslan olun, ister ceylan olun hiç önemi yok... Yeter ki güneş doğduğunda koşuyor olmanız gerektiğini bilin. Hem de bir önceki günden daha hızlı koşuyor olmanız gerektiğini bilin. Güdüleme ve Hedeften Haberdar Etme: Seminerin katılımcıların yaşamına katacağı kalite konusunda eğiticinin onları ikna etme ve öğrenme yönünde harekete geçirme çabası güdüleme olarak ifade edilebilir. Bu kısım düzeni oluşturmanın en can alıcı kısmıdır, bu nedenle çok iyi kurgulanmalıdır. Yukarıdaki dikkat çekme sonrasında eğiticinin şu ifadeleri öğrenenleri güdüleyici olabilir: Eğer sahip olduğumuz yetenekleri ve becerileri tam anlamıyla kullanabilirsek ve bunları dünden de iyi bir hale getirebilirsek hayatta başarılı olma olasılığımız artar. Benzer şekilde eğer zayıf yönlerimizin neler olduğunu bilirsek ve bu zayıf yönlerimizin yaptığımız iş üzerinde olumsuz etki yapmaması için yönetebilirsek, önlemler alırsak bunlarla ilgili sadece küçük çaplı problemler yaşarız. Bu süreç hem çalıştığımız kurumun sunduğu hizmetin kalitesini hem de kendi yaşam kalitemizi geliştirecektir. SWOT 6

9 Analizi ve Johari Penceresi öz farkındalık ve kişisel gelişim sağlama amacıyla kullanılan ve dünden daha iyi olmamıza hizmet eden iki tekniktir. Her iki teknik bireysel gelişimin ötesinde kurumsal gelişimin sağlanması ve sürekli iyileştirmenin gerçekleştirilmesi amacıyla örgütsel boyutta yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bu seminere etkili bir şekilde katılırsanız SWOT Analizi ve Johari Penceresi ni kişisel gelişim sürecinde öz farkındalık yaratma amacıyla nasıl kullanabileceğinizi öğreneceksiniz. Dersin Birinci Ana Noktası: Dersin İkinci Ana Noktası: Ara Özet ve Ara Değerlendirme: Dersin Üçüncü Ana Noktası: Dersin Dördüncü Ana Noktası: Son Özet, Değerlendirme ve Kapanış Bir seminer planının yazılı olarak hazırlanması akış üzerindeki hâkimiyetimizi artırır. Hangi amaçla, ne yapacağımızı, ne zaman yapacağımızı, nasıl, yapacağımızı kimle yapacağımızı ortaya koyar. Amaca Uygun Öğretim Yöntemlerinin Seçimi Bir eğitim ya da seminer çalışmasının başarıya oluşması çalışmanın amacına uygun bir öğrenme-öğretme yönteminin belirlenmesi ve uygulanması ile mümkündür. Eğitimlerde amaca uygun olarak çok sayıda yöntem kullanmak mümkündür. Bunlardan bazıları aşağıda sunulmuştur: Beyin fırtınası: Verilen bir konuya ilişkin olarak katılımcılar akıllarına gelen fikirleri sırayla söylerler. Fikirler bu aşamada eleştirilmez, her şey söylenebilir. Devamında yazılan tüm fikirler üzerinde eleştirel bir tartışma ve değerlendirme yapılarak görüş birliği oluşturulmaya çalışılır. Örnek olay: Gerçek bir durum özet bir şekilde yazılı olarak verilir ya da yansıtılır, katılımcılar tarafından değişik boyutlarıyla analiz edilir. Simülasyon: Örnek olay çalışmasının çok ileri bir biçimidir. Bir duruma ilişkin üst düzeyde veri setleri ve detaylandırılmış bilgiler katılımcılara verilir. Katılımcılar bunları analiz ederek bir uygulama planı geliştirip savunurlar. Gösterip yaptırma: Eğitici katılımcılara neyin nasıl yapılacağını gösterirken aynı zamanda niçin nerede ve ne zaman yapılacağını açıklar. Devamında katılımcılar benzer uygulamayı gerçekleştirir. Tartışma: Eğiticinin rehberliğinde katılımcılar bir konunun kavranması amacıyla karşılıklı görüşler, fikirler ve eleştiriler üreterek konuyu kapsamlı ve ayrıntılı olarak inceler ve analiz ederler. 7

10 Düz anlatım: Grup katılımına yer vermeden doğrudan konuşma yaparak öğrenme-öğretme süreci gerçekleştirilir. Rol oynama: Verilen bir durumla ilgili başkasının kimliğine girerek canlandırma yapma. Problem çözme: Verilen bir problem durumu ile ilgili problem çözme basamaklarını kullanarak çözüme ulaşma. İşbirlikli öğrenme: Küçük kümeler oluşturarak ortak bir amaç doğrultusunda katılımcıların birlikte çalışıp öğrenmelerine dayalı bir yaklaşım. Fiziksel Ortamların Düzenlenmesi Fiziksel ortamların düzenlenmesi seminerin amacına ve yöntemine uygun olmalıdır. Eğitici seminer öncesinde, seminerin gerçekleştirileceği mekâna giderek gerekli düzenlemelerin yapılmasını bizzat sağlamalıdır. Oturma düzenleri kullanılacak yöntemlere bağlı olarak satır düzeninde, U düzeninde ya da grup (küme) düzeninde oluşturulabilir. Sunuş yolu öğretimde satır düzeni, tartışma ya da soru-yanıt yönteminde U düzeni oturma kullanılabilir. İşbirliğine dayalı yöntemin kullanıldığı işlik, istasyon gibi grup çalışması tekniklerinde küme oturma düzenleri etkili sonuçlar verir. Oturma düzenleri öğretim yöntemine göre farklılaşsa da her biri sınıfta her öğrenene ulaşılabilirliği ve yakınlığı mümkün kılmalıdır. Özellikle küçük gruplar için kullanılabilecek örnek oturma düzenleri aşağıda sunulmuştur: İçi boş kare ya da dikdörtgen oturma düzeni Katılımcılar belli bir hiyerarşiye sahip olmadıklarında etkili şekilde kullanılabilir. Oturum yönetici olduğunda mükemmel sonuç verir. Katılımı destekler. Görsel kullanımı konusunda problem yaşanabilir. Kurul odası düzeni 6-16 katılımcı gruplar için çok uygundur. Formal ve hiyerarşik bir yapı görüntüsü sunar. Katılımcı sayısı 15 i aştığında masanın uç kısmında oturanlar kendini grup dışında hissedebilir. 8

11 Dikey düzen Eğitim sorumlusu her katılımcıya rahatlıkla ulaşabilir. Orta kısım gösterip yaptırma için etkili bir şekilde kullanılabilir. U-Düzeni İşbirliğini destekler. Orta alan simülasyon ve rol oynama için uygundur. Tartışma yöntemi kullanıldığında yüz yüze güçlü iletişim sağlanabilir. Yarım ay düzeni Masalara gereksinim duyulmadan da oluşturulabilir. DGrup dinamiği oluşturmak, birlikteliği güçlendirmek amacıyla etkili bir şekilde kullanılabilir. Küme düzeni Oluşturulan kümelerin her biri grup olarak kullanılabilir. İşbirliğine dayalı öğretimde etkili şekilde kullanılabilir. Kullanılacak teknolojik donanımın (bilgisayar, projektör, uzaktan kumanda cihazları, tepegöz, video, kamera ) kullanıma hazır olup olmadığı seminer öncesinde mutlaka kontrol edilmelidir. Tahta kalemi, tahta silgisi, kağıt vb. diğer malzemenin sağlandığı teyit edilmelidir. Destek materyaller ve dokümanlar katılımcı sayısına uygun şekilde çoğaltılmış ve kullanım sırasına göre sınıflanmış olmalıdır. Fiziksel ortamların ısı, ışık, havalandırma gibi özellikleri de katılımcıların davranışlarını etkileyeceği unutulmamalıdır. Eğitici, seminer öncesinde gerekli kontrolleri bu değişkenler için de yapmalıdır. Ani elektrik kesilmesi vb. durumlar için alternatif bir planı bulunduğundan 9

12 emin olmalıdır. Fiziksel ortamların temizliğinin hassasiyetle sağlanması, estetik özellikler içermesi, rahatlık ve konfor sunması katılımcıların kendilerine değer verildiğini hissetmelerini sağlayacaktır. Fiziksel ortamların düzenlenmesinde dikkate alınacak bir diğer husus da engelli katılımcıların durumudur. Engelli bir katılımcının olup olmadığı bilgisine seminer öncesinden sahip olunmaya çalışılmalı, varsa, katılımcının engel durumuna uygun önlemler alınmalı, düzenlemeler yapılmalıdır. Fiziksel ortamların ısı, aydınlatma, genişlik, konfor gibi özellikleri bu ortamların güvenlik ve barınma işlevini yerine getirmelerine olanak tanıyacaktır. Bu ortamda ilgili seminere ilişkin görsellerin, posterlerin bulunması, ortama estetik özelliklerin yansıtılması, öğrenme ortamının yaratıcı, espritüel bir şekilde isimlendirilmesi fiziksel ortamın sembolik kimlik oluşturma işlevini yerine getirecektir. Fiziksel ortamın göreve aracılık etme ve gelişimi sürekli kılma işlevleri ise gerekli öğretim materyalleri, araç gereçleri ile donanık olması ile ilişkilendirilebilir. Yukarıdaki işlevlerin bir arada olması ile de fiziksel ortamların öğreneni hoşnut etme işlevini yerine getirecektir. Seminer Katılımcıları İle Tanışma Katılımcıları derslik girişinde karşılamak doğru bir yaklaşımdır. Eğiticinin seminer başlangıcında kendisini kısaca tanıtırken bu semineri verebilecek en uygun kişilerden biri olduğu düşüncesini katılımcılarda uyandıracak kişisel özelliklerini ve deneyimlerini paylaşmalıdır. Unvanı, adı, soyadı ve kurumu bilgilerini içeren bir yaka kartını taşımalıdır. Katılımcılar da bezer şekilde ad ve soyadlarının yazılı olduğu bir yapışkanlı kâğıdı yakalarına yapıştırmalıdır. Biri birini tanımayan 20 ya da daha az sayıda katılımcının olduğu gruplarda her katılımcıya 10 saniyelik süre tanınarak kendilerini tanıtmaları istenebilir. Daha çok sayıda katılımcının olduğu gruplarda ise katılımcılardan yakınlarında bulunan 4-5 katılımcıya kendilerini tanıtmaları istenebilir. Genel Davranış Standartları (Kurallar) ve Rutinler Yetişkin eğitimine yönelik seminerler çoğunlukla yaşça daha olgun gruplarla yürütülüyor olsa da grup üyelerinin davranışlarının genel standartlara uygunluğu aranabilir. Bu amaçla seminer başlangıcında bazı hatırlatmalar yapılabilir. Katılım belgesi alabilmek için seminerin tamamına katılma zorunluluğu, kısa aralardan ve yemek arasından zamanında dönmenin gerekliliği, soruların ne şekilde alınacağı (Sunu bittikten sonra mı? Diledikleri zaman mı?), cep telefonlarının kullanım sınırlılıkları, içeride yeme içmenin mümkün olup olmadığı gibi konular kurallar ve rutinler kapsamında değerlendirilebilir. 10

13 Giyim-Kuşam Doğru olmadığını, adil olmadığını düşünsek de insanların giyim-kuşamımıza göre bize davranma eğiliminde olduklarını akıldan çıkarmamalıyız. Yarattığımız ilk izlenim için ikinci bir şans isteme şansımızın olmadığını bilmeliyiz. Nasıl giyinirsek öyle algılanacağız, nasıl algılanırsak öyle de muamele göreceğiz. Profesyonel bir eğitimci olarak uygun tarzda giyinerek başarıya model olmak için ilk adımı atmış olacağız. Giyim tarzımız Ben profesyonel, üyesi olmaktan övünç duyulan, kendini işine adamış, özverili, sorumluluk sahibi, takdir edilen insanların oluşturduğu bir grubun üyesiyim. mesajına aracılık etmelidir. Düzeni oluşturma boyutunda kullanabileceğiniz bir kontrol çizelgesi ile seminer öncesinde her şeyin hazır olduğundan emin olabilirsiniz: Uygun giyininiz. Katılımcı profilini ve beklentilerini dikkate alınız. Erken gidiniz. Son dakika düzenlemeleri için zaman yaratınız. Zihinsel olarak kendinizi oturuma hazırlayınız. Seminer salonuna yönlendirme levhalarını kontrol ediniz. Seminer adının dikkat çeker büyüklükte yazılıp, girişe asıldığından emin olunuz. Dış gürültüyü engellemek için Sessiz Olunuz uyarısını girişe asınız. Hem kendiniz hem de katılımcılar için yaka kartlarını hazır ediniz. Oturma düzenini mümkünse giriş kapısını katılımcıların arkasında bırakacak şekilde oluşturunuz. Oturma düzenini kontrol ediniz. Düzenin kullanmak istediğiniz ideal sınıf düzenine uygun olduğundan emin olunuz. Sınıfta katılımcı sayısından birkaç fazla sandalye bulunmasını sağlayınız. Oturma düzeni oluştururken her katılımcıya rahatlıkla ulaşılmanızı sağlayacak geçiş alanları olmasına dikkat ediniz. Ortam ısısını kontrol ediniz. Katılımcı sayısını dikkate alarak gerekli ayarlamaları yapınız. Ortamı havalandırınız. Rahatsız edici koku varsa önlem alınız. Dışarıdan gelebilecek olası gürültüleri kontrol altına alınız. Görsel, işitsel donanımları kontrol ediniz. Her şeyi çalıştırarak seminer öncesinde son dakika kontrolü yapınız. Uzatma ve bağlantı kablolarını kontrol ediniz. Kabloların güvenliği tehdit eder şekilde geçiş alanlarına serilmemesine dikkat ediniz. Aydınlatma anahtarlarının hangisi ile hangi lambaları söndürebileceğinizi öğreniniz. Bu şekilde yansıların rahat görülmesini ve rahat not alınabilmesini sağlayınız. Dağıtacağınız materyalleri düzenleyiniz. Erişilebilir bir noktada bulundurunuz. Seminer anında teknik bir problem çıktığında kiminle iletişime geçileceğini öğreniniz. Engelli katılımcılar için gerekli alanları oluşturunuz. 11

14 İkinci Boyut: Öğrenme Ortamında Düzenin Korunması ve Sürdürülmesi Düzeni koruma ve sürdürmedeki temel amaç seminer sonuna kadar görev odaklı davranışların sürdürülmesini sağlamaktır. Tanışmayı izleyen aşamada seminer konusuna dikkat çekmeye ve devamında güdülemeye yönelik bir uygulama ile derse geçiş yapılmalıdır. Dikkat Çekme ve Güdüleme Bir ilkokul öğretmeninin dikkat çekme ve güdüleme davranışından yola çıkarak bir eğiticinin yetişkinlerin yer aldığı bir seminerde katılımcıların dikkatini çekme ve onları öğrenmeye güdüleme için neler yapabileceğini keşfedebiliriz. Aşağıdaki diyalog bir dördüncü sınıfta öğretmen ve öğrenciler arasında geçmektedir. Öğretmen: Çocuklar, dün izlediğim bir habere hem çok şaşırdım hem de çok üzüldüm. Bir vatandaş sattığı evin parası olan TL yi bankaya yatırmış. Ertesi gün bankamatikten bakarken hesabında TL olduğunu görmüş. İnternet bankacılığı ile bu parayı başka bir hesaba aktarmış, kayıplara karışmış. Nasıl olur da bu vatandaşın hesabında olması gerekenin 10 kat fazlası para bulunur? (DİKKAT ÇEKME) Öğrenci: Bankada yanlışlık yapılmıştır. Öğretmen: Çok haklısın. Nasıl bir yanlışlık olmuş olabilir? Öğrenci: Banka memuru bir sıfırı yanlışlıkla fazla yazılmış olabilir. Öğretmen: Bravo size! Yapılan yanlışı buldunuz. Peki yanlış yapan memura ne olacak? Öğrenci: Parayı ödemesi istenebilir ama bu çok para, ödeyemez. İşten çıkarılabilir. Öğretmen: Memur istemeden yanlış yapsa da sonuçlarına katlanmak zorunda kalacak. Belki çok büyük sayıları yazmanın doğru yolunu bilseydi bu sorunu yaşamayacaktı. Çocuklar, aslında çok uzun sayıları hatasız yazmanın ve okumanın bir yolu var. Banka memuru bunu bilseydi hata yapmayacaktı, bu sorunları yaşamayacaktı. Biz bu yola bölük sistemi diyoruz. Bugün dersimizde bölük sistemini kullanarak uzun sayıları doğru bir şekilde okumayı ve yazmayı öğreneceğiz. (GÜDÜLEME ve HEDEFTEN HABERDAR ETME). Öğrenciler, öğrenecekleri yeni bilgi ya da becerinin hayatlarına katacakları kalite konusunda ikna edildiklerinde öğrenme doğrultusunda hareket edecekler, görev odaklı davranışlarını sürdüreceklerdir. Bu durum sadece çocuklar için değil, yetişkinler için de söz konusudur. Yukarıdaki ders planında belirtilen dikkat çekme, güdüleme ve hedeften haberdar etme aşamaları yetişkinlerin bu seminerde kazanacakları bilgi ve becerilerin onların hayatına katacağı kalite konusunda katılımcıları ikna etmeye, onların görev odaklı davranışlarını koruma ve sürdürmeye yöneliktir. Eğiticiler dikkat çekme ve güdüleme ile ilgili yaratıcı olmalı, katılımcıları ikna edici böyle bir süreci tamamlamadan derse geçiş yapmamalıdırlar. İlgiyi Koruyan ve Sürdüren Yaklaşımlar Kullan Beş duyu organına hitap eden araç-gereç, materyal kullanımı düzenin korunmasına ve sürdürülmesine katkı sağlayacaktır. Eğitici tarafından rol yapma, kurgulama gibi davranışların gösterilmesi de bu amaçla etkili olabilir. Akış içerisinde zaman zaman Burası 12

15 çok önemli!, İşte can alıcı nokta!, Bu kısmı başarırsanız gerisi çok kolay. gibi uyarıcı ifadelerin kullanılması görev odaklı davranışların korunmasında ve sürdürülmesinde etkili olacaktır. Tempoyu Dinamik Tut Seminer akışı içerisinde eğiticinin öğretme istek ve şevki katılımcılar tarafından hissedilmelidir. Ses tonu ve beden dilinin etkili kullanımı monotonluğu önler, tempo üzerinde önemli bir etki yaratır. Açık ve anlaşılır konular üzerinde uzun uzun durmamak, uygun esprileri konuyla ilişkili olarak zamanında yapmak düzenin korunmasına ve sürdürülmesine katkı sağlayacaktır. Espriler ilginin zirvede seyretmesine yardımcı olur. Ancak, esprilerin cinsellik, ideoloji, etnik ve dini özellikler taşımamasına mutlaka dikkat edilmelidir. Seminerlerin teorik boyutta kalması, karmaşık kavramların tanımları ile sürmesi sıkıcı bir ortama neden olacaktır. Katılımcılar genellikle kendileri için şimdi ya da yakın bir zamanda iyi sonuçlar doğurabilecek pratik bilgiler ve uygulamalar edinme beklentisi ile seminerlere gelirler. Bu beklentilerinin eğlenceli bir ortamda karşılanması öğrenilenlerin kalıcı olmasını da sağlar. Gruba Fiziksel Yakınlık Kur Eğitici olarak gruptan ne kadar uzaklaşırsak etkimiz azalır, yakınlaştığımız oranda da etkimiz artar. Sınıf düzenlememiz katılımcılarla fiziksel yakınlığa ve göz kontağı kurmamıza olanak tanımalıdır. Etkinlikler süresince sadece bir yerde bulunmaktan kaçınılmalı, tüm katılımcıların yakınına gidilebilmeli, gruba uzun süreli sırtımızı dönmekten kaçınmalı ve sınıf içi trafik alanları etkili şekilde kullanılabilmelidir. Soru-Yanıt Tekniğini Etkili Kullan Yaklaşık katılımcının olduğu bir grupta bir ya da iki katılımcının sürekli söz alması ve ilgili ya da ilgisiz bir şekilde uzun uzun konuşmalar yapması bir seminerin düzeninin korunması ve sürdürülmesini tehdit eden hususların başında gelir. Eğitici, gruba bir soru yönelttiğinde grup genellikle söyleyecek sözleri bulunsa da yanıt vermek için gönüllü değildir. Bu bir ya da iki kişi genellikle sessizliği bozar ve söz alarak sürekli konuşur. Bir süre sonra seminer iki ya da üç kişi arasında devam eden bir etkinliğe dönüşür. Soru-yanıt tekniğinin etkili şekilde kullanılması ile bu istenmeyen durumu önlemek mümkündür. Eğitici soru tekniğini kullanırken aşağıdaki aşamaları izlerse düzenin korunmasına ve sürdürülmesine hizmet eder: 1. Katılımcı listesini yakınınızda bulundurun. 2. Soracağınız soruyu kişiye değil bütün gruba yöneltin (Örneğin: Tercih edilen, model alınan, birlikte çalışmak istenen etkili bir çocuk kütüphanecisi olma yolunda ilgili olduğunuz çevrede değerlendirebileceğiniz pek çok fırsat bulunabilir. Bu fırsatlara birkaç örnek verebilir misiniz?). 13

16 3. Katılımcılara düşünmeleri için 5-6 saniye zaman veriniz. Bu arada elinizi liste üzerinde hızlıca gezdirerek bir isim üzerinde durunuz. O isme soruyu yanıtlaması için söz veriniz. (Yanıt: Daha önce çevredeki fırsatların mesleki gelişimimle ilişkilendirilebileceğini hiç düşünmemiştim. Oysa pek çok fırsat var. Mesela yakınımızdaki üniversitenin eğitim fakültesinde çocuk edebiyatı alanında çalışan öğretim üyeleri var. Bu alandaki mesleki gelişimim için kullanabileceğim bir fırsat olarak düşünülebilir.) 4. Yanıt verene yakın noktada durunuz, dikkatlice dinlediğinizi beden diliniz ile (göz kontağını kaybetmeme, öne hafif eğilme, baş ile onaylama, memnuniyet ya da şaşırma yüz ifadesi belirtme) ifade ediniz. Bu arada yine listeden tesadüfi yöntemle bir başka katılımcı seçiniz. Bu katılımcıya verilen yanıtla ilgili bir soru yöneltiniz (Örneğin: Arkadaşımızın verdiği örneği mesleki gelişimimiz için kullanılabilecek bir fırsat olarak değerlendirmek mümkün mü? Yoksa bunu güçlü bir yön olarak mı kabul etmeliyiz? ). Söz verdiğimiz katılımcı bir önceki katılımcıyı dinlediyse bu soruya yanıt verebilecektir. Bu yaklaşım katılımcıların hem eğiticiyi hem de diğer katılımcıları dinlemeye yönlendireceğinden dolayı düzenin korunmasına ve sürdürülmesi katkı sağlayacaktır. Yanıt vereceklerin tesadüfi yöntemle seçilmesi de herkesin katılımını eşit hale getirecektir. 5. Sadece bir yanıtı olan bilgi düzeyinde sorular yerine farklı yorumlara olanak tanıyan kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme düzeyinde sorulara mümkün olduğunca yer verilmelidir. Katılımcıların sorularını yanıtlarken ise soruyu dinlemekte olduğunuzu beden dilinizle ifade edin. Soru tamamlanınca yanıt vermeden önce soruyu ana hatlarıyla tekrar edin. Bu yaklaşımınız diğer katılımcıların soruyu yakalamalarını ve sizin vereceğiniz yanıtı değerlendirmelerini sağlayacaktır. Katılımı Teşvik Et Katılımcıları öğrenme sürecine dâhil ederek seminerleri canlı tutmak mümkündür. Seminere ayrılan zamanın %80 ninin grup tarafından kullanılması önemlidir. Katılımcılar içtenlikle ve özgürce düşüncelerini ifade etmelidirler. Katılımın grup içinde dengeli dağılımının sağlanmasına, aynı kişilerin sürekli konuşmalarının önüne geçilmesine dikkat edilmelidir. Üçüncü Boyut: Öğrenme Ortamında Düzenin Yeniden Sağlanması Yetişkinlerin eğitiminde sınıf yönetiminin düzeni oluşturma ve düzeni koruma ve sürdürme boyutlarına gerekli önem verildiği takdirde katılımcılar az sayıda ilgisiz ve engelleyici davranış göstereceği görülecektir. Katılımcıların kendi aralarında konuşmaları, konuşmacıların sözünü kesmeleri, cep telefonlarıyla konuşmaları, konuyu ilgisiz yerlere taşımaları, karşılıklı iğneleyici sözler kullanmaları, biri birlerine sataşmaları, seminerle ilgili olmayan şeylerle ilgilenmeleri, dalıp gitmeleri, dinlememeleri bu tür davranışlara örnek olarak gösterilebilir. Bu davranışlar eğiticinin öğretme hakkını, katılımcıların öğrenme hakkını engellediği anda müdahale 14

17 edilmesi gereken davranışlar olarak değerlendirilmelidir. Müdahale ile bu ilgisiz ve engelleyici davranışların engellenmesi ve tekrar etkinliğe dönülmesinin sağlanması hedeflenir. Müdahaleler düzeni yeniden sağlamak için kullanılır. Müdahale uygun şekilde kullanılmadığında başlı başına düzensizlik nedeni olabilir. Bu nedenle ilgisiz ve engelleyici davranışlara müdahale ederken En Düşük Düzeyde Müdahale İlkesi ne uygun davranmak gereklidir. Bu ilke, engelleyici davranışların işe yarayabilecek en basit, en az ara vermeyi gerektiren müdahalelerle giderilmesi gerektiğini ifade eder. Bu ilke ile dersin gereksiz yere kesilmesi önlenmiş olur. Bu ilke temele alınarak, bir taraftan engelleyici davranışın üstesinden gelinirken, bir taraftan da derse devam edilebilir. Öğrenme ortamında kendi aralarında konuşan bir grubun yakınına giderek dersi onlara yakın noktadan devam ettirmek (fiziksel yakınlık kurarak müdahale) dersin akışını kesmeden müdahaleye örnek olarak verilebilir. Buna rağmen grup konuşmaya devam ediyorsa susun işareti yapmak (işaretle Müdahale) müdahaleyi bir üst noktaya taşır. Bu da işe yaramadıysa bu gruptaki birinin adını konuşmanız içerisinde konuyla ilişkilendirerek söyleyerek (isimle müdahale) davranışı sonlandırma denenebilir. Bazen bundan da sonuç alınamayabilir Kendi aranızda konuşmanız hem benim hem de diğer katılımcıların dikkatini dağıtıyor. Lütfen dinleyelim. şeklinde sözel uyarıda bulunulması (ben mesajı ile müdahale) bu davranışın sonlandırılmasını sağlayabilir. Bu örnekte de görüldüğü gibi müdahalemiz En Düşük Düzeyde Müdahale İlkesi ne uygun olarak aşamalı olarak artırıldı. Problemin katılımcı tarafından büyültülmesi durumunda tartışmaya ders ortamında devam etmek yerine bireysel görüşme için ara verileceği zamanı beklemek doğru bir yaklaşım olacaktır. Katılımcıların istenmeyen davranışlarına eğiticinin kullandığı yöntemlerin ve ortamsal özelliklerin önemli etkileri bulunmaktadır. Seminer sırasında ortamın havasız olduğunu fark edip dersi kesmeden dersliğin bir penceresini açmak, etkinlikleri güç bulanlara ipuçları vererek devam etmelerini sağlamak, kullanılan yöntemin katılımcıların ilgisizliğine neden olduğunu fark ettiğiniz anda farklı bir yöntemi kullanmayı denemek doğrudan müdahaleler öncesinde kullanmamız gereken yaklaşımlar arasında sıralanabilir. Sonuç Katılımcıların zamanında gelmemeleri nedeniyle seminerin 15 dakika geç başlaması, projeksiyon cihazının bilgisayarla bağlantısının sağlanması için 5 dakika kullanılması, çalışma kağıtlarının dağıtılması için 4 dakika harcanması, istenmeyen davranışlar için toplamda 6 dakika sözel müdahalelerde bulunulması bir saatlik bir seminerin yarısının mesleki gelişime katkısı olmayan durumlar için harcandığını gösterir. Burada iyi bir sınıf yönetiminden söz edilemez. Düzeni oluşturma ve düzeni koruma ve sürdürme boyutlarındaki etkili uygulamalarımızla seminerlerimiz için ayrılan zamanı gelişim amaçlı en üst düzeyde kullanma fırsatını yakalayabiliriz. 15