İyi öğrenme ve unutmanın temeli

Transkript

1 Hazırlayan: Dr. Mehmet Ata Öztürk Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu nörodavranışsal bir düzensizliktir Genellikle günlük fonksiyonlar kaydadeğer er seviyede etkilenmiştir tir ADD/ADHD ADHD li bireyde Kronik seviyede dikkat eksikliği Hiperaktivite Ya da ikisi görülür TJSf_m1RQ/s1600/77160.jpg İyi öğrenme ve unutmanın temeli 4 Kesin sebebi bilinmemekle birlikte, dopamin ve epinefrinle ilişki düşünülmekte Korteksin olgunlaşması (maturation) 223 ADHD li gencin kontrol grubuyla karşılaştırıldığı korteks bölgeleri MRI çalışması (Shaw ve ark., 2007) Beyin olgunlaşması belli bölgelerde 3 yıl boyunca ADHD lilerde gecikmeli (videoya bakalım) 5 ADHD de korteksin ön bölgeleri yavaş 6 1

2 Yaygın etiyolojik faktörler rler Kalıtım Vakaların %80 inin irsi olduğu düşünülmektedir lmektedir. Çocukların %50 sinin ebeveynlerinde de mevcuttur. Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümü nden, Algı ve İlişkili Sorunlar Kliniği Yardımcı Direktörü Dr. Thomas Brown un bir sunumuna göz atalım Göğüs kanseri Astım Şizofren Boy Hudziak, 2000 Nadder, 1998 Levy, 1997 Sherman, 1997 Silberg, 1996 Gjone, 1996 Thapar, 1995 Schmitz, 1995 Edelbrock, 1992 Gillis, 1992 Goodman, 1989 Willerman, ADHD temelli ikizlerin denekliğindekiçalışmalarda genetik faktör ortalamaları ADHD ortalama 7 Faraone, 2000; Hemminki. 2001; Palmer, Yaygın etiyolojik faktörler rler Diğer Doğum öncesi sigara, alkol, uyuşturucu kulanımı Prematüre doğum Beyin enfeksiyonları Doğuştan metabolik sorunlar Dr. Bülent Madi nin bir sunumundan Okul yaşı şındaki çocukların %7.82 sinde (CDC, 2003) Çocukların %7-9 u; yetişkinlerin %4.4 ü Tüm IQ seviyeleri Ailevi genetik etki: : Tüm sosyo-ekonomik seviyeler Kırmızı ve turuncu bölgeler ADHD li çocuklarda beynin nispi olarak küçük olduğu bölgelerdir Barkley, 1998; Gaub ve Carlson, 1997; Levy ve ark., 1997; Smalley ve ark., Ağırlıklı olarak DİKKAT EKSİKLİĞİ Hiperaktivite YOKTUR Düzen bozucu hareketler azdır Kişi Bir görevi organize etmede/bitirmede zorluk çeker Detaylara ilgi göstermede güçlük yaşar Kolaylıkla dikkati dağılır ya da Günlük olağan işlerinin detaylarını unutur 2. Ağırlıklı olarak HİPERAKTİF-DÜRTÜSELLİK Kişi huzursuzluk verir ve çok fazla konuşur Olduğu yerde uzun süre durmakta zorlanır (ör. Yemek yemek ya da ödev yapmak için) Küçük çocuklar sürekli olarak koşup, zıplayabilir Kişi yerinde duramaz Kaza ve sakatlıklara eğilimlidir

3 3. KARIŞIK Önceki semptomların ağırlığının ortak olarak yaşandığı durumlar 4. DİĞER DURUMLAR Semptomlar mevcut Ancak minimum kriterlere erişilmemiş Tıbbi/psikolojik teşhis testleri olmamakla birlikte bazı skalalar var Semptomların değerlendirilmesiyle Diagnostic & Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV-TR, 2000) ADHD nin teşhisi için kriterler vermektedir Eğer bu semptomlardan 6 sı, 6 aydan fazla süreyle karşılanırsa 15 Ağırlıklı olarak Dikkat Eksikliği En az 6 ay boyunca 9 semptomdan 6 sı: Detalara yakın ilgi gösteremez Görevlere dikkati sürdürmede zorlanır Direk konuşulduğunda dinlemez Talimatları dinlemez Görev organizasyonunda zorlanır Süregelen çaba gerektiren görevlerden kaçar Görevlerin yerine getirilmesi için gerekli şeyleri kaybeder Kolaylıkla dikkatini çeken başka şeyler olur Günlük yaşamda unutkandır 16 Ağırlıkı olarak Hiperaktivite-Dürtüsellik En az 6 ay boyunca 9 semptomdan 6 sı: Hiperaktivite Dürtüsellik ADHD Karışık En az 6 ay boyunca 9 semptomdan 6 sı (her iki tip iççin ayrı ayrı) karşılanmışsa Ellerle ve ayaklarla meşguliyet Sınıfta sandalyeyi terk Aşırı derecede koşar Sesli oyunda zorlanır Motor takılmış gibi hareket eder Aşırı konuşur Sorular bitmeden cevabı vermeye çalışır Sıra beklemede zorlanır Başkalarını keser, rahatız eder 17 ADHD Diğer Durumlar Semptomlar ciddi şekilde mevcut Ancak 6 kriterine erişilmemiş 18 3

4 Çoklu-kaynak, çoklu-metod yaklaşımı 1. Semptonların ölçülmesi 2. Benzer semptolara sebebiyet verebilecek diğer durumların ölçülmesi 3. Diğer bir rahatsızlıktan bağımsız olarak aynı anda bulunan durumların ölçülmesi 4. Tıbbi, psikososyal ya da öğrenme güçlüklerinin değerlendirilmesi Bu 4 çerçeve alanın incelenebilmesi için aşağıdakiler tamamlanmalıdır : Detaylı geçmiş (kişisel tarihi süreç) Fiziksel/nörolojik incelemeler Akademik değerlendirme 19 Çoklu-kaynak, çoklu-metod yaklaşımı, çoklu-disipliner Standart skalalar. Conners Teachers Rating Scale Revised 28 maddelik öğretmen skalası The Conners Parents Rating Scale 48 maddelik ebeveyn skalası The Child Behavior Checklist 138 maddelik ebeveyn raporu Yapılandırılmış teşhis mülakatları (ekolojik yaklaşım) 20 Akademik başarısızlık Öğrenme güçlükleri (Learning disabilities) Klinik örneklem Okuma 27% Matematik 31% Yazılı ifade 65% 1 ya da 1+ ÖG 70% (Mayes ve ark., 2000) Geniş katılımcılı çalışmalar ADHD tanılı çocukların %50 si aynı zamanda öğrenme güçlüğü tanısına sahiptir Akademik başarısızlık Öğrenme güçlükleri (Learning disabilities) Uyarlama becerilerinde başarısızlık (günlük yaşam, iletişim ve sosyal beceriler) Gelişimsel koordinasyon sorunları (zayıf ince ve kaba motor beceriler, sosyal izolasyon) Uyku problemleri (%86 sı ilaç kullanmıyor. Corkum ve ark., 1999) Dikkat eksikliği Hiperaktivite- Dürtüsellik Davranış sorunları Karışık %61 Akademik ve (CDC, 2002) Tip davranış sorunları %30 %9 Akademik sorunlar Sakatlıklar Fiziksel şiddette risk grubu, düşmeler, trafik kazaları Psikiyatrik durumlar ADHD tanılı çocukların %70 inde, ADHD ye ek olarak en az 1 psikiyatrik durum mevcuttur (MTA, 1999). Tik Karşı gelme bozukluğu Davranış Ruh hali 23 Kaygı 24 4

5 Çocuğu, aileyi, öğretmenleri güçlendirmek Psikososyal uygulamalar (+ destek, aile terapisi, okulda sosyal beceri aktiviteleri beden eğitimi ve spor uygulamaları bunun için çok uygun olabilir) İlaç tedavisi 25 Farmakolojik tedavi Uyarıcı ilaç En yaygın öneri Genelde etkili (Zihin engelli çocuklarda daha az etkili) Bireylerin %70 i normalleşmekte Gündüz vakitleriyle sınırlı Yan etkileri: Ribound (geçici kötüleşme) Okul yaşındaki çocukların %24 ünde görülür, tikler, uykusuzluk, başağrısı, yükselen kan basıncı, düşen iştah Örnekler Kısa etkili (3-5 saat) Ritalin,Focalin,Dexedrine,Adderall 26 Uzun etkili (6-12 saat) Concerta, Ritalin LA, Adderall XR Farmakolojik tedavi Uyarıcı olmayan ilaç Anti depresanlar (Sürekli. Yüksek doz riski. Buproprion) Alfa adrenerjik ajanlar (Hiperaktiviteyi düşürür ancak aynı zamanda dikkati ve atik olmayı azaltır. Guanfacine, Clonidine) Öğretmen/personelin bilmesi gerekenler ADHD tipi Öğrencinin kullandığı ilaçlar İlaç yan etkileri İlacı kesmek Haftasonu ve tatillerde İlaçlara halen ihtiyaç olup olmadığını tespit için imkan Öğretmenin uygulayabilecekleri Yeterli tekrar Çevresel düzenleme Okul dışında kurs, etüt Öğretmenin uygulayabilecekleri Yeterli tekrar Çevresel düzenleme Okul dışında kurs, etüt Davranış listesi, kontrat

6 Beden eğitiminde öğrencinin yaşayabilecekleri Stres Salon kurallarını unutma Talimatları takipte güçlük Antisosyal davranış mümkün (spor yardım edebilir) Koordinasyon problemleri (ince/kaba motor beceriler değişken) Zayıf hareket becerleri Hiperaktiviteye bağlı sakatlıklar Beden eğitimi için öneriler Yoğunca yapılandırılmış dersler ve rutinlerin hatırlatılması Sınırları daraltın (Salon ve bahçe içinde sınırları belirleme) Fazla sayıda etkinlik ADHD li çocukları küçük gruplara yerleştirin, (daha çok uygulama yapabilsinler) Gereksiz uyarımı engelleyin (Kullanılmayan ekipmanı kaldırın) Dersleri çok yoğun etkinliklerle başlatın Davranış kontratı hazırlayın ADHD li Ünlü Atletler Bruce Jenner Alberto Tomba Michael Phelps Babe Ruth Michael Jordan Magic Johnson Jason Kidd Olimpik altın madalyalı atlet Olimpik altın madalyalı kayakçı Olimpik altın madalyalı yüzücü Profesyonel beyzbolcu Profesyonel basketbolcu Profesyonel basketbolcu Profesyonel basketbolcu