HATA TÜRÜ VE ETKİLERİ ANALİZİNDE BULANIK AHP VE BULANIK VIKOR YÖNTEMLERİ İLE OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE RİSK DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 HATA TÜRÜ VE ETKİLERİ ANALİZİNDE BULANIK AHP VE BULANIK VIKOR YÖNTEMLERİ İLE OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE RİSK DEĞERLENDİRMESİ RISK EVALUATING BY FUZZY AHP AND FUZZY VIKOR METHODS IN FAILURE MODE AND EFFECTS ANALYSIS FOR AUTOMOTIVE SECTOR Blal ŞİŞMAN Öz Hata Türü ve Etkler Analz (HTEA),rskn olduğu pek çok şletmede br ürün, hzmet veya süreçte olablecek hataları tanımlama, değerlendrme, hatanın meydana getreceğ etky en aza ndrme ve tüm bu faalyetler raporlama şlemlernden oluşan en güvenlr analz teknklernden brdr. HTEA le tespt edlen hatalar, hatanın oluşma olasılığı (P), hatanın şddet (S) ve hatanın keşfedlmesndek zorluk (D) gb rsk faktörlernn brbrler le çarpılmasından oluşan Rsk Öncelk Sayısı (RÖS) le değerlendrlmekte ve sıralanmaktadır. Fakat geleneksel RÖS değer hesabı, rsk faktörlernn görecel ağrılıklarının belrszlğnden, hata türlernn çeştllğnden ve karar verclern öznel değerlendrmelernden dolayı sürekl olarak eleştrlmektedr. Bu çalışmada, eleştrlern üstesnden geleblmek, rsk değerlendrme sürecnn etknlğn artırablmek ve hata türlern öncelklerne göre etkl ve hassas br şeklde sıralayablmek çn bulanık küme teorsnden yararlanılmıştır. Çalışmanın amacı, hata türü ve etkler analznde bulanık AHP ve bulanık VIKOR yöntemlernkullanarak otomotv sektöründe bulunan br yardımcı sanayde rsk değerlendrmes yapmaktır.çalışmada öncelkle bulanık AHP yöntem le rsk faktörlerne lşkn önem ağrılıkları belrlenmş ardından hata türlernn rsk öncelğ bulanık VIKOR yöntem kullanılarak sıralanmıştır. Son olarak modelde yer alan parametrelern hata türlerüzerndek etksn test etmek, önerlen HTEA çözüm yaklaşımının avantalarını göstermek ve çözümü kontrol altına alablmek çn duyarlılık analz yapılmıştır. Anahtar Kelmeler: Hata Türü ve Etkler Analz, Rsk Değerlendrmes, Bulanık AHP, Bulanık VIKOR Abstract Falure Mode and Effects Analyss (FMEA) s one of the most relablty analyss technque occurred for dentfyng, evaluatng, elmnatng of the effect falure mode that happened and reportng of all actvtes on product, servce or process n many busnesses that have rsk. Falure modes dentfed n FMEA are assessed and ranked wth Rsk Prorty Number (RPN) whch s obtaned by multplcaton of Dr., İşletme Bölümü, Sayısal Yöntemler, blalss@hotmal.com Başvuru Tarh: Yayına Kabul Tarh: DOI: /makusobed.02942

2 Mehmet Akf Ersoy Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs Clt.9 Sayı Mart (s ) rsk factors such the possblty (P), severty (S) and detecton (D) of falure modes. But, tradtonal RPN value compute has been always crtczed because of uncertanty and vagueness of relatve weghts of rsk factors, varety of falure modes and subectve evaluaton of decson makers. Ths paper presents a fuzzy set theory to deal wth the crtczed that happened, to ncrease effectveness of rsk evaluaton processes and to rank more accurate and effcency accordng to falure modes prorty. The purpose of ths paper s to present on rsk evaluaton for sub-ndustry located by automotve ndustry sector by usng fuzzy AHP and VIKOR methods n falure modes and effectve analyss. In ths study we frst determned the mportance of rsk factors wth fuzzy AHP method and than the rsk prortes of the dentfed falure modes ranked va based on fuzzy VIKOR method.consequently, a senstvty analyss s made to verfy the parameters of the model on the rsk rankng of falure modes, to show the advantages of proposed FMEA approach and to take control of solutons. Keywords: Falure Modes and Effects Analyss, Rsk Evaluaton, Fuzzy AHP, Fuzzy VIKOR. GİRİŞ Hata Türü ve Etkler Analz (HTEA) lk olarak 960 lı yıllarda havacılık endüstrsndek güvenlr uygulamaları le brlkte mühendsler tarafından tasarım metodolos ve rsk değerlendrmes olarak gelştrlmştr (Bowles ve Pelaez, 995). HTEA, br ürünün veya hzmetn müşterlere ulaşmasından önce ortaya çıkablecek potansyel hataları veya problemler belrleyen, tanımlayan ve onları en aza ndrecek önleyc faalyetler gelştren oldukça kullanışlı ve faydalı br analz teknğ olması le pek çok alanda kendsn kanıtlamış durumdadır (Chang vd., 202; Kutlu ve Ekmekçoğlu, 202). HTEA nın uzmanlar tarafından kalte güvence sstemnde öneml br yöntem olarak kabul edlmes, br şletmenn farklı brmlernde çalışanların sstematk olarak br araya gelmeler ve hatalara karşı önleyc tedbrler almaları le mümkün olmaktadır. HTEA nın dğer rsk değerlendrme ve ölçme araçlarından en öneml farkı ve üstünlüğü, sstemde br problem meydana geldkten sonra çözüm üretmes değl, olablecekproblemler önceden tanımlaması ve onlara karşı önleyc tedbrler gelştrmesdr. Bu açıdan HTEA nın amacı br sstemde oluşablecek potansyel hataları tahmn ve tespt etmek, eldek mevcut kaynaklar le en tehlkel olanlardan başlayarak bütün hata türlern ortadan kaldırmaya çalışmaktadır (Lu vd., 204). Bu sayede karar vercler mevcut programlarını daha doğru programlamakta, malzemelern daha hızlı tedark etmekte, benzer hataların oluşmasını engelleyc tedbrler almakta ve tehlkel kazaların gerçekleşmesn önlemektedrler. HTEA da br probleme at rsk veya krtk sevye Rsk Öncelk Sayısının (RÖS) hesaplanması le değerlendrlmektedr. Bu sayı, hatanın oluşma olasılığı (P), hatanın şddet veya cddyet (S) ve hatanın keşfedlmesndek zorluk (D) faktörlerne at -0 arası skorların brbrler le matematksel olarak çarpımı le elde edlmektedr. Br hata türüne at RÖS değer ne kadar büyük olursa, hatanın gerçekleşme rsk artacağından dolayı hata türü le lgl acl önleyc tedbrlern alınması gerekmektedr. HTEA çok etkl ve güvenlr br rsk analz teknğ olmasına rağmen RÖS ün hesaplanmasındak bazı eksklklerden dolayı araştırmacılar tarafından sürekl olarak eleştrlmektedr (Bragla vd., 200; Tay ve Lm, 2006; Wang vd., 2009; Gargama ve Chaturved, 20; Lu vd., 204; Lu vd., 205). Yapılan bu eleştrlerden 25

3 Hata Türü Ve Etkler Analznde Bulanık Ahp Ve Bulanık Vıkor Yöntemler İle Otomotv Sektöründe Rsk Değerlendrmes Blal ŞİŞMAN en önemller: () rsk faktörlernn görecel önem ağırlıkları dkkate alınmaması, (2) P, S ve D skorları hesaplanırken hata türlerne at yüksek rsklern hesaba katılmaması, () rsk faktörlernn -0 arasında kesn puanlar almasından dolayı hassas hesaplamanın yapılamaması. Çünkü HTEA da pek çok blg belrszlk ortamında ele alınmaktadır. (4) RÖS ün hesaplanmasındak matematksel formülün çok hassas olması ve en ufak br değşklğn değer büyütmes ve (5) her ne kadar rsk faktörler -0 arasında sıralı olarak ölçeklendrlmş olsa da çarpım şlemnden sonra rakamın oldukça büyümes ve değern sıralı ölçek türüne göre anlamsız ve yanıltıcı olmasıdır. Çalışmada HTEA da rsk faktörlerne göre hata türlernn önem sıralaması çn bulanık VIKOR yöntem genşletlerek kullanılmıştır. Rsk faktörlernn görecel önem ağrılıklarını belrleme ve hata türlern değerlendrme sürecnde belrszlğn ve karmaşıklığın üstesnden geleblmek çn üçgensel olarak fade edlen dlsel değşkenlerden yararlanılmıştır. Çalışmanın amacı, hata türü ve etkler analznde bulanık AHP ve bulanık VIKOR yöntemlern kullanarak otomotv sektöründe bulunan br yardımcı sanayde rsk değerlendrmes yapmaktır. Öncelkl olarak bulanık AHP le rsk faktörlernn önem ağırlıkları belrlenmş, ardından probleme lşkn hata türler bulanık VIKOR yöntem le rsk öncelklerne göre sıralanmıştır. Böylece HTEA da hata türlernn sıralanmasında bulanık AHP ve bulanık VIKOR yöntemler brlkte kullanılmıştır. Kullanılan yöntem ve yapılan uygulama le çalışmanın lteratüre katkı sağlayacağı düşünülmektedr.ayrıca farklı senaryolar veya durumlar altında sonuçların nasıl değştğn gözlemlemek çn duyarlılık analz yapılmıştır. Çalışmanın bundan sonrak bölümler şu şeklde organze edlmştr. İknc bölümde çalışmada kullanılan yöntemlere lşkn lteratür taraması yapılmıştır. Üçüncü bölümde bulanık küme teors, bulanık AHP ve bulanık VIKOR yöntemler hakkında blg verlmıştır. Dördüncü bölüm HTEA da rsk değerlendrme çn önerlen yaklaşım hakkındadır. Amortsör montaı sürecnde yapılan uygulama beşnc bölümde ele alınmaktadır. Altıncı bölümde se sonuç, değerlendrme ve gelecek çalışmalardan bahsedlmştr. 2. LİTERATÜR TARAMASI Geleneksel HTEA nın yukarıda sözü edlen eksklklern tamamlayablmek çn lteratürde alternatf yöntemler gelştrlmştr. Bunlar TOPSİS, DEMATEL, Gr İlşksel Analz, Ver Zarflama Analz, VIKOR gb çok krterl karar verme yöntemler (Chang vd., 200; Seyed Hossen vd., 2006; Lu vd., 20; Song vd., 20; Lu vd., 204; Zhou ve Tha, 206), bulanık AHP ve TOPSİS, kavramsal ağırlıklandırma yöntem ve bulanık TOPSİS gb bütünleşk yöntemlerdr (Kutlu ve Ekmekçoğlu, 202; Song vd., 204; Lu vd., 205). Ayrıca Wang vd. (2009) P, S ve D skorlarını bulanık değşkenler olarak tanımlamış ve bulanık ağırlıklı geometrk ortalamayı kullanarak hata türlerne at rsk değerlendrmes ve öncelklendrmes yapmışlardır. Zhang ve Chu (20) ağırlıklı en küçük kareler yöntem le bütünleşk olarak bulanık RÖS temell br yöntem gelştrmşlerdr. Bu yöntem sayesnde daha hassas RÖS değerler hesaplanmakta ve belrszlğe karşı daha fazla drenç gösterlmektedr. Yukarıdak örnek çalışmalarda da görüldüğü gb araştırmacılar, rsk faktörlern daha doğru yorumlamak ve kşsel yargıların etksnden kurtarablmek amacıyla bulanık küme teorsnden yararlanmışlardır. Bulanık küme teors lk olarak Zadeh (965) tarafından gelştrlen ve kesn sayılar le fade etmekte zorluk çeklen karmaşık ve belrsz 26

4 Mehmet Akf Ersoy Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs Clt.9 Sayı Mart (s ) sstemler matematksel olarak fade edeblen br araçtır. Bulanık küme teorsnn HTEA gb rsk değerlendrme problemlernde determnstk modellere göre brkaç üstünlüğü bulunmaktadır (Bragla vd., 200; Sharma vd., 2005; Lu vd., 205). Bunlar,tutarlı sonuçların elde edleblmes çn hem ncel hem de ntel verlern brlkte kullanılması, hata türlernn dlsel değşkenler kullanılarak doğrudan yorumlanması ve bulanık mantıkta belrszlk durumu söz konusu olduğundan dolayı br sstem etkleyen pek çok etken göz önüne alması şeklnde sıralanmaktadır. VIKOR (VIsekrterumska optmzaca KOm-promsno Resene) yöntem, lk olarak Oprcovc ve Tzeng (2004) tarafından karmaşık ve ölçülmes zor krterlern olduğu çok krterl karar verme problemlernn çözümü çn gelştrlmş br yöntemdr. Bu yöntemde, karar vercler deale en yakın uzlaştırıcı çözüm elde etmekte ve alternatfler brbrler le çelşkl krterler altında değerlendrlmektedr. Yöntemnn kendne has bu özellklernden ve karar verme ortamının belrsz olmasından dolayı araştırmacılar karar verme problemlernn bazılarında bulanık VIKOR yöntemn terch etmşlerdr. Örneğn, kurumsal kaynak planlaması yazılımlarının seçm ve değerlendrlmesnde bulanık VIKOR yöntem terch edlmştr (İnce, 2007, Büyükozkan ve Ruan, 2008). Yalçın vd. (202) Türkye de malat sektöründen bulunan bazı şletmelern performanslarının değerlendrlmesnde bulanık AHP ve VIKOR yöntemlern terch etmşlerdr. Oprcovc (20) Mlaya Nehr akışının depolanma ve su kaynaklarının planlanmasında Bulanık VIKOR yöntemn kullanmıştır. Çalışmada vermllk, yatırım malyet, sosyal etk gb ntel krterler dkkate alınmıştır. Yücenur ve Demrel (202) fyat, kârlılık, portföy büyüklüğü ve yapısı, ödeme gücü oranı, örgütsel kalte ve satış yapısı krterler altında alternatf sgorta şrketler arasından en uygun olanının seçmnde bulanık VIKOR yöntemnn kullanmışlardır. Dnçer ve Hacıoğlu (20) bulanık VIKOR ve AHP yöntemlern kullanarak müşter tatmnnn sağlanmasında Türkye dek bankaların performansını değerlendrmşlerdr. Hu vd. (204) akıllı telefonların gelşmne katkı sağlayacak en y yöntemlern terchnde ANP ve VIKOR yöntemlern brlkte kullanmışladır. Rezae vd. (204) bütünleşk bulanık AHP ve VIKOR yöntemlern kullanarak İran da bulunan çmento şletmelern performanslarını değerlendrmşlerdr. Lu vd. (205) HTEA da genel br anestez sürecnde hatanın olasılığı, şddet ve zorluğu rsk faktörler altında oluşablecek potansyel hata türlernn rsk öncelğne göre sıralanmasında bulanık AHP, Entrop ve bulanık VIKOR yöntemlern kullanmışlardır. Sanaye vd. (200) tedarkç seçm ve değerlendrlmes problemnde ve Awasth ve Govndan (206) yeşl tedarkç gelştrme programlarının değerlendrlmesne yönelk krterlern belrlenmesnde nomnal grup teknğnden faydalanmışlar ve alternatf programların seçm çn se bulanık VIKOR yöntemn kullanmışlardır. VIKOR yöntemnn dğer bazı çok krterl karar verme yöntemlerne göre bazı avantaları bulunmaktadır. VIKOR yöntem kompleks ve karmaşık krterl sstemlern optmzasyonunda kullanılan ve alternatfler uzlaştırıcı olarak sıralamaya odaklanan br yöntemdr. TOPSİS yöntem gb optmal noktayı, rskten kaçarak poztf deal çözüme en yakını seçerek değldeal çözümden uzaklığa göre seçmektedr (Karaatlı vd., 204: 9). Her k yöntemn normalzasyon ve toplama metotları da farklılık göstermektedr. VIKOR yöntem doğrusal normalzasyon kullanırken, TOPSİS yöntem vektör normalzasyonu kullanmaktadır (Lu vd., 205: 586).Ayrıca ulusal lteratür ncelendğnde HTEA 27

5 Hata Türü Ve Etkler Analznde Bulanık Ahp Ve Bulanık Vıkor Yöntemler İle Otomotv Sektöründe Rsk Değerlendrmes Blal ŞİŞMAN konusunda çoklu karar verme durumlarında bulanık VIKOR yöntem le hata türlerne at rsk sıralaması ve değerlendrmes bulunmadığı görülmüştür.. BULANIK KÜME TEORİSİ Bulanık küme teors lk kez Lotf Zadeh (965) tarafından ortaya atılan ve yeterl blgnn olmadığı belrsz ortamlarda problemlern çözümüne yardımcı olan matematksel br teordr. Bu teornn özellkle nsan sezglernde ve davranışlarında var olan belrszlğ ortadan kaldırmasından dolayı uygulamada kesn mantığa göre üstünlükler bulunmaktadır. Br X kümes evren olarak düşünüldüğünde X = {x, x 2,, x n } elemanlarından oluşmaktadır. X kümesnde yer alan bulanık küme a ~ nın (x) elemanları, tanımlanmış olan üyelk fonksyonu ( x) bulanık kümeye at olmaktadır. Üyelk fonksyonunun değer ( x) kümeye at olma dereces o kadar büyük olmaktadır. µ çerçevesnde [0,] arasında değerler alarak a ~ µ ne kadar büyük olursa, x n o Bulanık kümeler kesn olmayan dlsel olarak belrtlen kşsel görüşlern sayısallaştırılarak bulanık sayılar le fade edlmesnde de kuyllanılablmektedr. Üyelk fonksyonlarının en çok kullanılanları üçgensel ve yamuk üyelk fonksyonlarıdır. Uygulamada kullanım ve hesaplama kolaylığından dolayı üçgensel sayılar daha sık kullanılmaktadır. Çalışmada uzmanlara at dlsel değşkenlern fade edlmesnden üçgensel sayılar kullanılmıştır.x; a, a 2 ve a elemanları bulunan A ~ bulanık kümesnn üçgensel üyelk fonksyonu Şekl de görüldüğü gbdr. a ~ Şekl.X kümesnn üçgensel bulanık sayıları 0 a a 2 a X µ ~ A ( x;a, a 2 a x a a 2 a ) = a x a a 2 0 Eğer Eğer d.d. a x x = a a 2 a 2 2 x a Eğer () 28

6 Mehmet Akf Ersoy Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs Clt.9 Sayı Mart (s ) a ~ = ( a, a a ) ve ( b, b b ) 2, ~ b = üçgensel sayılardan oluşan k bulanık küme ve k se poztf 2, reel br sayı olsun. Bu sayıların matematksel şlemler şu şekldedr (Tadc vd., 204): ~ a ~ ( + ) b = a + b, a + b a + b (2) ( ) 2 2, ~ a ~ ( ) b = ( a b, a2 b2, a b ) () ~ a ~ () b = a b, a b a b (4) ( ) 2 2, ( a k, a k a k) a ~ () k = 2, (5) ~ a ~ (/) b = a / b, a / b, a b (6) ( ) 2 2 / Chen (2000) e göre k üçgensel bulanık küme arasındak mesafe vertex yöntem le aşağıdak gb hesaplanmaktadır: 2 2 [( a b ),( a b ),( a )] 2 ~ m( a~, b ) = 2 2 b ) (7) Bazı değşkenlern ncel değerler le fade edlmes oldukça zor ve karmaşık olablmektedr. Böyles durumlarda karşılığı bulanık sayılardan oluşan dlsel değşkenler kullanılmaktadır. Bu değşkenler se bulanık kelme veya cümleler le fade edlmektedr. Çalışmada rsk faktörlernn ağırlıkları ve her br rsk faktörüne göre hata türlernn etkler dlsel değşkenler yardımıyla fade edmştr. Tablo ve 2 de rsk faktörler ve hata türler çn dlsel değşkenler ve karşılığındak üçgensel bulanık sayılar verlmştr (Lu vd., 205: 58). Tablo. Rsk faktör ağırlıklarının belrlenmes çn dlsel değşkenler Dlsel değşken Üçgensel bulanık sayı Eşt derecede öneml (EÖ) (,, ) Kısmen öneml (KIÖ) (,, 5) Öneml (Ö) (, 5, 7) Kuvvetl derecede öneml (KDÖ) (5, 7, 9) Kesnlkle öneml (KEÖ) (7, 9, 9) Tablo 2. Hata türlernn sıralanması çn dlsel değşkenler Dlsel değşken Üçgensel bulanık sayı Çok düşük (ÇD) (0,, ) Düşük (D) (,, 5) Orta (O) (, 5, 7) Yüksek (Y) (5, 7, 9) Çok yüksek (ÇY) (7, 9, 0).. Bulanık AHP Yöntem Karar vercler pek çok durumda kesn yanıtlar vermekten kaçınmaktadırlar. Bu yüzden ntel değşkenler hakkında kesn statstksel analzler yapmak mümkün olmamaktadır. Böyles durumlarda bulanık çok krterl karar verme yaklaşımları kullanılmaktadır. Analtk Hyerarşk Proses (AHP) lk olarak Saaty (97) tarafından gelştrlmş olup karar verclern fadelerne göre karmaşık karar problemlern çözeblen çok faydalı br yaklaşımdır. AHP, br probleme lşkn değşkenler uzman 29

7 Hata Türü Ve Etkler Analznde Bulanık Ahp Ve Bulanık Vıkor Yöntemler İle Otomotv Sektöründe Rsk Değerlendrmes Blal ŞİŞMAN görüşler kullanarak bell ölçekler yardımıyla kl karşılaştırmalar sonucunda öncelklendrmektedr (Saaty ve Vargas, 2000).AHP yöntemnde, krterlern kl karşılaştırmalarında kesn değerler kullanılmasından ve öznel kşsel yargılardan dolayı öncelklendrmeler farklılık göstermektedr. Bu yüzden geleneksel AHP nn eksklern kapatması ve belrszlk ortamındak problemlere daha etkn sonuçlar üretlmes açısından bulanık AHP yaklaşımı gelştrlmştr (Buckley vd., 200). Bulanık AHP yaklaşımında klask AHP yaklaşımında olduğu gb kl karşılaştırmalar yapılablmekte ve alternatfler arasından en uygun olan seçleblmektedr. Çalışmada rsk faktör ağırlıklarının önem düzeylernn belrlenmesnde bulanık AHP yöntemnden yararlanılmıştır. Yöntemn uygulama adımları kısaca şu şekldedr (Chang, 996; Akkaya vd., 205): Adım :Her br krter çn mertebe analz (degree analyss)uygulanmaktadır. Mertebe analz değerler brden fazla karar vercnn üçgensel bulanık sayılar le krterler çn fade ettkler dlsel değşkenlern geometrk ortalama le hesaplanmasıdır. Adım 2: Her br krter çn bulanık sentetk mertebe değer hesaplanmaktadır. Adım : Elde edlen sentetk mertebe değerler bulanık sayılardan oluşan krterler arasında kl karşılaştırma yapılmakta ve ağırlık değerler hesaplanmaktadır. Adım 4:Ağırlık değerler arasından en küçük değerler alınıp normalzasyon yapılmaktadır. Adım 5: Normalzasyon le krterlere at bulanık olmayan (crsp) görecel önem ağırlıkları elde edlmektedr..2. Bulanık VIKOR Yöntem VIKOR yöntem lk kez Oprcovc tarafından önerlmş olup çelşkl ve çok krterl karmaşık sstemlern optmzasyonunda kullanılan ve son kararın verlmesnde karar verclere yardımcı olacak uzlaştırıcı çözümler sağlayan br yöntemdr. Bu çözüm deal çözüme en yakın çözümdür (Chu vd., 2007). Çalışmada belrszlk ortamından dolayı bulanık VIKOR yöntem terch edlmştr. Yöntemn amacı, karar verclere maksmum grup faydası veya mnmum breysel pşmanlığı sağlayacak en uygun uzlaştırıcıçözüm sağlamaktır (Yıldız, 204: 8). Hesaplama adımları braz uzun olsa da olukça bast ve açıktır. Bulanık VIKOR yöntem çelşkl ve grup kararının gerektğ krterlern olduğu HTEA da hata türlernn değerlendrlmesnde çok daha rasyonel ve hassas sonuçlar üreteblmektedr. Dlsel değşkenlern karşılığı üçgensel bulanık sayılar le brlkte bulanık VIKOR yöntemaşağıdak çözüm aşamalarından oluşmaktadır (Awasth ve Kannan, 206: 0): Adım : n sayıda karar vercnn m adet alternatf çn vermş oldukları cevaplar br araya getrlerek toplam bulanık karar matrs oluşturulur. Adım 2: Bulanık karar matrs değerler kesn değerlere dönüştürülmektedr. Örneğn, bulanık a ~ = ( a, a, ) sayısını kesn değerlere dönüştürmede aşağıdak formül kullanılmıştır. 2 a a + 4a2 + a a = (8) 6 Adım : Bütün krterler ve alternatfler çn tek br kesn değer elde ettkten sonra bulanık olmayan karar matrs oluşturulmaktadır. 240

8 Mehmet Akf Ersoy Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs Clt.9 Sayı Mart (s ) ~ x ~ ~ = x D ~ x 2 ~ x ~ x 2 22 ~ x 2 Yukarıdak matrste ~ x ~ x 2 ~ x, =,2,, m ve =,2,, n (9) x~. alternatfn. krtere göre derecesdr. Adım 4: Bulanık olmayan karar matrsnde tüm krterler çn en y f ve en kötü hesaplanmaktadır. f = mak { x }: f = mn { x } { x }: f mak { x } f değerler (fayda yapılı krterler çn) (0) f = mn = (malyet yapılı krterler çn) () Adım 5:. alternatfn en y değere uzaklığının toplamını veren S ve. alternatfn. krtere göre en kötü değerlere olan maksmum uzaklığını veren R değerler bulunmaktadır. S = n = w f f x f ve w x R = mak f f Denklemlerde yer alan w değerler krterlern önem ağırlıklarını fade etmektedr. Q f Adım 6: Grup faydası le breysel pşmanlığı brlkte değerlendren Q ndeks hesaplanmaktadır. S S = v + ( v) S S R R R R Denklemlerde yer alan S = mn S, S = mak S, (2) () R = mn R ve R = mak R le hesaplanmaktadır. S maksmum çoğunluğu ve R se mnmum breysel pşmanlığı göstermektedr. Ayrıca v değer maksmum grup faydasını sağlayan stratenn ağırlığını fade ederken (-v) se breysel pşmanlığın ağırlığını fade etmektedr. Çalışmalarda v değer genellkle 0.5 olarak alınmaktadır (Lu vd., 205: 58). Adım 7: Sonuçta elde edlen Q (mnmum) ndeks değerlerne göre alternatfler sıralanmaktadır. Ayrıca en y olarak belrlenen alternatfn uzlaştırıcı çözüm olup olmadığı aşağıdak k koşula göre kontrol edlmektedr. Koşul : Kabul edleblr avanta: Bu koşulda en y ve knc en y seçenekler arasında br farkın olduğunu göstermektedr. Şöyle k, m tane alternatfn olduğu br problemde DQ = /( m ) olmak 2) () üzere Q( A ) Q( A ) DQ ( sağlanmalıdır. Koşul 2: Karar vermede kabul edleblr stkrar: Alternatf A () S ve/veya R ndeksler le yapılan sıralamada en y seçenek olmalıdır. Uzlaştırıcı çözüm, grup faydası le pşmanlık stratelerne göre sabt olmaktadır. Eğer koşul 2 sağlanmaz se A () ve A (2) alternatfler uzlaştırıcı çözümler olmaktadır. Eğer koşul sağlanmaz se Q( A m ) () ) Q( A ) DQ ( olur ve A (m) le A () aynı uzlaştırıcı çözüm olmaktadır. 24

9 Hata Türü Ve Etkler Analznde Bulanık Ahp Ve Bulanık Vıkor Yöntemler İle Otomotv Sektöründe Rsk Değerlendrmes Blal ŞİŞMAN 4. HTEA ÇÖZÜM YAKLAŞIMI Daha önceden de fade edldğ gb geleneksel HTEA konusunda yapılan çalışmalarda, rsk faktörlernn görecel önem düzeyler hesaba katılmadığından veya metot kullanılmadan kşye bağlı olarak ağırlıklandırılmasından dolayı araştırmacılar tarafından eleştrlmektedr. Bu yüzden eleştrler ortadan kaldırmak ve oluşan boşluğu kapatmak çn rsk faktörlernn ağırlıklandırılması çok krterl karar verme yöntemlerne AHP le sağlanmıştır. Bu sayede HTEA da rsk faktörlernn karakterstk özellkler de yansıtılmış olmaktadır (Lu vd., 205: 584). Çalışmada HTEA çok krterl karar verme problem olarak aşağıdak çözüm yaklaşımı le değerlendrlmştr:. Adım: İlk olarak analz yapılacak problem belrlenmş ve probleme lşkn rsk değerlendrme sürecnn amaçları tanımlanmıştır. 2. Adım: Problem le lgl deneyml uzman br ekp kurulmuş ve potansyel hata türler tespt edlmştr. Ardından, bu hata türler arasından en sık oluşanlar lstelenmştr.. Adım: P, S ve D rsk faktörlerne at görecel önem düzeylern belrlemede Tablo de gösterlen dlsel değşkenler kullanılmıştır. Bulanık AHP yöntemnn adımları uygulanarak her brnn önem ağırlıkları belrlenmştr. 4. Adım: Kurulan HTEA ekb le brlkte probleme at hata türlernn önem sıralaması yapılmıştır. Bunun çn bulanık VIKOR yöntem le S, R ve Q değerler hesaplanmıştır. 5. Adım: Q ndeks değerlerne göre bütün hata türlernn rsk öncelk değerlendrlmes yapılmıştır. 6. Adım: Son olarak se parametrelerdek değşmn çözüm üzerndek etknlğn test etmek, sonuçları kontrol altına almak ve sstemn güvenlrlğn gelştrmek amacıyla duyarlılık analzler yapılmalıdır. 5. UYGULAMA Çalışmanın bu bölümünde HTEA da rsk yönetm çn br otomobl fabrkasına yardımcı sanay konumunda olan br şletmede amortsör montaında yer alan faalyetler bulanık çözüm yaklaşımı le değerlendrlmştr. Çalışmada öncelkle bulanık AHP yöntem le rsk faktörlerne at önem ağrılıkları belrlenmş, daha sonra bulanık VIKOR yöntem le hata türlernn öncelkl sıralaması yapılmıştır. Çalışmada rsk faktörlerne lşkn önem ağırlıklarının bulanık AHP le belrlenmes sürecne ayrı br bölüm altında yer verlmemştr. Uygulama çnde hesaplamalar yapılarak Tablo 4 te özet blg sunulmuştur. 5.. Hata Türlernn Bulanık VIKORle Belrlenmes Otomobl şletmes, gerçekleşeblecek otomobl kazalarını veya arızaları önlemek, sürücülere konforlu br seyahat mkânı sağlamak ve dayanıklılığı le rakplerne karşı rekabet avantaı elde edeblmek amacıyla amortsör montaı sürecndek rskl hata türlern önceden tespt etmek ve önleyc tedbrler almak stemektedr. Bu yüzden monta ekb çersnde yer alan üç kşlk br HTEA ekb kurulmuştur. HTEA ekb geçmş deneymlerne dayanarak dokuz farklı potansyel hata türü tespt 242

10 Mehmet Akf Ersoy Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs Clt.9 Sayı Mart (s ) etmştr. Bunlar basınçlı boruların ç yüzeylernn çzlmes (HT), yağ kutusu kapağının gevşemes (HT2), emme valfnn takılmaması (HT), metallerde çapaklanma olması (HT4), basınçlı boruya yeternce yağın eklenmemes (HT5), çentkl dskn takılmaması (HT6), valf yayının takılmaması (HT7), ayarlı pulların takılmaması (HT8) ve valf gövdesnn takılmaması (HT9). Dğer taraftan P, S ve D rsk faktörler, ekp tarafından geçmş verlere göre tanımlanmıştır. Karar vercler rsk faktörlernn önem ağrılıklarını belrlenmesnde ve hata türlernn sıralanmasında Tablo ve 2 de yer alan dlsel değşkenler kullanmışlardır. Üç karar vercnn olasılık (P), şddet (S) ve zorluk (D) rsk faktörler krterler altında hata türlern dlsel değşkenlere göre değerlendrmeler Tablo te verlmektedr. Tablo. HTEA ekb tarafından rsk faktörlerne göre hata türlernn değerlendrlmes O S D Hata türler KV KV2 KV KV KV2 KV KV KV2 KV HT ÇY Y ÇY Y O Y Y O Y HT2 Y ÇY O Y O ÇY D D O HT O D O ÇY Y Y ÇY O Y HT4 ÇY Y ÇY Y ÇY Y O O D HT5 O D D O O Y ÇD D D HT6 O D ÇD O D O ÇD D D HT7 ÇD ÇD D D D O D D D HT8 Y Y ÇY Y O O D D Y HT9 D D ÇD O D D D O D Rsk faktörlernn önem ağırlıklarıkarar vercler tarafından kl karşılaştırmalar yapılarak bulanık AHP yöntem le hesaplanmıştır. Yöntemn uygulama adımlarına detaylı olarak yer verlmemş olup, özet blg Tablo 4 te verlmştr. Ayrıca tutarlılık oranı 0.06 çıkarak kl karşılaştırmaların tutarlı olduğu ve araştırmanın geçerl olduğu sonucuna varılmıştır. Tablo 4. Bulanık AHP yöntem le rsk faktörlernn kl karşılaştırmaları ve ağırlıkları Rsk faktörler O S D W O (.000,.000,.000) (0.22, 0.405, 0.69) (.442, 2.466, 4.78) 0.88 S (.442, 2.466, 4.78) (.000,.000,.000) (.26, 2.027,.659) D (0.22, 0.405, 0.69) (0.27, 0.49, 0.822) (.000,.000,.000) 0. Hata türlerne at dlsel değerlendrmeler öncelkle üçgensel bulanık sayılara dönüştürülmüş ardından her br rsk faktörüne göre hata türlernn toplam bulanık değer ( a ~ ) hesaplanmıştır. Buna göre O rsk faktörü çn HT n bulanık değer ~a ={mn(7,5,7), (9+7+9),max(0,9,0)}=(5,8.,0) olmaktadır. Tablo 5 de hata türlernn toplam bulanık karar matrs bulunmaktadır. 24

11 Hata Türü Ve Etkler Analznde Bulanık Ahp Ve Bulanık Vıkor Yöntemler İle Otomotv Sektöründe Rsk Değerlendrmes Blal ŞİŞMAN Tablo 5. Hata türlernn toplam bulanık karar matrs Hata türler O S D HT (5.000, 8., 0.000) (.000, 6., 9.000) (.000, 6., 9.000) HT2 (.000, 7.000, 0.000) (.000, 7.000, 0.000) (.000,.667, 7.000) HT (.000, 4., 7.000) (5.000, 7.667, 0.000) (.000, 7.000, 0.000) HT4 (5.000, 8., 0.000) (5.000, 7.667, 0.000) (.000, 4., 7.000) HT5 (.000,.667, 7.000) (.000, 5.667, 9.000) (0.000, 2., 5.000) HT6 (0.000,.000, 7.000) (.000, 4., 7.000) (0.000, 2., 5.000) HT7 (0.000,.667, 5.000) (.000,.667, 7.000) (.000,.000, 5.000) HT8 (5.000, 7.667, 0.000) (.000, 5.667, 9.000) (.000, 4., 9.000) HT9 (0.000, 2., 5.000) (.000,.667, 7.000) (.000,.667, 7.000) Daha sonra hata türlernn toplam bulanık ( a ~ ) değerler denklem (8) yardımıyla Tablo 6 da bulanık olmayan ( a ) değerlere dönüştürülmektedr. Ayrıca denklem (0) ve () yardımıyla tüm krterler çn en y f ve en kötü f değerler hesaplanmıştır. Tablo 6. Bulanık olmayan karar matrs ve en y f ve en kötü Hata türler O S D HT HT HT HT HT HT HT HT HT f f f değerler Denklem (2) ve () le hata türler çn Tablo 7 de S, R ve Q değerler hesaplanmıştır. Tablo 7. Bütün hata türler çn S. R ve Q değerler HT HT2 HT HT4 HT5 HT6 HT7 HT8 HT9 S R Q Tablo 7 de görüldüğü gb Q (mnmum) değerlerne göre HT4 (metallerde çapaklanma olması) en cdd hata türü olup yardımcı sanay tarafından rsk öncelğ bakımından en fazla dkkate alınması gereken br hata türü olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca en rskl hata türü olan HT4 ün uzlaştırıcı çözüm olup olmadığı k koşula göre kontrol edlmeldr. Buna göre. DQ = /(9 ) = ve = olduğundan dolayı koşul sağlanmaktadır. Dğer taraftan HT4 koşul 2 ye göre S ve/veya R ndekslernde de en y sıralamaya sahptr. Bütün bunlara göre hata türlernn rsk 244

12 Mehmet Akf Ersoy Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs Clt.9 Sayı Mart (s ) öncelk değerlendrmes Tablo 8 e göre sırasıyla HT4, HT2, HT, HT, HT8, HT5, HT6, HT9 ve HT7 olmaktadır. Fakat koşul çok az br farkla yerne gelmş olmasından dolayı HT4 le HT2 arasında uzlaştırıcı çözüm olablmektedr. Bu yüzden her ksnn de eşt derecede en rskl hata türü olableceğ söyleneblmektedr. Tablo 8. Hata türlernn rsk öncelklerne göre sıralanması HT HT2 HT HT4 HT5 HT6 HT7 HT8 HT9 S R Q Duyarlılık Analz Önerlen HTEA modelnde v değer maksmum faydası stratenn ağırlığı olarak fade edlmektedr. Hata türlernn sıralanmasında çok öneml br role sahp olan v değer, 0- arasında değşklk göstermesne rağmen çalışmalarda genellkle 0.5 olarak hesaba katılmaktadır. Bu yüzden elde edlen sonuçların geçerllğn test etmek çn v parametresn değştrerek duyarlılık analz yapılması gerekmektedr. V değerlernn değşm le ortaya çıkan sonuçlar Tablo 9 da gösterlmektedr. Tablo 9. v değerlernn değşmne göre duyarlılık analz sonuçları Deney (v, -v) H H H H H H H H H Koşul T T T T T T T T T DQ Alternatf sıralamanın lk hata türler 0, <0.25 Hayır HT4=HT2 2 0., <0.25 Hayır HT4=HT2 0.2, <0.25 Hayır HT4=HT2 4 0., <0.25 Hayır HT4=HT , <0.25 Hayır HT4=HT , >0.25 Evet HT , >0.25 Evet HT , >0.25 Evet HT , >0.25 Evet HT , >0.25 Evet HT4, >0.25 Evet HT4 Tablo 9 da görüldüğü gb hata türlernden beşnn sıralamadak yerler v değerlernn değşmnden etklenmemştr. Bu durum hem maksmum grup faydasında hem de mnmum breysel pşmanlık olduğunda hata türlernn rsk öncelğnn aynı kaldığı anlamına gelmektedr. Aynı zamanda ortaya çıkan sıralamalar, önerlen modeln güvenlr olduğunu da göstermektedr. Dğer taraftan HT ve HT hatalarındav değer arttıkça, maksmum grup faydasına önem verldkçe, sıralamadak yerler daha rskl konuma gelrken; HT2 ve HT8 hatalarındav değer azaldıkça, mnmum breysel pşmanlığa önem verldkçe, sıralamadak yerler artmakta yan rsk sevyeler yükselmektedr. 245

13 Hata Türü Ve Etkler Analznde Bulanık Ahp Ve Bulanık Vıkor Yöntemler İle Otomotv Sektöründe Rsk Değerlendrmes Blal ŞİŞMAN Tablo 0. Bulanık VIKOR le geleneksel RÖS sıralaması arasında karşılaştırma Hata Türler Bulanık VIKOR (v=0.5) Geleneksel RÖS Q Sıralama P S D RÖS Sıralama HT HT HT HT HT HT HT HT HT Belrszlk ve rskn ortadan kalktığı tam blg ortamında önerlen çözüm yaklaşım le geleneksel RÖS hesabı arasında bazı benzerlkler ve farklılıklar olduğu görülmektedr (Tablo 0). Önerlen çözüm yaklaşımında hata türlernden HT5 ve HT7 nn rsk öncelk sıralamasında k yerler geleneksel RÖS hesaplaması le aynı çıkmış, dğerlernde se çok az farklılık göstermştr. Önerlen yaklaşımın asıl avantalı yönler rsk faktörlerne verlen değerlere yakından bakıldığında ortaya çıkmaktadır. Örneğn; HT hata türünde hatanın keşfndek zorluk (D) rsk faktörüne daha az puan verlmesnden dolayı HT ün rsk öncelğ, HT4 den sonra gelmektedr. Özellkle sürücü sağlığına, güvenlğne ve hatta hayatına etk edeblen amortsörlerde hata oluşmadan önce ortaya çıkarılması oldukça öneml br konudur. Bu yüzden D rsk faktörüne daha fazla önem verlmes gerekmektedr. Dğer taraftan önerlen yaklaşımda HT2 le HT5 arasında cdd br rsk farkı varken, geleneksel RÖS hesabında brbrlerne çok yakın çıkmıştır. Çünkü her k hata türünde D rsk faktörü çn verlen değer eşt olmasına rağmen, brnc hata türündek hatanın şddet (S) rsk faktörüne daha yüksek değer verlmştr. Bu yüzden önem ağırlığı olarak belrlenen S rsk faktörü, önerlen yaklaşımda sıralamaya etk etmektedr. Tüm bunlarla görülmektedr k, bulanık AHP ve bulanık VIKOR bütünleşmesnde rsk faktörlernn uzmanlar tarafından öncelklendrlmes ve önem ağırlıklarının hesaplanması le hata türlerne at rsk değerlendrmeler oldukça hassas ve kabul edleblr sonuçlar vermektedr. 5.. Yönetsel Uygulamalar Çalışmada HTEA çn önerlen yaklaşımın ve ortaya çıkan sonuçlar yardımcı sanay üzernde bazı yönetmsel etkler bulunmaktadır. Öncelkle önerlen yaklaşımın performansını test etmek ve doğrulamak amacıyla şletme çersnde bulunan mühendsler ve teknsyenler br araya gelmşler ve belrlenen hata türlernn rsk sıralamasını kontrol etmşlerdr. Profesyonel uzmanların fkrlerne göre, HTEA çn önerlen çözüm yaklaşımı rsk sıralama ve değerlendrme problemlernn çözümünde oldukça uygun sonuçlar vermektedr. İknc olarak se, dğer üretm süreçlernde oluşablecek potansyel hata türlernn tesptnde ve hatalara karşı önlemlern alınmasında karar verclere ve yönetclere destek olablmektedr. Son olarak amortsör monta hattı sürec başta olmak üzere bütün üretm süreçlernn güvenlğ ve kaltes, araştırmacılar tarafından ortaya atılan yen rsk değerlendrme yaklaşımlarını destekleyerek elde edlebleceğ düşünülmektedr. 246

14 Mehmet Akf Ersoy Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs Clt.9 Sayı Mart (s ) 6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME HTEA da çsel belrszlğn fazla ve değerlendrmenn zor olmasından dolayı uzmanların deneymler ve sezgler genellkle ön plana çıkmakta ve bu sayede zor ve karmaşık problemlern analz yapılmaktadır. Çalışmada, HTEA nın zayıf kalan taraflarına çözüm getreblmek çn rsk faktörlernn öncelklendrlmes, en tehlkel hata türlernn tespt edlmes ve ardından düzeltc faalyetlern alınmasından oluşan yen br rsk değerlendrme yaklaşımı önerlmştr. Önerlen yaklaşımda öncelkle rsk faktörlernn ağırlıklarının belrlenmesnde bulanık AHP yöntem kullanılmıştır. Ardından bulanık VIKOR yöntem le belrlenen hata türlernn rsk öncelğ sıralaması yapılmıştır. Sonuçta en tehlkel hata türü HT4 le metallerde çapaklanma olması ve en tehlkesz hata türü se HT7 le valf yayının takılmaması çıkmıştır. Böylece, HTEA da bulanık VIKOR yöntem le maksmum grup faydası ve mnmum breysel pşmanlık altında kabul edleblr uzlaştırıcı çözümler elde edlerek karar destek sstem gelştrlmştr. Dahası, karar vercler parametrelern farklı değerlerne veya tam blg ortamına göre sonuçları test edeblmekte ve kontrol altına alablmektedrler. Yapılan uygulama le önerlen yaklaşımın HTEA da rsk değerlendrme sürecnde etkn ve faydalı sonuçlar ürettğ görülmektedr. Sonuçlar, amortsör sürecnde ortaya çıkablecek rskl hata türlernn tesptnde şletme yönetclerne yardımcı olurken aynı zamanda hata türünün oluşmasından önce uygun tedbrlern alınmasını da sağlayablmektedr. Örneğn, HT4 ün gerçekleşmesn önlemek çn boruların temzlenmesnde kullanılan temzleme fırçalarının değşmes, HT n oluşmasına engel olablmek çn basınçlı borularda ayarlamalar yapılırken yüzeylerde oluşablecek çapaklanmayı azaltacak kaltel yağların kullanılması ve HT2 ye engel olablmek çn monotonlaşmış operatörlern yerlernn değştrlmes ve bu sayede ş vermllğnn artırılması önerlmektedr. Bulanık küme teors kesn olmayan ve belrsz blg ortamında karar vercler çn çok güçlü br karar destek aracıdır. Bu yüzden gelştrlen yaklaşım hastaneler, maden şletmeler, taşımacılık gb yüksek rskl çalışma ortamlarında uygulanarak, gelecek çn yen çalışmalar elde edleblr. Ayrıca TOPSİS, MOORA, ELECTREE gb farklı bulanık çok krterl karar verme yöntemler le çalışmada önerlen yaklaşım arasında performans karşılaştırması yapılablr. Son olarak bulanık verler bulanık olmayan kesn verlere dönüştürme sürecnde maksmum ortalama (MOM), geometrk ortalama veya α- kesm teknklernden br kullanılarak problem yenden çözülüp farklılaşmalar gözlemleneblr. 7. KAYNAKÇA Akkaya, Gökay, Turanoğlu, Betül ve Öztaş, Snan (205), An Integrated Fuzzy AHP and Fuzzy MOORA Approach to The Problem of Industral Engneerng Sector Choosng, Expert Systems Wth Applcatons,Clt. 42, Sayı. 24, (-9). Awasth, Anal. ve Govndan, Kannan (206), Green Suppler Development Program Selecton Usng NGT and VIKOR Under Fuzzy Envronment, Computers and Industral Engneerng, Clt. 9, (00-08). 247

15 Hata Türü Ve Etkler Analznde Bulanık Ahp Ve Bulanık Vıkor Yöntemler İle Otomotv Sektöründe Rsk Değerlendrmes Blal ŞİŞMAN Bowles, Joseph, B. ve Colon E. Peláez (995), Fuzzy Logc Prortzaton of Falures n A System Falure Mode, Effects and Crtcalty Analyss, Relablty Engneerng and System Safety, Clt. 50, Sayı. 2, (20-2). Bragla, Marcello, Frosoln, Marco ve Montanar, Roberto (200), Fuzzy TOPSIS Approach For Falure Mode, Effects and Crtcalty Analyss, Qualty and Relablty Engneerng Internatonal, Clt. 9, Sayı. 5, (425-44). Buckley, James, J., Feurng, Thomas ve Hayash, Yoch (200), Fuzzy Herarchcal Analyss Revsted, European Journal of Operatons Research, Clt. 29, Sayı., Büyüközkan, Gülçn ve Ruan, Da (2008), Evaluaton of Software Development Proects Usng A Fuzzy Multcrtera Decson Approach, Mathematcs and Computers n Smulaton, Clt. 77, Sayı. 5-6, ( ). Chang, Chng-Lang, Lu, Png-Hung ve We, Chu-Ch (200), Falure Mode and Effects Analyss Usng Grey Theory, Integrated Manufacturng System, Clt. 2, Sayı., (2-26). Chen, Chen-Tung (2000), Extensons of The TOPSIS For Group Decson Makng Under Fuzzy Envronment, Fuzzy Sets Systems, Clt. 4, Sayı., (-9). Dncer, Hasan ve Hacıoğlu, Ümt (20), "Performance Evaluaton Wth Fuzzy VIKOR and AHP Method Based On Customer Satsfacton n Turksh Bankng Sector", Kybernetes,Clt. 42, Sayı. 7, ( ). Gargama, Heerall, ve Chaturved, Sanay Kumar (20), Crtcalty Assessment Models For Falure Mode Effects and Crtcalty Analyss Usng Fuzzy Logc, IEEE Transactons on Relablty, Clt. 60, (02-0). Hu, Shu-Kung, Lu, Mng-Tsang ve Tzeng, Gwo-Hshung (204), Explorng Smart Phone Improvements Based On A Hybrd MCDM Model, Expert Systems Wth Applcaton, Clt. 4, Sayı. 9, (440-44). Karaatlı, Meltem, Ömürbek, Nur ve Köse, Gülşah (204), Analtk Hyerarş Sürec Temell TOPSIS ve VIKOR Yöntemler İle Futbolcu Performanslarının Değerlendrlmes, Dokuz Eylül Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes Dergs,Clt. 29, Sayı., (25-6). Kutlu, Ahmet Can ve Ekmekçoğlu, Mehmet (202), Fuzzy Falure Modes and Effects Analyss by Usng Fuzzy TOPSIS-Based Fuzzy AHP, Expert Systems Wth Applcaton, Clt. 9, Sayı., (6-67). Lu, Hu-Chen, You, Jan-Xn ve You Xao-Yue (204), Evaluatng The Rsk of Healthcare Falure Modes Usng Interval 2-Tuple Hybrd Weghted Dstance Measure, Computers and Industral Engneerng, Clt. 78, ( ). Lu, Hu-Chen, You, Jan-Xn, You Xao-Yue, ve Meng-Meng. Shan (205), A Novel Approach For Falure Mode and Effects Analyss Usng Combnaton Weghtng and Fuzzy VIKOR Method, Appled Soft Computng, Clt. 28, ( ). Lu, Hu-Chen, Lu Long, Ban, Q-Hao, Ln, Qn-Lan, Dong, Na ve Xu Peng, Cheng (20), Falure Mode and Effects Analyss Usng Fuzzy Evdental Reasonng Approach and Grey Theory, Expert Systems Wth Applcaton, Clt. 8, Sayı. 4, ( ). 248

16 Mehmet Akf Ersoy Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs Clt.9 Sayı Mart (s ) Lu, Hu-Chen, Xao-Jun, Fan, Png, L, ve Y-Zeng, Chen (204), Evaluatng The Rsk of Falure Modes Wth Extended MULTIMOORA Method Under Fuzzy Envronment, Engneerng Applcaton of Artfcal Intellgence, 4, Oprcovc, Serafm (20), Fuzzy VIKOR Wth an Applcaton To Water Resources Plannng. Expert Systems Wth Applcatons, Clt. 8, ( ). Oprcovc, Serafm ve Tzeng, Gwo-Hshung (2004), Compromse Soluton by MCDM Methods: A Comparatve Analyss of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operatons Research, Clt. 56, Sayı 2, ( ).. Saaty, Thomas L. (97), The Analytc Herarchy Process, McGraw-Hll, New York. Saaty, Thomas L. ve Vargas, Lus G. (2000), Models, Methods, Concepts and Applcatons of the Analytc Herarchy Process, Kluwer Academc Publshers, Boston. Sanayeı, Amr, Mousavı, S. Fard, ve Yazdankhah, A. (200), Group Decson Makng Process For Suppler Selecton Wth VIKOR Under Fuzzy Envronment, Expert Systems Wth Applcatons, Clt. 7, Sayı., (24-0). Seyed-Hossen, S. Mohammed, N. Safae, ve M. J. Asgharpour (2006), Reprortzaton of Falures n A Aystem Falure Mode and Effects Analyss By Decson Makng Tral And Evaluaton Laboratory Technque, Relablty Engneerng System Safety, Clt. 9, Say. 8, (872-88). Sharma, Rav Kumar, Kumar, Dnesh ve Kumar, Pradeep (2005), Systematc Falure Mode Effect Analyss (FMEA) Usng Fuzzy Lngustc Modellng, Internatonal Journal of Qualty Relablty Management, Clt. 22, Sayı. 9, ( ). Song, Wenyan, Xnguo Mng, Zhenyong Wu, ve Boatng Zhu (20), Falure Modes and Effects Analyss Usng İntegrated Weght Based Fuzzy TOPSIS, Internatonal Journal of Computers Integrated Manufacturng, Clt. 26, Sayı 2, (72-86). Song, Wenyan, Xnguo Mng, Zhenyong Wu, ve Boatng Zhu (204), A Rough TOPSIS Approach For Falure Mode and Effects Analyss n Uncertan Envronments, Qualty of Relablty Engneerng Internatonal, Clt. 0, Sayı. 4, (47-486). Tadc, Snezana, Slobodan Zecevc, ve Mladen Krstc, (204), A Novel Hybrd MCDM Model Based On Fuzzy DEMATEL, Fuzzy ANP and Fuzzy VIKOR For Cty Logstcs Concept Selecton, Expert Systems Wth Applcaton, Clt. 4, Say. 8, (82-828). Tay, Ka Meng ve Chee Peng Lm (2006), Fuzzy FMEA Wth A Guded Rules Reducton System For Prorİtzaton of Falures, Internatonal Journal of Qualty and Relablty Management, Clt. 2, Sayı. 8, ( ). Wang, Ymg-Mng, Kwa-Sang Chn, Gary-Ka-Kwa Poon, ve Jan-Bo Yang (2009), Rsk Evaluaton n Falure Mode And Effects Analyss Usng Fuzzy Weghted Geometrc Mean, Expert Systems Wth Applcaton, Clt. 6, Sayı. 2, (95-207). Yalcn, Neşe, Al Bayrakdaroglu, ve Cengz Kahraman (202), Applcaton of Fuzzy Multcrtera Decson Makng Methods For Fnancal Performance Evaluaton of Turksh Manufacturng Industres, Expert Systems Wth Applcaton, Clt. 9, Sayı., (50-64). 249

17 Hata Türü Ve Etkler Analznde Bulanık Ahp Ve Bulanık Vıkor Yöntemler İle Otomotv Sektöründe Rsk Değerlendrmes Blal ŞİŞMAN Yıldız, Ayşe (204), Bulanık VIKOR Yöntemn Kullanarak Proe Seçm Sürecnn İncelenmes, Anadolu Ünverstes Sosyal Blmler Dergs, Clt. 4, Sayı., (5-28). Yücenur, G. Nlay ve Nhan Çetn Demrel (202), Group Decson Makng Process For Insurance Company Selecton Problem Wth Extended VIKOR Method Under Fuzzy Envronment, Expert Systems Wth Applcatons,Clt. 9, Sayı., ( ). Zadeh, Lotf A. (965), Fuzzy Sets, Informaton and Control, Clt. 8, (8-5). Zhang, Zafang ve Xuenng Chu (20), Rsk Prortzaton n Falure Mode and Effects Analyss Under Uncertanty, Expert Systems Wth Applcaton, Clt. 8, (206-24). Zhou Qng ve Vnh V. Tha (206), Fuzzy and Grey Theores n Falure Mode and Effect Analyss For Tanker Equpment Falure Predcton, Safety Scence, Clt. 8, (74-79). 250