Üretim Yönetimi. Bölüm 1. Giriş. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ.

Transkript

1 Üretim Yönetimi Bölüm 1. Giriş Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Dersin Kapsamı Üretim ve ÜS ÜS Tasarımı ve Kuruluşu Tesis Yeri Seçimi İş Yeri Düzenleme Fabrikaların Organizasyon Yapısı ÜPK Kalite Kontrol Üretim Hatlarının Dengelenmesi Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1

2 Kaynaklar Bülent KOBU, Üretim Yönetimi İlhami KARAYALÇIN, Fabrika Organizasyonu Haluk ERKUT, Murat BASKAK, Tesis Tasarımı Murat BASKAK, Mehmet TANYAŞ, ÜPK Mahmut TEKİN, Üretim Yönetimi L.J. KARAJEWSKİ and L.P. RITZMAN, OM E EVERT et al. Production and Op. Man. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1.1. Üretim Tanımı Yaratılan değer, Ekonomik bir anlamı olan herhangi bir şeyi ortaya çıkaran faaliyet Ağaç Yakma İşlemi ısı+cüruf Ağaç İşleme İşlemi Masa+Sandalye+Çıta+Talaş Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 2

3 1.1. Üretim Tanımı En genel bakış açısıyla üretim; Ekonomik değeri olan ya da yarar sağlayan mal ya da hizmetlerin oluşturulmasını amaçlayan faaliyetler bütünü olarak tanımlanır. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1.1. Üretim Tanımı İktisat dilinde, üretim; Şekil değişikliği, Zaman değişikliği, Mekan değişikliği... Mühendisler de üretimi; Fiziki varlık üzerinde onun değerini arttıracak bir değişiklik yapma Hammadde veya yarı mamulleri kullanılabilir bir mamule dönüştürme Üretimin amacı TOPLUMA değer yaratmasıdır. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 3

4 1.1. Üretim Tanımı Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1.2. Üretim Yönetimi Planlama Örgütleme Yönlendirme Kontrol Kaynaklar Ürün Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 4

5 Tanyaş, M, Baskak, M. Üretim Planlama ve Kontrol, Birinci Baskı, İrfan Yayıncılık, İstanbul, 2003 YIL KONU ÖNCÜ 1760 Buhar MakinasınınBulunması James Watt 1776 İmalatta 1.3. Uzmanlaşma Tarihsel Gelişim Adam Smith 1832 Uzmanlaşmaya Göre İşbölümü Charles Babbage 1800ler İkame Edilebilir Parça Kullanımı 1900 Bilimsel Yönetim Frederic W. Taylor 1900 Hareket Ekonomisi İlkeleri Frank ve Lilian Gilberth 1901 Çizelgeleme Henry Lee Gant 1913 Montaj Hattı Üretimi Henry Ford 1920 Stok Kontrol F.W. Harris 1940 Yöneylem Araştırması P.M.S. Blacket 1950 Otomasyona Giriş 1968 Üretimde Bütünleştirme 1970 Üretimde Bilgisayar Destekli Uygulamalar 1980 CAD/CAM, MRP II, JIT, TQM, FMS, OPT, CIM 1990 ERP, COMMS, MES 2000 Tedarik Zinciri Yönetimi Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ Üretim Sistemlerinin İşletilmesi Tasarımı 1.3. Üretim Yönetimi Fonksiyonları Karar Problemi Yanıt Aranan Sorular Ürün tasarımı ve geliştirilmesi Tesis yerinin belirlenmesi Proses tasarımı ve yerleşim düzeni Kapasitenin belirlenmesi İş tasarımı ve ölçümü Talep tahmini Üretim Planlama Stok kontrolü Kalite Kontrolü Bakım Planlaması Ne üretilecek? Nerede üretilecek? En uygun yöntem nedir? Ne tür donanım ve personele ihtiyaç var? İşlem süreleri ne kadar? Ürüne ne kadar talep olacak? Ne zaman, ne kadar üretilecek? Hangi malzemeden ne kadar stok tutulacak? Ürünler müşteri isteklerine uygun mu? Sistemin aksamaması için neler yapılmalı? Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 5

6 1.4. İşletme Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ İnsanın ihtiyaçlarını gideren çeşitli mal ve hizmetleri tek bir işletmenin gidermesi olanaklı mıdır? Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 6

7 VARLIKLAR, SERMAYE, BORÇLAR, Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 7

8 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Üretici işletmeler, Hizmet işletmeleri, Satıcı işletmeler veya pazarlama kurumları Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, En son (nihai) tüketiciler için mal ve hizmet üreten işletmeler, Diğer işletmeler için mal ve hizmet üreten işletmeler Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 8

9 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Tarım, ormancılık, avcılık ve balıkçılık işletmeleri, Madencilik ve taş ocakları işletmeleri, Sanayi ve endüstriyel işletmeler, Ticaret işletmeleri, banka işletmeleri, Taşıma ve depolama işletmeleri, Hizmet işletmeleri gibi Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Özel işletmeler, Kamu İşletmeleri, Yabancı Sermayeli İşletmeler Karma İşletmeler, Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 9

10 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Küçük Orta Büyük Hukuki (yasal) yapılarına göre, Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Özel işletmelerin hukuki yapılarına göre Kamu işletmelerinin hukuki yapılarına göre Yabancı sermayeli işletmeler Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 10

11 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Özel işletmelerin hukuki yapılarına göre Kişi Şirketleri: Adi şirket, Sermaye şirketleri: Anonim şirket, Limited şirket Kamu işletmelerinin hukuki yapılarına göre Yabancı sermayeli işletmeler Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Özel işletmelerin hukuki yapılarına göre Kamu işletmelerinin hukuki yapılarına göre Kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT) Yerel yönetim işletmeleri Kamu bütçeli döner sermayeli şirketler Yabancı sermayeli işletmeler Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 11

12 1.5. İşletme Türleri Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, Üretilen mal ve hizmet türüne göre, Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), Büyüklüklerine göre, Hukuki (yasal) yapılarına göre, Birlikler (işletmelerin birleşmeleri) Kartel Tröst Konsorsiyum Holding Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 12

13 Üretim Yönetimi Bölüm 2. Üretim ve Yönetim Sistemleri 2.1. Üretim Tanımı En genel bakış açısıyla üretim; Ekonomik değeri olan ya da yarar sağlayan mal ve ya hizmetlerin oluşturulmasını sağlayan faaliyetler bütünü olarak tanımlanır. 1

14 2.1. Üretim Karar YÖNETİM Karar Karar Geri Bildirim Geri Bildirim Üretim Sisteminin Şematik Gösterimi 2.2. Üretim Sistemlerinin Sınıflandırılması Üretim Sistemleri Mal Üretimi Tarım ve Hayvancılık Yapı (Bina,Yol,Köprü) Endüstriyel Üretim Hizmet Üretimi Ulaşım Konaklama Eğitim Eğlence Sağlık Bakım 2

15 Üretim Sistemlerinin Sınıflandırılması Üretim Sistemleri Geleneksel Üretim Sistemleri Stok Politikası Üretim Miktarı Üretim Süreci Ürün Cinsi Hücresel ÜS Stok İçin Üretim Sipariş için Üretim Siparişe Göre Son İşlemler Proses Tipi Üretim Kitle Üretimi Parti Üretimi Proje Tipi Üretim Sipariş Tipi Akış Tipi Sabit Konumlu Demir Çelik Lastik Çimento Metal Eşya Bilgisayarla Bütünleşik ÜS Çağdaş Üretim Sistemleri Tam Zamanında ÜS Esnek ÜS Optimize ÜS 3

16 ATÖLYE TİPİ ÜRETİMDE DİŞLİ KUTUSU ÜRETİMİ İşlenmek üzere gelen malzemeler ve yarı mamuller Testere1 Testere2 Torna1 Torna2 Torna3 Torna4 Freze1 Freze2 Cıvata, Somun, Pim, Kama Matkap1 Matkap2 Isıl İşlem Taşlama1 Taşlama2 Yatak, Segman, Yağ keçeleri MONTAJ Dişli Kutusu TEZGÂH1 TEZGÂH2 TEZGÂH3 TEZGÂHN 4

17 * Hazırlık süreleri düşüktür * Süreç içi envanter düşüktür * Malzeme taşıma azdır * Çok nitelikli iş gücü gerektirmez * ÜPK kolaylaşır 5

18 Bilgisayarla Bütünlesik Üretim (CIM) NC (Sayısal Kontrol) DNC (Direct Numeric Control), CNC (Bilgisayar Sayısal Kontrol), CAD (Bilgisayar Destekli Tasarım) CAM (Bilgisayar Destekli imalat), Robot, CAE (Bilgisayar Destekli Mühendislik), CAQ (Bilgisayar Destekli Kalite), PLC (Programlanabilir Lojik Devreler), CAP (Bilgisayar destekli planlama) AGV (Otomatik yönlendirmeli araç) Esnek Üretim Sistemi Donanım Kontrol İstasyon Depolama Sistemi Taşıma Sistemi Yazılım Donanım 6

19 Maliyetlerin Azaltılması YALIN ÜRETİM Lead Time Azaltılması Kalitenin İyileştirilmesi Üretim Maliyetleri Müşteri Fiyatı Karlılık Daha Ucuza Daha Hızlı Daha Kaliteli 32 7

20 Maliyetler Nerede?? 33 Başlıca Problemlerimiz İsraflar Fazla üretim Bekleme Taşıma Envanter Hareket Yeniden işleme Hatalı üretim + Kullanılmayan insan zekası ve yeteneği 8

21 YALIN ÜRETİM Siparişten teslimata dek geçen sürenin, müşteriye hiç bir değer ifade etmeyen sadece firma maliyetlerini artıran israfın sürekli iyileştirerek ortadan kaldırılması yoluyla, kısaltılmasıdır. 35 DEĞER TANIMI Yaptığımız iş değer yaratıyor mu?? Evet ise Bu işi daha iyi nasıl yaparım? Hayır ise Tamamen ortadan kaldırabilir miyim? Kaldırılmıyorsa, azaltmak mümkün mü? NOT: Ara sıra yapılıyor olsa bile tüm değer yaratmayan aktiviteleri listeye eklemeliyiz. UNUTMAYIN!! Değer müşteri tarafından tanımlanır. 36 9

22 YALIN ÜRETİM TEKNİKLERİ Hücre Tipi Değer Akış Analizi 37 10

23 Üretim Yönetimi Bölüm 3. Üretim Sistemlerinin Tasarımı ve Kuruluşu Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 3. Üretim Sistemlerinin Tasarımı ve Kuruluşu Tasarım Tesis (Kuruluş) Tasarımı Tesis yeri seçimi Kapasite planlaması Organizasyon yapısı İşletme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 2 1

24 3.1. Ürün Tasarımı Ürün tasarımı, ürünün fiziksel özelliklerini ve fonksiyonlarını açıkça belirleme amacına yönelmiş bir faaliyettir. Honda Motor Tasarımı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Ürün Tasarımını Etkileyen Faktörler Tüketici talepleri Pazar payı Ürün ömrü İşletme yönetiminin rekabet ve üretim politikaları Kapasite Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 12 2

25 Ürün Ömrü Doğum (Araştırma ve Tasarım) Büyüme (Ürünün pazara sunulması) Ölüm Siyah beyaz TV Renkli TV Üç Boyutlu TV Smart TV Tüplü TV Plazma TV LCD TV LED TV Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Ürün geliştirme süreci Geri Besleme Fikir Üretme Ön Tasarım Prototip Ürün Testi Son Tasarım Üretim Pazarlama Satış Talep Tahminleri Rakipler Müşteriler Pazar Hedefi Stratejisi Teknoloji Hedefi Stratejisi Fonksiyonlar arası strateji Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 14 3

26 3.2. Süreç Tasarımı Süreç tasarımı; Süreç tasarımında şu sorulara yanıt aranır Üretilmesi düşünülen ürünün özellikleri Çıktı Miktarı Donanım veya teknoloji ihtiyacı Maliyet Süreç emeğe, sermaye ya da teknolojiye mi bağlı olacak? Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Süreç Tasarımı Başarılı bir sürecin avantajları nelerdir? Süreç Tasarım Modelleri Ürüne dayalı Sürece dayalı Grup teknolojisi Bilgisayar destekli tasarım Esnek üretim sistemi Bilgisayarla bütünleşik üretim sistemi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 16 4

27 Ürüne Dayalı Süreç Tasarımı Hammadde Hammadde İşlem İşlem 2 4 Alt montaj İşlem Standart parçalar Montaj 6 İşlem Son montaj Ürün Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Ürüne Dayalı Süreç Tasarımı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 18 5

28 Ürüne Dayalı Süreç Tasarımı Avantajları: 1) Akış = Açık ve düzgün 2) Envanter 3) Birim başına üretim zamanı 4) Malzeme elleçleme 5) Nitelikli iç gücü 6) Üretim planlama ve kontrol Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Ürüne Dayalı Süreç Tasarımı Dezavantajları: 1) Bir makinenin bozulması 2) Esneklik 3) Üretim hızı 4) Sermaye maliyeti 5) Tekrarlı hareketler Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 20 6

29 3.2.2 Sürece Dayalı Süreç Tasarımı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Grup Teknolojisine Dayalı Süreç Tasarımı Sistemde benzer parçalar belirli hücrelerde toplanır ve hücrelerde toplanan makinalar ve işçiler tarafından işlenir. Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 22 7

30 3.3. Tesis Tasarımı 1. Yatırım öncesi aşama 2. Planlama Çalışmaları 3. Yatırım Çalışmaları 4. Üretime geçiş çalışmaları Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Fizibilite Çalışması Ekonomik Pazar araştırması ve talep tahmini Kapasite belirleme Kuruluş yeri seçimi Teknik Malzeme etüdü Teknoloji etüdü Üretim yöntemi seçimi Makine tesisat seçimi İş yeri düzenleme teknikleri Finansal İşletmenin kurulması için gereken fon miktarları, gelir gider tahminleri, karlılık analizlerini kapsar Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 25 8

31 Tesis tasarımı yapılırken göz önüne alınacak ölçütler Pazar/satış planlaması Kapasite/Üretim planlaması Malzeme planlaması Teknoloji/Donanım planlaması Finansal planlama Organizasyon planlaması İnsan kaynakları planlaması Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Pazar Planlaması Ürünlerin yaratılması, fiyatlandırılması, dağıtımı ve tutundurulması sürecidir. ÜRÜN DAĞITIM TÜKETİCİ FİYAT TUTUNDURMA Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 27 9

32 Talep Tahmini Kalitatif (Niteliksel) Yöntemler Pazar Araştırması Uzman Görüşü Delphi Tekniği Ömür Eğrisi Kantitatif (Niceliksel) Yöntemler Zaman Serleri Yöntemi Ortalama bazlı teknikler Trend bazlı teknikler Mevsimsel değişim bazlı teknikler Çok değişkenli analizler Çoklu regresyon Ekonometrik teknikler Girdi çıktı modelleri Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Kapasite Planlama Üretim Miktarı Fiili Kapasite (FK) < Pratik Kapasite(PK) < Teorik Kapasite(TK) Teorik Kapasite: Eldeki kaynaklarla üretilebilecek en yüksek üretim miktarı Pratik Kapasite: Hazırlık, bekleme, bakım gibi sürelerin göz önünde alındığında üretilebilecek en yüksek üretim miktarı Kullanılamayan Kapasite Fiili Kapasite: Hesaplanmayan durumlar nedeniyle gerçekleştirilen üretim miktarı Kapasite Türleri Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 29 10

33 Kapasite Planlama Kapasite kullanım oranı (Atölye Etkinliği)=FK/PK Atölyenin Verimi=FK/TK Örnek: Ufak bir atölye, günde 1 vardiya, haftada 5 gün çalışmakta ve her vardiyada en fazla 500 adetlik bir üretim yapabilmektedir. Geçmiş deneyimlerden üretken zamanın %10 unun önleyici bakım ve hazırlık için ayrıldığı bilinmektedir. Atölyede gerçekleşen 1 haftalık üretim sonucunda 2000 adetlik çıktı elde edildiğine göre Atölyenin teorik, pratik ve fiili kapasitelerini belirleyerek kapasite kullanım oranını ve atölye verimini hesaplayınız. Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Malzeme Gereksinim Planlaması (Meterials Requirement Planning :MRP) Malzeme Gereksinim Planlama Hammaddeler İşlenmiş endüstriyel ürünler (Yarı mamul veya ana ürünler) Yardımcı maddeler (Boya, katkı maddeleri, ambalaj malzemeleri) Tesis kullanım malzemeleri (temizlik malzemeleri, yağlar, bor yağı) Yardımcı kullanım kaynakları (Elektrik, gaz, su, akaryakıt) Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 31 11

34 Mali Planlama Yatırım Giderleri Sabit sermaye (Arazi, bina, inşaat işleri, tesis, makine ve donanımlar) Üretim öncesi sermaye giderleri(etüt, deneme, işletmeye geçiş) Net işletme sermayesi Üretim Giderleri Fabrika giderleri İdare giderleri Satış giderleri Amortisman giderleri Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ İnsan Kaynakları Planlaması Planlama iş gücü planlaması İş analizleri Kadrolama İş gücü bulma İş gücü seçimi ve yerleşimi Ödüller Temel ücret politikası Özendirme Yetiştirme ve geliştirme Eğitim Kariyer planlaması Endüstri ilişkileri Toplu pazarlık İş gören hakları İnsan kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi İş güvenliği İş gören sağlığı İş yapım kalitesi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 33 12

35 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 4. Tesis Yeri Seçimi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ ÜRETİM KAYNAKLARI İşçilik Enerji Bilgi Hammadde Sermaye Bölge Depoları Toptancılar Dağıtım Tedarik Üretim Bayi, Perakendeci, Mağaza Tüketiciler, Müşteriler Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 1

36 4.1. Tesis Yeri Seçimi Tesis yeri seçimi problemi; Yeni bir işletme kurma Mevcut tesisi genişletme Başka bir noktada şube açma Çevre kirliliğini önleyici yasalar İşletme giderlerinde oluşan değişim nedeniyle yer değiştirme Arsa, işgücü, hammadde ve malzeme maliyeti Talep değişikliği Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 4.2. Tesis yeri seçimi için faktörler 1. Hammadde kaynağına yakınlık 2. Pazara yakınlık 3. İşgücü maliyeti ve temin edilebilirliği 4. Su temin durumu 5. Enerji kaynakları 6. Arazinin özellikleri 7. İklim koşulları 8. Yasal kısıtlamalar 9. Kredi ve devlet yardımları 10. Yardımcı hizmetlerin mevcudiyeti 11. Gerekli alt yapını mevcudiyeti 12. Sosyal tutum 13. Sosyal yaşam koşulları Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 2

37 4.3. Tesis Yeri Seçim Süreci Tesis seçiminin ana adımları 1. Ölçütlerin belirlenmesi 2. Alternatiflerin belirlenmesi 3. Alternatiflerin belirlenen ölçütler karşısında değerlendirilmesi ve şartları sağlamayanların elenmesi 4. En iyi alternatifin ilgili sayısal yöntem ya da tekniklerin kullanımı yardımıyla alternatifler arasından seçimi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Seçim Ölçütü Ülke Bölge Şehir Konum Hammadde kaynağına yakınlık X X Pazara yakınlık X X İşgücü maliyeti ve temin edilebilirliği X X X Su temin durumu X X Enerji kaynakları X X Arazinin özellikleri X X İklim koşulları X X Yasal kısıtlamalar X X Kredi ve devlet yardımları (Teşvikler) X X Yardımcı hizmetlerin mevcudiyeti X X X Gerekli alt yapının mevcudiyeti X X Sosyal tutum X Sosyal yaşam koşulları X Nakliye olanaklarının mevcudiyeti X X X X Rakip Firmalar X X Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 3

38 4.4. Tesis Yeri Seçiminde Kullanılan Yöntemler 1. Histogram Tekniği 2. Gelir Oranı Karşılaştırma Tekniği 3. Ağırlıklandırma Yöntemi 4. Başabaş Noktası Analizi (Sıfır Kar Noktası Analizi) 5. Ulaşım Maliyetlerinin Enküçüklenmesi Yöntemi Doğrusal Programla Ulaştırma Yöntemi En Az Maliyet Yöntemi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Histogram Tekniği Maliyet Su Enerji Vergi Ulaştırma İşçilik 0 A B C Alternatifler Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 4

39 Gelir Oranı Karşılaştırma Tekniği 1. Pazar x10 3 A B C a. Aylık satışlar b. Satış masrafları 22 21,5 23 c. Net satış geliri 2. Üretm Maliyeti d. Hammadde 34,5 35,5 31 e. Taşıma 13, ,5 f. Enerji su 6,5 8,5 9 g. Ücretler 32 31,5 30,5 h. Diğer kalemler i. Sabit maliyetler 5,5 5,5 5,5 j. Net üretim maliyeti 3. Toplam Maliyet 4. Yıllık Kar 5. Dönüşüm Oranı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Ağırlıklandırma Yöntemi Yer Seçimi Faktöri Alternatifler A B C D E İş gücü bolluğu İş gücü kalitesi Toplumsal çevre Bölgenin gelişimi Sosyal tesisler Toplam Sıralama Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5

40 Başabaş Noktası Analizi Maliyetler genelde sabit maliyetler ve değişken maliyetlerden oluşur p: piyasa satış fiyatı bb: birim başına düşen değişken maliyet S=p*x (1) M=SM+DM (2) DM=bb*x.(3) Başabaş noktası S=M.(4) p*x=sm+bb*x (5) x=sm/(p bb) Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Birimi 150TL den satılması planlanan bir ürünün üretileceği tesisin kurulması için 3 alternatif bölge mevcuttur. Bu bölgelere ait sabit ve değişken maliyetler aşağıdaki tabloda verildiğine göre başabaş noktası yöntemi yardımıyla yer seçimine karar verin. Kuruluş Yeri Toplam Sabit Maliyet Değişken Maliyet A B C Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 6

41 Maliyet Üretim Miktarı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Ulaştırma Maliyetlerinin En Küçüklenmesi Amaç dağıtım maliyetlerini minimize etmektir 1. Matematiksel Modelleme 2. Kuzey Batı Köşe Yöntemi 3. Enaz Maliyet Yöntemi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 7

42 Matematiksel Modelleme Depo, Müşteri, Tedarikçi TM: Toplam maliyet BM: Birim maliyet YM: Taşınan yük miktarı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Tesisler Yıllık Taşınan Yük Miktarı (Ton) Örnek Xa 50 2 Xb 30 2 Xc 40 YM 1 Xd 20 3 Xe 30 2 Birim Taşıma Maliyeti (TL/tonkm) BM Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 8

43 Kuzey Batı Köşe Yöntemi MAKEL AŞ yedek parça üretimi yapmakta olup Ankara ve İstanbul da fabrikaları mevcuttur. Bu fabrikalardan Trabzon,KonyaveAdana dabulunan bölgeleredağıtım yapmaktadır. Şirketyöneticileri artan talebi karşılamak için Bursa ve Mersin illerinden birinde fabrika kurmayı planlamaktadır. Fabrikaların üretim kapasiteleri, birim taşıma maliyetleri ve talep miktarları tabloda verilmektedir. Yeni tesis için en uygun yeri belirleyiniz. İSTANBUL ANKARA BURSA MERSİN TALEP TRABZON ADANA KONYA KAPASİTE Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ İSTANBUL ANKARA BURSA TALEP TRABZON ADANA KONYA KAPASİTE İSTANBUL ANKARA MERSİN TALEP TRABZON ADANA KONYA KAPASİTE Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 9

44 En Az Maliyet Yöntemi İSTANBUL ANKARA BURSA TALEP TRABZON ADANA KONYA KAPASİTE Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ En Az Maliyet Yöntemi İSTANBUL ANKARA MERSİN TALEP TRABZON ADANA KONYA KAPASİTE Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 10

45 En Az Maliyet Yöntemi İSTANBUL ANKARA BURSA TALEP TRABZON x 12 x 200 ADANA x KONYA 8 x KAPASİTE TM BURSA =11*200+10*200+4*300+9*200+7*300=7900 İSTANBUL ANKARA MERSİN TALEP TRABZON x 10 x 200 ADANA x KONYA x 400 KAPASİTE TM MERSİN =11*200+10*100+8*200+4*300+1*300=5500 Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 11

46 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 5. İşyeri Düzenleme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ İşyeri Düzenleme İş Yeri Düzenleme; Amaç: Maliyeti Düşürmek Toplam üretim süresini azaltmak Malzeme taşıma mesafesini ve süresini azaltmak Bekleme sürelerini azaltmak Mekan, tesisler ve işgücünden azami yararlanma Planlamayı kolaylaştırmak İş güvenliğini sağlamak Malzeme ve insan hareketlerinin basitleşmesi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 1

47 İşyeri Düzenleme Nedenleri Yeni bir tesisin kurulması Yeni bir alana veya binaya taşınması Yeni bir ürün tasarımı/süreç tasarım değişikliği Yeni tesis/makine alımları Ergonomik çalışma koşulları İş güvenliği önlemleri İş yeri alanından optimum yararlanma Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.1. İşyeri Düzenlemeyi Etkileyen Faktörler 1. Malzeme: Hammadde, işlenen ürün, bitmiş ürün, yardımcı malzeme, bakım malzemeleri Ürünün biçimi ve özelliği Malzemenin fiziksel ve kimyasal hareketliliği Ürün veya malzemenin miktarı ve türü Bileşen parçaları veya malzemeleri Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 2

48 5.1. İşyeri Düzenlemeyi Etkileyen Faktörler 2. Makina Faktörü Makina, donanım ve takımın biçimi Kullanılan üretim yöntemi Makine kullanımı Makine ve Yönteme ilişkin ihtiyaçlar Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.1. İşyeri Düzenlemeyi Etkileyen Faktörler 3. İnsan Faktörü İş güvenliği ve çalışma koşulları İş gücü türü Diğer özellikler (Ücret, psikolojik durum gibi) Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 3

49 5.1. İşyeri Düzenlemeyi Etkileyen Faktörler 4. Hareket Faktörü İş akış türü Hareket alanı Taşıma yöntemi Taşıma donanımı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.1. İşyeri düzenleme 5. Bekleme (Stoklama) Faktörü Stok bölgelerinin yerleşimi Stoklama yöntemi Stoklama süresi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 4

50 5.1. İşyeri düzenleme 6. Hizmet Faktörü İnsana ilişkin hizmetler (Sağlık, yemekhane, ısıtma, soğutma, tuvalet, park alanı, ışıklandırma, bürolar) Malzemeye ilişkin hizmetler (Kalite kontrol, üretim kontrolü, diğer kontrol, taşıma) Makineye ilişkin hizmetler (Bakım, onarım) Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.1. İşyeri düzenleme 7. Bina Faktörü: Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5

51 5.1. İşyeri düzenleme 8. Değişim Faktörü Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.2. İş Akış Tipleri İş akışı: İş akışının temel amacı; Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 6

52 5.2. İş Akış Tipleri A. Yatay İş Akış Tipleri Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.2. İş Akış Tipleri A. Yatay İş Akış Tipleri Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 7

53 5.2. İş Akış Tipleri Düşey Temel İş Akış Tipleri Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Miller Mil İşleme Mil Rotor Montajı Kalite Kontrol Levhalar Rotor Döküm Motor Gövdesi Motor Montajı Uç Kapaklar Stator İşleme Boya Sargı Bir Elektrik Motoru Montaj Hattından İş Akışı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 8

54 Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.3. İşyeri Düzenleme Türleri Prosese (sürece) göre yerleştirme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 9

55 5.3. İşyeri Düzenleme Türleri Ürüne göre yerleştirme TORNA MATKAP FREZE BOYA DEPO PLANYA FREZE PLANYA MATKAP TAŞLMA DEPO Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.3. İşyeri Düzenleme Türleri Sabit Konumlu Yerleştirme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 10

56 5.4. Makina Düzenleme Modelleri a) Düz Hat Şeklinde Düzenleme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.4. Makina Düzenleme Modelleri b) Çapraz (Diagonal) Düzenleme 1.65m Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 11

57 5.4. Makina Düzenleme Modelleri c) Dairesel Düzenleme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 5.4. Makina Düzenleme Modelleri d) Dar Açılı (dik açılı) Düzenleme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 12

58 5.5. İşlem Süreç Şeması Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 13

59 5.6. Alan Hesabı Gerekli Bina Alanı= Ofis Alanları+İmalat Sistemi Alanı İmalat Sistemi Alanı= Makina Alanları+Yardımcı Donanım Alanları+Depo Alanları+Serbest Alanlar+Makinalar arası ara yollar Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ İş Merkezi Alanı M j : j. Makine sayısı P ij : i inci ürünün j inci makinada üretim sayısı T ij : i inci ürünün j inci makinada üretim süresi C i : j inci makinanınçalışma süresi m: Üretilen ürünün işlem gördüğü makina sayısı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 14

60 İş Merkezi Alanı Malzeme alanı: İşlem öncesi veya sonrası tezgahın önünde malzemelerin beklediği alan Stok alanı: Hammadde veya ürünün beklediği alan Koridor alanı: Taşıma araçlarının hareket ettiği veya beklediği alan Yardımcı hizmet alanları: Takımın bilendiği, bakım yerleri gibi alanlardır Serbest alanlar: İş merkezleriyle duvar ve kolonlar arasında bırakılan alanlardır Büro alanları: Yönetici alanları, muhasebe, satın alma, toplantı alanları gibi hizmet birimlerinin kapladığı alanlardır Personel ihtiyaç alanları: Personelin ihtiyaç duyduğu yemekhane, dinlenme, soyunma, park alanı, banyo ve WC gibi alanlar Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Uygulama: P2 P23 a. Ürüne ve sürece göre yerleşim düzenini oluşturunuz b. Tezgah sayılarını her iki yerleşim düzeni için ayrı ayrı hesaplayınız. NOT: Dönemlik çalışma saati 2400saattir A P3 P1 Parça Makina İşlem Süresi(dk) P1 Döküm Ünitesi 125 Planya ünitesi 35 Torna ünitesi 20 Polisaj ünitesi 60 P2 Taşlama ünitesi 105 Matkap ünitesi 90 Torna ünitesi 60 P3 Döküm ünitesi 235 Taşlama ünitesi 250 Matkap ünitesi 50 Planya ünitesi 30 Polisaj ünitesi 25 Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 15

61 Ürüne Göre Yerleşim D1 Ta1 D2 Ta2 P1 M1 P2 M2 T1 T2 Po2 K3 Po1 K1 K2 Mt1 Mt2 Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Sürece Göre Yerleşim D1 D2 Ta1 Ta2 P1 P2 M1 M2 T2 T1 Po1 Po2 K3 K2 K1 Mt2 Mt1 Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 16

62 Makine Sayıları Makine Adı Sürece Göre Ürüne Göre Döküm Ünitesi 7 8 Taşlama 7 7 Matkap 3 3 Planya 2 2 Torna 2 3 Polisaj 2 4 Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 17

63 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 6. Fabrikaların Örgüt (Organizasyon) Yapısı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Örgütlerde Yönetim ve İşlevi Örgütlerin varoluş nedenlerini Toplumsal nedenler Yeteneklerin geliştirilmesi Uzmanlaşma, Değişim Bilgi birikimi Yönetim Tipleri Ailesel yönetim Siyasal yönetim Profesyonel yönetim Yönetimin yükümlülükleri Planlama Örgütleme Yürütme Koordinasyon (Eşgüdüm) Denetim Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 2 1

64 6.2. Örgütlerde Yönetim Düzeyleri (Yönetim Piramidi) Sekreterya Genel Müdür G.Müdür Yardımcıları Tepe Yönetim İşletme İşletme Sahipleri Yönetim Sahipleri Kurulu Üretim Müd. Arge Müd. Orta YönetimK.K. Müdürü Bölüm Müdürleri Bölüm Müdür Yrd. Pazarlama Müdürü Alt Yönetim Kısım şefleri Usta başları Gözlemciler Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 3 Yemek Şirketi Temizlik Şirketi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 4 2

65 Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Örgütlerde Yönetim Düzeyleri (Yönetim Piramidi) Tepe Yönetimi Stratejik Düzey Orta Yönetim Taktiksel Düzey Alt Yönetim Operasyonel Düzey Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 6 3

66 6.3. Örgüt Biçimleri Örgüt Biçimleri Dikey Örgüt Yapısı Yatay Örgüt Yapısı Modüler Örgüt Yapısı İşlevsel Örgüt Yapısı Üretim Temeline Göre Örgüt Yapısı Matris Organizasyonu Bölge Temeline Göre Örgüt Yapısı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 9 Örgütsel Tasarımın Verimlilik Öğrenme Sonuçları İlişkisi Verimlilik için Tasarlanmış Dikey Örgüt Öğrenme için Tasarlanmış Yatay Örgüt Egemen Yapısal Yaklaşım Dikey yapı egemen Uzmanlaşmış görevler Katı hiyerarşi, çok sayıda kural Dikey iletişim ve rapor sistemleri Az sayıda takım, görev grupları ve eşgüdümleyici Merkezi karar verme Yatay yapı egemen Paylaşılan görevler, yetkilendirme Gevşek hiyerarşi, az sayıda kural Yatay, yüz yüze iletişim Çok sayıda takım ve görev grupları Yerinden karar verme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 10 4

67 6.3. Örgüt Biçimleri a) İşlevsel Örgüt Yapısı: Uygulamada en çok görülen örgüt yapısıdır GM Mühendislik Pazarlama Üretim Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Örgüt Biçimleri b) Ürün temeline göre örgüt yapısı: Özellikle birkaç çeşit birbirinden farklı mal/hizmet üreten işletmelerde uygulanan yapıdır. Önceki yapının tersine burada iş ve görevler niteliklerine göre değil ürün cinsine göre gruplanır GM 1. Ürün 2. Ürün 3. Ürün Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 14 5

68 İşlevsel ABC Firması Gen. Müd. Ar Ge İmalat Muhasebe Pazarlama Ürün Temeline Göre ABC Firması Gen. Müd. A Ürünü B Ürünü C Ürünü A/G İml Muh Paz A/G İml Muh Paz A/G İml Muh Paz Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Örgüt Biçimleri c) Bölge Temeline Göre Örgüt Yapısı Genel Müdür Ege Bölgesi Marmara Bölgesi Karadeniz Bölgesi Kağıt Üretimi Ofis Aletleri Üretimi Kalem üretimi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 17 6

69 6.3. Örgüt Biçimleri d) Matris Organizasyonu: Yetki akımıyla ilgili bir matris kurulur GM Pazarlama İmalat Ürün 1 Ürün 2 Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Örgüt Biçimleri Genel Müdür Ürün Direktörü Tasarım Gn.Md.Yrd İmalat Gn.Md.Yrd Pazarlama Gn.Md.Yrd Denetçi Satınalma Yön. A Ürünü Yön. B Ürünü Yön C Ürünü Yön D Ürünü Yön Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 20 7

70 6.3. Örgüt Biçimleri Yatay Yapı Üst Yönetim Takımı Süreç Sorumlusu 1. Takım 2. Takım 3. Takım Pazar Analizi Araştırma Ürün Planl. Test Müşteri Yeni Ürün Geliştirme Süreci Süreç Sorumlusu 1. Takım 2. Takım 3. Takım Analiz Satınalma Malzeme Akışı Dağıtım Müşteri Tedarik ve Destek Süreci Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 21 Yatay Örgüt Yapısı Özellikleri Gerekli Yatay Eşgüdümün Derecesi Yüksek Düşük Bilgi sistemleri Doğrudan ilişki Takımlar Tam zamanlı bütünleştiriciler Görev grupları Düşük Yüksek Zaman ve İnsan Kaynağı Cinsinden Eşgüdümün Maliyeti Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 22 8

71 6.3. Örgüt Biçimleri Modüler Yapı Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 25 Bir Basım Dağıtım Şirketi için Modüler Yapı Örneği Derleme hizmetleri modülü Grafik modülü Premiere Plus Publishing Company Halkla ilişkiler modülü Basım modülü Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 27 9

72 MelezYapıya Örnek İşlevsel Yapı Genel Müdür Hukuk Müşaviri İns.Kayn. Direktörü Teknoloji Gn.Md.Yrd. Finans Gn.Md.Yrd. Üretim Temeli Benzin Gn.Md.Yrd. Yağ Gn.Md.Yrd. Kimyasal Gn.Md.Yrd. Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 28 Melez Yapıya Bir Örnek (Ford Customer Service) Başkan Yrd ve Genel Müdür İşlevsel Yapı Finans Strateji/ İletişim İnsan Kaynakları Direktör/ Süreç Sor. Takım Yatay Yapı Direktör/ Süreç Sor. Direktör/ Süreç Sor. Parça Tedarik/Destek Grubu Takım Araç Servis Grubu Takım Yrd. Doç. Dr. Teknik Selçuk ÇEBİ Destek Grubu 29 10

73 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 7. Fabrika Şubeleri ve Görevleri Fabrika Şubeleri ve Görevleri Arz 1

74 7.1. Araştırma Geliştirme (AR GE) Şubesi Ürün geliştirme (Yeni ürün/teknoloji) Üretim süreci geliştirme Patent: Patent alma: Patent Gideri: Know How: 7.1. Araştırma Geliştirme (AR GE) Şubesi Görevleri Ürünle ilgili temel ve uygulamalı araştırma yapmak Üretim sürecini geliştirmek Yeni ürünle ilgili deneyler yapmak Standartlaşma çalışmaları yapmak Patent ve diğer hukuksal koruma çalışmaları yapmak 2

75 AR GE Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Geliştirme Araştırmaları Standartlaştırma Çalışmaları Patent ve Hukuki Korumalar 7.2. Üretim Şubesi Uzun Dönemli Planlama: Orta Dönemli Planlama: Üretim Kontrolü: 3

76 7.2. Üretim Şubesi Uzun Dönemli Planlama: Orta Dönemli Planlama: Üretim programlarının hazırlanması, üretim hazırlıklarının yapılması ve üretim sürecinin planlanması aşamalarından oluşur. Üretim Kontrolü: 7.2. Üretim Şubesi Uzun Dönemli Planlama: Orta Dönemli Planlama: Kısa Dönemli Planlama (Üretim Kontrolü) 4

77 7.3. Kalite Kontrol Şubesi Kalite planlaması ve kalite Kontrol Kontrol Desteği 7.4. Pazarlama Şubesi Pazarlama Şubesi Pazar araştırması ve fiyatlandırma Tahmin ve satış analizleri Reklam planlama ve uygulama Satış ve sevkiyat Müşteri hizmetleri 5

78 7.5. Satın Alma Şubesi Malzeme ihtiyaç planlaması yapar Malzeme pazar etüdü Satın alma Depolama ve stok kontrolü Fabrika içi dağıtım 7.6. İnsan Kaynakları Şubesi Diğer bütün şubelere servis veren bir şubedir. İşletmelerin ihtiyaç duyduğu iş gücünü sağlamakla görevlidir Planlama İş gücü planı ve programı İş analizler Kadrolama Bulma Seçme ve yerleştirme Ödüller Değerlendirme ve ödüllendirme Değerlendirme Temel ücret ve ödüllendirme Ödüller Yetiştirme ve geliştirme Eğitim ve yetiştirme Kariyer planlaması Endüstri İlişkileri Toplu pazarlık İş gören hakları Koruma ve geliştirme İş güvenliği İşçi sağlığı İş kalitesi Veri tabanı oluşturma 6

79 7.7. Finansman Şubesi Finansman planlaması Yatırım planlama Bütçeleme Muhasebe (maliyet hesabı) gelir gider hesabı Maliyet kontrolü 7.8. Bakım ve yardımcı işletmeler şubesi İki tip faaliyet vardır. Tamir Koruyucu Bakım Şubenin başlıca görevleri Bakım planlaması Koruyucu bakım planlaması Tamir işlemleri İş emniyetini sağlamak (İnsan sağlığına uygun iş yeri) Fabrikaya enerji sağlamak Binaların korunması Çevre düzenlemesi Revizyon 7

80 Yönetici AR GE Bakım ve Yardımcı İşlt Üretim İnsan Kaynakları Pazarlama Tesis Bakımı İş Hazırlama Tamir Bakım Tamir Bakım Planlama Temizlik ve Koruma Bakım Planlı Bakım (PROACTIVE) Plansız Bakım (REACTIVE) Kestirimci Bakım Koruyucu Bakım Geliştirici Bakım Bozulduğunda Bakım Acil Bakım Düzeltici Bakım 8

81 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 8: Talep Tahmini Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Talep Tahmini Tahmin: Gelecek olayları önceden kestirme bilim ve sanatı. İstatistiksel Tahmin: Geçmiş verileri matematiksel modellerde kullanarak geleceğe ilişkin kestirimlerde bulunmak. Tahminlere dayalı olarak verilen kararlar: Üretim Envanter Personel Tesisler 1

82 Sürelerine Göre Tahmin Tipleri Kısa süreli tahminler Orta süreli tahminler Uzun süreli tahminler Politika Kararları Ürün Kararları Tahmin Süreç Kararları Tesis Kararları Operasyon Kararları Planlama ve Uygulama için Talep Tahmini Finansal Planlama Nakit akışı, bilanço, gelirler Tahmin Pazar Planlama Üretim Planlama Ürün serisi, fiyatlandırma, tanıtım Toplu çıktı seviyeleri Ana Çizelgeleme Ürün çıktı seviyeleri 2

83 Doğru Tahminlerin Yararı Düşük envanter seviyeleri Daha az sayıda stoksuz kalma hali Daha az sayıda üretim hattı değişiklikleri Daha az Fazla Mesai İyileştirilmiş Müşteri Hizmet Seviyesi Daha ekonomik satın alma Tahminlerin Karakteristikleri Genelde yanlış çıkarlar. İyi bir tahmin yalnızca bir rakam değildir. Grup tahminleri daha doğrudur. Tahminlerin doğruluğu, tahmin süresiyle ters orantılıdır. 3

84 Tahmin Sistemlerinin Aşamaları Tahminin kullanım amacının belirlenmesi Tahmini yapılacak maddenin seçilmesi Tahmin için süre uzunluğunun (planlama ufkunun) belirlenmesi Tahmin modelinin seçilmesi Tahmini yapmak için gerekli bilgilerin toplanması Tahminin yapılması Sonuçların doğruluğunun belirlenmesi ve uygulanması Talep Tahmin Modelleri KISITLAR Yönetim Politikaları Mevcut Kaynaklar Pazar Şartları Teknoloji GİRDİLER Pazar Araştırması Talebin geçmişi Reklam Tanıtım Fikirler Tahmin Modelleri ÇEVRE ETKİLERİ Ekonomik Sosyal Politik Kültürel ÇIKTILAR Beklenen Talep ve Zamanı 1. Ürüne göre 2. Müşteriye göre 3. Bölgeye göre 4

85 Tahmin Yöntemlerinin Sınıflandırılması Yapısal Olmayan Teknikler Niteliksel Teknikler Delphi Tekniği Pazar Araştırması Ömür Eğrisi Tahmin Modelleri Yapısal Teknikler Çok Etmenli Analizler Çoklu Regresyon Ekonometrik Teknikler Girdi Çıktı Modelleri Niceliksel Te ikler Ortalama Bazlı Teknikler Son Dönem Talep Yöntemi Basit Ortalama Yöntemi Hareketli Ortalama Yöntemi Ağırlıklı Ortalama Yöntemi Zaman Serisi Analizleri Trend Bazlı Teknikler Mevsimsel Değişim Bazlı Teknikler Yapısal Olmayan Teknikler Uzman jüri görüşü: Üst yöneticilerin ve uzmanların oluşturduğu bir grubun ortak talep tahminine erişmesi Satış ekibinin tahminlerinin birleştirilmesi: Her bölgedeki satış temsilcisinin kendi tahminlerinin birleştirilmesiyle tüm ülke düzeyindeki bir toplam tahmine ulaşma Yapısal Teknikler Niteliksel Teknikler Delphi yöntemi: Ömür Eğrisi: Niceliksel: Zaman Serisi Modelleri/Analizi Çok etmenli analizler 5

86 Tahmin Yöntemleri Karşılaştırma Niteliksel Yöntemler Durum belirgin olmadığında ve çok az veri bulunduğunda Yeni ürünler Yeni teknolojiler Sezgi ve deneyim gerektirir Niceliksel Yöntemler Durum durağan olduğunda ve geçmiş veriler bulunduğunda Matematiksel teknikler gerektirir Zaman Serileri Yöntemleri Yöntemin Bileşenleri Ortalama Eğilim (Trend) Zaman içinde verilerin artış ya da düşüş seyri Mevsimsellik Verilerin haftalık, aylık veya mevsimlik tekrarları Çevrim Birkaç yılda bir tekrarlayan iş ortamının yapısından kaynaklanan değişimler Rassal değişimler Şans faktörlerine bağlı ve olağan dışı durumların getirdiği değişimler 6

87 Mevsimsel zirve noktaları Zaman Serileri Eğilim Bileşeni TALEP Gerçek talep eğrisi 4 yıllık ortalama talep Rassal değişim Yıl 1 Yıl 2 Yıl 3 Yıl 4 ZAMAN Örnek Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 14 7

88 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 1. Son Dönem Talebi Yöntemi 15 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 2. Basit Ortalama Yöntemi 16 8

89 Hareketli Ortalamalar Yöntemi Zaman içinde durağan yapıya sahip ortamlara uygundur. n dönemlik ortalama; yalnızca en son n adet geçmiş dönem verisinin ortalamasını hesaplar ve bunu bir sonraki dönemin talep tahmini olarak kullanır. Hareketli Ortalama = (1/n) (önceki n dönemin talebi) Hareketli Ortalamalar Yöntemi En güncel N gözlemin aritmetik ortalaması Örnek: Bir hava üssünde son sekiz ayda kaydedilen aylık motor arızaları: 67, 83, 58, 62, 75, 95, 102, aylar için 3 aylık, 7-8. aylar için 6 aylık hareketli ortalamaları hesaplayınız. 9

90 Çözüm: 4. ay için 3 aylık kayan ortalama F 4 = (1/3)( ) = ay için 3 aylık kayan ortalama F 5 = (1/3)( ) = ay için 6 aylık kayan ortalama F 7 = (1/6)( ) = ay için 6 aylık kayan ortalama F 8 = (1/6)( ) = 79 Hareketli Ortalamalar Yöntemi Ay Motor HO(3) Hata HO(6) Hata Arızası

91 Hareketli Ortalamalar Yöntemi Örnek: 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24 gözlemleri için HO(3) ve HO(6) tahminleri yapılırsa Dönem Gözlem HO(3) HO(6) SONUÇ: Serilerde bir eğilim varsa, kayan ortalamalar yöntemi uygun değildir. Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 3. Hareketli Ortalama Yöntemi 22 11

92 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 4. Ağırlıklı Ortalama Yöntemi Dönem ağırlıklarının hesap tablosu 23 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 5. Ağırlıklı Hareketli Ortalama Yöntemi Son 4 döneme ilişkin ağırlıklar: Sondan 1. dönem: %40 Sondan 2. dönem: %30 Sondan 3. dönem: %20 Sondan 4. dönem: %

93 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 4. Ağırlıklı Ortalama Yöntemi 25 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 5. Ağırlıklı Hareketli Ortalama Yöntemi 26 13

94 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 6. Üstel Düzeltme Yöntemi Üstel Ağırlıklı Hareketli Ortalama Yöntemi olarak da adlandırılan Üstel Düzeltme Yöntemi (Exponantial Smoothing Method), ağırlıklı ortalama sistematiğini dikkate alan bir tahmin yöntemidir. Yöntemin mantığı, son dönemin tahmin edilen ve gerçekleşen satış değerleri arasındaki farkı (tahmin hatasını) belirli bir katsayı ile tahmine yansıtmaktır. 27 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 6. Üstel Düzeltme Yöntemi Yöntemde kullanılan ağırlık katsayısı, 0-1 arasında seçilir: (0< <1) ( =1) Son Dönem Talebi Yöntemi ( =0) İlk dönem tahmin değeri yineler, anlamsızdır. katsayısının 0,2-0,8 arasında seçilmesi önerilir

95 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 6. Üstel Düzeltme Yöntemi Yüksek değerleri Dalgalanan talep miktarları için kullanılır. Son dönemin gerçekleşen talep değerine ağırlık verilir. Düşük değerleri Daha kararlı yapıya sahip olan talep miktarları için kullanılır. Geçmişin bir ortalamasından yararlanılmasını sağlar. 29 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 6. Üstel Düzeltme Yöntemi Önceki yöntemlerde kullanılan örnek durum için 5. ve daha ileri dönemlerin tahminî talep değerlerini bu yöntemi kullanarak hesaplayalım. D 4* = ( ) / 3 =

96 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 6. Üstel Düzeltme Yöntemi Bundan sonraki yıllara ilişkin talep değerlerini hesaplamak için Üstel Düzeltme Yöntemi ni kullanalım. = 0,7 olarak seçelim. 31 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 6. Üstel Düzeltme Yöntemi 32 16

97 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 6. Üstel Düzeltme Yöntemi Bu yöntem, diğer yöntemlere göre en az sapma değerini veren yöntemdir. Bu noktada katsayısının önemi büyüktür. Eğer ( =0,3) olarak seçilmiş olsaydı, toplam mutlak sapma değeri olacaktı. 33 Zaman Serisi Analizleri Ortalama Bazlı Teknikler 6. Üstel Düzeltme Yöntemi En Uygun Üstel Düzeltme Etmeninin ( ) Seçilmesi: (0< <1) koşuluna göre seçilen katsayısına bağlı olarak, yapılan hatanın tahmine yansıtılma oranı değişecektir. En Küçük Ortalama Mutlak Sapma (OMS) değerini veren, geleceğin tahminlerini yapmakta kullanılır: 34 17

98 Trend Analizi Geçmiş verilerin tümünü dikkate alarak tahminde bulunur. Zaman bağımsız bir değişkendir. Satış değerleri mevsimsel etki olmaksızın sürekli artma/azalma eğilimi gösteriyorsa başvurulması gereken tekniktir. Talep Regresyon Analizi Zaman 18

99 Regresyon Analizi terimi Y nin tahmini değeridir. 19

100 Yakıt Talebi (Y) Uçuş Faaliyeti Süresi (X) X Y X^2 XY Y , , , , , ,

101 Korelasyon Analizi 21

102 Korelasyon Analizi 22

103 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 9: Üretim Programlama MRP Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Orta Dönemli Planlama (Taktiksel Planlama) İşletmenin genel politikası ve kaynak kısıtları belirlenir. Kapasite sabit kabul edilir Amaç mevcut üretim kapasitesini en etkin kullanmak Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 2 1

104 Doğrusal Programlama Modelleri Çeşitli ürünün üretimi söz konusu olduğunda her tip üründen kaç adet üretilmelidir? Amaç: Çeşitli kısıtlar altında Karı enbüyüklemek (Max. Problemleri) Maliyeti enküçüklemek (Min. Problemleri) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 3 Doğrusal Programlama Modelleri Örnek1 YUMURCAK AŞ oyuncak asker ve tren yapmaktadır. Satış fiyatları, bir oyuncak asker için $27, bir oyuncak tren için $21'dır. Bir asker için $10'lık hammadde ve $14'lık işçilik kullanılmaktadır. Bir tren için ise söz konusu rakamlar sırasıyla $9 ve $10'dır.Her bir asker için 2 saat montaj ve 1 saat marangozluk gerekirken, her bir tren için 1 saat montaj ve 1 saat marangozluk gerekmektedir. Eldeki hammadde miktarı sınırsızdır, fakat haftada en çok 100 saat montaj ve 80 saat marangozluk kullanabilir. Ayrıca YUMURCAK AŞ haftada en fazla 40 oyuncak asker satabileceği bilinmektedir. Buna göre firma kârını enbüyüklemek için hangi oyuncaktan haftada kaç adet üretmesi gerektiğini bulunuz[4]. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 4 2

105 Montaj Kısıdı Talep Kısıdı Marangoz Kısıdı Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ Orta Dönemli Planlama (Taktiksel Planlama) Örnek 2 REKLAM AŞ REKLAM AŞ Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 6 3

106 Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 7 Orta Dönemli Planlama (Taktiksel Planlama) Örnek 3 Bölüm Üretim Süreleri (saat/birim) Ürün 1 Ürün 2 Ürün 3 Ürün 4 Üretim Kapasitesi (saat) Pres 0,03 0,15 0,05 0, Matkap 0,06 0,12-0, Montaj 0,05 0,10 0,05 0, Bitim 0,04 0,20 0,03 0, işlemleri Paketleme 0,02 0,06 0,02 0, Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 8 4

107 Orta Dönemli Planlama (Taktiksel Planlama) Örnek3 Sac (yassı çelik) kısıtı: Ürün 2 ve Ürün 4 için kullanılabilen sac malzemeden dönem başına en fazla 2000 m 2 tedarik edilebilmektedir. Ürün 2 sac gereksinimi: 2 m 2 /birim Ürün 4 sac gereksinimi: 1,2 m 2 /birim Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 9 Orta Dönemli Planlama (Taktiksel Planlama) Örnek 3 Ürü n Net Birim Satış Fiyatı (TL) Birim Değişken Maliyet (TL) Satış Potansiyeli En düşük En yüksek Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 10 5

108 En büyük Kısıtlar Model Talep kısıtları Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 11 Orta Dönemli Planlama (Taktiksel Planlama) Örnek 4 Daha önceki örnekte dört ürünün dönemlik üretim miktarlarının sırasıyla 3000, 500, 1000 ve 2000 birim olarak sabitlendiği varsayılsın. Normal üretim sistemindeki birim üretim süreleri daha önce verildiği gibidir. Her bir ürünün fason yaptırılan pres ve matkap işlemi birim maliyetin % 20 artmasına yol açmaktadır. Pres ve matkap işlemini yapan fason imalatçı montaj, bitim ve paketleme işlemleri için ürünleri ana imalatçıya teslim etmektedir. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 12 6

109 Orta Dönemli Planlama (Taktiksel Planlama) Örnek 4 Gerekli olursa bitim işlemleri için ayda en fazla 100 saat fazla mesai yapılabilmektedir. Fazla mesaide yapılan bitim işlemi birim maliyeti Ürün 1 ve 3 için 0,20 TL, Ürün 2 için 0,40 TL ve Ürün 4 için 0,30 TL artırmaktadır. Sac malzeme kısıtı yalnızca içeride yapılan pres ve matkap işlemlerinde dikkate alınmaktadır. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 13 Orta Dönemli Planlama (Taktiksel Planlama) Örnek 4 Amaç, en düşük maliyetle üretim hedeflerini gerçekleştirmektir. Karar değişkenleri, her bir süreçle veya rotayla yapılması gereken ürün miktarlarıdır. Dört farklı süreç söz konusudur: Dahili pres, normal mesai bitim Dahili pres, fazla mesai bitim Harici pres, normal mesai bitim Harici pres, fazla mesai bitim Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 14 7

110 En küçük Model Kısıtlar Normal mesai kapasitesi Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 15 Fazla mesai bitim kapasitesi Model Sac malzeme kısıtı Gerekli miktarlar Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 16 8

111 Diğer Modeller Sezgisel yöntemler Transportasyon Modelleri Şebeke Analizi Dinamik Modeller Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 17 Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 18 Panel Radyatör (patlatılmış görüntü) 9

112 1.Gövde (Alt kısım) 2.Gövde (Üst kısım) 3.Gövde bağlantı kolu 4.Kase 5.Filtre 6.Sıkma başlığı 7.Sıkma kolu 8.Bağlantı dişlisi 9.Pres kolu 10.Emniyet başlığı Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ Mekanik Meyve Presi 19 Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP) Stok yönetiminde iki eylem vardır Satın alma Üretim (iş emri) Stokların planlanması ve denetlenmesi Malzemelerin istenen zamanda fabrikaya ulaşması Üretim, dağıtım ve satın alma eylemlerinin planlanması Planlanan siparişlerin tahminiyle kapasite planlamasının yapılması Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 20 10

113 Malzeme Gereksinim Plânlaması Sisteminin Amaçları MRP sisteminin ana amaçları aşağıda özetlenmiştir: 1. Stokların plânlanması ve denetlenmesi. 2. Malzemelerin istenilen zamanda fabrikada olmasının sağlanarak sistemde olabilecek en az stoğun bulundurulması. 3. Üretim, dağıtım ve satınalma eylemlerinin plânlanması. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 21 Malzeme Gereksinim Plânlaması Sisteminin Başlıca Çıktıları 1. Satınalma Sipârişi Talepleri: Satın alınacak malzemelerin miktar ve teslim tarihi bilgileri. 2. İş Emri Talepleri: Üretilecek parçaların miktar ve tamamlanma tarihi bilgileri. 3. Yeniden Çizelgeleme Emirleri: Açılmış sipârişlerin ve iş emirlerinin miktar ve teslim tarihlerindeki değişmelere karşı gerekli düzeltmenin yapılması. 4. İptal Etme Uyarıları: Açılmış sipârişlerin ve iş emirlerinin iptal edilmesi. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 22 11

114 Malzeme Gereksinim Plânlaması sisteminin girdileri ve çıktıları arasındaki ilişkiler Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 23 Satış Tahminleri Toplu üretim planlama Ana Üretim Programı Ürün Ağacı MRP Stoklar Satın Alma Emri Hangi parça ne zaman alınacak? İmalat Emri Kaç parça üretilecek? Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 24 12

115 Ürün Ağacı MRP sistemi, ürünlere ilişkin malzemeleri gösteren malzeme listelerini kullanır ÜA bir ürünün üretimi için gereken parçaların hiyerarşik bir listesidir. ÜA nınbir üst düzeyi BABA bir alt düzeyi ise OĞUL dur Hiyerarşik kodlama sistemi satın alınan parçalara kadar ilerler Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 25 Ürün Ağacı Örnekler Kırmızı plastik oyuncak araba ürün ağacı Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 26 13

116 Ürün Ağacı Örnekler Örnek ürün ağacı (bir otomatik film makinasının Yrd.Doç.Dr. Selçuk kurutma ÇEBİ tamburu montajı) 27 Ürün Ağacı Örnekler Mandallı Kağıt Altlığı Üst Klips(1) Alt Klips(1) Mil (1) Yay(1) Bitmiş Ürün Preslenmiş Levha (1) Perçin (2) Mandallı Kağıt Altlığı malzemeleri Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 28 14

117 Ürün Ağacı Örnekler Mandallı Kağıt Altlığı Düzey 0 Preslenmiş Levha (1) Klips (mandal) (1) Perçin (2) Düzey 1 Üst klips (1) Alt klips (1) Mil (1) Yay (1) Düzey 2 Mandallı Kağıt Altlığı ürün ağacı Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 29 Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 30 Tüp 15

118 Bitmiş Ürün (1) Taban ( 1) Metal Izgara (4) Ocak (4) Çakmak Düğmesi (1) Gaz Ayarı Düğmesi (4) Metal Kasa (1) Çakmak Mekanizması (1) Regülatör (1) Gaz Giriş Hortumu (1) Gaz Dağıtımı Hortumu (4) Gaz Kesici Valf (1) Gaz Ayarı Valfı (4) Üst Kapak (1) Ocak Tabanı (1) Hizalama Pimi (7) Ateşleyici (1) Set Üstü Ocak 31 Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 32 Yatak Bazası 16

119 Pompa (patlatılmış görüntü) Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 33 Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 34 Otomobil 1 17

120 Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ Otomobil 2 (patlatılmış görüntü) 35 Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ Otomobil 3 (patlatılmış görüntü) 36 18

121 Ürün Ağacı Düzey Kodlaması Bir alt bileşen kendi başına satılabilir bir ürün olabilir: Motor hem otomobil ürününün altparçası, hem de satılabilir bir ürün olabilir. Bir malzeme, bir ürünün birden fazla düzeyinde kullanılabilir: Civata vb. Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 37 Ürün Ağacı Düzey Kodlaması Tekdüzeyden oluşan ÜA larına Malzeme Listesi adı da verilir. Siyah tükenmez kalemin malzeme listesi Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 38 19

122 Ürün Ağacı Düzey Kodlaması ÜA rotalara göre birden çok düzeye de sahip olabilir. Siyah tükenmez kaleme ilişkin ürün ağacı Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 39 Ürün Ağacı Düzey Kodlaması Genel olarak MRP sistemleri, montaj ürünlerinin yapıldığı sistemler temel alınarak tasarlanmıştır. Bir ürün ağacı örneği Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 40 20

123 Ürün Ağacı Kullanımı ve Yönetimi Temel Kullanım Alanları Malzeme Gereksinim Plânlaması DİĞER KULLANIM ALANLARI: Ürün Tanımı Üretim Yönergeleri Mühendislik Değişim Kontrolü Servis Parça Desteği Satış - Dağıtım Ürün Ağaçları Mâliyet Hesaplama Taahhüt / Garanti Koruması Avadanlık Listesi Eksik Malzeme ve Kapasite Analizi Tasarım Fiyatlandırma Kalite Güvence Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 41 Bölüm Üretim Satınalma Depo Planlama Finans ve Muhasebe Servis Kalite Kontrol ÜA kullanım nedeni Ürünün nasıl oluşturulduğu, malzeme kullanım adetlerinin ve rotalarının gösterilmesi Stok malzemelerinin belirlenmesi Ürünü oluşturan malzemelerin temininin planlanması ve zaman bazında çizelgelenmesi Ürünün maliyetinin belirlenmesi ve üretim genel maliyeti yüklenmesi için gerekli katsayının oluşturulması Yedek parçalar Bir ürün için tüm malzemeler bazında kalite planlarının oluşturulması Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 42 21

124 Hatalı ÜA nın Etkileri Kaçırılan siparişler Gereğinden fazla stok Verimsiz üretim Zamanında devreye sokulamayan tasarım değişiklikleri Yanlış hesaplanan ve yüklenen maliyetler İşi yürütme maliyeti artışı İletişim ve takım ruhu eksikliği Demotivasyon ve hayal kırıklığı Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 43 B(2) A C(3) 7. Haftada 100 adet A ürününden sipariş aldığımızı düşünelim D(1) E(2) D(2) F(2) Haftalar Temin Süresi A B 2 C 2 D 2 E 1 F 1 Yrd.Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ 44 22

125 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 10: Stok Kontrol Yrd. Doç.Dr. Selçuk ÇEBİ Stok ve Envanter Kavramları Stok: Mal ve hizmet üretimi ve satışı için gerekli olan malzemeler (fiziksel varlık). Envanter: Stoklar + Makina vb. demirbaş malzemeler (parasal varlık ve demirbaş kaydı). 2 1

126 Stok ve Envanter Kavramları Stok= SORUN 1. Kâr amaçlı organizasyonlar için. 2. Kâr amacı gütmeyen veya sosyal tüm kuruluşlar için. Üreticiler Üniversiteler Toptancılar Devlet Perakendeciler Yerel yönetimler Hastaneler Silahlı kuvvetler vb. Hapishaneler 3 Stoklar Ne Zaman Oluşur? STOK; ÜRETİM HIZI ile TÜKETİM HIZININ FARKLILAŞTIĞI ZAMAN OLUŞUR. STOK YAPMAMAK İÇİN HIZLARI EŞİTLEMEK GEREKİR. 4 2

127 Satışlar Stok arası değişim ilişkisi 5 Neden Stok Tutuyoruz? Beklenmeyen talebi karşılamak için. Mevsimsel, dönemsel talebi karşılamak için. Müşteri talebindeki değişkenliği karşılamak için. Tedârik/Teslim süresini kısaltmak için. İskontolardan yararlanmak için. Fiyat artışlarından korunmak için. Teslim gecikmelerini önlemek için. Taşıma masraflarını azaltmak için. 6 3

128 Malzeme Sınıflandırması 1. Hammadde: Üretim süreçlerinde işlenerek son ürünü elde etmede yüksek oranda kullanılan malzemeler (genelde metaller, boya, özel çelikler, kimyasal maddeler). 2. Yardımcı Maddeler: Üretim süreçlerinde işlenerek son ürünü elde etmede düşük oranda kullanılan katkı malzemeleri (ekmek üretiminde su ve tuz, mobilya üretiminde vernik) 3. Satınalma Parçaları (Component): Tedârikçi firmalar tarafından üretilen ve üretimde kullanılan satınalma malzemeleri (Motorlar, özel devreler, silindirler). 7 Malzeme Sınıflandırması 4. Yarı Ürünler (WIP: Work In Process, Semi finished Product): Üretim işlemleri tamamlanmamış, ürün hâline dönüştürülmemiş olan malzemeler (Üretimdeki stok, fabrikanın sistemi içerisinde işlem gören veya işlem görmeyi bekleyen her çeşit malzeme, parça veya montaj parçası). 5. Ürünler: Tüm üretim aşamalarından geçerek tamamlanmış ve toptancı, perakendeci veya diğer satış noktalarına gönderilmek üzere ürün deposunda bekletilen malzemeler. 6. Ambalaj/Paketleme Malzemeleri: Ürünleri koruma, taşıma ve pazarlama amacıyla kullanılan ve ürünün içine girmeyen malzemeler. 8 4

129 Malzeme Sınıflandırması 7. Yedek Parçalar: Bakım-Onarım amacıyla kullanılan malzemeler. 8. Sarf (İşletme) Malzemeleri: Temizlik, yakıt, yağ, kırtasiye gibi üretimde doğrudan kullanılmayan, ancak işletme için gerekli olan malzemeler. 9 İşlevsel Stok Sınıflandırması Çevrim (Cycle) Stoğu: Ürünler ve malzemeler, partiler hâlinde sipâriş edilirler. Dolayısıyla tüketim sürerken bir kısım stokta bekler. Bir satınalma veya üretim partisine karşılık gelen ve bu parti için ikmâl edilen stok miktarı, çevrim stoğu olarak düşünülür. 10 5

130 İşlevsel Stok Sınıflandırması Tampon Stok (Buffer) veya Ara Stok: Üretim akışını dengelemek amacıyla iş merkezleri arasında tutulan stok (Aynı zamanda arıza, fire vb. sorunlara karşı güvenlik stoğu miktarını da içerebilir). 11 İşlevsel Stok Sınıflandırması Mevsimsel (Seasonal) Stok: Bir özel alış/satış sezonu başlamadan önce sezon boyunca oluşacak üretimi/tüketimi karşılamak üzere tutulan stok. 12 6

131 İşlevsel Stok Sınıflandırması Güvenlik (Safety) Stoğu: Çevrim stoğunun dışında belirsiz talep ve belirsiz tedârik süresine karşılık olarak tutulan, zorunlu kalmadıkça kullanılmamaya çalışılan stok. Spekülatif Stok: Oluşabilecek fiyat değişimlerine karşı üstünlük sağlayabilmek için tutulan stok. 13 İşlevsel Stok Sınıflandırması Promosyon Stoğu: Pazarlama kapsamında yapılan promosyon (indirimli satış, hediyeli satış vb.) durumlarında oluşabilecek fazla satışlar için bulundurulan stok. Konsinye (Consignment) Stok: Malzeme teslim alındığında değil, kullanıldığında ödemesi yapılan stok. Fiilen müşteride dururlar, ödemesi yapılana dek tedârikçiye aittir, müşteri tarafından kullanılmayan kısım iade olur. 14 7

132 İşlevsel Stok Sınıflandırması Transit Stokları: Yoldaki (sipâriş edilmiş) stok olarak da adlandırılır. Çünkü kullanıma ve satışahazırdeğildir. Âtıl Stok: Belirli bir süre boyunca hareket görmeyen malzemelerdir. Ölü Stok: Herhangi bir şekilde artık kullanılamayacak (hurda) durumda olan malzemelerdir. Bunlar satılarak, gelir elde edilebilir. 15 Stok Devir Hızı Stok Devir Hızı = Satılan Malın Mâliyeti / Ortalama Stok Değeri Geçerli para birimleri dikkate alınır. Ortalama Stok Değeri (OSD), iki şekilde hesaplanabilir. OSD = (Dönem Başı Stok + Dönem Sonu Stok) / 2 OSD = (1. Gün Sonu Stok Değeri + 2. Gün Sonu Stok Değeri n. Gün Sonu Stok Değeri) / n 16 8

133 Stok Devir Hızı Ayrıca stok devir hızı, aşağıdaki şekilde de ifâde edilebilmektedir: Stok Gün Sayısı = Ortalama Stok Değeri / (Satılan Malın Mâliyeti / Çalışılan Gün Sayısı) 17 Stok Devir Hızı Bâzı perakende ürünlere ilişkin ideal yıllık stok devir hızları aşağıda belirtilmiştir: Gıda : 38,7 Süt Ürünleri : 19,3 Oto ve Ev Malzemeleri : 8,9 Endüstriyel Kimya : 6,6 Otomobil : 6,0 Elektronik Parçalar : 5,7 Bilgisayar Parçaları : 5,3 Elektrikli Ev Aletleri : 5,0 Mobilya : 4,8 Giysi : 4,5 Bilgisayar : 4,4 Ayakkabı : 3,7 Ev, Ses ve Video Donanımı : 3,4 Mücevher : 2,6 Kitaplar, Yayımcılık : 2,4 18 9

134 Stok Kontrol Hammadde, alt montaj parçası ve son ürünü, Zaman Mekan Miktar en düşük maliyetle sağlamaktır. Stok Kontrol Stok maliyetleri; Satınalma maliyeti Elde bulundurma (stokta tutma) maliyeti Sipariş (Hazırlık) maliyeti Elde bulundurmama (Yok satma) maliyeti 10

135 İki sipariş arasındaki süre Sipariş Tedarik Süresi Sipariş verme noktası Sipariş teslim noktası Sipariş Miktarı Emniyet Stok Düzeyi Yeniden Sipariş Verme Noktası Mevcut Stok Düzeyi Zaman Malzemelerin Sınıflandırılması (ABC Analizi) Malzeme kontrol yordamları, çok yakın kontrol gerektiren kalemleri, az kontrol gerektirenlerden ayırmalıdır. Malzemelerin sınıflandırılması, malzeme yöneticilerine, dikkatini hangi noktada yoğunlaştırması gerektiğini gösteren bir çalışmadır

136 Malzemelerin Tek Ölçütlü Sınıflandırılması Genellikle düşük mâliyetli kalemleri büyük miktarlarda alıp bunların üzerinde az bir kontrol uygulamak ekonomik bir yaklaşımdır. Değerli kalemler de az miktarlarda alınıp, bunlara çok yakın kontrol uygulanır. Stokları parasal değerlerine bağlı olarak üç sınıfta toplamak işletme açısından yararlı bir yaklaşım olacaktır. Bu yaklaşım ABC analizidir. 23 ABC Analizi 12

137 Malzemelerin Tek Ölçütlü Sınıflandırılması A türü malzemeler: Çok sık (örneğin her gün) kontrol edilmesi gerekenler. B türü malzemeler: Daha seyrek olarak (örneğin her hafta) kontrol edilmesi gerekenler. C türü malzemeler: Çok seyrek olarak (örneğin her ay) kontrol edilmesi gerekenler. 25 ABC analizi için örnek bir tablo 26 13

138 27 Malzemelerin Çok Ölçütlü Sınıflandırılması Malzemelerin ABC analizinde kullanılabilecek başlıca ölçütler şunlardır: Kullanım(satınalma harcaması) değeri Kullanım (harcama) miktarı Ömrü (kullanımsüresi) Tedârik süresi Birim fiyatı Kritikliği (yokluğunun etkisi) İkâme edilebilirliği Boyutu (hacim, alan) 28 14

139 Malzemelerin Çok Ölçütlü Sınıflandırılması Kullanım Değeri ile Kullanım Ömrü ölçütlerine göre yapılan ABC analizisonuçları 29 Malzemelerin Çok Ölçütlü Sınıflandırılması Ağırlıklar (Toplamları 1 olacak şekilde): Kullanım Değeri: 0,70 Kullanım Ömrü: 0,30 A, B ve C sınıflarının önem katsayıları (sırasıyla): 10, 3 ve 1 [10-3=7], [3-1=2]). Bir malzeme ABC analizine göre kullanım değeri ölçütü için A sınıfına, kullanım ömrü ölçütü için ise B sınıfına girmişse toplam puanı aşağıdaki şekilde hesaplanır: Toplam Puan = 0,7 * ,3 * 3 = 7,

140 Malzemelerin Çok Ölçütlü Sınıflandırılması Çok ölçütlü ABC analizi sonuçları ( * ) [A: %70 (34,6*0,70=24,22), B: %20 (34,6*0,90=31,14), C:%10 (34,6*1,00=34,6)] 31 Stok Kontrol Yöntemleri 1. Gözle Kontrol Yöntemi 2. Çift Kutu Yöntemi 16

141 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 1. Net gereksinim yöntemi 2. Sabit sipariş miktarı yöntemi 3. Sabit sipariş periyodu yöntemi 4. Ekonomik Sipariş/Üretim Miktarı Yöntemi 5. Dönemsel Sipariş Miktarı 6. En Düşük Birim Maliyet 7. En Düşük Toplam Maliyet 8. Parçalı Dönem Dengelemesi 9. Artımlı Sipariş Verme Yöntemi 10. Wagner Whitin Algoritması Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 1. Net gereksinim yöntemi Örnek durum için plânlanan sipâriş değerleri 34 17

142 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 1. Net gereksinim yöntemi Elde bulundurma mâliyetlerini enküçükleyen bu yaklaşımda, net gereksinimlerin miktar ve zamanına eşit sipârişler belirlenir. Sipâriş Mâliyeti = 11 * 300 = PB Elde Bulundurma Mâliyeti = 0 * 2 = 0 PB Toplam Mâliyet = = PB 35 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 2.Sabit Sipariş Miktarı Yöntemi Sipâriş Mâliyeti = 7 * 300 = PB Elde Bulundurma Mâliyeti = 720 * 2 = PB Toplam Mâliyet = = PB 36 18

143 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 3. Sabit Dönem Miktarı Yöntemi Sipâriş Mâliyeti = 6 * 300 = PB Elde Bulundurma Mâliyeti = 530 * 2 = PB Toplam Mâliyet = = PB 37 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 4. Ekonomik sipariş/üretim miktarı 2 Q 1 :Ekonomik sipariş miktarı D:Planlama dönemi talebi (Adet/dönem) C o :Sipariş maliyeti (PB/Birim başına) C h : Stokta tutma maliyeti (PB/(adet*dönem)) Q 2 :Ekonomik üretim miktarı D:Planlama dönemi talebi (Adet/dönem) C H :Hazırlık maliyeti (PB/Birim başına) C h : Stokta tutma maliyeti (PB/(adet*dönem)) p: Üretim hızı (adet/dönem) d: Tüketim hızı (adet/dönem)

144 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 4. Ekonomik sipariş/üretim miktarı Bir işletmede hazırlık maliyetleri TL, bir birim ürünü bir dönem stokta tutma maliyeti 400TL, yıllık talep adet ve yıllık üretim hızı adet ise ekonomik üretim miktarı Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 4. Ekonomik sipariş/üretim miktarı Sipârişler ESM (Q o ) değerine eşitlenir. Eğer ESM, dönemin talebini karşılamaya yetmiyorsa, bu talep karşılanana dek sipâriş miktarı arttırılır. Örneğimiz için; D * (Dönemsel Ortalama Talep Miktarı) = ( ) / 12 = 1.105/12 = 92,083 adet 40 20

145 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 4. Ekonomik sipariş/üretim miktarı Sipâriş Mâliyeti = 6 * 300 = PB Elde Bulundurma Mâliyeti = 980 * 2 = PB Toplam Mâliyet = = PB Plânlanan Sipâriş Miktarı değerlerinin, burada belirtildiği gibi satınalma malzemesi için değil de, üretim malzemesi için olması durumunda, ESM formülü yerine Ekonomik Üretim Miktarı formülü kullanılır. 41 Değiştirilmiş Ekonomik Sipariş Miktarı Yöntemi Önce dönemsel talepler incelenir, eldeki stok sıfıra indiği takdirde hemen sipâriş verilmez, (+) talep belirlenene kadar beklenir. i dönem numaralarını, i 0 sipârişin verileceğidönem numarasını, D i ise i. dönem talebini (PSM değerini) göstermek üzere şu değerlerhesaplanır: 42 21

146 Değiştirilmiş Ekonomik Sipariş Miktarı Yöntemi Görülebileceğigibi(Q 1 <Q 2 ) olup, Q 2 değeri ESM değerini aşan toplam gereksinim, Q 1 değeri ise ESM den az olan toplam gereksinim miktarlarıdır. Bu iki değerden hangisi ESM ye daha yakın ise sipâriş miktarı olarak bu değer seçilir. 43 Değiştirilmiş Ekonomik Sipariş Miktarı Yöntemi Sipâriş Mâliyeti = 6 * 300 = PB Elde Bulundurma Mâliyeti = 400 * 2 = 800 PB Toplam Mâliyet = = PB 44 22

147 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 5. Dönemsel Sipâriş Miktarı Yöntemi Bu yöntemin uygulanmasındaki aşamalar aşağıdaki gibidir: 1. Ekonomik sipariş miktarı değeri hesaplanır. 2. Toplam planlanan sipariş miktarı değeri, Ekonomik sipariş miktarına bölünerek, ekonomik sipâriş sayısı bulunur. 3. Toplam dönem sayısı, ekonomik sipâriş sayısına bölünerek, sipâriş verme aralığı belirlenir. Çıkan sonuç ondalıklı ise, talep yapısı dikkate alınarak bir üst ya da alt tamsayı değere yuvarlatılır. 45 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 5. Dönemsel Sipâriş Miktarı Yöntemi Örneğimiz için; PSM Değerleri Toplamı = adet Ekonomik Sipâriş Miktarı = 166 adet/sipâriş Ekonomik Sipâriş Sayısı = 1.105/166 7 sipâriş Sipâriş Verme Aralığı (Sipârişler Arası Süre) = 12/7 = 1,714 dönem/sipâriş Bu bilgilere göre sipârişler, toplam sipâriş sayısı 7 adet ve iki sipâriş arası süre bir veya iki dönem olacak şekilde düzenlenir

148 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 5. Dönemsel Sipâriş Miktarı Yöntemi Sipâriş Mâliyeti = 7 * 300 = PB Elde Bulundurma Mâliyeti = 100 * 2 = 200 PB Toplam Mâliyet = = PB 47 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 6. En Düşük Birim Maliyet Yöntemi En düşük birim mâliyet yaklaşımı, bir tür deneme yanılma yöntemidir. Bu yöntemde, sipâriş miktarı saptanırken, bu miktarın salt ilk dönem PSM değerlerini ya da bir sonraki dönem veya ondan sonraki dönemlerin de PSM değerini karşılayıp karşılayamayacağı sınanır. Birim mâliyetlerin toplamı (sipâriş mâliyeti+elde bulundurma mâliyeti) incelenir. Bu mâliyeti enküçükleyen miktar, sipâriş miktarı olarak belirlenir

149 C o =300 PB/sipâriş, C h =2 PB/(adet*dönem) Yöntemin uygulama sonucu 49 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi 6. En Düşük Birim Maliyet Yöntemi Sipâriş Mâliyeti = 6 * 300 = PB Elde Bulundurma Mâliyeti = 400 * 2 = 800 PB Toplam Mâliyet = = PB 50 25

150 Sipâriş Miktarlarının Hesaplanmasında Kullanılan Yöntemlerin Değerlendirilmesi Sipâriş verme yöntemlerinin performanslarının karşılaştırılması 51 Sipariş/Üretim Miktarlarının Belirlenmesi Diğer Yöntemleri 7. En Düşük Toplam Maliyet 8. Parçalı Dönem Dengelemesi 9. Artımlı Sipariş Verme Yöntemi 10. Wagner Whitin Algoritması 26

151 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 11: İş Sıralama ve İş Yükleme Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ Kısa Dönemli Planlama (Üretim Kontrolü) Kısa planlama döneminde Malzeme ve parçaların cins ve miktarı İşin hangi tezgahta hangi işlemlerden geçeceği Tezgah hazırlık zamanları İş bitirme/teslim tarihi Ayrıntılı planlama sonunda elde edilen planlama çıktıları İş yükleri İş sıralama Çizelgeleme İş emirleri 1

152 Detaylı Planlama İş Sıralama: Sıralama için kullanılan öncelik kurallarından bazıları İlk gelen ilk yapılır Son gelen ilk yapılır İşlem süresi en kısa olan önce yapılır İşlem süresi en uzun olan önce yapılır Teslim tarihi en önce olan ilk yapılır Gevşek süresi en az olan ilk yapılır Rastgele seçim Akış süresi en uzun olan ilk yapılır Bekleme süresi en uzun olan ilk yapılır Kalan işlem süresi en uzun olan ilk yapılır En yüksek maliyetli ilk yapılır İş Yükleme İş yükü İş Yükleme GANTT Diyagramı Yardımıyla Doğrusal Programlama Atama Yöntemi Gösterge Yöntemi Tam sayılı programlama (dal sınır algoritması) 2

153 Gantt Diyagramı TEZGAH İŞ A B C A B C T1 T2 T İŞ A B C

154 ÜRETİM YÖNETİMİ Bölüm 12: Üretim Hatları ve Dengelenmesi Yrd. Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ 1. Giriş Akış Tipi Üretim Sürekli Seri Üretim Kesikli Seri Üretim Transfer Hatları Montaj Hatları 1

155 2. Üretim Hatları Montaj Hattı: Malzemelerin akış hattı boyunca, iş gücü veya donanımından yararlanılarak parça üzerindeki işlemlerin aralarındaki öncelik ilişkileri, çevrim süreleri gibi kısıtlar göz önüne alınarak birleştirilmesiyle oluşturulan istasyonların bir hat boyunca sıralanması Hatta giren parça ve yarı ürünler hat sonundan ürün olarak çıkarlar. 2. Üretim Hatları 1. Tek Modelli Hatlar 2. Çok Modelli Hatlar 3. Karmaşık Modelli Hatlar 2

156 2. Üretim Hatları Transfer Hattı: Bir hat boyunca malzemelerin otomatik olarak transfer edildiği parçaların otomatik olarak işlendiği Büyük ve ve karmaşık makinalardan oluşur Bu hatlar düz/devirli (Rotary) tiplerde olabilirler. 3

157 3. Montaj Hatlarının Dengelenmesi Bir montaj hattının amaçları Düzenli malzeme akışını sağlamak İnsan gücü ve tezgah kapasitesini en üst düzeyde kullanmak İşlemleri en kısa sürede tamamlamak Montaj hattı üzerindeki iş istasyonu sayısını enazlamak Boş atıl süreleri enazlamak Atıl süreleri, iş istasyonları arasında düzgün dağıtmak Üretim maliyetlerini enküçüklemek 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar İş öğesi İşler, temel hareketlerden veya iş parçacıklarından oluşur. İş öğeleri toplam işin uygun ve pratik en küçük alt parçacıklarıdır. Üretim süreci içinde, toplam iş içeriğinin, mantıksal olarak bölünmüş bir parçasıdır. 4

158 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar İş istasyonu Bir işin işçi/işçiler tarafından yapıldığı alan İşçinin bir işlem için gerekli araçlarla çalıştığı varsayılır Bir montaj hattı için iş istasyonu sayısı belirlenirken; istasyon sayısı dengeleme çalışması sırasında saptanan gerekli en az istasyon sayısının altına düşmemek gerekir. 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar Toplam iş süresi(t) İşi oluşturan tüm iş öğelerinin standart süreleri toplamıdır. N:iş öğesi sayısı, t i : i nolu iş öğesinin işlem süresi 5

159 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar İş istasyonu süresi Bir iş istasyonunda yapılması gereken işlerin standart süreleri toplamdır 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar Çevrim süresi(c) T: Kullanılabilir üretim süresi Üs: Üretilmek istenen ürün sayısı 6

160 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar Örnek: Günde 8 saat çalışılması sonucu 60 ürün elde edildiğine göre çevrim süresi nedir? Bir iş istasyonunda paralel istasyon kullanılmıyorsa; En büyük iş öğesi süresi <= İş istasyonu süresi <= Çevrim süresi 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar Gerekli en az iş istasyonu sayısı 7

161 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar Ortalama iş istasyonu süresi Denge Kaybı 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar Teknolojik Öncelik Diyagramı Öncül Öğeler 8

162 3. Montaj Hattı Dengelemede Temel Kavramlar Öncelik Matrisi ÖNCÜL ÖĞELER ARTÇIL ÖĞELER A B C D E F G H I A B C D E F G H I 4. Hat yerleşim düzenleri İş istasyonlarının yerleşim biçimi hat tipindeki üretimleri etkileyen önemli bir elemandır Düz hatlar U hatlar Zigzag hatlar Dairesel hatlar 9

163 5. Hat Dengeleme Yöntemleri 5.1 Sezgisel Yöntemler Konum ağırlıklı sıralama Aşamalı sıralamayla çözüm Öncelik diyagramıyla çözüm İki aşamalı dengeleme tekniği Dinamik programlamayla çözüm Kilbridge Wester yöntemi Aday matrisle çözüm Olasılıklı hat dengeleme Gruplama yöntemi En kısa yol yöntemi İlişki etkinlik yöntemi 5. Hat Dengeleme Yöntemleri 5.2 Analitik Yöntemler Optimizasyon yöntemleri olarak da bilinirler Tam sayılı programlama 0 1 tam sayılı programlama 10

164 5. Hat Dengeleme Yöntemleri 5.3 Benzetim Teknikleri Yöneticilerin denemeler yoluyla karar vermesini kolaylaştırır Konum Ağırlıklı Dengeleme Tekniği Yöntemin Adımları Her iş öğesi için konum ağırlığı belirle İş öğelerini azalan konum ağırlıklarına göre sırala Öğeleri iş istasyonuna ata En büyük konum ağırlıklı iş öğesini ilk istasyona ata İş istasyonunun kullanılmamış çevrim süresini, çevrim süresinden atanan iş öğelerinin işlem sürelerini çıkarak hesapla Kalan iş öğeleri arasından en büyük konum ağırlığına sahip iş seçilerek Öncüllük ilişkisi İş öğesi süresi kalan işlem süresinden küçük mü kontrol edilir ve atama yapılır Seçme, kontrol etme ve ata işlemi şu şartlar sağlanıncaya kadar devam eder Tüm iş öğeleri bitmiştir Hem öncelik hem de atanmamış süre koşullarını sağlayan iş kalmamıştır Atanmamış en yüksek konum ağırlıklı iş öğesi bir sonraki istasyona atanıp, ilk dört adım aynen uygulanır İş öğeleri istasyonlara atama işlemi, atanmış iş öğesi kalmayıncaya dek sürdürülür 11

165 Örnek: Ondört iş öğeli bir montaj hattında tek tip ürün üretilecektir. Aşağıdaki tabloda işlere ait süreler ve öncüllük ilişkileri verilmiştir. Üretilen ürüne olan yıllık talep adettir. Yıllık üretim, yıllık talebe eşit alınacaktır. İşletme yılda 300 gün üretimde bulunmaktadır vegünlükçalışma süresi 8 saattir. Bu montaj hattını, konumağırlıklı dengeleme tekniğine göre dengeleyiniz İşlem İş Öğesi süresi (dk) Öncül Öğe(ler) 1 1 Adım 1. Teknolojik öncelik diyagramı çizilir ,4, , ,13 Adım 2. Çevrim süresi hesaplanır Adım 3. Gerekli en az iş istasyonu hesaplanır İş öğeleri (7, 8, 12, 13, 14) 12

166 Adım 4. Konum ağırlıklarının hesaplanması (İş öğesinin işlem süresi ve kendisinden sonra gelen işlerin iş sürelerinin toplamı) İş Ağr Konum ağırlıklarına göre sıralama İş Ağr Adım 4. İstasyonları oluştur İş Ağr Süreler İş İstasyonu Atanan İş Öğeleri İşlem süreleri 13