HEDEFLER İÇİNDEKİLER GELİŞİM PSİKOLOJİSİ II Bilişsel ve Psikososyal Gelişim Alanları Bilişsel (Zihinsel) Gelişim Alanı Kişilik Gelişim Alanı Ahlak Gelişim Alanı PSİKOLOJİ Piaget nin zihinsel gelişim kuramının temel kavramlarını ve bu kuramda ele alınan dönemleri temel özellikleriyle açıklayabilecek, Freud ve Erikson un kişilik gelişimine ilişkin görüşlerini açıklayabilecek, Kohlberg in ahlak gelişimi kuramında ele alınan dönem ve evrelerin genel özelliklerini öğreneceksiniz. ÜNİTE 10
GİRİŞ Bu bölümde gelişim alanlarından bilişsel (zihinsel) gelişim alanı ile psikososyal gelişim alanları incelenecektir. Bu gelişim alanları biyolojik bir temele sahip olmakla birlikte genel anlamda psikolojik ve sosyal faktörlerden daha fazla etkilenen gelişim alanlarıdır. Bu nedenle bedensel gelişimden farklıdırlar. BİLİŞSEL (ZİHİNSEL) GELİŞİM ALANI Zihinsel gelişim, insanın düşünme yapısında meydana gelen değişimlerin incelendiği gelişim alanıdır. Zihinsel gelişim alanında psikologlar birbirlerinden farklı kuramlar geliştirmelerine rağmen bu kuramlar içinde en çok kabul gören Piaget nin zihinsel gelişim kuramıdır. Piaget in zihinsel gelişim kuramı ile ilgili örnek videoyu sistemde ünite başlığı altında yer alan video bölümünden izleyiniz. İnsanlar adaptasyon süreciyle yaşadıkları dengesizliklerden kurtulur ve çevrelerine uyum sağlarlar. PİAGET NİN ZİHİNSEL GELİŞİM KURAMI Temel Kavramlar Şema: Piaget ye göre her bireyin zihninde öğrendiği bilgileri yerleştirip şekillendirdiği bazı yapılar vardır ve bunlar şema kavramıyla ifade edilir. İnsanlar doğuştan sınırlı sayıda şemaya sahip olmakla birlikte şemalar yaşantılar yoluyla gelişir, zenginleşir ve çoğalır. Adaptasyon (Uyum Sağlama): Zekâyı çevreye uyum sağlama yeteneği olarak nitelendiren Piaget, insanların karşılaştıkları durumlara uyum sağlaması sürecinin zihinsel gelişim açısından en temel süreçlerden biri olduğunu ileri sürer. Piaget ye göre adaptasyon sürecinde bireyin yeni edindiği bir bilgiyi zihninde var olan bir şemanın içine yerleştirerek değerlendirmesine asimilasyon (özümleme) denirken bireyin yeni edindiği bir bilgiyi zihninde var olan bir şemaya yerleştirerek değerlendirmede yetersiz kaldığı durumlarda zihninde var olan şemayı yeniden şekillendirmesine akamodasyon (uyum kurma) denir. Örgütleme: Piaget ye göre insanlar zihinlerindeki şemaları birbiriyle ilişkilendirerek anlamlı hale getirirler ki bu süreç örgütleme veya organizasyon kavramıyla ifade edilir. Zihinsel Gelişim Dönemleri Piaget, zihinsel gelişimin duyu-motor dönemi, işlem öncesi dönem, somut işlemler dönemi ve soyut işlemler dönemi olmak üzere dört aşamalı bir süreçle gerçekleştiğini ileri sürer. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Duyu - Motor Dönemi Yaklaşık olarak 0 2 yaş aralığını kapsayan bu dönemde bebekler çevreyi tanımak için duyu organlarını kullanmakta ve reflekslere dayalı motor davranışlar sergilemektedir. Öğrenmenin deneme - yanılma formunda gerçekleştiği bu dönemin en önemli kazanımı nesne sürekliliği ilkesinin kazanılmasıdır. Nesne sürekliliği ilkesi, bir nesne bebeğin görüş alanının dışına çıktığında dahi o nesnenin var olduğunu bilmesi durumunu ifade eder. Bebekler bu dönemin başlarında görmedikleri nesnelerin yok olduğunu düşünmektedirler, fakat dönemin ortalarından itibaren nesne sürekliliği ilkesini kazanır ve bir nesneyi duyu organlarıyla fark etmese bile o nesnenin var olduğunu bilmeye başlar. Bu dönemde görülen bir diğer özellik de bebeğin tesadüfen yaptığı bir davranıştan haz duymasına bağlı olarak o davranışı sürekli yinelemesini ifade eden döngüsel tepkilerin ortaya çıkmasıdır. İşlem öncesi dönemde çocuklar sezgileriyle hareket eder, mantıksal akıl yürütmeleri gerçekleştiremezler. Somut işlemler dönemi mantıksal düşünmenin başladığı dönemdir. İşlem Öncesi Dönem Piaget ye göre işlem kavramı mantıksal düşünebilme yetisini ifade etmektedir. Yaklaşık olarak 2 7 yaş aralığını kapsayan işlem öncesi dönem, çocuğun mantıksal akıl yürütmeleri gerçekleştiremediği, sezgisel düşünmenin hakim olduğu dönemdir. İşlem öncesi dönemin en önemli özelliği egosantrik (benmerkezci) düşünmedir. Egosantrik düşünme çocuğun başkalarının bakış açılarını göz önüne alamayıp her şeyi kendi bakış açısıyla değerlendirmesi durumunu ifade etmektedir. İşlem öncesi dönemdeki çocuklar egosantrik düşünmeden dolayı kendi gördüklerini herkesin gördüğünü, kendi bildiklerini herkesin bildiğini, kendi sevdiklerini herkesin sevdiğini düşünürler. Bu dönemde çocuklar nesnelerin, kişilerin veya olayların farklı boyutlarını aynı anda göz önüne alamazlar ve tek bir boyuta dikkat ederler ki bu durum odaklanma kavramıyla ifade edilir. İşlem öncesi dönemin en önemli özelliklerinden biri de canlandırmacı düşünce yani animizmdir. Çocuklar bu dönemde canlı cansız ayırımını yapamadıkları için cansız nesnelere, canlıymış gibi davranabilmektedirler. Bu dönemde çocuklar mantıksal akıl yürütme süreçlerini kullanamadıklarından sezgilerine dayalı akıl yürütmeler gerçekleştirirler. Bunun en temel örnekleri de iki özel durum arasında kurulamayacak bağlantılar kurmayı ifade eden özelden özele akıl yürütmelerdir. Somut İşlemler Dönemi Yaklaşık olarak 7-11 yaş aralığını kapsayan bu dönemde çocuklar mantıksal düşünmeye başlarlar, ancak bu somut durumlarla sınırlıdır. Bu dönemin en önemli özelliği korunum ilkesinin kazanılmasıdır.bu ilke yeri veya şekli değişen bir nesnenin aynı nesne olduğunu fark edebilmeyi ifade eder. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
Somut işlemler döneminde çocuklar tersine dönebilirlik ilkesini de kazanır ve bir işlem tersine çevrildiğinde başlangıç noktasına ulaşılacağını kavrarlar. Ayrıca bu dönemde odaktan uzaklaşma yetisinin gelişmesiyle birlikte üst düzey sınıflama becerisi kazanılır. Yani çocuk nesneleri birden fazla özelliğe göre sınıflandırabilir hale gelir. Soyut İşlemler Dönemi 11 yaşından sonraki süreci kapsayan bu dönemde birey artık soyut problemleri rahatlıkla çözebilmeye ve bireyin düşünme biçimi, yetişkinlerin düşünme biçimine benzemeye başlar. Tümevarımsal ve tümdengelimsel düşünmenin geliştiği bu dönemde birey olasılıklara bağlı olarak da (yani hipotetik) düşünebilir. Soyut işlemler döneminin önemli özelliklerinden biri de ergen benmerkezciliğidir. Ergen benmerkezciliği, bireyin herkes tarafından izlendiğini ifade eden hayali seyirci veya her şeyi en uç noktada yaşadığını düşünmesini ifade eden kişisel efsane şeklinde ortaya çıkar. PSİKOSOSYAL GELİŞİM ALANLARI Bu bölümde psikososyal gelişim alanlarında kişilik gelişimi ve ahlak gelişimi alanları üzerinde durulacaktır. KİŞİLİK GELİŞİMİ ALANI Kişilik gelişimi gelişim psikolojisi alanında üzerinde en çok çalışılan alanlardan biridir. Bu alanda ortaya konmuş olan pek çok kuram olmasına karşın burada Freud un psikanalitik kuramı ile Erikson un psikososyal gelişim kuramı ele alınacaktır. Freud a göre sağlıklı bir kişilik, egonun id ve süperego arasındaki dengeyi sağlaması ve bireyin isteklerini akılcı bir şekilde doyuma ulaştırmasıyla gelişir. PSİKANALİTİK KURAM Sigmund Freud un geliştirdiği psikanalitik kuram, psikoloji literatüründe kişilik gelişimini açıklamaya yönelik en önemli ve temel kuramlardan biri olarak kabul edilir. Freud a göre kişilik gelişimi yaşamın ilk yıllarında şekillenen bir süreçtir. Bu süreci oldukça kapsamlı biçimde açıklamaya çalışan Freud un bu alandaki görüşleri yapısal kuram, topografik kuram ve psikoseksüel kuram olmak üzere üç boyutta ele alınır. Yapısal kuramında kişiliğin id, ego ve süperego olmak üzere üç farklı boyutu olduğunu öne süren Freud a göre haz ilkesiyle hareket eden id kişiliğimizin ilkel yönünü ifade eder ve doğuştan gelen dürtüleri içerir. Toplumsal kuralları içeren süperego ise kişiliğimizin ahlaki yönüdür ve vicdanı temsil eder. Bu iki yapı arasında Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
Freud a göre tüm davranışların temelinde bilinç dışı süreçler yer almaktadır. dengeyi kurmakla görevli olan ego ise mantıksallık ve gerçeklik ilkeleriyle hareket etmektedir. Freud, topografik kuramında ise insan zihninin yapısını bilinç, bilinç öncesi ve bilinç dışı olmak üzere üç düzeye ayırarak ele almaktadır. Bilinç, bireyin farkında olduğu yaşantıları içeren düzeyken bilinç öncesi bireyin farkında olmadığı fakat belli bir çaba gösterildiğinde farkına varabileceği yaşantıları içeren düzeydir. Bilinç dışı ise bireyin farkında olmadığı ve normal koşullarda farkına varamayacağı yaşantıları içermektedir. Freud, psikoseksüel kuramında ise kişilik gelişimini doğumdan ergenliğin sonuna kadar devam eden ve beş dönemden oluşan bir süreç olarak ele alır. Bu dönemlerde yaşanacak olumsuzluklar bireyin söz konusu döneme saplanmasına yol açar ve bu saplantılar da davranış bozuklukları şeklinde kendini gösterir. Psikoseksüel kuramda ele alınan gelişim dönemleri şunlardır: Oral Dönem Doğumdan itibaren yaşamın ilk 1-1,5 yılını kapsayan bu dönemde emme refleksine dayalı olarak bebek için en önemli haz merkezi ağız bölgesidir ve bebek çevresini ağzı yoluyla tanımaya çalışır. Freud a göre bu dönemi başarısız atlatan bireylerde oluşacak saplantıya bağlı olarak ileriki dönemlerde sigara içme, içki içme, tırnak yeme, küfür etme gibi davranışlar ortaya çıkabilir. Anal Dönem 1,5 yaşından 3 yaşına kadar geçen süreyi kapsayan bu dönemin en önemli özelliği kas kontrolünün sağlanmasıyla birlikte çocuğun tuvalet alışkanlığı kazanmasıdır. Freud a göre bu dönemde uygun bir tuvalet eğitimi verilmeyen çocuklarda ileriki yıllarda aşırı titizlik, cimrilik, inatçılık, dağınıklık, bağnazlık gibi kişilik özellikleri ortaya çıkabilmektedir. Fallik Dönem 3-6 yaş aralığını kapsayan bu dönemde çocuğun ilgisi cinselliğe yoğunlaşır. Çocuklar bu dönemde cinsiyet farklılıklarını öğrenir ve karşı cins ebeveynine karşı duygusal ve cinsel bir yakınlık eğilimi gösterirler. Freud bu dönemde erkek çocuklarının anneye yönelik yakınlık isteğini oedipus kompleksi; kız çocuklarının babaya yönelik yakınlık isteğini ise elektra kompleksi olarak adlandırır. Freud a göre bu dönemin saplantılarına bağlı olarak ortaya çıkabilecek davranış özellikleri karşı cinsle ilişki kuramamak ve çekingen olmaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Latens Dönem 6 yaşında başlayıp ergenliğin başlangıcına kadar geçen süreci ifade eden bu dönemde cinsel dürtüler durgunlaşmakta ve çocuklar enerjilerini oyun oynamak veya ders çalışmak gibi farklı aktivitelere aktarmaktadırlar. Genital Dönem Ergenlik yıllarını kapsayan bu dönemde cinsel dürtüler yeniden açığa çıkar ve birey karşı cins akranlarıyla yakın ilişkiler kurma çabasına girer. PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI Psikanalitik kuramdan etkilenerek kişilik gelişimini açıklamaya yönelik bir kuram geliştiren Erik Erikson, Freud un gelişim sürecinde cinsellik ve saldırganlık dürtülerini ön planda tutmasına karşı çıkmış ve kişilik gelişiminin özellikle sosyal faktörlerin etkisiyle şekillendiğini öne sürmüştür. Erikson, psikososyal gelişim kuramında kişilik gelişimini her birinde başarı ile çözümlenmesi gereken farklı krizlerin yaşandığı sekiz dönemle açıklamıştır. Bu dönemler (veya krizler) şunlardır: Temel Güvene Karşı Güvensizlik Yaklaşık olarak yaşamın ilk iki yılını kapsayan bu dönemde, bebeğin çevresindeki kişilerle arasındaki ilişkinin tutarlı ve sürekli olması, yani ihtiyaçlarının yeterince ve zamanında karşılanması, onun güven duygusunu kazanmasını sağlarken ihtiyaçlarının zamanında ve yeterli seviyede karşılanmaması, güvensizlik duygusunu geliştirmesine neden olur. Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç 1 veya 2 yaşından 3 4 yaşına kadar geçen süreyi kapsayan bu dönemde çocuklar, çevrelerinden bağımsız davranışlar gerçekleştirme eğilimindedirler. Çocukların bu eğilimleri desteklendiğinde çocuklar kendi başlarına karar verebilen özerk bir kişiliğe sahip olurken çocukların bu yöndeki davranışları kısıtlanır veya engellenirse çocuklar kendi başlarına hiçbir şey yapamayacakları düşüncesini geliştirir ve kendilerinden kuşku duymaya, hatta utanmaya başlarlar. Girişimciliğe Karşı Suçluluk 3 4 yaşından 6 yaşına kadar geçen süreyi kapsayan bu dönemde çocuklar, sosyal ilişkilere katılma ve çevresi ile daha yakından ilgilenme eğilimindedir. Bu eğilime bağlı olarak çocuk, çevresindeki her şeyi merak etmekte ve bunlara ilişkin sorular sormakta, her şeyi karıştırıp kurcalamaktadır. Bu dönemde çocukların sorularına mümkün olduğunca gerçekçi ve açık cevaplar verilir ve çocuğun araştırma, kurcalama faaliyetleri desteklenirse çocuğun girişimcilik özelliğini kazanması sağlanır. Aksi takdirde çocukta suçluluk duygusu gelişir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Başarıya Karşı Yetersizlik İlköğretimin birinci kademesini kapsayan bu dönemde çocuklar, yetişkinlerin yaptığı birçok davranışı gerçekleştirmeye çalışırlar ve bu noktada ebeveyn ve öğretmenlerin onları motive edip desteklemesi çocuğun başarı duygusunu yaşamasında etkili olmaktadır. Bu dönemde ebeveynleri ve öğretmenleri tarafından motive edilmeyen veya potansiyelinin üzerinde başarı beklenen çocuklarda ise bu duruma bağlı olarak yetersizlik (aşağılık) duygusu gelişecektir. Kimliğe Karşı Kimlik Bocalaması Ergenlik yıllarını kapsayan bu dönemde birey ben kimim? sorusuna yanıt bulma çabasındadır ve bu soruya verilen yanıt doğrultusunda birey kimliğini kazanır. Bu dönemde çevresindeki farklı yetişkin modellerini örnek alan birey kendisine uygun bir kimlik geliştirmeye çalışır. Kim olduklarına dair kabul edilebilir bir kimlik oluşturamayan ergenler ise rol karmaşasına düşerek kimlik bocalaması yaşarlar. Kimlik bocalaması yaşayan ergenler genellikle içe kapanık şekilde yaşama isteğindedirler ve çevrelerindeki insanların beklentilerine ters düşecek davranışlar sergileyebilmektedirler. Yakınlığa Karşı Yalıtılmışlık Genç yetişkinlik yıllarını kapsayan bu dönemde birey diğer insanlarla özellikle de karşı cins akranlarıyla yakın ilişkiler kurma çabasına girer. Bu çabalarında başarılı olursa yakınlık duygusunu geliştiren birey aksi takdirde yalıtılmışlık ve yalnızlık duygularına bürünür. Üretkenliğe Karşı Durgunluk Olgunluk yıllarını kapsayan bu dönemde birey kendisine ve çevresine faydalı olma eğilimindedir. Bu alanda başarılı olduğunda üretken bir kişiliğe sahip olan birey aksi takdirde pasif ve umursamaz bir kişilik geliştirir. Bu durum da yaşamlarının verimsiz ve durgun hale gelmesine yol açar. Ego Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk Yaşamın son yıllarını kapsayan bu dönemde birey geçmiş dönemlerdeki yaşantılarından genel olarak memnunsa ego bütünlüğüne ulaşmaktadır. Ego bütünlüğü mutlu bir yaşam sürmüş olmanın göstergesidir. Geçmiş yaşantılarına ilişkin pişmanlıkları olan bireylerde ise umutsuzluk duygusu ortaya çıkmaktadır. AHLAK GELİŞİMİ ALANI Bireylerin toplumsal yaşayış içinde karşılaştıkları olayları ele alış ve değerlendirme tarzlarında meydana gelen değişikliklerin incelendiği gelişim alanına Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
ahlak gelişimi denir. Bu alanda üzerinde durulan en önemli kuram Kohlberg in ahlak gelişimi kuramıdır. AHLAK GELİŞİMİ KURAMI Yaptığı kapsamlı araştırmalardan hareketle psikoloji literatüründeki en önemli ahlak gelişimi kuramını geliştirmiş olan L. Kohlberg, insanların ahlaki açıdan üç farklı dönemde ve bu dönemlerin her birinde iki farklı evrede yer alabileceklerini belirtmiştir. Gelenek Öncesi Dönem Bireyin kendi ihtiyaç ve menfaatlerini ön planda tuttuğu bu dönem, itaat ve ceza ile saf çıkarcı olmak üzere iki evrede ele alınır. İtaat ve ceza evresindeki birey, otoriteye sorgusuzca itaat etmekte ve cezadan kaçınacak davranışlarda bulunmak gerektiğini düşünmektedir. Bu nedenle genellikle kurallara uyma yönünde eğilim gösterirken ceza almayacakları durumlarda kuralların dışına çıkabilirler. Saf çıkarcı evredeki bireyler ise kendi çıkarlarına uygun olan davranışları iyi, çıkarlarına ters düşen davranışları ise kötü olarak değerlendirmekte ve bu doğrultuda davranmaktadırlar. Bu nedenle karşılığını alabilecekleri durumlarda başkaları için birşeyler yaparken, karşılığını alamayacağı durumlarda başkalarını göz ardı ederler. Geleneksel Dönem Bu dönemde birey benmerkezci düşünceden uzaklaşır ve çevresindeki diğer insanların beklentilerini de göz önüne alarak davranışta bulunur. Kohlberg bu dönemi kişiler arası uyum ile kanun ve düzen olmak üzere iki evrede ele almaktadır. Kişiler arası uyum evresindeki bireyler çevresindeki insanların onayını almaya yönelik davranışlarda bulunma eğilimindedir. Bunlara göre başkalarının onayladığı davranışlar iyi, onaylamadıkları davranışlar ise kötü olarak kabul edilir. Kanun ve düzen evresinde ise birey içinde bulunduğu toplumun mevcut kanunlarını göz önüne alarak davranışta bulunur. Bunlara göre kanunlara uygun olan davranışlar iyi, uygun olmayanlar ise kötü olarak değerlendirilir. Kohlberg e göre insanların çoğu ahlaki gelişimin en üst düzeyi olan gelenek ötesi döneme ulaşamamaktadır. Gelenek Sonrası Dönem Bu dönemde bireyler karşılaştıkları olayları kendi geliştirdiği değerler sistemi çerçevesinde değerlendirme eğilimindedir. Birey yasalara uygun davranmakta fakat bu yasaları akla uygun bir şekilde ele almaktadır. Kolhberg bu dönemi de toplumsal anlaşmalar ve evrensel ilkeler olmak üzere iki evrede ele almaktadır. Toplumsal anlaşmalar evresinde yer alan bireyler toplumsal düzeni sağlayan kanunların toplum için faydalı olabilecek şekilde düzenlenmesi gerektiğini düşünüp bu doğrultuda davranışta bulunma eğilimindedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Ödev Özet Gelişim Psikolojisi II Evrensel ilkeler evresindeki bireyler ise adalet, eşitlik, insan hakları gibi evrensel değerlere uygun davranışlarda bulunma eğilimindedir. Gelişim psikolojisi döllenmeden ölüme kadar geçen süreçte organizmada meydana gelen ileriye dönük değişimlerin incelendiği psikolojinin bir alt dalıdır. Gelişim psikologları büyüme, olgunlaşma, hazırbulunuşluk, kritik dönem gibi kavramlar ekseninden hareketle gelişim sürecini incelemektedirler. Gelişim bütünsel bir süreç olarak kabul edilmekle birlikte bu sürecin daha kolay incelenmesi amacıyla araştırmacılar farklı gelişim alanlarında çalışmalar yürütmüşlerdir. Bu alanlardan fiziksel gelişimde bedensel yapıda ve vücut sistemlerinde meydana gelen değişiklikler incelenirken zihinsel gelişim alanında, düşünme becerilerinde meydana gelen değişimler; kişilik gelişimi alanında bireyin başkalarıyla ilişki ve kimlik oluşturma süreçleri; ahlak gelişiminde ise bireyin karşılaştığı durumları değerlendirme tarzlarında meydana gelen değişimler incelenmektedir. Freud ve Erikson un kişilik gelişimi kuramlarını karşılaştırarak bu iki kuram arasındaki farkları 200 kelimeyi aşmayacak şekilde yazınız ve hazırladığınız belgeyi göndermek için yandaki ödev gönderme linkini tıklayınız. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Annesiyle birlikte gezmeye giden bir çocuk, caddede karşıya geçerken kırmızı ışık yandığı için duran arabaları görünce Anne bak ben geçiyorum diye tüm arabalar durdu. demiştir. Bu durumda Piaget ye göre söz konusu çocuğun içinde bulunduğu gelişim dönemi ve annesine söylediklerinin örnek oluşturduğu kavram aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir? a) İşlem öncesi - Animist düşünce b) Somut işlemler - Esnek düşünme c) İşlem öncesi - Egosantrik düşünme d) Duyu-hareket - Nesne sürekliliği e) Soyut işlemler - Ergen benmerkezciliği 2. Bir yaşından küçük çocuklarla saklambaç oynamanın mümkün olmaması Piaget ye göre aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? a) Sıralama ve sınıflandırmayı bilmemeleri b) Korunumu kazanamamış olmaları c) Fiziksel gelişimlerinin yetersiz olması d) Nesne devamlılığını kazanamamış olmaları e) Benmerkezci düşünceye sahip olmaları 3. Piaget ye göre ilköğretimin ilk iki yılında çocuklara sayısal işlemler öğretilirken abaküs, fasulye, çubuk gibi materyallerin kullanılması, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi şekilde açıklanabilir? a) Benmerkezci oldukları için başkalarının bakış açılarını görememeleri b) Somut işlemler döneminde oldukları için tersine çevirememeleri c) Korunum ilkesini kazanamadıklarından bu nesneleri kullanmaları gerektiği d) Soyut düşünemedikleri için nesnelerle işlem yapmalarının daha uygun olması e) Duyu - motor döneminde olduklarından sembolik düşünememeleri 4. Aşağıdakilerden hangisi Piaget nin zihinsel gelişim kuramında ele alınan somut işlemler dönemine ilişkin bir özelliktir? a) Nesne sürekliliği b) Korunum ilkesi c) Ergen benmerkezciliği Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
d) Özelden özele akıl yürütme e) Odaklanma 5. Elindeki çıngırağı mama masasının altına düşüren ve çıngırağının yok olduğunu düşünerek ağlamaya başlayan bir çocuğun bu durumu Piaget nin zihinsel gelişim kuramına göre aşağıdaki ifadelerden hangisiyle açıklanır? a) Nesne sürekliliğini kazanmamıştır. b) Korunum ilkesini kazanmamıştır. c) Sınıflandırma ilkesini kazanmamıştır. d) Korunum ilkesini kazanmamıştır. e) İşlem öncesi dönemde bulunmaktadır. Cevaplar: 1.C, 2.B, 3.D, 4.B, 5.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Bayhan, S. P. ve Artan, İ. (2004). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. Kılıçlı, Y. (2000). Okulda Ruh Sağlığı. Ankara: Anı Yayıncılık. Özbay, Y. ve Erkan, S. (Ed.). (2008). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Pegem. Steinberg, L. (2007). Ergenlik. Ankara: İmge. Temel, F. Z. ve Aksoy, A. B. (2005). Ergen ve Gelişim. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Yıldırım, İ. (Ed.). (2008). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Anı. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12