BÖLÜM 4 HASTALIKLARDA BESLENME

Transkript

1 BÖLÜM 4 HASTALIKLARDA BESLENME

2 İÇİNDEKİLER Sayfa No ÜNİTE 1. KALP ve DAMAR HASTALIKLARINDA BESLENME Beslenmenin Hastalık Oluşumuna Etkisi Kalp Hastalıklarından Korunma Bazı Yiyeceklerin Kolesterol Değerleri Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini Başvurulabilecek Kaynaklar ÜNİTE 2. SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARINDA BESLENME Giriş Yemek Borusu (Özefagus) Hastalıkları Özefagus Kanseri ve Diyet Hiatus Hermisi ve Diyet Akalazya ve Diyet Refleks Özefajiti ve Diyet Mide Hastalıkları Gastrit ve Diyet Peptik Ülser ve Diyet Bağırsak Hastalıkları Diare ve Diyet Kabızlık (Konstipasyon) ve Diyet Spastik Kolon (İrritabıl Kolon) ve Diyet Ülseratif Kolit ve Diyet Karaciğer Hastalıkları Hepatit ve Diyet Karaciğer Yağlanması ve Siroz Diyet Hepatik Koma ve Diyet Safra Kesesi Hastalıkları ve Pankreatit Kolesistit ve Diyet Pankreatit ve Diyet Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini

3 Başvurulabilecek Kaynaklar ÜNİTE 3. DİABETES MELLİTUS'TA BESLENME Genel Bilgi Beslenmenin Diabetes Mellitus Oluşumuna Etkisi Diabetes Mellitus Klinik ve Laboratuvar Bulguları Diyet Tedavisi ve Yasak Yiyecekler Diyet Tedavisinin Temel Unsurları Tip 1 Diabetes Mellitus ve Diyet Tedavisi Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini Başvurulabilecek Kaynaklar ÜNİTE 4. BÖBREK HASTALIKLARINDA BESLENME Beslenme ve Böbrek Akut Glomerulonefrit ve Diyet Kronik Glomerulonefrit ve Diyet Akut ve Kronik Böbrek Yetmezliğinde Diyet Tedavisi Böbrek Hastalarında Genel Yasak ve Serbest Yiyecekler Böbrek Taşları Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini Başvurulabilecek Kaynaklar ÜNİTE 5. KANSERLİ HASTALARDA BESLENME Beslenmenin Kanser Oluşumuna Etkisi Kanserin Kişi Beslenmesine Etkisi Kanserli Hastanın Beslenmesi Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini Başvurulabilecek Kaynaklar

4 ÜNİTE 6. YANIKLARDA BESLENME Yanıklarda Beslenme Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini Başvurulabilecek Kaynaklar ÜNİTE 7. İNFEKSİYON HASTALIKLARINDA BESLENME İnfeksiyon Hastalıklarında Beslenme Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini Başvurulabilecek Kaynaklar ÜNİTE 8. SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARINDA BESLENME Sinir Sistemi Hastalıklarında Beslenme Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini Başvurulabilecek Kaynaklar

5 ÜNİTE 1 Kalp ve Damar Hastalıklarında Beslenme Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Beslenmenin kalp ve damar hastalıkları oluşumundaki etkilerini, Kalp ve damar hastalıklarından korunma için beslenmenin önemini, Kolesterolün yaşamımızdaki yerini öğrenmiş olacaksınız. İçindekiler Beslenmenin Hastalık Oluşumuna Etkisi Kalp Hastalıklarından Korunma Bazı Yiyeceklerin Kolesterol Değerleri Özet Değerlendirme Soruları Kavram Dizini Başvurulabilecek Kaynaklar Öneriler Geniş ve sağlıklı bilgi temini için tıp (iç hastalıkları ve çocuk hastalıkları) ve diyet kitaplarına başvurunuz

6 1. BESLENMENİN HASTALIK OLUŞMASINA ETKİSİ Çocukluk çağı dışında, ölüm nedenlerinin ilk sırasını kalp ve damar hastalıklarından ölüm almaktadır. Beslenmenin bu sistemin üstünde etkisi fazladır. Bu konuda yoğun eğitimsel bilgilerin verildiği görülmektedir. Ancak çeşitli dergilerde okunan yaklaşımların doğruluğu konusunda tereddütlerimiz vardır. Kardiyo-vasküler hastalıkların oluşmasında, bebeklik döneminden yaşamın sonuna kadar beslenmenin önemli yeri vardır. Genetik ve ailesel etmenlerin de beslenme ile yakın ilişkisi vardır. Diyet tedavileri uygularken, tüm genel beslenme değerlendirilmeli, kişinin kabul edebileceği, dengeli bir gıda önerilmelidir. Ancak uygulanmayan önerilerin fazla bir yararı olmayacağı unutulmamalıdır. Diyet rejimlerinde değişiklik yapmanın imkansız derecesinde zor olduğu unutulmamalıdır. Kişiye özgün uyarlamalar mutlak gerekmektedir. Bu açıdan ele alındığında, mutlak yasak olanlar dışındakiler için uyarlamalar yapılmalıdır. Hastalığın oluşmasında beslenme önemli bir etkendir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir; - Diyetin kolesterol içeriği: Kolesterol büyük oranda kendi organizmamız tarafından yapılmaktadır. Bu nedenle dışarıdan alınması konusu çok önemsenmeyebilinir. Ancak kalori yönünden kısıtlama veya dengeli bir beslenme ile birlikte kolesterol kısıtlaması etkili olabilecektir. Çocukluk döneminde her gün yumurta yemenin yasaklanması, haftada iki kezden fazla verilmemesi fazla katı olan uygulamadır. Proteinden zengin gıda alan ailelerin çocukları için uygulanabilir. Ancak proteinden fakir beslenen aileler için, yumurta ucuz ve çok kaliteli bir proteindir. Günde bir yumurta, çocuğun tüm protein gereksinimi sağlayabilir. - Diyette doymuş ve doymamış yağ içeriği: Doymamış (sıvı bitkisel) yağlar elzem oldukları için alınmaları gereklidir. Bu açıdan azda olsa, erişkin kişinin gıdasında bulunmalıdır. Doymuş yağlar tamemen yasaklanırken, bugün daha gerçekci yaklaşımla kısıtlanmaktadır. Ancak sıvı yağların diyetteki oranı, doymuşlara göre fazla olmalıdır. Tüm bitkisel sıvı yağlar kolesterolsüzdür. Tereyağlarda ise kolesterol vardır. Sıvı yağlardan yapılan margarinlerde, hidrojenle sıvı yağlar doymuş hale getirildiğı için kolesterol yoktur. Ancak margarinler tadsız olduğu için, içine süt konulmaktadır. Bu durumda kolesterol kapsamaktadırlar

7 - Diyetin toplam karbonhidrat ve şeker içeriği: Özellikle şeker alımı kalori gereksinimi karşılamak içindir. Enerji gereksinimi olmayan bir kişiye gıdasında gereğinden fazla karbonhidrat verilmesi, vücudun yağ sentezini arttırmaya yarayacaktır. Bu nedenle kısıtlama, gerçek anlamda gıda içinde karbonhidratın dengelenmesi demektir. - Alkol alımı: Alkol enerji vermektedir. Ancak yakılması için ilk planda enerji gerektirmekte ve hücrelerde toksik sorunlara yol açmaktadır. Az miktarda alındığında fazla sorunlara yol açmadığı şeklinde görülmekte ise de, iki hafta içinde alkolün karaciğere yaptığı hasar, 3 ay süre ile giderilemediği saptanmıştır. Ülkemizde yüksek alkollü rakının tüketiminin ilk planda olması, sorunun ağırlığını göstermektedir. - Enerji dengesizliği ve şişmanlık: Dengeli ve vücudun gereksinime uyan miktarda gıda alınmadığı durumunda, fazla alınan yemek, daha sonra enerji gereksiniminde kullanılmak üzere yağ dokusu olarak depo edilecektir. Sonuçta şişmanlık kaçınılmaz olmaktadır. - Posalı diyet: Barsakların normal olarak işlevlerini yapabilmesi için posaya gereksinimleri vardır. Bu açıdan posalı gıda alınması gereklidir. Posalı gıdalar doyma hissini sağladıklarından, perhiz uygulamalarında önemli yer tutmaktadırlar. Yukarıda sayılan etmenlerle ortaya çıkan arterio-sklerotik hastalıklarda diyet tedavisi uygulanmalıdır. Diyetteki kolesterol ve doymuş yağlar azaltılmalı, diyetin enerjisi hastanın gereksinimine göre ayarlanmalıdır. Şişmansa zayıflatılmalıdır. Kan lipitlerini normal düzeye düşürmek ve bu düzeyde kalmasını sağlamak gerekir. Kolesterol içeren besinler; organ etleri, yumurta sarısı, kabuklu deniz ürünleri, tereyağ, süt ve ürünleri, etler besinden azaltılmalıdır. Doymuş yağlar; et, yumurta, süt ve türevlerinde bulunurlar. Margarin, tereyağ, sade yağ, iç yağ doymuş yağlar azaltılmalıdır

8 Bitkisel sıvı yağlar doymamış yağlardır. Diyette çoğunlukla bitkisel sıvı yağlar yer almalıdır. Çok az margarin veya sade yağ kullanılabilir. Yiyecekler yağda kızartılmamalıdır. Haftada bir gün tam yumurta yenebilir. Beyazı serbesttir. Şişman değilse kalori kısıtlaması yapılmaz. Etlerden kümes hayvanları derileri ile birlikte yenilmez. Tavuğun beyaz etleri tercih edilmelidir. Kolesterolü daha düşüktür. Yumurta sarısı konmuş yiyecekler (kek, pasta gibi) az yenilmelidir. Şeker, şekerleme, çikolata, meşrubat gereksiz kalori almaktır. Bunlar yerine sebze, meyveler, ekmek ve tahıllar yer almalıdır. Yüksek posalı gıdalar önerilmelidir. Tansiyon yüksekliği varsa tuz azaltılır. Günde 2.5 gram veya 40 meq Sodyum alacak şekilde ayarlanmalıdır. Salamuralar, konserveler, gazozlar, tuzlanmış deniz ürünleri verilmez. Ekmek tuzsuz yenilmelidir.? Diyette kolesterol alımı konusunda açıklamalarda bulununuz. Gıdalarımızla doymuş ve doymamış yağların bulunması konusunda bilgi veriniz. Besinlerimizda karbonhidrat içerikleri konusunu anlatınız. Alkol alımının etkilerini anlatınız. Fazla kalori alımı ve şişmanlık konusunu açıklayınız. Posalı besinlerin önemini anlatınız. 2. KALP HASTALIKLARINDAN KORUNMA Kalp hastalıklarından korunma: - Diyetin kolesterolü düşük olmalıdır. Çocukluktan itibaren arterio-skleroz için önlem alınmalıdır. - Aşırı yemek yeme ve fiziksel hareketsizlikten kaçınılmalıdır. Şişmanlık hastalık nedenleri arasındadır. Vücut ağırlığı dengede tutulmalıdır

9 - Aşırı alkol alınmamalıdır. - İşlenmiş hazır gıdaları yiyenlerde tuz tüketimi fazladır. Kalıtsal olarak bazı bireylerde sodyuma karşı hassasiyet vardır. Bu nedenle gereğinden fazla tuz alınmamalıdır. - Hareketi arttırmalıdır. Yaşam boyu hafif sportif hareketler yapılmalıdır.? Kalp hastalıkların önlenmesinde kolesterolün yeri nedir? Kalp hastalıklarının önlenmesinde az yemek yemenin gerekliliği nedir? Kalp hastalıkların önlenmesinde alkolün yeri nedir? Kalp hastalıkların önlenmesinde yüksek tuz alımını açıklayınız. Kalp hastalıkların önlenmesinde yaşam boyu sporun önemini anlatınız. 3. BAZI YİYECEKLERİN KOLESTEROL DEĞERLERİ Kardiyo-vasküler hastalıkların önlenmesinde kolesterolün kontrolü önemli yer tuttuğundan, bazı gıdalar içindeki kolesterol değerleri sunulmaktadır. Bazı yiyeceklerin kolesterol değerleri: Gıda tipi ve miktarı Süt-yoğurt, (150 ml), 1 çay bardağı Süt-yoğurt, (200 ml), 1 su bardağı Beyaz peynir, (30g), 1 kibrit kutusu kadar Et (koyun-sığır), (30g), 1 köfte-yumurta kadar Et (tavuk), (30 g), 1 köfte-yumurta kadar Yumurta sarısı Karaciğer, (30 g) Kolesterol miktarı 28 mg 30 mg 15 mg mg mg 275 mg 90 mg Bitkisel sıvı yağlar 0 Tereyağ, (5 g), 1 tatlı kaşığı 12 mg Sebze, meyve, kurubaklagiller 0? Kolesterolsüz yiyecekler hangileridir? Gıdalardaki kolesterol düzeylerini açıklayınız

10 Özet Beslenmenin hastalık oluşmasına etkisi: Hastalığın oluşmasında beslenme önemli bir etkendir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: 1- Diyetin kolesterol içeriği, 2- Gıdadaki doymuş ve doymamış yağ içeriği, 3- Diyetin toplam karbonhidrat ve şeker içeriği, 4- Alkol alımı, 5- Enerji dengesizliği ve şişmanlık, 6- Diyette posalı gıdalar. Diyette çoğunlukla bitkisel sıvı yağlar yer almalıdır. Çok az margarin veya sade yağ kullanılabilir. Yiyecekler yağda kızartılmaz. Haftada bir gün tam yumurta yenebilir. Beyazı serbesttir. Şişman değilse kalori kısıtlaması yapılmaz. Etlerden kümes hayvanları derileri ile birlikte yenilmez. Tavuğun beyaz etleri tercih edilmelidir. Kollestrolü daha düşüktür. Yumurta sarısı konmuş yiyecekler (kek, pasta gibi) yenilmemelidir. Şeker, şekerleme, çikolata, meşrubat gereksizdir. Bunlar yerine sebze ve meyveler ekmek ve tahıllar yer almalıdır. Yüksek posalı gıdalar önerilmelidir. Tansiyon yüksekliği varsa tuz azaltılır. Kalp hastalıklarından korunma: 1- Diyet kolesterolü düşük olmalıdır. 2- Aşırı yemek yeme ve fiziksel hareketsizlikten kaçınılmalıdır. 3- Aşırı alkol alınmamalıdır. 4- İşlenmiş hazır gıdaları yiyenlerde tuz tüketimi fazladır. 5- Yaşam boyu hafif sportif hareketler yapılmalıdır. Bazı yiyeceklerin kolesterol değerleri: Gıda tipi ve miktarı Kolesterol miktarı Süt-yoğurt, (150 ml), 1 çay bardağı 28 mg Süt-yoğurt, (200 ml), 1 su bardağı 30 mg Beyaz peynir, (30g), 1 kibrit kutusu kadar 15 mg Et (koyun-sığır), (30g), 1 köfte-yumurta kadar mg Et (tavuk), (30 g), 1 köfte-yumurta kadar mg Yumurta sarısı 275 mg Karaciğer, (30 g) 90 mg Bitkisel sıvı yağlar 0 Tereyağ, (5 g), 1 tatlı kaşığı 12 mg Sebze, meyve, kurubaklagiller

11 Değerlendirme Soruları 1. Yanlış olan cümleyi belirtiniz. A) Bitkisel yağlar doymamış sıvı yağlar olup kolesterol içermezler. Esansiyel oldukları için alınmaları gerekir. B) Gereğinden fazla karbonhidrat alınması, vücutta fazla yağ toplanmasına neden olacaktır. C) Tansiyon yüksekliği yok ise tuz kısıtlamasına gerek yoktur. D) Etlerden tavuk eti derisiz olmak şartıyla beyaz eti tercih edilmelidir. E) Aşırı yemek yemekten ve hareketsizlikten kaçınmalıdır. Kavram Dizini Arterio-skleroz : Damar sertliği, damarların sklerotik hastalığı BAYSAL, A.; Beslenme. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Başvurulacak Kaynaklar BAYSAL, A., GÜNEYLİ, U., BOZKURT, N., KEÇECİOĞLU, S., AKSOY, M.; Diyet El Kitabı. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, BEHRMAN, R.E., VAUGHAN, V.C.; Nelson Textbook of Pediatrics. 13th ed., W.B. Saunders Company, Philadelphia, DİYETİSYENLER DERNEĞİ; Besinlerin Bileşimleri. Türkiye Diyetisyenler Derneği Yayını, Ankara, GUYTON, A.C.; Textbook of Medical Physiology. W.B. Saunders Company, Philadelphia, NOYAN, A. ; Fizyoloji ders kitabı. 5. Baskı, Ankara, SELBACHER, K.J., ADAMS, R.; Harrison's Principles of Internal Medicine. 12 th Edition by Mc Graw Hill Book Company, SENCER, E.; Beslenme ve Diyet. İstanbul, WYNGAORDEN, J., SMITH, L.H.; Cecil Textbook of Medicine. 18 th Edition by WB Saunders Company, YENSON, M.; İnsan Biokimyası Sermet Matbaası, Kırklareli,