SÖZEL BÖLÜM 1 [ 8 ] A kitapçýðý soru numarasý B kitapçýðý soru numarasý 1[34] Ýster istemez sözü, isteðe baðlý olmadan, mecburen, kaçýnýlmaz olarak gibi anlamlar içerir. Buna göre örnek cümlede ister istemez sözü yerine A, C, D ve E de yer alan sözleri getirdiðimizde cümlenin anlamýnda bir deðiþme olmaz. B deki ne yazýk ki sözü ise cümlenin anlamýný deðiþtirir. 2[35] Örnek cümlede, Dünya klâsikleri için, tüm insanlýða yazýlmýþ mektuplardýr ifadesi kullanýlmýþ. Dünya klâsikleri tüm insanlýða seslendiðine göre evrensel bir nitelik taþýr. 3[36] Numaralanmýþ cümleleri incelediðimizde, V. cümlenin yüklemine Neden bu kuþlarý vurmuyorlar? sorusunu yönelttiðimizde VI. cümledeki avcýlarýn baþýna kötü þeylerin geleceðine inandýklarý için cevabýyla karþýlaþýrýz. O halde V. cümledeki, Sebenlilerin, sürekli olarak yanlarýnda eþleriyle dolaþan bu kuþlarý vurmamalarýnýn gerekçesi VI. cümlede avcýlarýn baþýna kötü þeylerin geleceðine inanmasý sözüyle açýklanmýþtýr. 4[37] Numaralanmýþ cümleleri incelediðimizde, I, II, III, IV ve V numaralý cümlelerde yazar, kiþisel görüþüne yer vermemiþ, nesnel bir anlatým kullanmýþtýr. VI. cümlede ise rahatlýkla ve olabilir sözcüklerinden anlaþýlacaðý üzere, yazar sözünü ettiði kentin nereye ait olabileceði konusunda kendi görüþünü ortaya koymuþtur. 5[38] Örnek cümlede, bir öðrencinin yazma alýþkanlýðýný sürekli uygulama yaparak kazanacaðý, piyanistler de örnek gösterilerek aktarýlmýþtýr. O halde yazar, örnek cümlede öðrencilerin yazma alýþkanlýðýný nasýl kazanacaðýna açýklýk getirmektedir. 6[39] Örnek cümlede yer alan çetin ceviz sözü ile Nutuk adlý eseri anlamanýn çok güç olduðu anlatýlmak istenmiþtir. Bu anlamý, aðdalý bir üslupla söylenen ifadesinden de çýkarabiliriz, çünkü bu ifade Nutuk un zor anlaþýlan, aðýr bir anlatýmýnýn olduðu anlamýný içerir. Sözel Bölüm 1
7[40] Örnek cümlede bir sanatçýnýn eseri, onun gerçek savunucusudur anlamý vardýr. Buna en yakýn anlamý C seçeneðinde görüyoruz. 8[41] Numaralanmýþ cümleleri incelediðimizde, V. cümlede seviþ o seviþ; bir ortanca düþüdür aldý yürüdü sözünde tutkuyla baðlanma, bir daha vazgeçememe anlamý vardýr. 9[42] Özeleþtiri, kiþinin kendisine yönelttiði eleþtiridir. Numaralanmýþ cümleleri incelediðimizde, V. cümlede yazar, Yanýldýðým noktalar varsa, ki olduðunu sanýyorum sözüyle, kendisine yönelik bir eleþtiride bulunmuþtur. 10[43] Numaralanmýþ cümleleri incelediðimizde, III. cümlede Kýskananlar çýkacaktýr, çýkarsa çýksýn. sözünde kýskanan kiþileri umursamama, önemsememe anlamý vardýr. 11[44] Çýkarým bir olaydan ya da elde bulunan verilerden bir sonuca varmadýr. Buna göre numaralanmýþ cümleleri incelediðimizde yazar, I, II, IV ve V numaralý cümlelerde gözlemlediklerinden söz etmiþtir. III. cümlede ise Belli ki birileri yol açmak için yoðun çaba harcamýþ. sözüyle gözlemledikleri hakkýnda bir sonuca varmýþ, çýkarýmda bulunmuþtur. 12[45] Numaralanmýþ cümleleri incelediðimizde, I. cümlede Bartýn ile onun Karadeniz kýyýsýndaki ilçeleri, ünlü olma yönünden karþýlaþtýrýlmýþtýr. 13[29] Seçeneklerdeki ikilemeleri inceleyelim. A da Sonra sonra, C de korka korka, D de yeni yeni, E de garip garip ikilemeleri bir fiili anlamca etkilediðinden zarf görevinde kullanýlmýþtýr. B de ayrý ayrý ikilemesi tarihlerde sözcüðünü nitelediði için sýfattýr. 14[30] Cümlelerin yüklemlerini inceleyelim. A da baþla-mýþ-tý-m, B de beðenili-yor-du, C de çýkar-acak-tý-m, D de sýðýn-ýr-dý-m yüklemleri bileþik zamanlý birer fiildir. E de çaðýr-dý fiili ise bir tane kip eki aldýðý için bileþik zamanlý deðil, basit zamanlý bir fiildir. 2 Sözel Bölüm
15[31] Numaralanmýþ sözcüklerin köklerini inceleyelim. Yazdýkça sözcüðünün kökü yaz- fiili, büyük sözcüðünün kökü büyü- fiili, sevgimi sözcüðünün kökü sev- fiili, açýlýyorum sözcüðünün kökü aç- fiilidir. Yani I, II, III ve V numaralý sözcükler, fiil köklüdür. IV numaralý ferahlýyorum sözcüðünün kökü ise ferah ismidir. 16[32] Örnek cümlenin öðelerini bulalým, Yolcular, vapurun içinden bir sel gibi akýyordu. Özne Dolaylý tümleç Zarf tümleci Yüklem Buna göre cümlenin öðelerinin doðru sýralandýðý seçenek E dir. 17[33] I. cümlede özne durumundaki kim sözcüðü vurgulanmýþtýr. II. cümle, tek bir yargý içerdiðinden yapýca basittir. III. cümlenin yüklemi olan deðiþtirelim fiili istek kipine göre çekimlenmiþtir. IV. cümle zarf tümleci, özne, yüklem den oluþan üç öðeli bir cümledir. Bu yargýlarda yanlýþlýk yoktur. V. cümle ise, ama baðlacýyla birbirine baðlanan, iki cümleden oluþan bir baðlý cümledir ve özne durumundaki Boþnaklar sözcüðü ortak kullanýlmýþtýr. O halde V. cümlenin baðýmsýz sýralý cümle olduðu söylenemez. 18[1] Türkçe de sert ünsüzlerle biten sözcüklerden sonra, c, d, g yumuþak ünsüzleriyle baþlayan bir ek geldiðinde ekin baþýndaki yumuþak ünsüzler sertleþerek ç, t, k olur. Seçenekleri inceledeðimizde C de açýkca sözcüðünün yazýmýnda yanlýþlýk yapýldýðýný görüyoruz. Kuralýmýza göre bu sözcüðün açýkça þeklinde yazýlmasý gerekirdi. 19[2] IV numaralý hiç birimizin sözcüðünün yanlýþ yazýldýðýný görüyoruz. Çünkü belirsizlik anlamý taþýyan hiçbir sözü daima bitiþik yazýlýr. 20[3] Türkçe de iki nokta (:) bir açýklamanýn yapýlacaðý, örneklerin verileceði, baþkasýna ait bir sözün aktarýlacaðý durumlarda kullanýlýr. Buna göre seçenekleri incelediðimizde D de iki noktanýn (:) yanlýþ kullanýldýðýný görüyoruz. Çünkü ama baðlacýnýn iki cümleyi birbirine baðladýðý durumlarda, bu baðlaçtan önce virgül ya da noktalý virgül kullanýlýr. 21[4] Seçenekleri incelediðimizde A da bayan sözcüðü gereksiz kullanýlmýþtýr. Çünkü rahibe sözcüðünde bayan anlamý zaten vardýr. Sözel Bölüm 3
22[5] D de anlatým bozukluðu olduðunu görüyoruz. Buradaki anlatým bozukluðu gözü ve kulaðý sözcüklerinin, iþitiyordu yüklemine baðlanmasýndan kaynaklanmaktadýr. Kulak iþitir, ama göz iþitmez, görür. 23[6] A da çatý uyumsuzluðundan kaynaklanan anlatým bozukluðu vardýr. Temel cümlenin yüklemi olan yapýlýr edilgen çatýlý, yan cümlenin yüklemi olan býrakarak sözü ise etken çatýlýdýr. Cümlede sözde özne bulunduðuna göre yan cümlenin yüklemi olan býrakarak sözü de edilgen çatýlý, yani býrakýlarak þeklinde olmalýdýr. 24[7] Örnek cümlede, balonu sözcüðü cümlelerin yüklemleri için ortak düþünülmüþ. balonu sözcüðünü yüklemlere baðlarsak, balonu taþ attýlar, balonu ateþ ettiler anlamý oluþur. Burada dolaylý tümleç eksikliðinden doðan anlatým bozukluðu vardýr. Bunu gidermek için taþ attýlar sözünden önce balona dolaylý tümlecini getirmek gerekir. 25[8] Örnek cümledeki numaralanmýþ sözcükleri inceleyelim. IV numaralý alýr sözcüðünü çýkardýðýmýzda cümlenin anlam veya anlatýmýnda bir bozulmanýn, daralmanýn olmadýðýný görüyoruz. Çünkü cümlenin yüklemi olan götürürdü sözünde almak anlamý vardýr. Zaten bir þeyi götürmek için önce almak gerekir, yani almadan götürme olmaz. 26[9] Parçayý incelediðimizde, I, II, III, IV ve VI numaralý cümlelerde Foça nýn yerleþim özelliklerinden ve doðal güzelliklerinden söz edildiðini görüyoruz. V. cümlede ise Foça ile ilgili tarihi bir bilgi verilmektedir. Parçada anlatýlanlar yönüyle V. cümle düþüncenin akýþýný bozmaktadýr. 27[10] Bu tür sorularda, parçaya ekleyeceðimiz cümle, yani örnek cümle ile parçada bulunan cümle arasýnda anlamca bir ilginin bulunmasý gerekir. Örnek cümlede yaþamýn zevkinin, içinden geldiði gibi davranmakla, doðallýkla ilgili olduðu belirtilmiþtir. Parçada bu anlama yakýn bir anlam içeren cümlenin I. cümle olduðunu görüyoruz. Soruda numaralanmýþ yerlerden hangisine denildiðine göre örnek cümle II numaralý yere getirilmelidir. 4 Sözel Bölüm
28[11] Bu tip sorularda hangi cümlenin anlamca birbirini desteklediðine bakýlýr. Çünkü anlatýlanlarýn ayný doðrultuda olduðu cümlelerin arka arkaya gelmesi gerekir. Buna göre parçadaki numaralanmýþ cümleleri inceleyelim. I. cümlede yazar ve þairlerin, teknolojik geliþmelere karþý olduklarýndan, pek yaklaþmadýklarýndan söz edilmiþtir. V. cümlede de, teknolojinin ürünü olan bilgisayara el sürmediklerine, ondan uzak durduklarýna deðinilmiþtir. Bu durumda V. cümle, I. cümleden sonra gelmelidir. III. ve IV. cümlede yazar ve þairlerin teknolojiye karþý takýndýklarý tutumun olumlu anlamda deðiþtiðinden söz edilmiþtir. II. cümlede Bilgisayarýn, birçok þair ve yazarýn gönlünü fethettiðine vurgu yapýlmýþtýr. Bu cümle hem III. ve IV. cümlede anlatýlanlarla ayný doðrultudadýr, hem de sonuç cümlesi niteliðindedir. Dolayýsýyla II. cümle parçanýn sonuna gelmelidir. O halde parçadaki anlam karýþýklýðýnýn giderilmesi için, II. ile V. cümle yer deðiþtirilmelidir. 29[12] Parçanýn yazarý, bir yazarýn kendi kitabýný her mahfilde, yani olur olmaz her yerde tanýtmasýnýn, kendi eserini tüketme, okur tarafýndan yanlýþ anlaþýlma, edebiyatýn temel noktalarýndan uzaklaþma gibi olumsuz sonuçlar doðuracaðýna deðinmiþtir. Parçanýn yazarý, olumsuz sonuçlarýn ortaya çýkmasýna neden olan, bir yazarýn kendi kitabýný hemen her yerde tanýtmaya kalkmasý durumunu yanlýþ bulmaktadýr. 30[13] Parçayý incelediðimizde yazar, bu ülkeden evrensel ölçülerde sanatçýlar yetiþmesini sözüyle A da, çoksesliliðe açýk kültür politikalarýnýn oluþturulup hayata geçirilmesi sözüyle C de, kültür ve sanatýn, karýn doyurmak kadar hayati önem taþýdýðýný kabul etmeleri sözüyle D de, kültürde ve sanatta ideolojik tutumlarýn, keyfi yasaklarýn ortadan kalkmasý sözüyle E de belirtilenlerin gerçekleþmesini istemektedir. Yazar parçada, B de belirtilenlere yönelik bir istekte bulunmamýþtýr. 31[14] Parçada, Türk insanýnýn, zihinsel bir devrim yaþadýðýndan yola çýkýlarak, yaþamýnýn hemen her alanýnda daha iyi nin peþine düþüyor sözünden de anlaþýlacaðý gibi, nitelikli, daha yüksek düzeyde bir yaþam istediði vurgulanmaktadýr. Bu anlamý A seçeneðinde görüyoruz. Sözel Bölüm 5
32[15] Parçada, giriþ cümlesinden de anlaþýlacaðý üzere, bazý sanatçýlarýn eserlerinin, dilinin aðýr olduðu gerekçesiyle, okul müfredatýndan çýkarýlmasýndan yakýnýlmaktadýr. Parçada eserlerin anlaþýlmamasýndan yakýnýlmamaktadýr; bu, bazý sanatçýlarýn eserlerini müfredattan çýkarmak isteyenlerin bahanesidir. Dolayýsýyla yakýnýlan durum bazý önemli sanatçýlarýn yapýtlarýnýn, anlaþýlmadýðý gerekçesiyle müfredattan çýkarýlmasý dýr. Bunu E de görüyoruz. 33[16] Parçada, türküleri onun kadar duru ve içli söyleyen olmamýþtý sözüyle A ya, Baþka þeyler, büyük þeyler söylemeye, yapmaya muktedir bir sesi olduðunu sözüyle B ye, Ýnsanýn içine iþleyen türküler söyledi. sözüyle C ye, Türküleri seven, sevmeyen herkes tutuldu onun türkülerine sözüyle D ye deðinilmiþtir. Ne var ki E de belirtilen Ne yapmak istediðini bilen ve kendine güvenen yargýsýna parçada deðinilmemiþtir. 34[17] Parçada yazar, gençlerin yazý ve edebiyat ile tanýþmasýnda öðretmenlerin öncü ve teþvik edici rolü üzerinde durmuþtur ve günümüzde edebiyata, yazmaya heves eden gençlere öðretmenlerinin yol göstermesini takdir etmektedir. Yazar, kendisinin, gençken böyle bir imkana sahip olmadýðýný, yani kendisine yol gösterecek bir öðretmeninin olmadýðýný yavrularýna uçmayý öðreten bir ana kuþun yokluðunu derinden hissettim sözleriyle belirtmektedir. Buna göre parçanýn yazarý, gençlere yol gösterecek bir öðretmenlerinin olmasý yönüyle gýpta etmektedir. 35[18] Parçada yazar, elinde bulunan ve öðrencilerin kompozisyon derslerinde ve ödev olarak yazdýklarý denemelerden oluþan bir kitaptan söz etmektedir. 36[19] Parçanýn yazarý, giriþ cümlesinde bir þair adýna konulan ödülün, onun adýnýn ve eserinin yaþatýlmasý bakýmýndan önemli olduðundan söz edilmiþtir. Daha sonra bir þairin adýna konulan ödülün, o þaire yeni okurlar, yeni takipçiler kazandýrmasý gibi yararlar saðladýðýna deðinilmiþtir. O halde yazar, parçada bir þairin yaþatýlmasý için, adýna ödül konmasýnýn öneminden söz etmektedir. 6 Sözel Bölüm
37[20] Parçada, okuyaný yaþama, aþka ve umuda kýþkýrtan yazýlar sözünden A, Romanlarýndan ayný tadý aldýðýmý söyleyemem. sözünden B, bireyin özgürlüðünden yana tavýr almýþtýr o sözünden D, özgürlükler konusunda takýndýðý tavýr vardýr onun; bu alkýþlanmaya deðer sözünden E çýkarýlabilir. Parçadan, C de belirtilen þiir tadýnda denemeler yazdýðý yargýsý çýkarýlamaz. 38[21] Parçada, Bunu Yavuz Sultan Selim in baþlattýðý ve kendinden sonrakilere de vasiyet ettiði biliniyor. sözüyle A ya, Topkapý Sarayý ndaki Enderun Hazinesi nin sözüyle B ye, Osmanlý padiþahlarýna ait deðerli eþya ve paranýn korunduðu sözüyle C ye, imparatorluk döneminde daha kapsamlýydý sözüyle E ye deðinilmiþtir. D ye deðinilmemiþtir. 39[22] Parçada, Ýstanbul un yapýlan þiir etkinlikleri yönüyle Anadolu nun birçok þehir ve kasabasýndan geri kalmasýndan yakýnýlmaktadýr. Yakýnýlan bu durum, parçanýn giriþ ve sonuç cümlesinde açýkça dile getirilmiþtir. 40[23] Parçada, sanatçýlarýn iki kere doðduðundan söz edilmiþtir. Birincisi her insan gibi, bebek olarak dünyaya gelmesidir. Ýkinci doðum ise büyüyüp bir sanatçý olmasý, sonra unutulup ölmesiyle baþlar. Çünkü bu ölüm, sanatçýnýn hatýrlanmasý bakýmýndan yeniden doðumu demektir. Bir gün ölüm haberi geldiðinde ise onun ikinci kez doðduðunu fark edersiniz. sözüyle sanatçýnýn ölmesinin, insanlarýn onu hatýrlamasý yönüyle ikinci kez doðmasý anlamýna geleceði anlatýlmak istenmiþtir. Parçada daha çok, sanatçýnýn ölmesiyle birlikte, yeniden hatýrlanmasý, keþfedilmesi üzerinde durulmuþtur. Parçanýn sonuna bu anlamý destekleyen bir cümlenin getirilmesi gerekir. Bunu D de görüyoruz. 41[24] Parçada, Ay ýþýðý... hiç üþenmeden laciverde boyuyordu sözünde kiþileþtirme yapýldýðýný görüyoruz. Önce yýldýzlarýn yeryüzüne indiði bir geceden söz edilmiþ, sonra ay ýþýðýnýn ayçiçeði tarlalarýný, ince uzun sazlarý, zeytin aðaçlarýný, çam ormanlarýný laciverde boyamasý doðanýn devinim içinde olduðunu gösterir. Doða ayrýntýlý bir biçimde aktarýldýðý için betimleyici bir anlatým söz konusudur. Tek duyulan, aðustos böceklerinin korosuydu. sözünde iþitsel öðeden yararlanýlmýþtýr. Buna göre parçanýn anlatýmý için, B, C, D ve E söylenebilir. Ancak parçanýn anlatýmý için A söylenemez. 42[25] Parçada, Batýlýlarýn Osmanlý sanatý ve yaþayýþýyla ilgili verdiði eserlerden örnekler verilmiþtir. Batýlýlar, bu eserlerini Osmanlý ya ilgi duyduklarýndan dolayý ortaya koymuþlardýr. Dolayýsýyla Batýlýlarýn, Osmanlý ya ilgi duyduðunu kanýtlamak için örnekler verilmiþtir. Sözel Bölüm 7
43[26] Parçada, yazar, Bu ünlü piyanistimizin varoþlarda çalma projesini çok beðendim sözüyle beðenisini ortaya koymuþtur. Parçanýn ilerleyen bölümlerinden de anlaþýlacaðý gibi yazar, piyanisti, konserlerini salonlarda deðil de, varoþlarda, yani kenar semtlerde verdiði için takdir etmektedir. 44[27] Parçada, Burdur Gölü nün kýyýsýnda bir dað köyü olan sözünden B, geleneksel yöntemlerle gülyaðý elde edilen nadir yerlerden sözünden C, tam güllerin sevdiði yükseklikte ve iklimde sözünden D, Burdur Gölü nün masmavi, muhteþem manzarasýna hâkim sözünden E çýkarýlabilir. A da belirtilen Türkiye de en çok gül yetiþtiren yer olduðu yargýsý çýkarýlamaz. 45[28] Parçada, varlýklar anlatýldýðýndan görme duyusundan yararlanýlmýþtýr. Güneþin yeryüzünü ýsýtmaya baþlamasýyla sözünde dokunmaya, Arýlarýn výzýltýlarý sözünde iþitmeye, mis kokulu dað sümbülleri sözünde koklamaya özgü nitelikler vardýr. Parçada tatmaya özgü niteliklere yer verilmemiþtir. 46[50] Türkiye Cumhuriyeti Lozan Antlaþmasý ndan sonraki dönemde de kurumlarýný millileþtirmeye devam etmiþtir. Bu amaçla Türkiye deki yabancý okullarýn denetim altýna alýnmasý için bazý uygulamalar baþlatmýþtýr. Fransa ve Ýtalya bu uygulamalara karþý çýkarak Osmanlý Ýmparatorluðu na kabul ettirdikleri ayrýcalýklarý sürdürmeyi amaçlamýþlardýr. 47[60] Soruda araþtýrmalarýn tarafsýz yapýlmasý için uyulmasý gereken kurallar soruluyor. Verilen ilkelerden farklý kaynaklara baþvurulmasý bilgilerin karþýlaþtýrýlmasýný, unutulan veya kasýtlý olarak saklanan bilgilerin ortaya çýkarýlmasýný saðlayacaktýr. Olaylarý meydana geldiði günün koþullarýna göre deðerlendirme ilkesi de tarafsýzlýðýn saðlanmasýnda önemli rol oynamaktadýr. Her ulusun hak etmediði halde kendi kahramanýný öne çýkarmasý yansýzlýða aykýrý bir davranýþtýr. 48[55] Atatürk ün soruda verilen sözüyle ilgili olarak Medeni Kanun un kabul edilmesi gösterilebilir. Çünkü, bu kanun ile Türk kadýný birçok konuda erkeklerle ayný haklara sahip olmuþtur. Örneðin, istediði mesleði seçme, miras konusunda eþitlik gibi. 8 Sözel Bölüm
49[64] Orta Çað Avrupasý nda temel zenginlik kaynaðý topraktý. Avrupa da topraklarý ellerinde tutan soylular yönetime de hakim durumdaydý. Coðrafi Keþiflerden sonra temel zenginlik kaynaðý deðerli madenler ve ticaret faaliyetleri olmuþ ve topraklar eski önemini kaybetmeye baþlamýþtýr. Soylularýn ekonomik yönden burjuvalara muhtaç hale gelmesi itibar kaybýna uðramalarýna yol açmýþtýr. 50[47] Osmanlý Ýmparatorluðu XVIII. yüzyýlda taþrada vergi ve asker toplayamaz hale gelmiþti. Güçlü yöneticileri tercih ederek vergi ve asker toplama yoluna gitmiþtir. Bu durum Osmanlý Ýmparatorluðu nun merkezi otoritesinin zayýfladýðýný göstermektedir. 51[52] Sorunun ana temasý Türklerin ulusal benliklerini kaybetmesinin nedenleridir. Öncüllere dikkatle bakýldýðýnda, yabancý uluslarýn egemenliði altýna girme ve günlük hayatta baþka uluslarýn dillerini kullanma Türklerin kültürel özelliklerini yitirmesine yol açabilecek durumlardýr. Bugün dil, yarýn davranýþ ve köklü geleneklerin kaybedilmesi sonucunda eski deðerlerin yerine baþka uluslarýn deðerleri geçecektir ( II. ve III. öncüller). 52[59] Bu soruda Haçlý Seferleri bir bütün halinde düþünülmelidir. Türkler Anadolu ya geldikten sonra Avrupalý uluslar Haçlý Seferlerini baþlatarak Türklerin ilerleyiþini durdurmayý amaçlamýþlardýr. Türkler de buna karþýlýk Avrupalý uluslarla ikili iliþkilere girerek ve ticari ayrýcalýklar vererek Hristiyan birliðini parçalama politikasý izlemiþtir. Örneðin, Kanuni nin Fransa ya ayrýcalýklar vermesi gibi. 53[46] Osmanlý Devleti, memur maaþlarýný ve týmarlý sipahilerin giderlerini toprak gelirleriyle karþýlamýþtýr. Bu nedenle kalabalýk bir memur ve askere sahip olan Osmanlý Devleti topraklarýnýn büyük bölümünü dirliklere ayýrmýþtýr. 54[63] XVI.yüzyýlýn ikinci yarýsýnda Lehistan da taht kavgalarý yaþanýyordu. Avrupa nýn büyük devletleri tarafýndan tehdit edilen Lehistan,1575 yýlýnda Osmanlý Ýmparartorluðu nun himayesi altýna girerek toprak bütünlüðünü korumuþtur. 55[48] Rusya, 1877-1878 savaþýndan sonra imzalanan Ayastefanos ve Berlin Antlaþmalarýna koydurttuðu maddelerle Slav uluslardan Sýrbistan, Karadað ve Romanya nýn baðýmsýzlýðýný Osmanlý Ýmparatorluðu na kabul ettirerek iç iþlerine karýþmýþtýr. Rusya, baðýmsýz olan bu uluslarý denetimi altýna almýþtýr. Bu durum Rusya nýn Panslavizm politikasýnda baþarýlý olduðunu göstermektedir. Sözel Bölüm 9
56[56] Türklerin tarih boyunca ulusal kültürlerini korumalarý Türk kültürünün ulusallýk, ulusal kültürün devam ettirilmesi süreklilik özelliklerini gösterir. 57[62] Bir ülkede halkýn yönetime katýlmasý, ulusun geleceðiyle ilgili kararlarda söz sahibi olmasý milli irade ile ilgilidir. Bu nedenle III., IV. ve V. öncüller milli iradeye önem verildiðini gösterir. 58[54] Temsilciler Kurulu ve TBMM Türk ulusunu temsil etmek amacýyla oluþturulan kuruluþlardýr. Ulusal Kurtuluþ Mücadelesi bu kuruluþlar eliyle yürütülerek Türk ulusuna mâl edilmeye çalýþýlmýþtýr. 59[61] TBMM saltanatý kaldýrdýktan sonra halifeyi seçmek ve kendisine baðlamakla bu makamý kontrolü altýna almýþtýr. TBMM nin uygulamasýnda padiþahlýk yönetimini yeniden kurma ve halifenin gücünü artýrma gibi amaçlar yoktur. 60[53] Soruda verilen geliþmelere bakacak olursak; I. öncülde Batýlý deðerlerin Türk toplumuna kazandýrýlarak çaðdaþ uygarlýk düzeyine ulaþýlmak istenmesi Ýnkýlapçýlýk ilkesiyle II. öncülde Müslümanlarýn lideri makamýndaki halifeliðin kaldýrýlarak Türkiye Cumhuriyeti nin laikleþmesinin saðlanmasý Laiklik ilkesiyle III. öncülde Cumhuriyetçilik ilkesinin gereði olan çok partili hayata geçilerek halkýn yönetime katýlýmýnýn desteklenmesi Cumhuriyetçilik ilkesiyle ilgilidir. 61[51] Cumhuriyetçilik ilkesi halkýn kendisini yönetecek kiþileri belirli bir süreliðine seçmesini kabul eder. Atatürk sorudaki sözünde Halkçýlýk ilkesini tanýmlarken Cumhuriyetçilik ilkesiyle özdeþleþtirmiþtir. Dolayýsýyla Halkçýlýk Cumhuriyetçilik ilkesinin doðal sonucudur Ċevap E 62[57] Soruda verilen I., III. ve IV. öncüller Türk kadýnýna verilen sosyal ve ekonomik haklarý içermektedir. Türk kadýný 1930-1934 yýllarýnda seçme ve seçilme haklarýný kullanmaya baþlayarak siyasal haklar kazanmýþtýr. 10 Sözel Bölüm
63[49] Hz. Ömer döneminde valiler yönetim iþlerini, kadýlar adalet iþlerini yürütmeye baþlamýþtýr. Bu uygulama ile yönetim ve yargý iþleri birbirinden ayrýlmýþtýr. 64[58] Ulusal egemenliðin pekiþtirilmesi, ülkede halkýn isteklerinin etkili olmasý terör örgütlerinin amaçlarýna ulaþmasýný engelleyici bir etkendir. Çünkü halk ülkede kargaþa ve hukuksuzluk istemeyecek, terör örgütlerine pirim verenleri desteklemeyecektir. Bu nedenle terör örgütleri ulusal egemenliðin güçlenmesini istemezler. 65[78] Ardahan ili 43 doðu boylamý ve 41 kuzey enlemindedir. Ekvator 0 enlemi, Kuzey Kutup Dairesi 66 33' enlemi olduðuna göre, Ardahan ýn ekvatora olan kuþ uçuþu uzaklýðý, Kuzey Kutup Dairesi ne olan uzaklýðýndan fazladýr. Bu nedenle E seçeneði doðru cevap olacaktýr. Ardahan ilinin matematik konumu göz önüne alýndýðýnda A, B, C ve D seçeneklerinde verilenler doðrudur. 66[79] Þekildeki a konumundan b konumuna kadar; Kuzey Yarým Küre de ilkbahar, Güney Yarým Küre de sonbahar mevsimi yaþanmaktadýr. Güneþ ýþýnlarýnýn dik geldiði yerler de ekvatordan Yengeç dönencesine doðru kaymaktadýr. Baþka bir ifade ile güneþ ýþýnlarý ekvatora daha küçük açýlarla gelmektedir. Bu durumda ekvatordaki cisimlerin gölge boyunun uzadýðý söylenebilir. 67[80] Atmosferdeki su buharýnýn, yani nemin ýsýnma ýsýsý yüksektir. Bu nedenle nemin fazla olduðu yerlerde günlük ve yýllýk sýcaklýk deðiþimi daha azdýr. Buna göre, nemlilik etkisiyle Türkiye de ocak ayýnda bölgeler arasýndaki sýcaklýk farký temmuz ayýna göre daha fazladýr. Ocak ayýnda en sýcak ve en soðuk yöreler arasýnda 23 C yi aþan bir sýcaklýk farký vardýr. Temmuz ayýnda ise bu fark 15 C civarýndadýr. 68[76] Eþ yükselti eðrileri 100 metre aralýklarla çizildiðine göre, X noktasý 300 ile 400 metre arasýndan baþlar. Adanýn yükseltisi 200 metreden fazladýr. Y noktasý ise 400 ile 500 metre arasýndadýr. X Y doðrultusu boyunca yükselti iki defa 0 metrenin altýna düþmüþtür. O hâlde doðrultunun profili C seçeneðindeki gibi olacaktýr. Sözel Bölüm 11
69[77] Baðýl nem çöl bölgelerinde ve kara içlerinde az, ekvatoral ve muson bölgeleri gibi yaðýþlý yerler ile deniz kýyýlarýnda fazladýr. Sorudaki bilgilere göre, baðýl nemin hesaplanmasýnda; Mutlak nem Baðýl nem = x 100 Doyma miktarý formülü kullanýlýr. Bu formüle göre merkezlerde verilen deðerler oranlandýðýnda IV. merkezde baðýl nemin daha düþük olduðu bulunur. 70[73] Türkiye de Akdeniz, Karadeniz ve karasal olmak üzere üç farklý iklim etkilidir. Ancak bu iklimlerin özelliklerini taþýyan geçiþ iklimleri de görülür. Batý Karadeniz de Karadeniz iklimi, Adana çevresinde Akdeniz iklimi, Hakkâri ve Yukarý Kýzýlýrmak bölümlerinde de karasal iklim etkilidir. Ancak Ýç Batý Anadolu Bölümü nde karasal iklimden Akdeniz iklimine geçiþ özellikleri görülür. Bölümdeki bitki örtüsü; daðlarda iðne yapraklý ormanlar ve meþeler, ovalarda ise bozkýrlardýr. 71[74] Türkiye de kýrýklý yapýlarýn en yaygýn olduðu bölge Ege Bölgesi dir. Dördüncü jeolojik zamanda Ege Bölgesi ndeki tabakalar kýrýlmaya uðramýþ, bunun sonucunda Gediz, Bakýrçay, Büyük Menderes ve Küçük Menderes ýrmaklarýnýn aktýðý grabenler ile bunlarý birbirinden ayýran horst biçimindeki daðlar oluþmuþtur. Bozdaðlar ve Aydýn daðlarý kýrýk daðlarýn baþlýcalarýdýr. O hâlde fay kaynaklarý da en çok bu bölgededir. Fay kaynaklarýnýn akýmý ve su sýcaklýðý yýl içinde çok az deðiþmektedir. II numaralý yöre Ege Bölgesi nde yer almaktadýr. 72[75] Yer þekillerinin engebeli olmasý, ulaþýmýn geliþmemesi, sanayi faaliyetlerinin ve yer altý kaynaklarýnýn yetersiz olmasý soruda sözü edilen yörelerde nüfusun az olmasýna etki eder. Yýldýz daðlarý çevresi ile Taþeli ve Menteþe yöreleri engebeli olduklarý için buralarda yaðýþ miktarý fazladýr. O hâlde doðru cevap B olacaktýr. 73[71] A seçeneðinde boðaz vadi, B de çentik vadi, C de dev kazaný, E de peri bacasý gösterilmiþtir. Bu þekiller akarsu aþýndýrmasýyla oluþmuþtur. D seçeneðinde verilen menderes þeklinin oluþumunda akarsularýn aþýndýrma ve biriktirme faaliyetleri birlikte etkili olmuþtur. 74[72] Haritadaki bilgilere göre, bölgenin Güney Yarým Küre de yer aldýðý söylenebilir. Çünkü rüzgârlar sola doðru sapmýþlardýr. Ýzobarlar arasýndaki basýnç farký da 4 milibardýr. Haritadan rüzgârýn saatteki hýzý ve yer þekillerinin uzanýþý hakkýnda bilgi elde edilemez. 12 Sözel Bölüm
75[68] Aktif nüfus; çalýþan nüfus veya faal nüfus olarak bilinir. 15 ile 64 yaþ arasýndaki nüfusa çalýþma çaðýndaki nüfus denilmektedir. Çalýþabilecek yaþtaki nüfus içinde, çalýþan nüfus oraný ne kadar çoksa iþsizlik oraný o kadar azdýr. Genellikle sanayileþmiþ ve geliþmiþ ülkelerde iþsizlik az iken, az geliþmiþ ülkelerde iþsizlik fazladýr. Grafiklerdeki taralý alanlar çalýþan nüfusu gösterdiðine göre, A seçeneðindeki grafikte çalýþan nüfus en fazla, iþsizlik oraný en azdýr. O hâlde bu grafiðin daha geliþmiþ bir ülkeye ait olduðu söylenebilir. 76[69] Türkiye de ekim alanlarýnýn büyük bir bölümü tahýl tarýmýna ayrýlmýþtýr. Buna baðlý olarak Türkiye de en çok üretilen ürün tahýllardýr. 1990 yýlýna göre Türkiye arazisinin % 56 sý tahýllara ayrýlmýþtýr. Tahýllar içinde de en çok üretileni buðdaydýr. Türkiye nin yaz yaðýþlarý alan Karadeniz Bölgesi kýyý kuþaðý ile Kuzeydoðu Anadolu dýþýnda kalan hemen her yerinde buðday yetiþtirilmektedir. Turunçgiller, pamuk, tütün ve pirinç bitkilerinin ekim alaný buðday kadar yaygýn deðildir. O hâlde buðdayýn Türkiye koþullarýna daha uygun olduðu söylenebilir. 77[70] Orta Fýrat, Dicle, Konya ve Ýç Batý Anadolu bölümlerinde yaz kuraklýðý belirgin olarak görülür. Bu nedenle buralarda sulamanýn yaygýnlaþtýrýlmasýyla verimlilik artar. Batý Karadeniz Bölümü nde ise her mevsim yaðýþ görülür. Buna baðlý olarak soruda verilen genelleme Batý Karadeniz Bölümü için uygun düþmez. 78[65] Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde daðlar denize paralel uzandýðý için kýyý ile iç kesimler arasýnda ulaþým zordur. Buna baðlý olarak II, III, IV ve V numaralý oklar yönünde hareket edildiðinde ulaþým ancak belirli geçitlerle saðlanýr. Ege Bölgesi nde ise daðlar denize dik uzandýðýndan, I numaralý ok yönünde ulaþým kolaydýr. 79[66] Tabloda Türkiye nin 1980, 1985, 1990, 1995 ve 2001 yýllarýndaki yol uzunluðu ile araç sayýlarý verilmiþtir. Araç sayýlarý yol uzunluklarýna bölündüðünde, 2001 yýlýnda km ye düþen araç sayýsýnýn daha fazla olduðu anlaþýlýr. 80[67] Veli nin köyü daha doðuda olduðundan yerel saat ileridir. Her iki köy Akdeniz kýyýsýnda yer aldýðýndan ayný tür ürünler yetiþtirilir. Ali nin köyü Antalya da olduðuna göre Ýzmir e daha yakýndýr. Her iki köyde de Akdeniz iklimi görüldüðüne göre, bitki örtüleri de makidir. Soruda verilen bilgilere göre köylerdeki turizm tesisi hakkýnda bir yorum yapýlamaz. Sözel Bölüm 13
81[87] Parçada, toplumsal koþullara baðlý olarak ahlak alanýnda önemli deðiþiklliklerin yaþandýðýna dikkat çekilmektedir. Bu deðiþme, küreselleþmenin ahlak üzerindeki etkisi belirtilerek örneklendirilmiþtir. Dolayýsýyla bu deðiþmelerin, ahlaka olan yaklaþýmlardaki ve yorumlardaki deðiþikliði beraberinde getirdiði ifade edilmektedir. Bu açýklamalardan, yaþam koþullarýnýn deðiþmesiyle ahlakýn problemlerinin de deðiþtiði yargýsýna ulaþýlabilir. 82[88] Parçada, estetik yargýlarýn niteliðine iliþkin açýklamaya yer verilmiþtir. Bu açýklamada, insanýn kendi duygu ve coþkularýný estetik nesnelere yakýþtýrdýðý, onlarla özdeþleþtirdiði anlatýlmaktadýr. Gerçekte öyle bir durum olmadýðý halde bu durum, bireyin estetik yargýlarýnda, kendi iç dünyasýný nesnelerle uzlaþtýrmasýnýn bir sonucu olmaktadýr. 83[89] Parçada, araçlarýn kendilerinden beklenen amaç ve iþlevlere göre deðer kazandýðý yönünde açýklamaya yer verilmiþtir. Bu amaç ve iþlevlerin araçlarýn doðasýyla sýnýrlý olduðu, onlarýn, doðalarýnýn elverdiðinin dýþýnda bir iþlev göremedikleri anlatýlmaktadýr. Dolayýsýyla bu araçlardan çýkan ürünler, kendi yapýsýnýn elverdiði kadardýr; araçlarýn yapýsýyla sýnýrlanmýþtýr. 84[90] Parçada, her sanat dalýnýn güzel olana yöneldiði, onu oluþturmaya çalýþtýðý, ancak bu yönelmenin ve oluþturmanýn kendi olanaklarýna göre olduðu belirtiliyor. Kimisinin boyayý, kimisinin sözcükleri kullanmasýnda olduðu gibi, her sanat dalýnýn baþka baþka gereçleri kullandýklarý anlatýlýyor. Bütün bu verilenlerden, her sanatýn kendine özgü bir dilinin olduðu sonucuna ulaþýlabiliyor. Þiirin dilinin sözcükler olmasý, resmin dilinin boyalar ve figürler olmasý buna iþaret ediyor. 85[81] Parçada, felsefe ve bilimin temelinin Eski Yunanistan da atýldýðýna yer verilmekte, orada felsefe ve bilimin doðuþuna olanak saðlayan koþullara iþaret edilmektedir. Bu koþullardan; refah düzeyinin yüksek olmasý (ticarette ileri olmalarý), gerçeði anlama meraký (gerçekle yüzyüze gelme isteði), kültürel nitelik taþýyan keþifler (yorulmak bilmeyen gezgin olmalarý) ve özgürlük ortamýnýn (korku ve mitoslardan kurtulmalarý) etkili olduðu anlaþýlýyor. Parça bütünüyle incelendiðinde, nüfüs artýþýyla ilgili bir çabanýn olduðuna iþaret edilmemektedir. 14 Sözel Bölüm
86[82] Filozoflarýn, ortak problemlere birbirlerinden farklý yaklaþýmlar sergilemeleri, görüþlerinin öznel olduðunu ortaya koymaktadýr. Parçada bu öznelliðin, onlarýn zihin ve karakter yapýlarýndan, yaþam biçimlerinden kaynaklanabileceðine iþaret edilmektedir. Dolayýsýyla filozoflarýn kendi tanýmlarýný ortaya koymalarý, görüþlerinin deðiþkenliðine dayandýrýlmaktadýr. Bu da onlarýn kendilerinden önce ortaya konan görüþleri sorguladýklarý anlamýna gelir. 87[85] Parçadaki açýklamalar, insanýn doðuþtan zihin kategorilerine sahip olduðu görüþüne eleþtiri niteliði taþýmaktadýr. Bu eleþtiriyi destekleyici mahiyette, modern psikoloji biliminin verilerine yer verilmektedir. Buradan, zihinsel kategorilerin doðuþtan geldiðine iliþkin varsayýmlarýn, bu bilimsel verilerle çeliþtiði yargýsýna ulaþýlmaktadýr. 88[84] Parçada, monarþik devlet yönetimin olumlu yönlerinin yanýnda olumsuzluklar içerdiði, bu olumsuzluklarýnýn giderilememesi nedeniyle uygulamasýndan vazgeçildiði anlatýlmaktadýr. Vazgeçilmesinin ve beraberinde yönetim deðiþikliðine gidilmesinin nedeni olarak da, tek kiþinin idaresinde keyfiliklerin engellenememesi gösterilmektedir. 89[86] Parçada, yansýtma olarak sanat görüþü ele alýnmýþtýr. Bu görüþte, güzelin ilkin doðada ortaya çýktýðý, sanatýn doðayý örnek aldýðý, sanatýn doða güzelliðini taklit ettiði, sanat eserinde doða güzelliðinin göründüðü benimsenmektedir. Doðanýn teknikle biçimlendirilmesi doðal olana müdahale anlamýna geldiðinden, parçadaki görüþü desteklemez. 90[83] Parçada, bilimin kývýlcýmý bireysel olsa da, geliþmesinin bireysellikten çýkarýlýp ekip çalýþmasýna dönüþtürülmesiyle olanaklý hale geldiðine iþaret edilmektedir. Sözel Bölüm 15